Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Dorota Szarek (spr.)

Sędzia SA Bożena Lasota

Sędzia SA Marcin Graczyk

Protokolant: Karolina Ochal

po rozpoznaniu w dniu 16 maja 2023 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy E. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o wysokość emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział
w W.

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 20 września 2021 r. sygn. akt VII U 586/21

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala odwołanie;

II.  zasądza od E. C. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w spełnieniu świadczenia za czas po upływie tygodnia od uprawomocnienia się tego orzeczenia do dnia zapłaty.

Bożena Lasota Dorota Szarek Marcin Graczyk

Sygn. akt III AUa 1953/21

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. decyzją z 16 lutego 2021 r. znak: (...) odmówił E. C. przeliczenia emerytury
z uwzględnieniem rekompensaty z tytułu pracy w szczególnym charakterze.

E. C. w odwołaniu od tej decyzji wniosła o zmianę decyzji i przyznanie jej prawa do emerytury z uwzględnieniem rekompensaty w związku z pracą
w szczególnym charakterze. Zdaniem ubezpieczonej legitymuje się 15-letnim okresem pracy w szczególnym charakterze przed 1 stycznia 2009 r. co wynika z pracy na stanowisku nauczyciela w Zespole Szkół (...) w W. od 15 września 1981 r. do 16 maja 1991 r. oraz w (...) w W. od 1 lutego 1998 r. do 25 stycznia 2021 r. Jednocześnie wskazała, że nie ma przeszkód by sumować te okresy co wynika z uzasadnienia wyroku Sądu Najwyższego z 6 września 2012 r., II UK 44/12.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania wskazując, że przepisy prawa oraz orzecznictwo nie przewidują możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia poza pracą nauczyciela.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 20 września 2021 r., sygn. akt VII U 586/21, zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał E. C. prawo do rekompensaty.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. C., urodzona (...) była zatrudniona w Zespole Szkół (...) w W. na stanowisku nauczyciela w pełnym wymiarze czasu pracy od 15 września 1981 r. do 16 maja 1991 r. Przy czym od 11 lutego 1985 r. do 14 lutego 1988 r. oraz od 1 września 1989 r. do 16 maja 1991 r. korzystała
z urlopu wychowawczego. Następnie od 1 lutego 1998 r. do 25 stycznia 2021 r. pracowała
w (...) w W. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach: starszego inspektora kontroli państwowej, głównego specjalisty kontroli państwowej i doradcy technicznego. Od 1 lutego 1998 r. do 31 grudnia 2008 r. wykonywała pracę w szczególnym charakterze wskazaną w § 14 rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W okresie pracy w (...) E. C. przed 31 grudnia 2008 r. pobierała zasiłki chorobowe w okresach: od 1 grudnia 1998 r. do 4 grudnia 1998 r., od 23 listopada 1999 r. do 26 listopada 1999 r., od 16 lutego 2000 r. do 18 lutego 2000 r., od 27 kwietnia 2000 r. do 28 kwietnia 2000 r., od 28 listopada 2000 r. do 1 grudnia 2000 r., od 8 października 2001 r. do 12 października 2001 r., od 2 stycznia 2002 r. do 8 stycznia 2002 r., od 22 stycznia 2002 r. do 25 stycznia 2002 r., od 2 września 2002 r. do 6 września 2002 r., od 9 grudnia 2002 r. do 13 grudnia 2002 r., 5 kwietnia 2003 r. do 11 kwietnia 2003 r., od 27 czerwca 2003 r. do 4 lipca 2003 r., od 2 września 2003 r. do 8 września 2003 r., od 25 września 2003 r. do 3 października 2003 r., od 24 kwietnia 2004 r. do 30 kwietnia 2004 r., od 24 maja 2004 r. do 28 maja 2004 r., od 6 lipca 2004 r. do 30 lipca 2004 r., od 6 października 2004 r. do 8 października 2004 r., od 29 marca 2005 r. do 2 kwietnia 2005 r., od 14 czerwca 2005 r. do 24 czerwca 2005 r., od 30 listopada 2005 r. do 13 stycznia 2006 r., od 1 lutego 2006 r. do 8 lutego 2006 r., od 7 sierpnia 2006 r. do 11 sierpnia 2006 r., od 12 września 2006 r. do 22 września 2006 r., od 29 listopada 2006 r. do 8 grudnia 2006 r., od 12 grudnia 2006 r. do 15 grudnia 2006 r., od 18 kwietnia 2007 r. do 20 kwietnia 2007 r., od 21 maja 2007 r. do 25 maja 2007 r., od 5 lipca 2007 r. do 6 lipca 2007 r., od 19 lipca 2007 r. do 27 lipca 2007 r., od 5 listopada 2007 r. do 9 listopada 2007 r., od 12 grudnia 2007 r. do 14 grudnia 2007 r., od 4 marca 2008 r. do 7 marca 2008 r., od 21 kwietnia 2008 r. do 25 kwietnia 2008 r., od 4 czerwca 2008 r. do 20 czerwca 2008 r., od 24 listopada 2008 r. do 28 listopada 2008 r. oraz od 18 grudnia 2008 r. do 24 grudnia 2008 r.

