Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Zbigniew Stefan Cendrowski

Sędziowie: SA Beata Byszewska (spr.)

SO (del.) Agnieszka Wachowicz-Mazur

Protokolant:protokolant sądowy Karolina Długosz - Żółtowska

po rozpoznaniu w dniu 26 kwietnia 2017 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa (...) Związku Towarzystw (...) w S.

przeciwko Towarzystwu (...) w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 25 lutego 2016 r., sygn. akt II C 597/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Towarzystwa (...) w W. na rzecz (...) Związku Towarzystw (...) w S. kwotę 5400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Beata Byszewska Zbigniew Stefan Cendrowski Agnieszka Wachowicz-Mazur

Sygn. akt I ACa 1187/16

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 24 czerwca 2015 r. skierowanym przeciwko pozwanemu Towarzystwu (...) w W., powód (...) Związek Towarzystw (...) w S. wniósł o zasądzenie na jego rzecz kwoty 116.860,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 13 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty.

W piśmie z dnia 10 grudnia 2015 r. pozwany wniósł o oddalenie powództwa. Pozwany potwierdził fakt, że usługi zlecone powodowi zostały wykonane. Jednocześnie wskazał, że należność, jakiej powód dochodzi w niniejszej sprawie, podlegała potrąceniu.

Wyrokiem z dnia Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił powództwo w całości oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.

Swe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i następujących ocenach prawnych:

(...) Związek Towarzystw (...) w S. (dalej jako (...)) jest związkiem osób prawnych, organizacją samorządną typu stowarzyszeniowego, posiadającą osobowość prawną oraz zrzeszającą towarzystwa krzewienia kultury fizycznej z terenu województwa (...).

Towarzystwo (...) w W. (dalej jako (...)) jest związkiem osób prawnych, organizacją samorządną i niezależną typu stowarzyszeniowego, posiadającą osobowość prawną oraz zrzeszającą wojewódzkie zrzeszenia towarzystw krzewienia kultury fizycznej.

Dnia 30 kwietnia 2013 r. powód zawarł z pozwanym umowę, na podstawie której (...) oddał (...) w dzierżawę na 10 lat nieruchomość położoną w S. przy ul. (...). Zgodnie z § 4 ust. 3 umowy, należności z tytułu opłat za korzystanie z energii elektrycznej, gazu, centralnego ogrzewania, wody, opróżnianie szamba itp., zobowiązał się opłacać powód bezpośrednio usługodawcom na podstawie rachunków. (...) zobowiązał się również opłacać podatki i inne ciężary związane z własnością lub posiadaniem przedmiotu dzierżawy, w tym koszty jego ubezpieczenia.

Dnia 28 czerwca 2013 r. (...) Ośrodek (...) złożył (...) zamówienie nr (...) na zorganizowanie sportowych obozów dla dzieci i młodzieży w ramach akcji letniej „(...)”, których koszt został ustalony na kwotę 116.860,00 zł. Zamówienie obejmowało również zorganizowanie sportowych obozów dla dzieci z rodzin o niskim statusie materialnym, wielodzietnych i bezrobotnych (koszt 170.490,00 zł) oraz nauki i doskonalenie pływania (koszt 69.998,00 zł) (zamówienie k. 20).

(...) prawidłowo wykonał zamówioną usługę. W dniu 30 sierpnia 2013 r. powód (...) wystawił rachunki nr: (...), (...) oraz (...) za wykonane usługi, w tym

za zorganizowanie obozu dla dzieci i młodzieży w ramach akcji letniej „(...)”.

W piśmie z dnia 25 września 2013 r. nr (...), pozwany (...) potwierdził wykonanie zlecenia z dnia 28 czerwca 2013 r. na organizację obozów sportowych i powszechnej nauki pływania w (...) Ośrodku (...) w S..

Dnia 05 listopada 2013 r. (...) wystosował do pozwanego wezwanie do zapłaty kwoty 368.856,74 zł za wystawione rachunki, w tym rachunek nr (...) opiewający na kwotę 116.860,00 zł.

Dnia 03 grudnia 2013 r. powód skierował do pozwanego kolejne wezwanie do zapłaty kwoty 368.856,74 zł, doręczone pozwanemu w dniu 09 grudnia 2013 r.

W piśmie z dnia 30 grudnia 2013 r. pozwany wezwał powoda do wykonania wszelkich zobowiązań umownych, przypominając o nieuregulowanych notach księgowych

W piśmie z dnia 03 stycznia 2014 r. pełnomocnik powoda odniósł się do zastrzeżeń pozwanego w przedmiocie użytkowania ośrodka.

W piśmie z dnia 13 stycznia 2014 r. pozwany poinformował powoda o odstąpieniu od umowy dzierżawy (...) Ośrodka (...) w S. z dnia 30 kwietnia 2013 r.

W piśmie z dnia 07 lutego 2014 r. powód stwierdził, że podjęta przez pozwanego próba odstąpienia od umowy dzierżawy z dnia 30 kwietnia 2014 r. była nieskuteczna.

