Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Edyta Jefimko (spr.)

Sędziowie: SA Zbigniew Stefan Cendrowski

SA Dorota Markiewicz

Protokolant: protokolant sądowy Joanna Mikulska

po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa J. J. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Rejonowego (...) w G.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 13 sierpnia 2015 r., sygn. akt I C 244/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od J. J. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2.700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Zbigniew Stefan Cendrowski Edyta Jefimko Dorota Markiewicz

I ACa 2074/15

UZASADNIENIE

Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa J. J. (1) domagał się, na podstawie art. 417 k.c. w zw. z art. 15 i 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843 ze zm.) oraz art. 445 k.c. i art. 448 k.c., zasądzenia od Skarbu Państwa – Prezesa Sądu Rejonowego (...) w (...) zadośćuczynienia w wysokości 80 000 zł, z tym że kwota 6000 zł miała zostać zapłacona na rzecz(...)w G., za opieszałe rozpoznawanie zawiadomienia powoda o przestępstwie i złożonego przez niego zażalenia w sprawie Sądu Rejonowego (...) w G., sygn. akt II Kp 231/08, a także pozbawienia możliwości zgłoszenia wniosków dowodowych z uwagi na znaczny upływ czasu, brak ustanowienia pełnomocnika z urzędu oraz zaniechania przez Sąd dopuszczenia dowodu z opinii biegłych psychiatrów i psychologów co doprowadziło do pogorszenia sytuacji procesowej J. J. (1) przed Prokuraturą oraz naruszyło jego zdrowie poprzez powstanie nadciśnienia, depresji, zawrotów głowy i konieczności zażywania leków.

Pozwany Skarb Państwa – Prezes Sądu Rejonowego (...) w G. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 13 sierpnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo, odstępując od obciążenia powoda kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez Skarb Państwa – Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa.

Powyższy wyrok Sąd Okręgowy wydał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i wniosków.

Sprawa sygn. akt VIII Kp 231/08 przed Sądem Rejonowym (...) w G. została zainicjowana na skutek pisma Wiceprezesa Sądu Rejonowego (...) w G., który zarządzeniem z dnia 18 marca 2008 r. z uwagi na wyłączenie sędziów i asesorów Wydziałów II i X Karnego Sądu Rejonowego (...) w G. od rozpoznania sprawy sygn. akt II Kp 1090/07 wyznaczył sędziego z VIII Wydziału Grodzkiego tegoż Sądu do rozpoznania zażalenia J. J. (1) na odmowę wszczęcia śledztwa w sprawie przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy publicznych - sędziów różnych sądów z obszaru Apelacji G. oraz poświadczenia nieprawdy przez adwokata P. S.. Po zarejestrowaniu sprawy, zarządzeniem z dnia 22 kwietnia 2008 r. wyznaczony został termin posiedzenia na dzień 11 czerwca 2008 r. Ponadto Sąd zwrócił się do II Wydziału Karnego o nadesłanie odpisów zarządzeń w czterech innych sprawach J. J. (1) związanych z ustanowieniem pełnomocnika z urzędu. Po zgromadzeniu materiału z innych spraw, na wyznaczonym posiedzeniu Sąd Rejonowy (...) w G. w dniu 11 czerwca 2008 r. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie i w obszernym uzasadnieniu wskazał, z jakich przyczyn zażalenie J. J. (1) nie zasługiwało na uwzględnienie.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał powództwo w całości za bezzasadne.

W ocenie Sądu J. J. (1) nie wykazał, aby doszło do przewlekłości postępowania karnego w sprawie, sygn. akt VIII Kp 231/08, którego powód był uczestnikiem, albo żeby prowadzący postępowanie sędzia działał w sposób nieprawidłowy, co miałoby skutkować naruszeniem dóbr osobistych pokrzywdzonego. Dla dokonania oceny, czy (na skutek przedmiotowego postępowania) J. J. (1) doznał szkody niemajątkowej w postaci krzywdy nie było konieczne przeprowadzenie postępowania dowodowego w zakresie dowodu z przesłuchania powoda w charakterze strony, zeznań sędziego, który dokonywał czynności procesowych w sprawie sygn. akt VIII Kp 231/08, czy tym bardziej dopuszczenie dowodu z opinii biegłego i dołączenie dokumentacji medycznej. Uznając powództwo za oczywiście bezzasadne, Sąd Okręgowy orzekł o jego oddaleniu. O kosztach procesu rozstrzygnął na podstawie artykułu 102 k.p.c., biorąc pod uwagę zakres zadłużenia powoda jak i jego aktualną sytuację życiową, (J. J. (1) przebywał w zakładzie karnym, przy czym podczas odbywania kary pozbawienia wolności nie był odpłatnie zatrudniony), dlatego Sąd odstąpił od obciążenia go kosztami zastępstwa procesowego.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając orzeczenie Sądu Okręgowego w całości na podstawie następujących zarzutów:

- nieważności postępowania w wyniku pozbawienia powoda możliwości osobistego udziału w procesie oraz odmowy ustanowienia dla niego pełnomocnika z urzędu,

- pominięcia materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w postaci zeznań powoda, akt sprawy karnej, opinii biegłych oraz dokumentacji medycznej,

- bezzasadnego, z naruszeniem art.102 k.p.c., rozstrzygnięcia o kosztach procesu poprzez obciążenie go obowiązkiem ich poniesienia.