E. C. 28 stycznia 2021 r. złożyła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. wniosek o emeryturę z uwzględnieniem rekompensaty.

Organ rentowy 16 lutego 2021 r. wydał dwie decyzje o numerze (...). W jednej przyznał ubezpieczonej emeryturę od 1 stycznia 2021 r., która została obliczona na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W drugiej decyzji organ odmówił przyznania ubezpieczonej prawa do rekompensaty bo okresy pracy wymienione w § 14 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, czyli zatrudnienie w (...) od 1 lutego 1998 r. do 31 grudnia 2008 r., z wyłączeniem okresów zasiłków chorobowych oraz wymienione w § 15 tego rozporządzenia, na stanowisku nauczyciela od 15 września 1981 r. do 10 lutego 1985 r. i od 15 lutego 1988 r. do 31 sierpnia 1989 r. nie podlegają sumowaniu w świetle § 4 tego rozporządzenia.

Sąd Okręgowy powyższych ustaleń faktycznych dokonał w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach organu rentowego, których wiarygodność nie budziła wątpliwości.

Sąd Okręgowy wskazał, że regulacja dotycząca rekompensaty z tytułu zatrudnienia
w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, została wprowadzona do ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Przepis art. 2 pkt 5 tej ustawy zawiera definicję rekompensaty rozumianej jako odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Warunki jej przyznawania oraz sposób jej obliczenia wskazane zostały w art. 21-23
w Rozdziale III „Rekompensata”. Przepis art. 23 ustawy stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę oraz, że przyznawana jest ona w formie dodatku do kapitału początkowego, o którym mowa w przepisach art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zgodnie z art. 21 ust. 1 tej ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat. W myśl art. 21 ust. 2 ustawy, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Z tego wynika, że w art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych zawarto dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. W art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury
z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych. Zgodnie z tym przepisem rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Stosownie do art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej, kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Wobec tego, warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS
w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych lub
w szczególnym charakterze, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa na uprawnienia do rekompensaty.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie wystąpiły przesłanki negatywne, uniemożliwiające ubezpieczonej uzyskanie rekompensaty, gdyż nie wystąpiła sytuacja, by E. C. miała przyznane prawo do wcześniejszej emerytury z uwagi na prace wykonywane
w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Poza tym takiego prawa, nawet gdyby o nie wystąpiła, nie mogłaby nabyć, gdyż na dzień 1 stycznia 1999 r. nie posiadała 15 letniego okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze. Również nabycie świadczenia w obniżonym wieku z uwagi na pracę nauczycielską nie byłoby w jej przypadku możliwe, gdyż okres zatrudnienia w charakterze nauczyciela jest zbyt krótki. To, że decyzją z 16 lutego 2021 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego w oparciu o art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, bez uwzględnienia okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, nie było przeszkodą do przyznania rekompensaty. Wobec tego, w ocenie Sądu Okręgowego należało zbadać, czy ubezpieczona spełniła przesłanki pozytywne do uzyskania rekompensaty.

Sąd Okręgowy wskazał, że analiza wskazanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które przed 1 stycznia 2009 r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32
i 33 ustawy emerytalnej. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, na potrzeby ustalania prawa do rekompensaty, będą uwzględnione tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wskazuje na to rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, do którego należy odwołać się na podstawie art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, które w § 2 ust. 1 wyraźnie przewiduje, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W sprawie nie było sporu, że ubezpieczona pracowała w szczególnym charakterze
od 15 września 1981 r. do 16 maja 1991 r. na stanowisku nauczyciela w Zespole Szkół (...) w W. i od 1 lutego 1998 r. do 31 grudnia 2008 r. jako pracownik kontroli państwowej w (...) w W..