W piśmie z dnia 04 czerwca 2014 r. pozwany (...) złożył oświadczenie o potrąceniu należności z tytułu opłat za energię elektryczną, usługi telekomunikacyjne, obsługę techniczną, wodę, olej napędowy, zwrot poniesionych kosztów za użytkowanie wieczyste, przygotowanie ośrodka do sezonu 2013, zwrot kosztów za podatek od nieruchomości, obsługę finansową. Do oświadczenia dołączone zostały dokumenty księgowe. Stanowisko o potrąceniu zobowiązań pozwany potwierdził w oświadczeniu z dnia 14 sierpnia 2014 r.

Pozwany (...) przekazał powodowi (...) szereg not księgowych i faktur VAT celem uzyskania zapłaty za użytkowanie ośrodka. Noty księgowe oraz faktury VAT zostały przez powoda uznane za bezzasadne i odesłane bez księgowania do (...).

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego, Sąd Okręgowy uznał powództwo za niezasadne.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że powód w pozwie wystąpił z żądaniem zasądzenia na jego rzecz kwoty 116.860,00 zł tytułem zapłaty należności za wykonanie na rzecz pozwanego świadczeń w postaci zorganizowania sportowych obozów dla dzieci i młodzieży w ramach akcji letniej „(...)”, których wykonanie zostało przez pozwanego potwierdzone., zarówno przez oświadczenie pozwanego z dnia 25 września 2013 r., jak i treść pisma procesowego z dnia 10 grudnia 2015 r. Bezsporne w sprawie również było, że za wykonane świadczenie powód nie otrzymał zapłaty.

Pozwany w toku procesu podniósł zarzut potrącenia wierzytelności, jaka miała mu przysługiwać względem powoda w wyniku uchylania się od obowiązków nałożonych na powoda umową dzierżawy oraz dodatkowymi, ustnymi ustaleniami. Przede wszystkim pozwany zarzucił powodowi brak uiszczenia środków z tytułu przygotowania ośrodka do sezonu 2013.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że potrącenie ustawowe regulują przepisy art. 498 – 505 k.c. Zgodnie z art. 498 k.c. gdy dwie osoby są względem siebie wzajemnie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelnością drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Z treści tego przepisu wynikają cztery przesłanki potrącenia: wzajemność wierzytelności, ich jednorodzajowość, wymagalność wierzytelności potrącającego i zaskarżalność wierzytelności potrącającego. W razie spełnienia tych przesłanek potrącenie następuje niezależnie od woli jednej ze stron, a nawet wbrew jej woli. Wyróżnia się w takim układzie stronę pasywną i aktywną stosunku potrącenia. Roszczenie przysługujące stronie składającej oświadczenie stanowi wierzytelność aktywną, w odróżnieniu od roszczenia strony pasywnej (tak M. Pyziak – Szafnicka w: Potrącenie w prawie cywilnym, Zakamycze 2002, str. 22). Strona, która chce dokonać potrącenia, powinna wskazać wysokość własnego roszczenia lub przesłanki które pozwolą tę wysokość ustalić (tak M. Pyziak – Szafnicka. str. 217 – 218, str. 236 – 237). Skutkiem potrącenia jest umorzenie obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.).

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że w doktrynie podnosi się, że dopuszczalne jest zgłoszenie tzw. ewentualnego zarzutu potrącenia, tj. potrącenia na wypadek gdyby objęta żądaniem pozwu wierzytelność, którą pozwany – co do zasady – kwestionuje, została uznana przez sąd za udowodnioną (tak K. Zawada w: Kodeks cywilny, Komentarz, tom I pod red. K. Pietrzykowskiego, Wydawnictwo C.H.BECK Warszawa 2002, str. 1185; M. Pyziak – Szafnicka, op. cit., str. 239). Pozwany w takim wypadku nie twierdzi, że wierzytelność powoda została umorzona przez potrącenie, ponieważ potrącenia nie dokonał i na razie nie dokonuje. Pozwany zaprzecza istnieniu dochodzonej wierzytelności z innych względów. Gdyby jednak sąd nie podzielił oceny pozwanego co do braku zasadności roszczenia powoda, pozwany wnosi o oddalenie powództwa ze względu na umorzenie wierzytelności przez potrącenie (tak. M. Pyziak – Szafnicka, op. cit. str. 239).

Dla uznania, że potrącenie wywołało skutek prawny w postaci umorzenia wzajemnych wierzytelności, nie wystarczy samo powołanie się przez składającego oświadczenie o potrąceniu na fakt przysługiwania mu wierzytelności przeznaczonej do potrącenia. W ewentualnym procesie istnienie tej wierzytelności strona będzie musiała udowodnić (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06 października 2006 r., V CSK 198/06; wyrok SN z dnia 29 września 2010 r., V CSK 43/10; wyrok SA w Krakowie z dnia 17 stycznia 2013 r., I ACa 1150/12; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 30 stycznia 2013 r., I ACa 1387/12).