W oparciu o powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie jego powództwa w całości, ewentualnie uchylenie orzeczenia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Nietrafny jest przede wszystkim zarzut nieważności postępowania. Nie doszło bowiem do pozbawienia powoda możności obrony jego praw na skutek zaniechania doprowadzenia go na rozprawę, na której zapadł zaskarżony wyrok oraz nieuwzględnienia jego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Pozbawienie strony możności obrony jej praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. ma miejsce wtedy, gdy z powodu wadliwości procesowych Sądu lub strony przeciwnej, będących skutkiem naruszenia konkretnych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, strona nie mogła brać i nie brała udziału w postępowaniu lub jego istotnej części (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1974 r., II CR 155/74, OSP 1975/3/66; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1998 r., III CKN 34/98, Prok. i Pr. 1999, nr 5, poz. 41; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2002 r., V CKN 1057/00, LEX nr 55517). Sytuacja taka nie zaistniała jednak w rozpoznawanej sprawie. Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje obowiązku doprowadzania pozbawionych wolności stron na poszczególne rozprawy, na co wskazuje chociażby art. 327 § 2 k.p.c. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 września 2009 r., I ACa 573/09, Lex nr 756668). Powód miał możliwość przedstawienia swojego stanowiska procesowego w sprawie w formie pisemnej, z czego korzystał, składając w toku postępowania pisma procesowe.

Także odmowa uwzględnienia przez sądy obu instancji wniosku strony o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu, zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem w judykaturze Sądu Najwyższego, nie może być oceniana, jako powodująca nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony swych praw (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1999 r., II UKN 418/98, OSNP 2000/9/359, z dnia 5 lipca 2000 r., I CKN 787/00, Lex nr 1170494 i z dnia 12 września 2007 r., I CSK 199/07, Lex 461625 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z 14 stycznia 2009 r., IV CZ 106/08, Lex nr 784207 i z dnia 3 sierpnia 2012 r., I CSK 106/12, Lex nr 1228766).

Oczywiście nietrafny jest zarzut pominięcia przez Sąd Okręgowy dowodów z dokumentów w postaci akt sprawy karnej. Wbrew zarzutom apelacji dowody takie Sąd Okręgowy przeprowadził, o czym świadczy fakt załączenia do akt rozpoznawanej sprawy kserokopii dokumentów z akt sprawy sygn. II Kp 437/08 Sądu Rejowego (...) w G. k-290 – 298 oraz załączenie w całości akt sprawy sygn. akt VIII Kp 231/08 Sądu Rejonowego (...) w G.. Na podstawie powyższych dowodów Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że zarządzeniem z dnia 18 marca 2008 r. Wiceprezes Sądu Rejonowego (...) w G. z uwagi na wyłączenie sędziów i asesorów z Wydziałów II i X tego Sądu od rozpoznania sprawy sygn. akt II Kp 1090/07, na podstawie § 60 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości - Regulamin urzędowania sądów powszechnych, wyznaczył SSR E. F. do rozpoznania zażalenia J. J. (1) na postanowienie Prokurator Prokuratury Rejonowej (...) w G. z dnia 31 maja 2007 r. w przedmiocie odmowy wszczęcia śledztwa w sprawie przekroczenia uprawnień przez funkcjonariuszy publicznych w osobach sędziów: Sądu Rejonowego (...) w G., Sądu Okręgowego w G. i Sądu Apelacyjnego w G. oraz adwokata, tj. popełnienia czynów z art. 231 § 1 k.k. w zw. z art. 271 § 1 k.k. i art. 11 § 2 k.k. Sprawę skierowano do referatu sędziego w dniu 25 marca 2008 r., a w dniu 22 kwietnia 2008 r. sędzia referent wyznaczyła termin posiedzenia na dzień 11 czerwca 2008 r. W tym dniu po rozpoznaniu zażalenia J. J. (1) Sąd Rejonowy (...) w G. utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie. J. J. (1) został zawiadomiony o terminie posiedzenia, na którym jako osoba pozbawiona wolności nie stawił się, jak również nie nadesłał żadnego pisma procesowego, w którym zająłby stanowisko w sprawie. Natomiast złożonym przez niego wnioskom o ustanowienie pełnomocnika z urzędu nadano bieg. Zostały one merytorycznie rozpoznane, chociaż w sposób negatywny do wnioskodawcy.

Zgodnie z art. 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz.U. nr 179, poz. 1843 ze zm.) strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania, zgodnie z art. 5 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy, również może dochodzić w postępowaniu sądowym- na podstawie art. 417 k.c. -odszkodowania za doznaną w wyniku przewlekłości postępowania szkodę.