O prawie do wcześniejszej emerytury pracowników (...) stanowi § 14 ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z tym przepisem, pracownik (...) nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn
w czasie zatrudnienia w (...),

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w (...).

Natomiast w przypadku nauczycieli, prawo do wcześniejszej emerytury tej grupy zawodowej reguluje § 15 ww. rozporządzenia. Stanowi on, że nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 i jest uważany za wykonującego prace w szczególnym charakterze.

W przypadku ubezpieczonej żaden z okresów wskazanych powyższej samodzielnie nie mógł być podstawą do przyznania prawa do rekompensaty, gdyż nie jest co najmniej 15-letni. Dopiero po zsumowaniu tych okresów ubezpieczona mogła by legitymować się okresem o takiej długości.

Organ rentowy wskazywał, że obowiązujące przepisy prawa nie dają możliwości ich sumowania co wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2005 r. (II UK 137/04), który odwołał się do stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w uchwale z 23 stycznia 1986 r. (III UZP 56/85, OSNCP 1986 nr 12, poz. 203), z którego wynika, że przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury co do zasady nie jest możliwe zliczanie okresów pracy nauczyciela z innymi okresami pracy nawet uznanymi w myśl rozporządzenia za okresy pracy w szczególnym charakterze (lub w szczególnych warunkach).

Natomiast Sąd Najwyższy w powołanym przez ubezpieczoną wyroku z 6 września 2012 r. (II UK 44/12) wskazał, że okresy pracy różnych grup zawodowych, traktowane przez przepisy rozporządzenia jako okresy pracy w szczególnym charakterze, mogą zostać zsumowane jeśli warunki emerytalne są dla tych grup jednakowe. Sprawa ta dotyczyła osoby wykonującej pracę w szczególnym charakterze tj. służbę w wojsku lub Milicji oraz pracę nauczycielską. W przypadku obu tych grup wymagane jest ukończenie przez mężczyznę 60 roku życia i udowodnienie 25-letniego stażu zatrudnienia, w tym 15 lat pracy w szczególnym charakterze. Według Sądu Najwyższego nie ma przeszkód do zliczania tych okresów do jednego 15-lecia. Takiej przeszkody nie stanowi stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w uchwale z 29 września 2005 r. (II UZP 10/05, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 21), wskazujące na brak możliwości sumowania i jednoczesnego zliczenia okresów pracy w szczególnych warunkach do okresów pracy w szczególnym charakterze nauczyciela ani to, że w innych orzeczeniach Sąd Najwyższy wypowiadał się na gruncie prawa do emerytury na podstawie Karty Nauczyciela o niedopuszczalności doliczania do pracy nauczycielskiej jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia, niż zatrudnienie nauczycielskie (uchwała Sądu Najwyższego z 23 stycznia 1986 r., III UZP 56/85, OSNCP 1986 nr 12, poz. 203 oraz wyrok z 18 stycznia 2005 r., II UK 137/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 234, z aprobującą glosą M. Zielenieckiego, Gdańskie Studia Prawnicze 2006 nr 1, poz. 20). Stosownie bowiem do art. 86 Karty Nauczyciela, nauczyciel oraz członek jego rodziny mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwzględnieniem przepisów ustawy, z tym że nauczyciel zaliczany jest do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze.

Sąd Najwyższy podkreślił, że w sprawie, którą analizował, skarżący nie żądał przyznania emerytury nauczycielskiej, lecz domagał się ustalenia uprawnień emerytalnych przysługujących osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r. wynikających z art. 24
w związku z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, przy ustaleniu, że w dniu wejścia w życie ustawy osiągnął okres zatrudnienia w szczególnym charakterze, wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy
i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy.

