Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie: SA Marzena Konsek-Bitkowska

SA Marta Szerel

Protokolant:sekretarz sądowy Sławomir Mzyk

po rozpoznaniu w dniu 29 września 2017 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w C.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 15 kwietnia 2015 r., sygn. akt XXVI GCo 397/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala powództwo w całości i ustala, że powód ponosi koszty postępowania w całości, pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu;

II.  oddala apelację powoda;

III.  zasądza od (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w C. na rzecz (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 71.822,31 zł (siedemdziesiąt jeden tysięcy osiemset dwadzieścia dwa złote i trzydzieści jeden groszy) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Marta Szerel Bogdan Świerczakowski Marzena K.-B.

Sygn. akt I ACa 2079/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 3 lutego 2012 r. (...) spółka z o.o. w C. wniosła o zasądzenie od (...) S.A. w W. kwoty 2.256.560,45 zł z ustawowymi odsetkami określonymi w pozwie oddzielnie dla czternastu kwot składających się na należność główną, wyjaśniając, że chodzi o należności za bezumowne korzystanie z 14 konstrukcji odciążających, zlokalizowanych na trasach kolejowych w całej Polsce. Powodowa spółka wskazała, że nabyła własność przedmiotowych konstrukcji od (...) spółki z o.o. w C., która to spółka nabyła te konstrukcje od Syndyka masy upadłości Zakładu (...) sp. z o.o. w W.. Według powoda sporne konstrukcje znajdują się w dyspozycji strony pozwanej (z wyłączeniem konstrukcji nr 21), która bezumownie z nich korzysta i pomimo wezwania odmówiła zawarcia stosownych umów dzierżawy. Roszczenie zostało oparte na przepisach art. 224 i 225 k.c.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości. Zarzucił brak czynnej legitymacji procesowej, brak wykazania złej wiary po stronie pozwanej jako posiadacza spornych konstrukcji, nieudowodnienie wysokości dochodzonego roszczenia. Pozwany zarzucił ponadto z ostrożności procesowej zarzut przedawnienia roszczenia o zapłatę za korzystanie z konstrukcji w okresie wcześniejszym niż ostatnie trzy lata przed wniesieniem pozwu, tj. za okres do lutego 2009 r.

Wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 797.552 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 stycznia 2012 r. do dnia zapłaty (pkt I), oddalił powództwo w pozostałej części (pkt II) oraz ustalił, że powód ponosi koszty procesu w 64,66%, a pozwany w 35,34%, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu (pkt III).

Sąd Okręgowy ustalił, iż w dniu 27 września 2001 r., na podstawie art. 17 ust. 5 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji, restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U. Nr 84, poz. 948 ze zm. - dalej zwana ustawą), pomiędzy (...) S.A. w W. a (...) S.A. w W., została zawarta umowa nr (...), na mocy której (...) S.A. oddała (...) S.A. do odpłatnego korzystania składniki majątkowe składające się na linie kolejowe […] oraz inne nieruchomości niezbędne do zarządzania liniami kolejowymi [..]. (...) S.A. zobowiązała się natomiast korzystać z tychże składników i płacić (...) S.A. ustalony czynsz. Szczegółowy wykaz składników majątkowych wchodzących w skład przedmiotu umowy z dnia 27 września 2001 r., określono w załącznikach do tejże umowy. W dniu 23 grudnia 2005 r., Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie (...) S.A. podjęło uchwałę nr (...) r., na mocy której (...) S.A. miała objąć akcje (...) S.A., określone szczegółowo w tej uchwale, w zamian za wkład niepieniężny o łącznej wartości skorygowanej aktywów netto, określonej zgodnie z art. 17 ust. 2 ustawy, wynoszącej 5.062.689.862,48 zł, obejmujący rzeczowe aktywa trwałe w postaci środków trwałych grup GUS 1 i 2 wchodzących w skład 453 linii kolejowych, szczegółowo określony w „Zestawieniu środków trwałych grup GUS 1 i 2, wchodzących w skład linii kolejowych wnoszonych, jako wkład niepieniężny do spółki (...) S.A.”, stanowiącym załącznik do tejże uchwały.

