Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Jacek Sadomski (spr.)

Sędziowie: SA Teresa Mróz

SO (del.) Jolanta de Heij - Kaplińska

Protokolant: Lidia Ronkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. Z.

przeciwko E. M. i Z. M.

o zapłatę 80.000zł

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 18 kwietnia 2013 r.

sygn. akt XXV C 984/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od M. Z. na rzecz E. M. i Z. M. kwoty po 1350 zł (tysiąc trzysta pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Sygn. akt VI ACa 67/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo M. Z. przeciwko E. M. i Z. M. o zapłatę kwoty 80 000zł z ustawowymi odsetkami. Powódka dochodziła w tej sprawie wyrównania z tytułu należnego jej udziału w spadku po zmarłej w dniu 13 stycznia 2006 r. matce J. K..

Podstawą wydanego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji.

M. Z. i E. M. są siostrami. Ich matką J. K. zmarła w dniu 13 stycznia 2006r. nie pozostawiając testamentu. W ostatnim okresie swojego życia mieszkała w domu na nieruchomości przy ul. (...) z całodobową opiekunką, finansowaną przez córkę E. M.. Wcześniej przez dwa lata mieszkała ze swoją wnuczką – córką powódki i jej mężem. Jedynym majątkiem, jaki posiadała, była piekarnia usytuowana na nieruchomości przy ul. (...) w W.. Budynek piekarni połączony był z mieszkaniem. Piekarnię tę prowadziła córka E. M. z mężem J. K., a po jego śmierci aż do 1993 r. razem z J. K.. Po 1993 r. do prowadzenia piekarni na życzenie J. K. przystąpił mąż pozwanej Z. M.. Przez wiele lat funkcjonowania piekarni powódka była w niej formalnie zatrudniona. Odprowadzane były za nią składki na ubezpieczenia zdrowotne i emerytalne. Faktycznie powódka nie świadczyła pracy, jedynie 3 razy w tygodniu przyjeżdżała do matki i pomagała matce w pracach domowych. W pozostałych dniach opiekę nad matką świadczyła pozwana.

W pewnym momencie powódka zmieniła wiarę i przeszła do „świadków Jehowa”. Jej matka wystraszyła się wówczas, że majątek po jej śmierci spadkowy zostanie zadysponowany na zbór świadków Jehowy. Z tych względów jeszcze za życia zdecydowała się zadysponować swoim majątkiem. W dniu 12 czerwca 2001 r. przed notariuszem J. B. została zawarta w formie aktu notarialnego umowa dożywocia, na podstawie której J. K. przeniosła na córkę E. M. i jej męża Z. M. własność nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) o pow. 1438m ², zabudowanej domem mieszkalnym jednorodzinnym połączonym z piekarnią o kubaturze 490m ². W zamian za przeniesienie własności małżonkowie K. zobowiązali się do zapewnienia J. K. dożywotniego utrzymania polegającego na przyjęciu J. K. jako domownika, dostarczania jej wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnienie jej odpowiedniej pomocy i pielęgnowanie w chorobie oraz zapewnienie jej własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego zwyczajom miejscowym. W dniu 13 stycznia 2006 r. J. K. zmarła. W kilka miesięcy po śmierci matki powódka z pozwaną zawarły w formie pisemnej umowę o dział spadku, w której postanowiły, że ze spadku po J. K. na własność M. Z. przechodzą: kwota 11.832,42zł z tytułu świadczenia pośmiertnego wynikającego z umowy ubezpieczenia, kwota 12.500zł oszczędności zmarłej i biżuteria o wartości złomu w wysokości 4000zł. Strony wskazały, że przedmioty te wyczerpują cały spadek po zmarłej oraz zapewniły, że nie będą wnosić wobec siebie żadnych roszczeń z tytułu nabycia spadku po ich matce.

W 2011 r. powódka wystąpiła z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po matce. Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2011 r. sąd spadkowy stwierdził, że spadek po zmarłej J. K. odziedziczyły na mocy ustawy E. M. i M. Z. po ½ części każda z nich.