Wprawdzie prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie nie jest dobrem osobistym, ale jego naruszenie może prowadzić do naruszenia dobra osobistego określonego w art. 23 k.c., np. w postaci zdrowia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2015 r., V CSK 741/14, .OSNC 2016/7-8/95 i z dnia 6 maja 2010 r., II CSK 640/09, OSNC-ZD 2011, nr A, poz. 4).

Art. 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. jest przepisem kolizyjnymi (lub odsyłającymi), który nie stanowi samodzielnej podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu przewlekłości postępowania. Jednak jako „przepis odrębny” w rozumieniu art. 417 ¹ § 3 k.c. wyłącza konieczność uzyskania postanowienia sądu stwierdzającego przewlekłość postępowania. Oznacza to, że w sytuacji, w której strona nie skorzystała z przysługującego jej prawa do wniesienia skargi na przewlekłość, zachowuje ona prawo do wniesienia powództwa o zadośćuczynienie lub odszkodowanie. W takim przypadku brak jest prejudykatu, co oznacza, że Sąd rozpoznający wskazane żądanie zachowuje pełną samodzielność jurysdykcyjną, w tym także ocenia, czy w sprawie miała miejsce przewlekłość postępowania. Uprawnienie do dochodzenia od Skarbu Państwa odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez przewlekłość postępowania przysługuje wyłącznie stronie (uczestnikowi postępowania, interwenientowi ubocznemu) postępowania, w którym doszło do przewlekłości (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2015 r., IV CNP 38/14, LEX nr 171282).

Co do zasady za przedmiot dowodu uznaje się fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Istotność faktów, jako przedmiot dowodu, powinna być oceniana w kontekście wskazanych w pozwie okoliczności uzasadniających powództwo (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.) oraz ich znaczenia prawnego. Nie każde fakty przedstawione przez strony powinny być przedmiotem dowodu, ponieważ Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość czynienia ustaleń na podstawie faktów niewymagających dowodu (art. 228-231 k.p.c.). Podkreślić również należy, iż Sąd nie ma obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego ponad potrzebę procesową, którą, zgodnie z art. 217 § 3 k.p.c., wyznacza dostateczne wyjaśnienie okoliczności spornych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998 r., II CKN 554/97, OSNP 1999/5/180).

Skoro nie miało miejsce bezprawne działanie pozwanego Skarbu Państwa w postaci przewlekłości postępowania lub innego naruszenia praw apelującego w postępowaniu karnym w sprawie sygn. akt VIII Kp 231/08, zatem prowadzenie dalszego postępowania dowodowego (w zakresie dowodu z przesłuchania powoda, jego dokumentacji medycznej, czy opinii biegłych) na okoliczność rozmiaru doznanej przez powoda szkody niemajątkowej było zbędne, skoro nie miał miejsca delikt, który powód wskazywał jako zdarzenie stanowiące źródło doznanej krzywdy.

Argumentacja przedstawiona przez powoda w apelacji, zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie podważa tej oceny.

Natomiast oczywiście bezzasadny okazał się zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art.102 k.p.c., ponieważ, wbrew twierdzeniom apelującego, Sąd Okręgowy zastosował ten przepis i odstąpił od obciążenia powoda kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez Skarb Państwa – Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa

Uznając apelację za bezzasadną Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto, stosownie do wyniku sporu, w oparciu art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (znajdującego zastosowanie w niniejszej sprawie z mocy odesłania z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz odesłania z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie), zasądzając od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2 700 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zastosowania w II instancji art. 102 k.p.c., Przepis ten jest bowiem wyjątkiem od generalnej zasady odpowiedzialności za wynik sprawy i dlatego nie należy go wykładać rozszerzająco. Zakwalifikowanie danego przypadku jako szczególnie uzasadnionego wymaga rozważenia całokształtu okoliczności faktycznych sprawy. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu, jak i fakty leżące na zewnątrz procesu. Zastosowanie art. 102 k.p.c. jest zaś uzasadnione, gdy w świetle tych okoliczności obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu jawiłoby się jako rażąco niesprawiedliwe.

Zgodnie z ugruntowanym już w judykaturze poglądem przesłanka subiektywnego przekonania strony o jej racjach, uzasadniająca zastosowanie art. 102 k.p.c. ustaje, gdy stronie znane jest już negatywne rozstrzygnięcie jej żądań przez Sąd I-ej instancji (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 23 maja 2013 r., I CZ 161/12; z dnia 18 stycznia 2013 r., IV CZ 149/12; z dnia 26 września 2012 r., II CZ 103/12, LEX nr 1232762). Powód, który uzyskał negatywne dla niego rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego, winien mieć zatem na uwadze, że również orzeczenie Sądu Apelacyjnego może być dla niego niekorzystne, (zwłaszcza, ze zgłaszał zarzuty wprost sprzeczne z treścią zaskarżonego wyroku), co będzie wiązało się z koniecznością pokrycia kosztów postępowania apelacyjnego poniesionych przez drugą stronę.

Edyta Jefimko Zbigniew Stefan Cendrowski Dorota Markiewicz