W toku postępowania upadłościowego Zakładu (...) sp. z o.o. w W., trwającego w okresie od czerwca 2003 r. do lipca 2005 r., został rozpisany nieograniczony przetarg na zbycie przedsiębiorstwa, jako zorganizowanej całości. Przetarg nie został rozstrzygnięty, gdyż oferta jedynej spółki stawającej do przetargu, tj. (...) S.A. w W., nie spełniła warunków cenowych. Za zgodą sądu upadłościowego (tj. SR dla m. st. Warszawy w Warszawie w sprawie o sygn. akt XVII U 369/03), Syndyk masy upadłości Zakładu (...) sp. z o.o. w W. przystąpił do sprzedaży poszczególnych składników tego przedsiębiorstwa, określonych w operacie szacunkowym składników majątkowych wchodzących w skład masy upadłościowej. W grudniu 2003 r. (...) sp. z o.o. w C., w wyniku rozstrzygnięcia postępowania ofertowego prowadzonego w trybie „z wolnej ręki” w ramach postępowania upadłościowego, nabyła od Syndyka masy upadłości Zakładu (...) sp. z o.o. w W. konstrukcje odciążające za kwotę w wysokości 306.360,30 zł brutto. Czynność została dokonana na podstawie umowy nr (...) zawartej w dniu 15 grudnia 2003 r. pomiędzy Syndykiem masy upadłości Zakładu (...) sp. z o.o. w W., jako sprzedającym, a (...) sp. z o.o. w C. reprezentowanej przez R. K., jako kupującym, w której określono warunki sprzedaży ruchomości masy upadłości. Zgodnie z tą umową (...) sp. z o.o. zapłacił zaliczkę w wysokości 160.000 zł, a sprzedający wystawił w dniu 30 grudnia 2003 r. kupującemu zbiorczą fakturę nr (...) wraz z załącznikiem w postaci wykazu konstrukcji mostowych. W wykazie załączonym do przedmiotowej faktury, a zatytułowanym „(...)” oraz w wykazie zatytułowanym „(...)”, wymieniono następując konstrukcje odciążające:

1) konstrukcja nr 1 o wadze 33,60 ton, znajdująca się w 67,918 km linii nr (...)na trasie B. – W.,

2) konstrukcja nr 2 o wadze 33,60 ton, znajdująca się w 67,918 km linii nr (...) na trasie B. – W.,

3) konstrukcja nr 4 o wadzie 29,80 ton, znajdująca się w 48,272 km linii nr (...) na trasie M. – J.,

4) konstrukcja nr 7 o wadzie 18,20 ton, znajdująca się w 2,292 km linii nr (...) na trasie K. – P.,

5) konstrukcja nr 19 o wadze 12,10 ton i wysokości 0,58 m, znajdująca się w 0,654 km linii nr (...) na trasie K. – W.,

6) konstrukcja nr 20 o wadze 14 ton i wysokości 0,65 m, znajdująca się w 0,654 km linii nr (...) na trasie K. – W.,

7) konstrukcja nr 21 o wadze 33,60 ton, znajdująca się w 47,305 km linii nr (...) na trasie O. – G.,

8) konstrukcja nr 24 o wadze 10 ton, znajdująca się w 22,214 km linii nr (...) na trasie T. – M.,

9) konstrukcja nr 25 o wadzie 10 ton, znajdująca się w 30,806 km linii nr (...) na trasie T. – Z.,

10) konstrukcja nr 49 o wadze 33,60 ton, znajdująca się w 38,040 km linii nr (...) na trasie K. – B..

Poza tym konstrukcja o wadze 40 ton, zabudowana na trasie C. B. – T. w 14,368 km linii nr (...), również przeszła na własność (...) sp. z o.o. w C., co zostało potwierdzone przez przedstawicieli (...) S.A. w W. Zakładu (...) w K. na spotkaniu mającym miejsce 5 marca 2004 r. z przedstawicielami spółki (...). Na spotkaniu tym przedstawiciel pozwanego – zakładu w T., zastępca dyrektora A. H. oświadczył, że nie kwestionuje zasady własności (...) Sp. z o.o. konstrukcji, jak również zadeklarował gotowość ułożenia umownych warunków dzierżawy.