Sąd Okręgowy wskazał, że pozwany, podnosząc zarzut potrącenia wzajemnych wierzytelności, załączył do pisma procesowego kopie faktur VAT i not księgowych, które miały dowodzić istnienie wierzytelności pozwanego względem powoda. Takiego jednak wniosku z załączonych dokumentów wysnuć nie można. Zgodnie z art. 245 k.p.c., dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Faktury VAT, czy też noty księgowe złożone przez pozwanego, stanowią jedynie dowód tego, że zostały wystawione i podpisane, nie dowodzą natomiast istnienia zobowiązania i nie mogą być podstawą do zapłaty przez powoda należności, m. in. z tytułu obsługi technicznej.

W ocenie Sądu Okręgowego, pozwany w żaden inny sposób nie udowodnił istnienia zobowiązania powoda, które ewentualnie mogłoby stanowić podstawę do potrącenia wzajemnych wierzytelności. Pozwany nie zaoferował na tę okoliczność żadnych dowodów, a powód zaprzeczył obowiązkowi świadczenia co do wszystkich pozycji wskazanych w piśmie obejmującym oświadczenie o potrąceniu. Za nieuzasadniony należało uznać wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron. Art. 247 k.p.c. wskazuje, że dowód ze świadków lub z przesłuchania stron przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu obejmującego czynność prawną może być dopuszczony między uczestnikami tej czynności tylko w wypadkach, gdy nie doprowadzi to do obejścia przepisów o formie zastrzeżonej pod rygorem nieważności i gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy sąd uzna to za konieczne.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie są związane ze sprawą okoliczności dotyczące rzekomego obciążenia powoda dodatkowymi obowiązkami dotyczącymi korzystania z ośrodka, ponad te, jakie zostały przewidziane w umowie dzierżawy. Ustalenia w umowie dzierżawy zobowiązywały powoda m. in. do pokrywania niektórych kosztów eksploatacji ośrodka, tj. opłat za korzystanie z energii elektrycznej, gazu, centralnego ogrzewania, wody, opróżniania szamba. Jednocześnie w umowie brak jest ustaleń zobowiązujących stronę powodową do pokrywania kosztów „obsługi technicznej”, za którą wystawione zostały faktury. Strona pozwana nie przedstawiła dowodu na istnienie jakichkolwiek zobowiązań, do których zawarcia miało rzekomo dojść w ramach ustnych porozumień po zawarciu umowy. Dopuszczenie zaś dowodu z zeznań świadków i przesłuchania stron w niniejszej sprawie na okoliczności wskazane w tezie dowodowej, tj. na okoliczność treści umowy dzierżawy i wierzytelności wynikających z tej umowy oraz na okoliczność podniesienia zarzutu potrącenia, było zbędne. Treść umowy dzierżawy i obowiązki stron, wynikają z dokumentu, zatem zbędne byłoby przesłuchiwanie stron na tę samą okoliczność. Bezsporne było, że umowa trójstronna z bankiem nie została zawarta, wobec czego bezprzedmiotowy też był wniosek o przesłuchanie świadków. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia były podniesione przez pełnomocnika pozwanego okoliczności mające świadczyć o celowej odmowie zawarcia przez powoda porozumienia i uchylenia się od zobowiązania zaciągniętego na mocy umowy dzierżawy. Bezsporne jest, że umowa z bankiem nie została zawarta, natomiast z treści umowy dzierżawy nie wynika obowiązek świadczenia należności, które dopiero miały stanowić przedmiot umowy trójstronnej z bankiem. Wobec braku wykazania podstaw do uwzględnienia zarzutu potrącenia wierzytelności i jednocześnie przyznania wykonania przez powoda zobowiązania, Sąd Okręgowy zasądził od Towarzystwa (...) w W. na rzecz (...) Związku Towarzystwo (...) w S. kwotę 116.860,00 zł.

Od zasądzonych kwot Sąd pierwszej instancji zasądził odsetki ustawowe na podstawie art. 481 § 1 k.c. Zgodnie z treścią tego przepisu, odsetki przysługują, jeśli dłużnik opóźnia się w spełnieniu świadczenia. Powód w pozwie wskazał, że domaga się zasądzenia odsetek ustawowych od dnia następującego po upływie terminu płatności wyznaczonego w piśmie z dnia 03 grudnia 2013 r., doręczonego pozwanemu w dniu 09 grudnia 2013 r. Termin płatności został ustalony na 3 dni, zatem upływał w dniu 12 grudnia 2013 r. Zgodnie więc z żądaniem zgłoszonym w pozwie, od zasądzonej kwoty należą się odsetki ustawowe od dnia 13 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty. Termin ten jest późniejszy niż terminy wymagalność należności, które należałoby liczyć na podstawie dat płatności wskazanych w fakturach, a wobec zakazu orzekania ponad żądanie, roszczenie o odsetki zostało uwzględnione w takim zakresie, jak sformułowany w pozwie.

