Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 marca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Romana Górecka

Sędzia SA Przemysław Kurzawa

Sędzia SA Hanna Muras (spr.)

Protokolant st. sekr. sąd. Joanna Baranowska

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w J.

przeciwko W. A.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 9 maja 2013 r., sygn. akt XVI GC 554/12

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w J. na rzecz W. A. kwotę 2700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1112/13

UZASADNIENIE

Powód (...) Spółka Akcyjna w J. wniósł przeciwko pozwanemu W. A. pozew o zapłatę kwoty 145.268,78 zł wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu.

W dniu 28 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym w całości uwzględniając żądanie pozwu.

Od powyższego nakazu pozwany wniósł sprzeciw wnosząc o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 9 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 29.203,98 złotych wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 9.455,59 zł od dnia 15 lipca 2011 r. do dnia zapłaty, a od kwoty 19.748,39 zł od dnia 2 sierpnia 2011 r. do dnia zapłaty (pkt 1.), oddalając powództwo w pozostałym zakresie (pkt 2.), oraz rozstrzygnął o kosztach procesu w ten sposób, że obciążył nimi w 80% powoda, a w 20% pozwanego, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu (pkt 3.).

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego.

W dniu 3 listopada 2009 r. pomiędzy powodem (...) Spółka Akcyjna w J. a pozwanym W. A., prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą W. W. A., została zawarta umowa najmu, na mocy której powód jako wynajmujący zobowiązał się oddać w najem pozwanemu jako najemcy lokal nr (...) zlokalizowany w Centrum Handlowym w Ł.: (...). Umowa najmu miała obowiązywać w okresie 4 lat od daty przekazania lokalu najemcy tj. do dnia 28 stycznia 2014 r. Według treści umowy pozwany zobowiązany był do uiszczenia czynszu najmu oraz do uiszczania innych opłat eksploatacyjnych, a ponadto do dokonywania opłat serwisowych, marketingowych, opłat z tytułu usług (...) oraz czynszu od obrotu. Zgodnie z pkt. 18.3 umowy, jeżeli najemca opóźnia się z dokonaniem płatności Czynszu Minimalnego, Opłaty Serwisowej, Opłaty Marketingowej, Opłat Indywidualnych lub Opłaty z Tytułu Usług na F. ( w całości lub części ) za dwa pełne okresy płatności i nie ureguluje pełnej kwoty zaległości pomimo wezwania do zapłaty i udzielenia mu jednego dodatkowego miesiąca na dokonanie takiej płatności, wynajmujący może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym.

W czasie trwania umowy najmu powód wystawiał pozwanemu faktury VAT: nr (...). W związku z nieuregulowaniem przez pozwanego należności wynikających z powyższych faktur, powód pokrył powstały dług pozwanego z posiadanego zabezpieczenia w formie depozytu. Ponadto pismem z dnia 11 maja 2011 r. powód rozwiązał umowę najmu ze skutkiem na dzień 31 maja 2011 r. z uwagi na zaleganie przez pozwanego z zapłatą należności. Wskutek rozwiązania umowy najmu powód wezwał pozwanego do zwrotu lokalu będącego przedmiotem najmu pismem z dnia 31 maja 2011 r. Pismem z dnia 15 czerwca 2011 r. powód ponownie wezwał pozwanego do wydania przedmiotowego lokalu. Mimo wezwania strona pozwana nie zdała lokalu, w związku z czym powód na podstawie pkt. 20.2. umowy najmu obciążył pozwanego karą umowną za bezumowne zajmowanie lokalu i wystawił notę obciążeniową nr (...) na kwotę 30.063,50 zł oraz notę obciążeniową nr (...) na kwotę 19.748,39 zł. Z noty o nr (...) do zapłaty pozostała kwota 9.455,59 zł. Lokal będący przedmiotem najmu został wydany pozwanemu w dniu 15 lipca 2011 r. Z tytułu wcześniejszego rozwiązania umowy powód obciążył pozwanego karą umowną w wysokości 116.064,80 zł. Pismem z dnia 14 października 2011 r. powód wezwał stronę pozwaną do uregulowania należności wynikających z not obciążeniowych o nr (...) i (...) i zapłaty kary umownej wynikającej z wcześniejszego rozwiązania umowy najmu. Wezwanie do zapłaty pozostało bezskuteczne.

Zważywszy na poczynione w sprawie ustalenia faktyczne, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługuje na uwzględnienie jedynie w części.