Sąd okręgowy oddalił powództwo uwzględniając podniesiony przez pozwanych w toku procesu zarzut przedawnienia co do obydwu roszczeń dochodzonych w tej sprawie przez powódkę. Jak wskazał, termin przedawnienia roszczenia o zachowek przeciwko spadkobiercy ustawowemu uwzględnić należy stosując w drodze analogii art. 1007 § 2 k.c. W stosunku natomiast do roszczenia o uzupełnienie zachowku skierowanego przeciwko obdarowanemu, zastosowanie znajdzie wprost art. 1007 § 2 k.c. Zważywszy, że otwarcie spadku po J. K. miało miejsce w dniu 13 stycznia 2006 r., dochodzone w tej sprawie roszczenia uległy przedawnieniu z dniem 13 stycznia 2009 r. Natomiast pozew został w tej sprawie wniesiony dopiero w sierpniu 2011 r., a więc po upływie pięciu lat od chwili otwarcia spadku. Tym samym roszczenia powódki uznać należy za przedawnione zarówno na gruncie obecnego brzmienia art. 1007 § 2 k.c., jak i na podstawie jego poprzedniej wersji, obowiązującej do dnia 22 października 2011 r.

Jak wskazał ponadto sąd okręgowy, powódka reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika nie wykazała szczególnych okoliczności, które przemawiałyby za przyjęciem, że uwzględnienie zarzutu przedawnienia będzie nadużyciem prawa podmiotowego przez pozwanych. Pozwana w żaden sposób nie doprowadziła do zwłoki powódki w zgłoszeniu żądania. Powódka jeszcze za życia matki domyślała się, że „coś się dzieje”, zaś córka powódki i jej mąż – jak ustalił sąd okręgowy - o przepisaniu nieruchomości pozwanym wiedzieli jeszcze za życia spadkodawczyni. Pozwani nie ukrywali tego faktu, zaś skoro o tym fakcie wiedziały dzieci powódki, to sama powódka również musiała o tym wiedzieć. Jeśli jednak nawet nie znała szczegółów, to dowiedziała się o tym, jak sama zeznała, bezpośrednio po śmierci matki w 2006 r. Nie przeszkodziło to jej podpisać z siostrą umowy o dział spadku. Od skutków prawnych oświadczenia woli o dziale spadku nigdy się nie uchyliła. Jak wskazał sąd okręgowy, od 2006 r. strony nie prowadziły rozmów w przedmiocie spadku po matce. Ponadto, jak wskazał sąd okręgowy, gdyby uznać nawet, że do przedawnienia w tej sprawie nie doszło, powództwo o uzupełnienie zachowku byłoby niezasadne również z tego powodu, że zgodnie z treścią art. 1000 par 1 k.c. roszczenie uprawnionego o uzupełnienie zachowku kierowane może być do spadkobiercy lub osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku. W rozpoznawanej sprawie pozwani nie otrzymali darowizny, zaś zawarta przez nich ze spadkodawczynią umowa dożywocia nie może być utożsamiana z darowizną. Ponadto, jak podkreślił sąd okręgowy, powódka była w istocie przez całe życie przez swoją matkę obdarowywana – otrzymała od niej mieszkanie w centrum W. przy ul. (...) o pow. 36m ², trzykrotnie otrzymała pieniądze na zakup samochodów, zawsze, kiedy odwiedzała matkę otrzymywała od niej pieniądze po 100, 200, 1000zł. Dodatkowo matka zatrudniła powódkę i uiszczała za nią stosowne składki, tak aby w przyszłości powódka miała uprawnienia do świadczeń emerytalnych. Za świadczoną pomoc matce, powódka otrzymywała wynagrodzenie i było ono wyższe od tego, które otrzymywała pracując w charakterze pielęgniarki.

Z tych wszystkich względów sąd okręgowy wniesione w tej sprawie powództwo oddalił.

Apelację od wydane wyroku wniosła strona powodowa zaskarżając wyrok w całości i wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi okręgowemu. Skarżący zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego (art. 1000 k.c., art. 1007 k.c.) oraz niewyjaśnienie wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, w szczególności nieustalenia wartości masy spadkowej i zachowku.

Rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest bezzasadna.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że sąd okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, spójnie i logicznie przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Ustalenia te sąd apelacyjny przyjmuje za własne i czyni podstawą poniższych wywodów.