O kosztach procesu, uznając pozwanego za przegrywającego proces w całości, Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Pozwany zaskarżył apelacją wyrok w całości, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku na zasadzie art. 386 § 4 k.p.c. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu z uwagi na nierozpoznanie istoty sprawy, tj. zaniechanie merytorycznego rozpoznania zarzutu potrącenia podniesionego przez stronę pozwaną; względnie o oddalenie powództwa w całości oraz o pozostawienie rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. Sądowi Okręgowemu; względnie o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obydwie instancje.

Pozwany zarzucił:

1.  naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść wyroku, a mianowicie:

-art. 247 k.p.c., poprzez błędne uznanie, że przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków: M. R. (1) i J. K. (1) oraz stron na okoliczność istnienia i wysokości wierzytelności przedstawionych do potrącenia przez pozwanego (w tym z tytułu przygotowania ośrodka do sezonu w 2013 r., które to zobowiązanie nie było expressis verbis wyrażone w umowie dzierżawy z 30.04.2013 r.) będzie stanowić naruszenie ww. przepisu, podczas gdy pozwany nie twierdził nigdy, że ustalenia ustne między stronami w zakresie nieujętym pisemną umową zostały dokonane „równolegle” z zawarciem umowy dzierżawy, co stanowiłoby dowodzenie ponad osnowę dokumentu; w rzeczywistości zaś uzgodnienia te poczynione zostały po zawarciu umowy dzierżawy w toku sporu związanego z początkowym nieuznawaniem ważności zawartej umowy przez pozwanego (opisanym zarysowo na str. 4-5 pisma pozwanego z dnia 10.12.2015 r.), a wykazaniu których zawnioskowane dowody osobowe miały służyć; nadto, wyliczenie w § 4 ust. 3 opłat obciążających powoda opatrzone zostało skrótem „itp.", co oznacza, że miało ono charakter przykładowy i tym samym dopuszczalne było dowodzenie za pomocą dowodu z przesłuchania świadków i przede wszystkim stron w celu wykładni oświadczenia woli zawartego w umowie;

-art. 233 § 1 k.p.c. poprzez oddalenie dowodu z części dokumentów zawnioskowanych i dołączonych przez stronę pozwaną do pisma z 10.12.2015 r., w tym zwłaszcza dowodu z pisma pełnomocnika powoda z dnia 16.10.2013 r., w którym ten zastrzegł możliwość uiszczania rat kredytowych (...) do depozytu sądowego- pomimo istotności ww. dokumentów z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.);

2. naruszenie prawa materialnego, tj. 65 § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i niedokonanie tym samym prawidłowej wykładni oświadczeń woli stron złożonych w umowie dzierżawy z dnia 30.04.2013 r. w oparciu o ustawowe dyrektywy wykładni, tj. semantyki i struktury aktu umowy (czyli należycie i wszechstronnie ocenionej dosłownej jej treści), a przede wszystkim celu umowy, których wzięcie pod uwagę w sytuacji deklarowania przez strony odmiennego (przynajmniej na etapie procesu) rozumienia treści umowy było powinnością Sądu;

Nadto pozwany zaskarżył na podstawie art. 380 k.p.c. postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 25 lutego 2016 r. w przedmiocie oddalenia wniosków o dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadków: J. K. (1) i M. R. (1), jak również dowodu z przesłuchania stron, albowiem tezy dowodowe, na które ww. mieli być przesłuchani miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, w tym zwłaszcza dla oceny zasadności oświadczenia pozwanego o potrąceniu z dnia 4.06.2014 r., a tym samym zasadności powództwa, zaś niesłuszna zdaniem skarżącego odmowa przeprowadzenia wskazywanych dowodów ograniczyła możliwości procesowej obrony pozwanego, zmierzającej do wykazania okoliczności niweczących w całości roszczenie strony powodowej, wywierając tym samym oczywisty wpływ na treść końcowego orzeczenia.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego podlegała oddaleniu, podniesione w niej zarzuty nie zasługiwały na uwzględnienie, aczkolwiek części argumentów nie można odmówić racji.