W pierwszej kolejności Sąd odniósł się do żądania powoda co do zapłaty za bezumowne korzystanie z lokalu, czyli należności wynikających z not obciążeniowych o nr (...) i (...). W tym zakresie pozwany wskazywał, że nie zalegał z zapłatą czynszu przez dwa pełne okresy płatności, a zatem że powód w świetle art. 687 k.c. nie był uprawniony do wypowiedzenia umowy. Powyższa okoliczność zdaniem Sądu Okręgowego nie została jednak wykazana przez stronę pozwaną. Powód podniósł bowiem, iż pozwany nie uregulował faktur: nr (...) (z terminem płatności luty 2011 r.), nr (...), nr (...) (z terminem płatności marzec 2011 r.), nr (...), nr (...) (z terminem płatności kwiecień 2011 r.), nr (...), nr (...) (z terminem płatności maj 2011 r.). W związku z powyższym powód wezwał pozwanego do zapłaty pismem z dnia 25 marca 2011 r., wskazując na niezapłacone faktury, których termin płatności przypadał na luty i marzec 2011 r. (nr (...) oraz (...) i (...)). Tymczasem, jak zauważył Sąd, strona pozwana na dowód regularnego opłacania czynszu i braku zwłoki w jego zapłacie za dwa pełne okresy płatności przedstawiła przelewy dokonane w kwietniu i maju 2011 r. W związku z powyższym zdaniem Sądu, skoro niezapłacone pozostały faktury, których termin płatności upływał w miesiącach lutym i marzec 2011 r. (na co wskazał powód w piśmie z dnia 25 marca 2011 r.), a pozwany przedstawił przelewy z kwietnia i maja 2011 r., oznacza to, że pozwany pozostawał w zwłoce za dwa pełne okresy płatności. Sąd zauważył nadto, że jeden z dowodów dokonania przez pozwanego przelewów dotyczył faktur niewskazanych przez stronę powodową na okoliczność braku regularnego opłacania czynszu przez pozwanego. W związku z powyższym Sąd uznał, że powód miał prawo wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym na podstawie pkt. 18.3 umowy najmu. Powód wezwał pozwanego do zapłaty należności, których termin płatności przypadał na luty i marzec 2011 r. (nr (...) oraz (...) i (...)) pismem z dnia 25 marca 2011 r., wyznaczając stosownie do pkt. 18.3 umowy najmu i art. 687 k.c. miesięczny termin na zapłatę zaległych należności. Z treści dołączonego przez pozwanego dokumentu w postaci dowodu przelewu z dnia 27 kwietnia 2011 r. wynika, iż pozwany w tym dniu dokonał płatności w wysokości 14.708,84 zł tytułem: 50 % należności z faktury nr (...) % należności z faktury nr (...) % należności z faktury nr (...). W związku z powyższym, w ocenie Sądu, nie można uznać, iż pozwany po wyznaczeniu przez powoda miesięcznego terminu na zapłatę zaległych należności w całości uregulował swoje zadłużenie. Ponadto, jak zauważył Sąd, art. 687 k.c. ma charakter względnie obowiązujący, co oznacza, iż strony mogą dowolnie umownie określić skutki zwłoki najemcy z zapłatą czynszu. Strony w przedmiotowej umowie najmu zawarły zapis pkt. 18.3, która to regulacja mieści się w hipotezie art. 673 § 3 k.c. Strony przewidziały w sposób odmienny od hipotezy art. 687 k.c. przyczyny wypowiedzenia umowy najmu ze skutkiem natychmiastowym. W szczególności wskazały, iż przyczyną wypowiedzenia umowy może być nie tylko zaleganie przez najemcę przez dwa okresy płatności z zapłatą czynszu, ale także zaleganie z zapłatą innych przewidzianych w umowie opłat, do których uiszczania obowiązany był pozwany. Pozwany, kwestionując zasadność powództwa w omawianym zakresie, wykazywał, iż nie zalegał z zapłatą czynszu za dwa pełne okresy płatności, jednak powód był uprawniony do natychmiastowego rozwiązania umowy także w wypadku zalegania przez pozwanego z zapłatą innych opłat obciążających najemcę. Skoro zatem strona pozwana nie wykazała, iż przez dwa okresy płatności nie zalegała z zapłatą innych niż czynsz opłat wynikających z przedmiotowej umowy najmu, zdaniem Sądu należało uznać, iż stosownie do art. 18.3 umowy powód był uprawniony do wypowiedzenia umowy najmu. Zważywszy na powyższe, Sąd doszedł do przekonania, że wypowiedzenie umowy przez stronę powodową było skuteczne. Dalej Sąd stwierdził, że okolicznością bezsporną między stronami było, iż pozwany wydał przedmiotowy lokal dopiero w dniu 15 lipca 2011 r. W konsekwencji, jak wskazał Sąd, należało uznać, że powodowi przysługiwało prawo do żądania kary umownej z tytułu bezumownego zajmowania lokalu zgodnie z pkt. 20.2 umowy najmu w wysokości 29.203,98 zł.