Prawidłowo sąd okręgowy uwzględnił podniesiony w tej sprawie zarzut przedawnienia opierając swoje rozstrzygnięcie w tym zakresie na podstawie art. 1007 § 2 k.c. Wbrew wywodom skarżącego, fakt, że ustawa nie określa terminu przedawnienia roszczeń o zachowek w sytuacji dziedziczenia ustawowego (Art. 1007 § 1 k.c.), nie uzasadnia sięgania do stosowania przepisów ogólnych k.c. o przedawnieniu roszczeń (art. 117 k.c.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego zdecydowanie dominuje stanowisko odmienne, zgodnie z którym zaistniałą w tym zakresie lukę prawną należy wypełnić stosowaniem w drodze analogii art. 1007 § 2 k.c. W takim wypadku bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się z chwilą otwarcia spadku, skoro w tym momencie roszczenie o zachowek staje się wymagalne. Ten sam mechanizm znajduje zastosowanie w wypadku roszczenia skierowanego przeciwko obdarowanemu przez spadkodawcę, o uzupełnienie zachowku z tytułu otrzymanej darowizny (zob. wyrok SN z dnia 10 marca 2011 r., V CSK 283/10, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2013 r., III CZP 53/13).

W rozpoznawanej sprawie otwarcie spadku nastąpiło w dniu 13 stycznia 2006 r., co skutkowało upływem terminu przedawnienia obydwu roszczeń dochodzonych w tej sprawie przez powódkę [roszczenie o zachowek (uzupełnienie zachowku) przeciwko spadkobiercy ustawowemu – art. 991 § 2 k.c.) oraz roszczenie o uzupełnienie zachowku przeciwko obdarowanemu – art. 1000 k.c.] z dniem 13 stycznia 2009 r. Zasadnie przy tym sąd okręgowy przyjął trzyletni termin przedawnienia określony w art. 1007 § 2 k.c. sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy- Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 85, poz. 458). Zmiana ta dokonana została z dniem 23 października 2011 r. i wydłużyła terminy przedawnienia roszczeń wskazane w art. 1007 § 1 i 2 k.c. do lat pięciu. Zarazem jednak art. 8 ustawy nowelizującej stanowił, że do roszczeń wskazanych w art. 1007 k.c., powstałych przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej i w tym dniu jeszcze nie przedawnionych, stosuje się przepisy art. 1007 k.c. w brzmieniu nadanym tą ustawą. Tym samym (wnioskowanie a contrario) roszczenia powstałe przed wejściem w życie ustawy nowelizującej uległy przedawnieniu na dotychczasowych zasadach, o ile trzyletni termin przedawnienia upłynął przed wejściem w życie ustawy nowelizacyjnej.

Na marginesie jedynie wskazać należy na pewną niekonsekwencję powoda, który w procesie tym dokonał kumulacji roszczeń o zachowek (uzupełnienie zachowku) przeciwko spadkobiercy ustawowemu i obdarowanemu, niebędącemu spadkobiercą, pomimo tego, że odpowiedzialność tego ostatniego w świetle art. 1000 k.c, ma charakter subsydiarny w stosunku do odpowiedzialności spadkobiercy. Brak przy tym podstaw do łączenia odpowiedzialności obydwu tych podmiotów węzłem solidarności.

W świetle powyższego zasadnie sąd okręgowy oddalił wniesione w tej sprawie powództwo z uwagi na skutecznie podniesiony zarzut przedawnienia w stosunku do obydwu dochodzonych roszczeń.

Bezprzedmiotowe tym samym są zawarte w apelacji zarzuty dotyczące braku ustalenia substratu zachowku i wartości roszczenia przysługującego z tego tytułu powódce. Bezprzedmiotowe, a zarazem bezzasadne są również pozostałe zarzuty, w tym zarzut naruszenia art. 1000 k.c. poprzez jego błędną interpretację. Wbrew wywodom pełnomocnika powódki, odwołującego się do funkcji i celu zachowku, nie jest zasadne objęcie dyspozycją art. 1000 k.c. umowy dożywocia. Trafnie w tym zakresie sąd okręgowy wskazał na zasadnicze różnice pomiędzy umową darowizny a umową dożywocia. Umowa dożywocia jest bowiem umową wzajemną i odpłatną. Brak jest podstaw do utożsamiania obydwu rodzajów umów, tudzież przenoszenia skutków darowizny, o których mowa w art. 1000 k.c., na umowę dożywocia.

Z tych wszystkich względów uznając wniesioną apelację za niezasadną, sąd apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak na wstępie. O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 k.c.). Na koszty należne każdemu z pozwanych składa się wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone w stawce minimalnej, zgodnie z § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Koszty te przypadają pozwanym w częściach równych.