Na wstępie odniesienia się wymaga zarzut nierozpoznania istoty sprawy poprzez zaniechanie merytorycznego rozpoznania zarzutu potrącenia podniesionego przez stronę pozwaną, bowiem jego uwzględnienie spowodowałoby konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Wskazać zatem należy, że w świetle ugruntowanej linii orzeczniczej Sądu Najwyższego nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. oznacza zaniechanie zbadania materialnej podstawy żądania albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego. Przyczyna zaniechania może wynikać z pasywności sądu bądź z błędnej oceny przesłanki niweczącej lub hamującej roszczenie. Błędna ocena w tym przedmiocie odnosi się przede wszystkim do sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji nieprawidłowo przyjął istnienie przesłanki niweczącej lub hamującej roszczenie, co w konsekwencji doprowadziło do niezbadania materialnej podstawy żądania (postanowienie z 24 listopada 2016 r., II CZ 115/16, Legalis,), zatem o nierozpoznaniu istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. można mówić jedynie wtedy, gdy sąd nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy bądź zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania, uznając bezzasadnie, że nie jest to konieczne z uwagi na istnienie przesłanek materialnoprawnych lub procesowych unicestwiających roszczenie. Wszelkie inne wady rozstrzygnięcia dotyczące naruszeń prawa materialnego bądź procesowego (poza nieważnością postępowania i nieprzeprowadzeniem postępowania dowodowego w całości) nie uzasadniają uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Nierozpoznanie istoty sprawy nie jest równoznaczne z niedokładnościami postępowania, polegającymi na tym, że sąd pierwszej instancji, nie wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły służyć do należytego rozpoznania sprawy lub nie wyjaśnił wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia (postanowienie z 10 listopada 2016 r, IV CZ 63/16, Legalis). W konsekwencji podkreślenia wymaga, że zarzutu nierozpoznania istoty sprawy nie można łączyć z brakami materiału dowodowego, w oparciu o który dokonano ustalenia stanu faktycznego sprawy do jakiego odniesiono subsumpcję przepisów prawa materialnego. Niewyjaśnienie okoliczności faktycznych, którym strona przypisuje walor istotności, nie jest więc równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy. Zarzucanie wadliwej oceny materiału dowodowego, nawet uzasadnione, nie stanowi podstawy do uchylenia zaskarżonego wyroku. W związku z powyższym zarzut nierozpoznania istoty sprawy podniesiony w apelacji był chybiony. Sąd Okręgowy rozpoznał przedmiot sprawy poprzez zbadanie materialnej podstawy żądania powoda oraz rozważył merytoryczny zarzut pozwanego, tj. zarzut potrącenia, przy czym go nie uwzględnił. Nieuwzględnienie zarzutu potrącenia nie jest równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy.

Następnie wskazać należy, że art. 378 § 1 k.p.c. nakłada na sąd odwoławczy obowiązek ponownego rozpoznania sprawy w granicach apelacji, co oznacza nakaz wzięcia pod uwagę wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. Granice apelacji wyznaczają ramy, w których sąd odwoławczy powinien rozpoznać sprawę na skutek jej wniesienia, określają je sformułowane w apelacji zarzuty i wnioski, które implikują zakres zaskarżenia, a w konsekwencji kognicję sądu apelacyjnego ( np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2015r., V CSK 677/14, nie publik.). Jednocześnie w świetle uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55).

W związku z powyższym w pierwszej kolejności należy rozpoznać zarzuty naruszenia prawa procesowego, gdyż jedynie w przypadku uznania, że postępowanie dowodowe nie było dotknięte wadami, można przyjąć, że prawidłowo został ustalony stan faktyczny w sprawie. Ponieważ zaś prawna kwalifikacja stanu faktycznego jest pochodną ustaleń , o prawidłowym zastosowaniu bądź niezastosowaniu prawa materialnego można mówić dopiero wówczas, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku pozwalają na ocenę tej kwestii (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2002r. IV CKN 1532/00. Lex nr 78323). Prawidłowe zastosowanie prawa materialnego może mieć z kolei miejsce jedynie do niewadliwie poczynionych ustaleń faktycznych.

W tym kontekście Sąd Apelacyjny wskazuje, że nie został postawiony przez pozwanego zarzut naruszenia właściwych przepisów prawa procesowego, tj. zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 2 k.p.c. przez oddalenie istotnych, zdaniem skarżącego, dowodów, w wyniku wadliwej oceny, że nie są one istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Skoro pozwany wskazywał na wadliwe oddalenie wniosków dowodowych zgłoszonych przez niego z zeznań świadków i stron, a nadto zgłosił wniosek o rozpoznanie rzeczonego postanowienia dowodowego w trybie art. 380 k.p.c. Natomiast w kontekście oddalonych wniosków dowodowych z części dokumentów pozwany powołał naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. i art. 227 k.p.c. Zarzut ten został wadliwie sformułowany, jako, że sąd nie może naruszyć kryteriów oceny dowodów, w stosunku do dowodów, których nie przeprowadził.