Sąd pierwszej instancji podzielił pogląd Sądu Najwyższego, na którym opierała odwołanie ubezpieczona, tym bardziej, że przedmiotem rozpoznania w sprawie nie było prawo do wcześniejszej emerytury, a prawo do rekompensaty, która stanowi odszkodowanie za brak możliwości uzyskania prawa do świadczenia w niższym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Sytuacja ubezpieczonej nie jest więc taka jak osoby ubiegającej się o emeryturę wcześniejszą. W jej przypadku do uzyskania takiego świadczenia nie doszło właśnie
z tych powodów, o których była mowa, co nie oznacza, że nie można zsumować okresów pracy w szczególnym charakterze, tym bardziej że warunki do uzyskania emerytury wcześniejszej, określone w rozporządzeniu z 7 lutego 1983 r., tak dla pracowników (...), jak i dla nauczycieli, są jednakowe (w przypadku kobiet – 55 lat i 15 lat pracy
w szczególnym charakterze).

Wobec tego Sąd pierwszej instancji uznał, że w przypadku ubezpieczonej istnieje możliwość uwzględnienia do stażu pracy w szczególnym charakterze okresów pracy nauczyciela oraz pracownika (...). Pominięciu podlegają w tych okresach jedynie urlopy wychowawcze, z których E. C. korzystała od 11 lutego 1985 r. do 14 lutego 1988 r. oraz od 1 września 1989 r. do 16 maja 1991 r., gdyż nie są one zaliczane do pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze (por. wyroki Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2006r., I UK 338/05, LEX nr 375608 i z 23 kwietnia 2013r., I UK 561/11, niepubl.). Dodatkowo przy ustalaniu prawa do rekompensaty nie uwzględnia się okresów pobierania zasiłku chorobowego, bowiem jak wskazał Sąd Najwyższy
w uchwale z 29 października 2020 r. (III UZP 3/20), przy ustalaniu okresu pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, warunkującego prawo do rekompensaty na podstawie art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
i macierzyństwa (art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). W związku z tym nie podlegały uwzględnieniu również okresy pobierania zasiłku chorobowego przez ubezpieczoną
w czasie pracy w (...) (wskazane powyżej).

To mając na uwadze Sąd pierwszej instancji wyliczył, że okresy pracy E. C. w szczególnym charakterze do 31 grudnia 2008 r. wyniosły 15 lat i 22 dni. Dlatego uznał, że zostały spełnione przesłanki konieczne do uzyskania prawa do rekompensaty przez E. C. i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W..

Zaskarżając wyrok w całości zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez jego niewłaściwą interpretację i przyjęcie, że istnieje możliwość uwzględnienia do stażu pracy w szczególnym charakterze okresów pracy nauczyciela oraz pracownika (...), podczas gdy przepis ten nie daje możliwości łączenia okresów pracy
w szczególnym charakterze wykonywanej w różnych grupach zawodowych tak, aby po ich zsumowaniu ubezpieczony legitymował się 15 letnim stażem pracy na potrzeby ustalenia prawa do rekompensaty dla osoby, która nie legitymuje się ustawowym okresem pracy
w szczególnym charakterze bez takiego zsumowania.

Wskazując na powyższe zarzuty, organ rentowy wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie odwołania od decyzji organu rentowego oraz zasądzenie od odwołującej się na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację, odwołująca się E. C. wniosła o jej oddalenie w całości wskazując, że wydany wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy co znajduje oparcie w wyroku Sądu Najwyższego z 6 września 2012 r., II UK 44/12.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako zasadna skutkowała zmianą wyroku Sądu Okręgowego.

Na wstępie należy wskazać, że postępowanie apelacyjne jest postępowaniem odwoławczym i kontrolnym, zachowuje jednak charakter postępowania rozpoznawczego. W myśl art. 382 k.p.c. sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału zebranego
w postępowaniu w pierwszej instancji oraz postępowaniu apelacyjnym. W systemie apelacji pełnej sąd drugiej instancji ponownie rozpoznaje sprawę merytorycznie
w granicach zaskarżenia. Dokonuje własnych ustaleń faktycznych prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestając na zaaprobowanym materiale zebranym w pierwszej instancji, kontroluje prawidłowość postępowania przed sądem pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji może przyjąć za własne lub zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji, nawet bez przeprowadzenia postępowania dowodowego uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2020 r., I CSK 637/19).

Stan faktyczny ustalony przez Sąd Okręgowy był bezsporny. Sąd Apelacyjny aprobuje poczynione przez Sąd I instancji ustalenia, uznając, że nie wymagają one uzupełnienia i przyjmuje je za własne stosownie do art. 387 § 2 ¹ pkt 1 k.p.c.

Spór w sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy prawidłowo odmówił odwołującej się E. C. prawa do rekompensaty wobec tego, że nie spełnia wymogu posiadania 15 letniego okresu pracy w szczególnym charakterze.