Zdaniem Sądu powództwo nie zasługiwało natomiast na uwzględnienie w części, w jakiej strona powodowa domagała się zapłaty kwoty 116.064,80 zł tytułem kary umownej za wcześniejsze rozwiązanie umowy najmu. Powód podniósł w tym zakresie, iż pozwany zobowiązany był trwać w stosunku zobowiązaniowym i należycie wykonywać zobowiązania wynikające z zawartej umowy najmu do końca jej obowiązywania, a niewykonanie powyższego obowiązku skutkowało możliwością naliczania kary umownej. Zdaniem powoda, pozwany, poprzez niewykonanie swojego zobowiązania niepieniężnego polegającego na obowiązku trwania w umowie zawartej na czas określony, doprowadził do sytuacji, w której powód zmuszony był do rozwiązania umowy. Sąd wskazał na brzmienie bezwzględnie obowiązującego przepisu art. 483 § 1 k.c. i stwierdził, że według jednolitego stanowiska orzecznictwa i doktryny kara umowa może być zastrzeżona tylko na wypadek niewykonania zobowiązania niepieniężnego. Dalej Sąd zważył, że podstawą wypowiedzenia umowy przez powoda było niewykonywanie przez pozwanego świadczenia pieniężnego, tj. między innymi zapłaty czynszu za przedmiotowy lokal oraz zapłaty pozostałych opłat wynikających z zawartej pomiędzy stronami umowy. Jak wskazał Sąd, jest to okoliczność bezsporna między stronami, w szczególności powoływał się na nią powód wskazując na zasadność wypowiedzenia umowy najmu. Sąd stwierdził, że w przypadku rozwiązania umowy należy mieć na względzie, co było przyczyną zakończenia stosunku umownego między stronami. Powód rozwiązał umowę najmu wskutek niewykonania przez pozwanego zobowiązania pieniężnego. W związku powyższym Sąd uznał, iż niezasadnym jest domaganie się przez powoda kary umownej, bowiem byłaby ona sankcją za niewykonanie przez stronę pozwaną zobowiązania pieniężnego, co stoi w sprzeczności z bezwzględnie obowiązującą normą art. 483 § 1 k.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył powód, zaskarżając to orzeczenie w zakresie, w jakim Sąd I instancji oddalił powództwo. Skarżący podniósł zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a)  art. 483 § 1 k.c. polegające na błędnym przyjęciu przez Sąd I instancji, że niezasadnym jest domaganie się przez powoda zapłaty kary umownej z uwagi na to, że jest ona sankcją z tytułu niewykonania przez pozwanego zobowiązania pieniężnego, w przypadku gdy została zastrzeżona za niewykonanie zobowiązania niepieniężnego;

b)  art. 65 k.c. poprzez jego błędną wykładnię przy interpretacji umowy łączącej strony, polegającą na przyjęciu, że strony zastrzegły zapłatę kary umownej za niewykonanie lub nienależyte wykonania zobowiązania pieniężnego.

W konkluzji powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda, obok kwoty zasądzonej, także kwoty 116.064,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25.10.2011 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o odrzucenie apelacji powoda, ewentualnie jej oddalenie, a nadto o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że brak było podstaw do odrzucenia apelacji powoda. Nie mogła za tym przemawiać podniesiona w odpowiedzi na apelację okoliczność, że w treści apelacji wskazano omyłkowo, iż zostaje ona wniesiona w imieniu strony pozwanej. Analiza całości apelacji nie pozostawia wątpliwości co do tego, że została ona złożona w imieniu powoda. Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powoda oświadczył zaś wprost, że apelację popiera.

Apelacja powoda okazała się natomiast niezasadna i jako taka podlegała oddaleniu. Sąd Apelacyjny w całości aprobuje i przyjmuje za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd I instancji, które zresztą nie były przez skarżącego kwestionowane. Za prawidłowe należało uznać również rozważania prawne Sądu Okręgowego oraz zaprezentowane przez ten Sąd stanowisko co do niezasadności roszczenia powoda o zapłatę kwoty 116.064,80 zł z tytułu kary umownej. Podniesione przez skarżącego zarzuty naruszenia prawa materialnego: art. 483 § 1 k.c. oraz art. 65 k.c. okazały się nietrafne.