W związku z takimi zarzutami istotne są następujące kwestie. Z zapisu przebiegu rozprawy, w tym protokołu elektronicznego, wynika, że profesjonalny pełnomocnik powoda obecny na rozprawie, gdy zapadło postanowienie dowodowe w przedmiocie oddalenia wniosków o przesłuchanie świadków i stron zgłosił zastrzeżenie w trybie art. 162 k.p.c. wskazując jedynie, że jest to zastrzeżenie „ w zakresie oddalenia wniosku o przesłuchanie świadków i stron”, natomiast nie wskazał jakie przepisy zostały naruszone przez Sąd pierwszej instancji . Takie zwrócenie uwagi na uchybienie sądu jest nieskuteczne, bowiem sformułowanie zastrzeżenia nie może się ograniczać do lakonicznego stwierdzenia polegającego na informacji, że strona procesu podnosi zastrzeżenie z art. 162 k.p.c. Nie wyjaśniając na czym uchybienie polega, co uniemożliwia sądowi naprawienie uchybienia, o ile rzeczywiście zachodzi. Tylko bowiem poprzez prawidłowo umotywowane zastrzeżenie apelujący może kwestionować niezasadne w jego odczuciu oddalenie wniosku dowodowego, przeciwko któremu oponował i to w sposób pozwalający sądowi na zmianę, w toczącym się już postępowaniu, a nie w przyszłym postępowaniu odwoławczym, swojego stanowiska co do dopuszczenia określonego dowodu na jednoznacznie określoną, istotną dla sprawy okoliczność. Celem regulacji z art. 162 k.p.c. jest pobudzenie inicjatywy stron w doprowadzeniu do szybkiego usunięcia dostrzeżonych przez nie naruszeń przepisów postępowania i umożliwienie sądowi niezwłocznego naprawienia błędu. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 lipca 2016 r., I ACa 106/16, Legalis). Jeśli natomiast chodzi o oddalenie wniosków dowodowych w zakresie części dokumentów, to należy zwrócić uwagę, że Sąd Okręgowy wydał w tym zakresie odrębne postanowienie dowodowe, odnośnie którego pozwany nie zajął stanowiska, szczególnie nie zgłosił zastrzeżenia a trybie art. 162 k.p.c. W świetle zatem ugruntowanego już orzecznictwa utracił możliwość powoływania się na to uchybienie w dalszym toku postępowania, w tym w zarzutach apelacji ( np. wyroki Sądu Najwyższego z 27 maja 2010 r., III CSK 248/09 czy z 22 lipca 2010, I CNP 100/09, Legalis). Kontrola instancyjna postanowienia o oddaleniu wniosków dowodowych pozwanego w części, mogłaby zatem nastąpić jedynie na wniosek strony zgłoszony w trybie art. 380 k.p.c. (który został zawarty w apelacji), ale poprzedzony stosownym zastrzeżeniem z art. 162 k.p.c., w którym strona musi zwrócić sądowi uwagę na uchybienie konkretnym przepisom postępowania. Jak wskazano wyżej w tej sprawie pozwany nie zwrócił Sądowi pierwszej instancji uwagi na naruszenie przepisów prawa procesowego w sposób skuteczny, a zgłoszenie wniosku w trybie art. 380 k.p.c. tego braku nie konwaliduje.

Nieco inaczej przedstawia się kwestia naruszenia art. 247 k.p.c. W świetle orzecznictwa dowodem przeciwko osnowie dokumentu jest ten, który zmierza do wykazania oświadczeń woli sprzecznych z treścią dokumentu (por. orzeczenie SN z dnia 18 lipca 1997 r., II CKN 215/97, niepubl.). Natomiast dowód ponad osnowę dokumentu służy wykazaniu niekompletności dokumentu (co do złożonego, aczkolwiek nieujętego w dokumencie innego oświadczenia), por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 29 stycznia 2002 r., V CKN 679/00, LEX nr 54342. Zob. również m.in. orzeczenie SN z dnia 9 czerwca 1962 r., IV CR 758/61, OSNC 1963, Nr 6, poz. 136).

Formułując i uzasadniając ten zarzut pozwany wskazał, że zeznania świadków i stron miały wykazać istnienie i wysokość wierzytelności przedstawionych do potrącenia przez pozwanego, w tym tę okoliczność, że umowa dzierżawy przewidywała obowiązek zapłaty przez powoda za przygotowanie ośrodka do sezonu 2013 r., choć to nie zostało w niej wyrażone oraz że doszło do innych jeszcze uzgodnień stron już po zawarciu umowy, ponadto zeznania tych świadków miały służyć wykładni oświadczeń woli stron co do opłat obciążających powoda z uwagi na użycie po ich wyliczeniu „itp.” Zwrócić należy uwagę, że pozwany wnioskował o przesłuchanie w charakterze strony J. K. (2) oraz świadków M. R. i J. K. w piśmie z dnia 10 grudnia 2015 r. (k-299-313, czynność potwierdzona przez stronę), przy czym nie zostały sformułowane konkretne tezy dowodowe , na jakie dowody te miałyby być przeprowadzone. Sąd Okręgowy wywiódł tezy na podstawie przywołanego wyżej pisma. W żadnym razie nie były to takie konkretne okoliczności, o których mowa w apelacji. W odniesieniu do świadków chodziło wszak o nieprzystąpienie przez powoda do długu, o czym stanowi wprost § 4 ust. 5 umowy dzierżawy, zaś okoliczność ta jest bezsporna między stronami.