(...) o numerach (...) oraz konstrukcja o wadze 40 ton, zabudowana na trasie C. B. – T. w 14,368 km linii nr (...), są to konstrukcje odciążeniowe (konstrukcje nośne ułożone zastępczo w torze kolejowym na czas określony, spełniające rolę stałego przęsła mostowego), znajdujące zastosowanie podczas prac remontowych, modernizacyjnych, lub przy wymianie właściwych konstrukcji mostowych. Z uwagi na swoje przeznaczenie i sposób posadowienia, konstrukcje odciążeniowe traktowane są jako rzeczy wbudowane dla przemijającego użytku, gdyż po zdemontowaniu, mogą być ponownie wykorzystane jako konstrukcje odciążające w innych obiektach o podobnych parametrach. Zdemontowanie konstrukcji odciążeniowej znajdującej się pod liniami kolejowymi spowoduje istotną zmianę całości budowli z uwagi na konieczność jednoczesnego zdemontowania torów (co skutkować będzie przerwą w połączeniu komunikacji), jednakże demontaż konstrukcji nie spowoduje zmiany ich struktury, gdyż z założenia mają one charakter tymczasowy. Konstrukcje odciążające, z uwagi na ich prowizoryczny charakter, stanowią przedmiot najmu.

Od 2004 r. (...) sp. z o.o. w C. kierowała do poszczególnych zakładów (...) S.A. w W. wezwania do zawarcia stosownych umów dzierżawy i prowadziła negocjacje w tym przedmiocie, a następnie, w przypadku bezskutecznych negocjacji, występowała z roszczeniami o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z poszczególnych konstrukcji odciążających na drogę sądową w celu ich wyegzekwowania. Spotkania przedstawicieli stron w przedmiocie uregulowania stanu prawnego korzystania przez (...) S.A. w W. z konstrukcji odciążających, miały miejsce m.in. w dniach: 5 marca 2004 r., 16 listopada 2009 r., 6 stycznia 2010 r., 4 lutego 2010 r. W wyniku prowadzonych negocjacji, (...) sp. z o.o. w C. zawarła z (...) S.A. w W. w dniu 21 czerwca 2004 r. umowę najmu/dzierżawy konstrukcji mostowej o wadze 36 ton zabudowanej w 76,196 km linii nr (...) na trasie S. – Ż., zmienianej licznymi aneksami, ze stawką najmu/dzierżawy określoną pierwotnie na kwotę 104,78 zł za 1 tonę miesięcznie, a zwiększoną z upływem czasu najmu do kwoty 143 zł + VAT. W dniu 6 stycznia 2010 r. zawarto również porozumienie w sprawie jednej konstrukcji odciążającej o wadzie 33,6 tony, z której korzystał Zakład (...) we W..

(...) sp. z o.o. w C. wystąpiła natomiast na drogę sądową przeciwko (...) S.A. w W. m.in. z następującymi roszczeniami (dotyczącymi bezumownego korzystania przez pozwaną z trzech konstrukcji będących także przedmiotem niniejszego postępowania: nr (...) w okresach poprzedzających okresy objęte niniejszym postępowaniem), które zostały w całości uznane za zasadne przez właściwe sądy:

- w dniu 25 kwietnia 2006 r. z roszczeniem o zapłatę odszkodowania za bezumowne korzystanie przez (...) S.A. w W. (obejmujące okres luty 2004 r. – marzec 2006 r.) z konstrukcji odciążających nr(...)znajdującej się w 67,918 km linii nr (...) na trasie B. – W. o łącznym ciężarze 67,20 ton (sprawa toczyła się przed SO Warszawa – Praga w Warszawie X Wydział Gospodarczy pod sygn. akt X GC 127/08 i została prawomocnie zakończona),

- w dniu 7 kwietnia 2006 r. z roszczeniem o zapłatę odszkodowania za bezumowne korzystanie przez (...) S.A. w W. (obejmujące okres luty 2004 r. – marzec 2006 r., z konstrukcji odciążającej nr 21 znajdującej się w 47,305 km linii nr 355 (sprawa toczyła się przed SO Warszawa – Praga w Warszawie X Wydział Gospodarczy pod sygn. akt X GC 211/08 i została prawomocnie zakończona). Sądy rozpoznające w/w sprawy uznały, że (...) sp. z o.o. w C. skutecznie nabyła własność konstrukcji odciążających o nr 1, 2 i 21.