Przypomnieć wypada, że kategoryczne brzmienie art. 483 § 1 k.c. nie pozostawia wątpliwości co do tego, że kara umowna może być zastrzeżona wyłącznie na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego. Norma ta ma charakter iuris cogentis, co oznacza, że zastrzeżenie kary umownej w stosunku do zobowiązania pieniężnego jest niedopuszczalne, choćby strony w umowie postanowiły inaczej (tak też wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 września 2013 r., I ACa 271/13, LEX nr 1386258).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych oraz w doktrynie nie budzi wątpliwości, że zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia przez jedną ze stron jest co do zasady dopuszczalne (por. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2012 r. /III CZP 39/12, OSNC 2013/2/17/, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 r. /V CSK 260/11, G.Prawna 2012/101/1/, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2008 r. /IV CSK 202/08, LEX nr 466003/, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2006 r. /IV CSK 154/06, OSNC 2007/7-8/117/, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 czerwca 2013 r. /I ACa 38/13, LEX nr 1335612/, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 11 kwietnia 2013 r. /I ACa 75/13, LEX nr 1314854/, A. Rzetecka-Gil, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, LEX/el., 2011). Zarówno odstąpienie od umowy, jak i jej wypowiedzenie stanowi realizację uprawnień prawnokształtujących związanych na ogół z określonymi wypadkami niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2007 r. (III CSK 288/06, OSP 2009/4/39), zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy można zatem traktować jako formę uproszczenia redakcji warunków umowy, która pozwala na przyjęcie przez strony, że wypadki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, które uprawniają stronę do odstąpienia od umowy, stanowią jednocześnie podstawę do domagania się zapłaty kary umownej.

Nie budzi wątpliwości, że odstąpienie od umowy lub jej wypowiedzenie może być skutkiem niewykonania lub nienależytego wykonania zarówno zobowiązania o charakterze pieniężnym, jak i niepieniężnym. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przy ocenie, czy zastrzeżenie kary umownej nie sprzeciwia się wymogowi stawianemu przez art. 483 § 1 k.c. co do niepieniężnego charakteru zobowiązania, z którego niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem związana jest kara umowna, nie można abstrahować od tego, jaka była przyczyna odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia. W wypadku, gdy odstąpienie, czy też wypowiedzenie umowy spowodowane jest wyłącznie niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem świadczenia pieniężnego przez kontrahenta, należy uznać, że kara umowna zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia z tej przyczyny, w istocie stanowi pośrednio sankcję za niewykonanie lub nienależyte wykonanie świadczenia pieniężnego. W takiej sytuacji żądanie zapłaty kary umownej nie jest zdaniem Sądu Apelacyjnego uzasadnione, a samo postanowienie przewidujące takie uprawnienie jest sprzeczne z dyspozycją bezwzględnie obowiązującego art. 483 § 1 k.c. (tak też wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 kwietnia 2011 r. /I ACa 1135/10, Apel.-W-wa 2011/4/31/ oraz Sąd Najwyższy w powołanym wcześniej wyroku z dnia 7 lutego 2007 r.).

W pkt. 18.4 umowy najmu zawartej przez strony niniejszego postępowania wskazano, że w przypadku rozwiązania umowy przed upływem okresu obowiązywania najmu z przyczyn leżących po stronie najemcy, w tym w przypadkach wskazanych w punktach 18.1-18.3, najemca zapłaci wynajmującemu karę umowną, której wysokość należy obliczyć w sposób określony w pkt. 18.4 zd. 1 in fine. Zgodnie z pkt. 18.3 wynajmujący był uprawniony do wypowiedzenia umowy najmu ze skutkiem natychmiastowym m.in., jeżeli najemca opóźnił się z dokonaniem płatności czynszu minimalnego lub innych wskazanych w tym punkcie opłat za dwa pełne okresy płatności oraz nie uregulował pełnej kwoty zaległości pomimo wezwania do zapłaty i udzielenia mu dodatkowego terminu jednego miesiąca na dokonanie takiej płatności. Z ustaleń Sądu I instancji wynika, że opisana w pkt. 18.3 przyczyna ziściła się i doszło do skutecznego wypowiedzenia umowy przez wynajmującego – powoda.