Oddalenie tych wniosków dowodowych, niezależnie od nieskutecznego zakwestionowania postanowienia dowodowego Sądu pierwszej instancji, pozostaje więc bez znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Gdy chodzi o zeznania J. K. (2), niezależnie od tego, że oddalenie tego wniosku przez Sąd Okręgowy również nie zostało skutecznie wzruszone, to zdaniem Sądu Apelacyjnego, wniosek dowodowy o jego przesłuchanie, w świetle uzasadnienia zarzutu, ale także treści pisma z 10 grudnia 2015 r. miał być prowadzony na okoliczność wysokości czynszu ustalonego w umowie, ponoszenia opłat związanych z ośrodkiem przez pozwanego zamiast przez powoda, w tym opłat za media (od maja do sierpnia 2013 r.), podatku od nieruchomości, poniesionych kosztów przygotowania ośrodka do sezonu (poza sporem w sprawie pozostaje, że koszty te zostały poniesione przez pozwanego przed zawarciem umowy dzierżawy) oraz że powód nie obsługiwał kredytów do czego się zobowiązał (k- 303), a także na okoliczność odstąpienia od umowy. Zatem okoliczności, które miały być dowodzone zeznaniami J. K. (2) przed Sądem pierwszej instancji, nie są zbieżne z tymi, o których mowa w apelacji. W istocie można zgodzić się z pozwanym, że część z okoliczności mogłaby być dowodzona dowodem z zeznań strony, a nie byłby to dowód sprzeczny z art. 247 k.p.c., tj. nieponoszenie opłat za media i podatek od nieruchomości przez powoda, co mogłoby mieć znaczenie przy rozpoznawaniu zarzutu potrącenia, tym niemniej okoliczność, że to pozwany zapłacił te należności oraz ich wysokość powinna być udowodniona stosownymi dokumentami, a przedstawione przez pozwanego kopie własnych zestawień wraz z notami księgowymi i pojedynczymi fakturami, w części pochodzącymi sprzed zawarcia umowy dzierżawy, jak trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji, nie stanowi dowodu na istnienie wskazywanych wierzytelności, które pozwany ujął w oświadczeniu o potrąceniu.

Z kolei przeprowadzenie dowodu na okoliczność wykładni oświadczeń woli zawartych w umowie nie jest przeprowadzeniem dowodu przeciwko osnowie lub ponad osnowę dokumentu obejmującego czynność prawną, o czym stanowi art. 247 k.p.c. Przyjmuje się, iż dyspozycja art. 247 k.p.c. nie wyłącza dowodu z zeznań świadków lub przesłuchania stron zmierzającego do wykładni oświadczenia woli zawartego w dokumencie obejmującym czynność prawną (zob. orzeczenie SN z dnia 18 września 1951 r., III C 112/52, OSN 1952, Nr 3, poz. 70; orzeczenie SN z dnia 6 listopada 1957 r., IV CR 1145/56, RPEiS 1958, z. 3, s. 337; uzasadnienie wyroku SN z dnia 29 stycznia 2002 r., V CKN 679/00, LEX nr 54342; uzasadnienie wyroku SN z dnia 19 lutego 2003 r., V CKN 1843/00, LEX nr 83829). Stanowisko Sądu pierwszej instancji w tym zakresie nie zasługiwało na uwzględnienie. Tym niemniej, jak już wskazano wyżej zgłoszony w postępowaniu pierwszoinstancyjnym wniosek dowodowy pozwanego, nie obejmował swym zakresem wykładni oświadczeń woli stron umowy dzierżawy. Takie twierdzenia pojawiły się po raz pierwszy w apelacji, zatem zarzut naruszenia art. 247 k.p.c. pomimo częściowej zasadności nie podlegał uwzględnieniu.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. zwrócić trzeba uwagę, poza wskazanym już wyżej wadliwym jego sformułowaniem, że z ugruntowanego poglądu judykatury wynika, że skuteczne podniesienie zarzutu wadliwej oceny dowodów nie może polegać na zaprezentowaniu ustalonego przez skarżącego, na podstawie własnej oceny dowodów, stanu faktycznego, a wymaga wskazania przy użyciu argumentów jurydycznych rażącego naruszenia dyrektyw oceny dowodów wyrażonych w art. 233 § 1 k.p.c. (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 18 czerwca 2004 r. sygn. akt II CK 369/03 LEX nr 174131). Pozwany nie wskazuje na wadliwą ocenę jakiegokolwiek dowodu oraz na naruszenie jakichkolwiek kryteriów tej oceny, a koncentruje się na oddaleniu wniosku dowodowego, co powoduje nieskuteczność zarzutu. Do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby wykazane zostało, że doszło do uchybienia podstawowym regułom odnoszącym się do oceny wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów czyli regułom logicznego myślenia, należytego kojarzenia faktów oraz zasadom doświadczenia życiowego.

Tak postawione zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego, nie mogą odnieść zamierzonego skutku, bowiem ocena dowodów dokonana przez Sąd pierwszej instancji była trafna. W konsekwencji pozwany nie podważył skutecznie ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy.