W ocenie Sądu Apelacyjnego za zasadny uznać należało zarzut apelacji naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów prawa materialnego, tj. art. 21 ust. 1 ustawy
o emeryturach pomostowych.

Stosownie do art. 21 ust. 1 tej ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Zgodnie z art. 32 ust. 3 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 504), za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się pracowników organów kontroli państwowej. Stosownie do art. 32 ust. 3 pkt 5 tej ustawy, za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się również nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną
w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela.

Przepis art. 32 pkt 4 ww. ustawy odsyła - w zakresie wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2
i 3 przysługuje prawo do emerytury - do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 3 poz. 48).

Nie sporne w sprawie jest, że żaden z okresów zatrudnienia E. C. czyli w charakterze nauczyciela oraz pracownika (...) samodzielnie nie stanowi podstawy do przyznania jej prawa do rekompensaty, gdyż nie jest co najmniej 15-letni.

W ocenie Sądu Apelacyjnego bezzasadnie uznał Sąd pierwszej instancji, że powyższe okresy można sumować dla wykazania 15 letniego okresu pracy w szczególnym charakterze.

O niedopuszczalności wliczania do okresów pracy w szczególnym charakterze, od których zależy prawo do emerytury w obniżonym wieku, jakichkolwiek innych kwalifikowanych okresów zatrudnienia przemawia systematyka ww. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Jak prawidłowo wskazał Sąd pierwszej instancji, uprawnienia do wcześniejszej emerytury dla pracowników (...)reguluje § 14 tego rozporządzenia, zgodnie z którym pracownik (...) nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1)  osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn
w czasie zatrudnienia w (...);

2)  ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w (...).

Stosownie do § 15 ww. rozporządzenia, uprawnienia do wcześniejszej emerytury dla nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt. 1-7 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela, określoną w ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia, nabywa prawo do emerytury na zasadach określonych w § 4 i jest uważany za wykonującego pracę w szczególnym charakterze.

Sąd pierwszej instancji bezzasadnie pominął kategoryczne brzmienie § 14 ww. rozporządzenia, że w przypadku pracownika (...), by mógł ubiegać się o prawo do wcześniejszej emerytury, a na potrzeby niniejszej sprawy o prawo do rekompensaty, musi posiadać poza wymaganym okresem zatrudnienia, co najmniej 15 lat pracy w (...).

Już tylko brzmienie tego przepisu wskazuje, że skoro E. C. nie legitymuje się okresem zatrudnienia w (...) w wymiarze 15 lat pracy, to brak podstaw do uznania, że spełnia wymóg z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, w postaci posiadania co najmniej 15 lat pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Przepisy określające zasady nabywania prawa do emerytury w obniżonym wieku
z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze zgrupowane są w § 9-15. Żaden
z tych przepisów nie przewiduje możliwości uwzględniania przy ocenie prawa do świadczenia emerytalnego innych, poza ściśle wskazanymi w ich treści, kwalifikowanych okresów pracy.

W świetle uchwały Sądu Najwyższego z 23 stycznia 1986 r. (III UZP 56/85, OSNCP 1986 nr 12, poz. 203), przy ustalaniu prawa do wcześniejszej emerytury co do zasady nie jest możliwe zliczanie okresów pracy nauczyciela z innymi okresami pracy nawet uznanymi w myśl rozporządzenia za okresy pracy w szczególnym charakterze (lub w szczególnych warunkach).

Stosownie do art. 87 § 1 ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1904), skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. Zgodnie z art. 88 tej ustawy, odstąpienie od zasady prawnej wymaga ponownego rozstrzygnięcia w drodze uchwały odpowiednio przez właściwą izbę, połączone izby lub pełny skład Sądu Najwyższego.

Sąd Najwyższy nie wydał uchwały, w której by odstąpił od stanowiska zawartego
w uchwale z 23 stycznia 1986 r. Zatem uchwała ta nadal ma moc wiążącą i stanowi wskazówkę do właściwej wykładni przepisów prawa chociaż co do zasady zgodnie z art. 390 § 2 k.p.c. uchwala Sądu Najwyższego rozstrzygająca zagadnienie prawne wiąże w danej sprawie.