W sprawach o sygn. akt X GC 127/08 oraz X GC 211/08, sądy rozpoznające sprawy uznały, że konstrukcje odciążające nie są częściami składowymi linii kolejowych, tylko rzeczami połączonymi do przemijającego użytku, stąd mogą stanowić one odrębny przedmiot własności i innych praw rzeczowych. Tym samym, w ocenie sądów orzekających, konstrukcje odciążające mogły być przedmiotem umowy zawartej między Syndykiem masy upadłości Zakładu (...) sp. z o.o. w W., a (...) sp. z o.o. w C. w trybie postępowania upadłościowego, a skutkującej przeniesieniem własności spornych konstrukcji.

W dniu 6 czerwca 2008 r. (...) sp. z o.o. wniosła do Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie, wniosek o zawezwanie (...) S.A. w W. do próby ugodowej. Wnioskiem tym zostały objęte roszczenia o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania wskazanych we wniosku konstrukcji odciążających. Na posiedzeniu w dniu 29 lipca 2008 r. nie doszło między stronami do zawarcia ugody.

(...) sp. z o.o. w C. sprzedała (...) sp. z o.o. w C. w dniach 5 lutego 2010 r. i 29 listopada 2011 r. m.in. konstrukcje o nr 1 o wadze 33,60 tony, nr 2 o wadze 33,60 tony, nr 4 o wadze 29,80 tony, nr 7 o wadze 18,20 tony, nr 19 o wadze 12,10 tony, nr 20 o wadze 14 ton, nr 21 o wadze 33,60 tony, nr 24 o wadze 10 ton, nr 25 o wadze 10 ton, nr 49 o wadze 8,8 tony, a także konstrukcję o wadze 40 ton położoną na trasie C. B. – T., obciążając (...) sp. z o.o. w C. za ceny brutto określone szczegółowo w fakturach VAT wystawionych w dniach 5 lutego 2010 r. oraz w dniu 29 listopada 2011 r. (...) odciążeniowe będące przedmiotem sprzedaży, zostały protokolarnie przekazane nabywcy w dniach 5 lutego 2010 r. i 29 listopada 2011 r.

Następnie w dniach 10 marca 2010 r. oraz 8 grudnia 2011 r. przedstawiciele spółek: (...) sp. z o.o. w C., jako cedent, oraz (...) sp. z o.o. w C., jako cesjonariusz, zawarli umowy cesji, na mocy których cedent przeniósł na rzecz cesjonariusza wierzytelności z tytułu bezumownego korzystania przez (...) S.A. w W. m.in. z następujących konstrukcji: nr (...) za okres od 1 kwietnia 2006 r. do 4 lutego 2010 r., nr (...)za okres od 1 marca 2004 r. do 4 lutego 2010 r., nr (...) za okres od 1 kwietnia 2004 r. do 4 lutego 2010 r., nr (...) za okres od 1 stycznia 2010 r. do 4 lutego 2010 r., nr (...) za okres od 1 marca 2004 r. do 4 lutego 2010 r., oraz konstrukcji o wadze 40 ton położona na trasie C. B. – T. za okres od 1 stycznia 2004 r. do 28 listopada 2011 r. Umowy cesji wierzytelności nie obejmowały konstrukcji nr (...).

(...) sp. z o.o., po wstąpieniu w prawa przysługujące (...) sp. z o.o., wystąpiła do (...) S.A. z wnioskami o uregulowanie sytuacji prawnej konstrukcji odciążających, stanowiących od 5 lutego 2010 r. i 29 listopada 2011 r. własność (...) sp. z o.o. w C.. Spółka ta w dniach 2 stycznia 2009 r., 6 lutego 2013 r., 12 grudnia 2013 r. zawarła z (...) S.A. umowy najmu konstrukcji odciążającej o wadze 36 ton zabudowanej w 76,196 km linii nr (...) na trasie S. – Ż., ostatecznie ustalając czynsz za najem na kwotę 153 zł za 1 tonę miesięcznie + podatek VAT.

(...) S.A. w W. nieprzerwanie od momentu posadowienia konstrukcji odciążających w latach 90 XX w. i na początku XXI wieku, do chwili obecnej korzysta bez tytułu prawnego z następujących konstrukcji: nr (...), a także konstrukcji o wadze 40 ton położonej na trasie C. B. – T.. Konstrukcja nr (...) została skradziona w 2005 r. i od tego czasu nie znajduje się w posiadaniu (...) S.A. Ponadto pozwana spółka nie korzystała od dnia 31 sierpnia 2008 r. z konstrukcji nr (...), która to w tymże dniu protokolarnie została przekazana (...) S.A. w W.. Konstrukcja nr (...)nie znajdowała się w dyspozycji (...) S.A. w W. w dniu wniesienia pozwu, tj. 3 lutego 2012 r.