Sąd Apelacyjny w całości podziela i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji.

Ustalenia te w świetle zarzutu wadliwej wykładni umowy stron oraz twierdzeń zawartych w uzasadnieniu apelacji należy jednak uzupełnić, bowiem jak podkreślono już wyżej, sąd odwoławczy w granicach apelacji na nowo rozpoznaje sprawę. Trafnie Sąd Okręgowy wskazał, że strony dnia 30 kwietnia 2013 r. zawarły umowę dzierżawy. Na mocy powyższej umowy pozwany (wydzierżawiający) zobowiązał się oddać w dzierżawę nieruchomość położoną w S. przy ul. (...). Natomiast powód (dzierżawca) zobowiązał się płacić wydzierżawiającemu czynsz dzierżawny w wysokości 90000,00 zł brutto rocznie. Można jedynie zaznaczyć, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, pozostają twierdzenia pozwanego, że czynsz ten był obniżony z uwagi na inne obciążenia, które miał ponosić powód. Oprócz czynszu dzierżawca zobowiązał się do ponoszenia opłat związanych z bieżącą działalnością wydzierżawianego obiektu: opłat za korzystanie z energii elektrycznej, gazu, centralnego ogrzewania, wody, opróżniania szamba itp. , przy czym miał je uiszczać dostawcom tych mediów. Dzierżawca miał także uiszczać podatki i inne ciężary związane z własnością i posiadaniem nieruchomości, ze sformułowania tego zapisu wynika, że należności te powinny być uiszczane właściwym podmiotom. Ponadto dzierżawca przez okres trwania umowy zobowiązał się do pokrywania rat kredytu inwestycyjnego – umowa kredytu nr (...) oraz Kredytu w rachunku bieżącym – umowa kredytu nr (...) (§ 4 umowy). Z treści tych uregulowań umownych jasno wynika, jakiego rodzaju należności miał uiszczać oraz komu powód. Zawarte w § 3 sformułowanie „itp.” należy odnieść, w ocenie Sądu Apelacyjnego, do tego typu opłat, o jakich mowa w tym uregulowaniu, a więc szeroko rozumianych mediów. Twierdzenia pozwanego, że pod tym sformułowaniem kryły się inne jeszcze należności i to na rzecz wydzierżawiającego (za przygotowanie ośrodka do sezonu, wraz z pływalnią, obsługa finansowa, obsługa techniczna- vide k-315-318 kompensacja i zestawienie) nie tylko nie zostały udowodnione przez pozwanego, ale pozostają w sprzeczności z klarowną treścią umowy, której wykładnia w tym zakresie inna niż literalna jest nieuzasadniona. Umowa nie przewidywała nadto obowiązku płacenia opłat wymienionych w § 4 ust. 3, 4, 5 wydzierżawiającemu, ani też ewentualnego sposobu rozliczania opłat za media przez wydzierżawiającego i obciążania powoda przez pozwanego tymi opłatami.

Należy zgodzić się z Sądem Okręgowym, że powód wykazał, że wykonał tę część zamówienia z 28 czerwca 2013 r. , którego dotyczy rachunek nr (...) z 30 sierpnia 2013 r., oraz że należność z tego tytułu nie została zapłacona, zaś pozwany nie wykazał, aby skuteczne było oświadczenie o potrąceniu z uwagi na nieudowodnienie istnienia wierzytelności pozwanego wobec powoda objętych oświadczeniem o potrąceniu. Do trafnych wywodów Sądu pierwszej instancji należy dodać, że wierzytelności potrącającego (strony aktywnej) muszą istnieć oraz być wymagalne i zaskarżalne. Wymagalność zaś wierzytelności oznacza, że wierzyciel ma możliwość żądania od dłużnika, aby spełnił świadczenie na jego rzecz, natomiast powinnością dłużnika jest zastosowanie się do tego żądania.

W związku z powyższym pozwany powinien udowodnić, że wskazane w oświadczeniu o potrąceniu wierzytelności rzeczywiście mu przysługiwały, zaś nie sprostał temu obowiązkowi, bowiem Sąd pierwszej instancji słusznie wskazał, że dowodem, że pozwanemu przysługują określone wierzytelności nie są przedstawione przez niego faktury i noty, które mają jedynie charakter dokumentów prywatnych i stanowią dowód, że strona złożyła oświadczenie takiej treści. Prawidłowo zatem Sąd Okręgowy uznał, że w okolicznościach tej sprawy nie doszło do skutecznego potrącenia wierzytelności stron. Okoliczności powyższych nie mogły także dowieść zgłoszone przez pozwanego wnioski dowodowe.

Z tych wszystkich przyczyn wyrok Sądu Okręgowego odpowiada prawu.

Apelacja pozwanego podlegała więc oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.

Beata Byszewska Zbigniew Stefan Cendrowski Agnieszka Wachowicz-Mazur