Sąd Najwyższy również w wyroku z 18 stycznia 2005 r., II UK 137/04 wskazał, że przepisy § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 oraz § 15 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) nie przewidują możliwości zaliczenia nauczycielom do okresów pracy w szczególnym charakterze jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia poza pracą nauczycielską, nawet uznanych w myśl rozporządzenia za wykonywane w szczególnym charakterze.

W wyroku z 29 września 2005 r., II UZP 10/05 Sąd Najwyższy stwierdził, że przy ustalaniu okresów zatrudnienia warunkujących nabycie prawa do emerytury
w niższym wieku emerytalnym nie jest możliwe zaliczenie okresu pracy w szczególnym charakterze nauczyciela do okresów pracy w szczególnych warunkach (§ 15 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Powyższe wskazuje na jednoznaczną wykładnię rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. dokonaną przez Sąd Najwyższy w zakresie sumowania okresów zatrudnienia w szczególnym charakterze.

To oznacza, że brak jest podstaw do zaliczania do okresów pracy w szczególnym charakterze, okresów pracy w szczególnych warunkach oraz innych okresów pracy
w szczególnym charakterze (tak Zieleniecki M. w glosie do wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 18 stycznia 2005 r., II UK 137/04).

W świetle powyższych przepisów Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku (odmiennym niż przyjęty przez Sąd I instancji), że w aktualnym stanie prawnym nie jest możliwe zsumowanie okresów pracy w szczególnym charakterze tj. wykonywania pracy nauczyciela oraz pracownika (...), od których zależy prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, a zatem również ustalenie prawa do rekompensaty,

Należy podkreślić, że ustawodawca w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych wyraźnie odwołuje się do okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ustawodawca nie stworzył na potrzeby tej ustawy, a ściślej na potrzeby ustalenia prawa do rekompensaty, nowej definicji pracy w szczególnym charakterze bądź w szczególnych warunkach, jak też nie posłużył się innymi definicjami, czy rozumieniem normatywnym tych pojęć.

Zatem, prawo do rekompensaty, zgodnie z wolą ustawodawcy, wyrażoną w art. 21 ust. 1 tej ustawy, ustala się na podstawie definicji „pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze”, czyli w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach
i rentach z FUS. Uwaga ta odnosi się również do braku możliwości sumowania okresów pracy w szczególnych warunkach w charakterze nauczyciela i pracownika (...). Wobec tego, że odwołująca się nie osiągnęła stażu w wysokości 15 lat pracy w szczególnym charakterze, ani jako nauczyciel, ani jako pracownik (...) to nie spełnia warunku do przyznania jej rekompensaty.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z 6 września 2012 r., II UK 44/12 błędnie uznał, że okresy pracy różnych grup zawodowych, traktowane przez przepisy ww. rozporządzenia jako okresy pracy
w szczególnym charakterze, mogą zostać zsumowane jeśli warunki emerytalne są dla tych grup są jednakowe.

W uzasadnieniu tego wyroku nie zostały przedstawione argumenty kontestujące dotychczasową linię orzeczniczą Sądu Najwyższego, nie zostało zawarte wyjaśnienie na czym miałaby polegać zgodność stanowiska prezentowanego w tym wyroku (wyrażona
w stwierdzeniu „nie stoi na przeszkodzie”) ze wskazanymi powyżej orzeczeniami Sądu Najwyższego.

Jeśli przyjąć, że koncepcja przyjęta przez Sąd Najwyższy w ww. wyroku
z 6 września 2012 r. zakłada możliwość zliczania okresów pracy w szczególnym charakterze na potrzeby ustalenia spełnienia przesłanki do nabycia świadczenia, to takie założenie prowadzi do wniosków, które są odmienne od dotychczasowego stanowiska judykatury i wobec tego należy uznać to orzeczenie za mające charakter jednostkowy. Nade wszystko, orzeczenie to nie stanowi uchwały, której Sąd Najwyższy nadał moc zasady prawnej, stosownie do art. 87 i 88 ustawy o Sądzie Najwyższym. Dlatego orzeczenia tego nie można traktować jak wiążącej wykładni przepisów prawa.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny uwzględnił apelację organu rentowego i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w pkt. I sentencji wyroku.

O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł w pkt. II wyroku na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i zasądził od odwołującej się na rzecz organu rentowego § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265).

SSA Bożena Lasota SSA Dorota Szarek SSA Marcin Graczyk