Miesięczna rynkowa stawka czynszu dzierżawnego za korzystanie w okresie od 1 stycznia 2004 r. do 31 grudnia 2011 r., z konstrukcji mostowych, gdzie tor jezdny ułożony jest poniżej górnej krawędzi belek nośnych (tzw. konstrukcje rodzaju 1), tj. konstrukcji: nr(...) (o masie 33,60 tony), nr(...)(o masie 33,60 tony), nr (...) (o masie 29,80 tony), nr (...) (o masie 12,10 tony), nr (...) (o masie 14 ton), nr (...) (o masie 33,60 tony), nr (...) (o masie 10 ton), nr (...) (o masie 8,8 tony) i konstrukcji o wadze 40 ton położonej na trasie C. B. – T. (gdzie tor jezdny ułożony jest powyższej górnej krawędzi belek nośnych – tzw. konstrukcja rodzaju (...)) - opiewała na kwoty w wysokości od 110,40 zł do 116,88 zł (tj. kwoty od 92 zł do 97,40 zł powiększone o 20 %) za 1 tonę konstrukcji, w zależności od długości okresu najmu i masy poszczególnych konstrukcji.

Sąd Okręgowy ocenił, iż powództwo w niniejszej sprawie zasługiwało na częściowe uwzględnienie. Pozwany twierdził, że nabył sporne konstrukcje na własność w dniu 23 grudnia 2005 r., kiedy to linie kolejowe (określone w załączniku do uchwały z 23.12.2005 r.), zostały wniesione aportem przez (...) S.A., jako części składowe linii kolejowych w rozumieniu art. 47 k.c. należących do (...) S.A. Tym samym konstrukcje te nie mogły wchodzić do masy upadłości Zakładu (...) sp. z o.o. i być przedmiotem dalszego obrotu, stąd wniosek pozwanego, że nieważna jest umowa sprzedaży zawarta między Syndykiem Masy Upadłości Zakładu (...) sp. z o.o. w W., a (...) sp. z o.o. w C. i następnie z powódką, a powódce nie przysługują żadne roszczenia z tytułu bezumownego korzystania z konstrukcji odciążających. Sąd dokonał odmiennej oceny. Stwierdził, że sporne konstrukcje nie stanowią części składowych linii kolejowych, lecz odrębny od nich przedmiot materialny, dlatego też nie mogły zostać przeniesione przez (...) S.A. na rzecz pozwanej w drodze aportu. Określony przedmiot staje się częścią składową rzeczy, jeżeli jest z nią powiązany w sensie fizycznym, gospodarczym i funkcjonalnym, jednakże chodzi o połączenie dokonane dla trwałego użytku (art. 47 § 3 k.c. a contrario), gdyż przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku, nie stanowią jej części składowych. Gdy połączenie nastąpiło tylko dla przemijającego użytku, wówczas przedmioty połączone nie stają się częściami składowymi rzeczy, chociażby w razie odłączenia, one same albo rzecz, do której zostały przyłączone, miała ulec uszkodzeniu lub istotnej zmianie. Zarówno z opinii biegłego, jak i zeznań świadków wynika, że konstrukcje odciążające zabudowano w liniach kolejowych jedynie na czas powstania/naprawy właściwych (stałych) elementów inżynierskich (wiaduktu/mostu), a po ich wykorzystaniu, jak wynika z charakteru tychże konstrukcji, mogą one zostać zdemontowane i przeniesione w inne miejsce o podobnych parametrach. Tym samym, w ocenie Sądu Okręgowego, okoliczność, że po odłączeniu konstrukcji odciążających, nastąpi zmiana linii kolejowych (nie będą one zdatne do użytku), nie przesądza o tym, że konstrukcje te stanowią części składowe linii kolejowych – połączone one zostały z liniami kolejowymi jedynie dla przemijającego użytku, tj. do czasu powstania stałego elementu inżynieryjnego, a demontaż konstrukcji nie spowoduje uszkodzenia konstrukcji, czy też samej linii kolejowej. Pozwana nie nabyła więc własności konstrukcji odciążających w grudniu 2005 r. wskutek przeniesienia linii kolejowych przez (...) S.A., a