Powód domagał się zasądzenia na jego rzecz kary umownej na podstawie pkt. 18.4 umowy, wskazując, że kara umowna została zastrzeżona za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania niepieniężnego w postaci trwania przez strony w stosunku zobowiązaniowym. Zdaniem Sądu Apelacyjnego brak jest jednak podstaw, aby przyjąć taką interpretację oświadczeń woli stron w przypadku wypowiedzenia umowy najmu z powodu opóźnienia w zapłacie świadczeń pieniężnych określonych w pkt. 18.3. Nie sposób uznać, aby w umowie strony przewidziały po stronie najemcy bezwzględny obowiązek pozostawania w stosunku najmu aż do upływu wskazanego w umowie terminu i że to niewywiązanie się z tego zobowiązania o charakterze niepieniężnym, niezależnie od zaistniałej przyczyny rozwiązania umowy, w świetle pkt. 18.4 umowy, rodziło po stronie powoda uprawnienie do żądania kary umownej. Analiza treści całej umowy nie pozwala przyjąć, że taka właśnie była zgodna wola stron w rozumieniu art. 65 § 2 k.c. Wypada zauważyć, że w umowie strony same przewidziały możliwość rozwiązania umowy przez wynajmującego, a skorzystanie przez wynajmującego z tego uprawnienia, uzależnione jedynie od jego woli, automatycznie czyniłoby niemożliwym wywiązanie się przez najemcę z obowiązku trwania w umowie. Ponadto podzielenie prezentowanej przez powoda koncepcji prowadziłoby do stwierdzenia, że strony w umowie w ten sposób określiły swoje wzajemne zobowiązania, że najemca ponosił niejako dodatkową odpowiedzialność za niespełnienie świadczenia pieniężnego oprócz samego rozwiązania umowy przez wynajmującego na podstawie pkt. 18.3 umowy.

Wbrew stanowisku powoda przy dokonywaniu wykładni umowy stron nie doszło do naruszenia przez Sąd I instancji norm art. 65 § 1 i 2 k.c. Wypada podkreślić, że w apelacji mylnie podniesiono, jakoby Sąd Okręgowy przyjął, iż strony zastrzegły zapłatę kary umownej za niewykonanie lub nienależyte wykonania zobowiązania pieniężnego. W uzasadnieniu skarżonego wyroku nie ma takiego stwierdzenia. Sąd Okręgowy uznał jedynie, podobnie jak czyni to obecnie Sąd Apelacyjny, że analiza przyczyn wypowiedzenia umowy przez powoda wskazuje, iż podstawą rozwiązania umowy było niewykonanie przez pozwanego zobowiązań pieniężnych, co przesądza o niedopuszczalności żądania zapłaty kary umownej z tytułu rozwiązania umowy z tej przyczyny. Kara umowna zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania przez kontrahenta świadczenia pieniężnego w istocie stanowi sankcję za niewykonanie zobowiązania pieniężnego, stąd narusza zakaz z art. 483 § 1 k.c. (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 kwietnia 2011 r., I ACa 1135/10, Apel.-W-wa 2011/4/31). Taki też pogląd należy przyjąć w razie wypowiedzenia umowy z analogicznych przyczyn.

W tym miejscu wypada odnieść się bliżej do przywołanego w apelacji powoda wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2006 r. (IV CSK 154/06, OSNC 2007/7-8/117). Otóż wbrew odmiennej ocenie reprezentowanej w tym zakresie przez skarżącego, stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w powyższym orzeczeniu, nie przemawia przeciwko wskazanej wyżej koncepcji odnośnie relewantności przyczyny wypowiedzenia umowy lub odstąpienia od niej przy analizie dopuszczalności żądania kary umownej z tytułu zakończenia stosunku umownego. W stanie faktycznym, na gruncie którego zapadło omawiane orzeczenie, kara umowna została zastrzeżona na rzecz leasingodawcy na wypadek odstąpienia od umowy leasingu. Podkreślenia wymaga, że przedmiotowa umowa została zawarta w 1998 r., a zatem w czasie, gdy umowa leasingu pozostawała umową nienazwaną. Kodeksowa regulacja leasingu (obejmująca art. 709 ¹ i n.) została wprowadzona do polskiego kodeksu cywilnego ustawą z dnia 26 lipca 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. z 2000 r. nr 74, poz. 857). W uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że w rozpoznawanej sprawie na skutek odstąpienia od umowy leasingobiorca został zobowiązany do zwrotu rzeczy leasingodawcy, zatem karę umowną zastrzeżoną na wypadek odstąpienia od umowy można było powiązać z nienależytym wykonaniem obowiązku zwrotu rzeczy – a to jest niewątpliwie świadczenie niepieniężne. W związku z odstąpieniem od umowy mogą powstać po stronie leasingodawcy także szkody spowodowane faktem zerwania więzi umownej. W tej sprawie nie zostało wydane w terminie urządzenie będące przedmiotem leasingu. Sąd Najwyższy dalej wskazał, że kara umowna zastrzeżona na wypadek odstąpienia od umowy w istocie jest karą przewidzianą w razie niewykonania lub nienależytego wykonania wszelkich zobowiązań niepieniężnych, jakie mogą powstać wskutek odstąpienia od umowy. Kara umowna jest więc zawsze powiązana z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania niepieniężnego, co może być przyczyną zarówno rozwiązania umowy, czy też odstąpienia od niej, jak i przyczyną powstania zobowiązań niepieniężnych w następstwie rozwiązania umowy.

Należy zauważyć, że w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r. (I CSK 240/08, LEX nr 484667) Sąd Najwyższy, odnosząc się do stanowiska wyrażonego w wyroku z dnia 20 października 2006 r., potwierdził, że jeśli przyczyną odstąpienia od umowy byłoby wyłącznie niewykonanie zobowiązania pieniężnego, to wówczas zastrzeżenie kary umownej byłoby co do zasady sprzeczne z art. 483 § 1 k.c., natomiast stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 października 2006 r. upoważnia do stwierdzenia, że nie zawsze niewykonanie przez stronę świadczenia pieniężnego przesądza o charakterze zobowiązania, za które zastrzeżono karę umową. Może bowiem być tak, że skutkiem odstąpienia od umowy będzie spełnienie zobowiązania o charakterze niepieniężnym, np. zwrot rzeczy będącej przedmiotem leasingu. W takim przypadku zastrzeżenie kary umownej powiązane jest z obowiązkami dotyczącymi świadczeń niepieniężnych.

W okolicznościach niniejszej sprawy mamy jednak do czynienia z sytuacją odmienną. Zastrzeżenia kary umownej w pkt. 18.4 umowy dokonano na wypadek rozwiązania umowy przez wynajmującego z przyczyn leżących po stronie najemcy, między innymi w wypadku określonym w pkt. 18.3, który faktycznie się ziścił. Treść postanowień umowy, w tym uzgodniony przez strony sposób określenia wysokości kary umownej, pozwalają stwierdzić, że zastrzeżenie tej kary miało zabezpieczyć interes ekonomiczny wynajmującego, który wskutek wypowiedzenia umowy przed terminem zostałby pozbawiony świadczeń pieniężnych, jakie najemca zobowiązany byłby na jego rzecz uiszczać w razie dalszego trwania umowy. Kara umowna przewidziana w pkt. 18.4 umowy miała zatem na celu zrekompensowanie wynajmującemu szkody, jaka wiązałaby się z wcześniejszym zakończeniem stosunku najmu, a polegającej na nieuzyskaniu od najemcy świadczeń pieniężnych z tytułu tej umowy za okres od dnia rozwiązania umowy do końca okresu obowiązywania najmu określonego w umowie. W świetle powyższego brak jest podstaw, aby uznać, że kara umowna zastrzeżona w pkt. 18.4 umowy na wypadek wypowiedzenia umowy przez wynajmującego na podstawie pkt. 18.3, z tytułu której powód domaga się zapłaty kwoty 116.064,80 zł, powiązana została z obowiązkami najemcy o charakterze niepieniężnym.

Nie budzi wątpliwości, że wskutek rozwiązania umowy najmu po stronie najemcy powstał również obowiązek zwrotu lokalu – a zatem obowiązek niepieniężny. Ten obowiązek został jednak obwarowany odrębną karą umowną, z tytułu której na rzecz powoda zostało już zasądzone świadczenie w pkt. 1. zaskarżonego wyroku.

Podsumowując, powód nie ma racji co do tego, że przysługuje mu wobec pozwanego na podstawie art. 483 § 1 k.c. oraz pkt. 18.4 umowy najmu łączącej strony roszczenie o zapłatę kary umownej z tytułu niewykonania zobowiązania przez pozwanego. Zaskarżone orzeczenie jest prawidłowe i brak było podstaw do jego wzruszenia.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w pkt. I. sentencji wyroku. O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w pkt. II. na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika procesowego reprezentującego pozwanego określono na podstawie § 6 pkt 6 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu /t.j. Dz.U. z 2013 r. Nr 461/.