umowy sprzedaży zawarte między Syndykiem Masy Upadłości Zakładu (...) sp. z o.o. w W., a (...) sp. z o.o. w C. i następnie strona powodową – były ważne i skuteczne (nie zachodziły przesłanki nieważności określone w art. 58 § 1 k.c.). Sąd Okręgowy nie podzielił tym samym stanowiska pozwanej, jakoby umowa sprzedaży konstrukcji mostowych, zawarta pomiędzy Syndykiem, a poprzednikiem prawnym powódki była bezskuteczna, z uwagi na to, że Zakład (...) sp. z o.o. nie była właścicielem spornych konstrukcji. Zgodnie z przepisem art. 313 ust. 1 p.u.n., sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży egzekucyjnej. Natomiast przepis art. 879 k.p.c. stanowi, że kto nabywa rzecz na podstawie przepisów niniejszego rozdziału, staje się jej właścicielem bez żadnych obciążeń i powinien ją natychmiast odebrać, a nabywcy nie przysługują roszczenia z tytułu rękojmi za wady rzeczy oraz przeciwko nabywcy nie można podnosić zarzutów co do ważności nabycia. Wynika z tego, że jeżeli nabycie rzeczy nastąpiło w postępowaniu upadłościowym, to rzeczy te wchodziły w skład masy upadłości. Istnieje bowiem domniemanie, że rzeczy i prawa zbywane przez syndyka stanowią majątek upadłego objęty masą upadłości. Ujęcie danej rzeczy w spisie inwentarza przesądza o tym, że jeżeli nie zostanie ona wyłączona z masy upadłości w trybie art. 70–74 p.u.n., to syndyk może ją sprzedać w trakcie likwidacji masy. W obu przypadkach (postępowanie upadłościowe i postępowanie egzekucyjne) nabycie rzeczy będzie skuteczne niezależnie od tego, czy prawo własności przysługiwało upadłemu/dłużnikowi (art. 313 ust. 1 p.u.n. w zw. z art. 879 k.p.c., art. 317 ust. 2, art. 313 ust. 2–4 p.u.n.). Gdy podczas sporządzania spisu inwentarza syndyk umieści w nim rzecz lub prawo, które w rzeczywistości nie należą do majątku upadłego, a więc zgodnie z art. 61 p.u.n. nie powinny zostać zaliczone do masy upadłości, to składniki majątku, zgodnie z art. 70 p.u.n., podlegają wyłączeniu z masy upadłości, które następuje w trybie art. 71 i nast. p.u.n. Postępowanie w przedmiocie wyłączenia z masy upadłości wszczyna się wyłącznie na wniosek osoby uprawnionej. W przedmiotowej sprawie pozwany powinien wystąpić o wyłączenie tychże konstrukcji z masy upadłości, tymczasem sam przystąpił do postępowania przetargowego, celem nabycia tychże konstrukcji, co w ocenie sądu przesądza o tym, że konstrukcje odciążające wchodziły w skład masy upadłości i mogły zostać nabyte przez poprzednika prawnego powódki. Na mocy art. 365 § 1 k.p.c. sąd rozpoznający niniejszą sprawę był związany ustaleniem dokonanym w sprawie X GC 211/08, zakończonej prawomocnym wyrokiem, dotyczącym skutecznego nabycia spornych konstrukcji przez (...) Sp. z o.o. od Syndyka masy upadłości Zakładu (...) Sp. z o.o.

W ocenie Sądu Okręgowego, chybiony był zarzut zasiedzenia przez pozwaną spornych konstrukcji. Samo podniesienie tego zarzutu świadczy o tym, że strona pozwana miała świadomość, że konstrukcje nie stanowią części składowych linii kolejowych, a także potwierdza okoliczność, że (...) S.A. znajduje się w posiadaniu spornych konstrukcji odciążających (przynajmniej zdecydowanej większości). Zgodnie z przepisem art. 174 k.c. posiadacz rzeczy ruchomej niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat trzech jako posiadacz samoistny, chyba, że posiada w złej wierze. Przesłankami zasiedzenia własności rzeczy ruchomej są: więc: posiadanie samoistne tej rzeczy, upływ ustawowego terminu oraz dobra wiara posiadacza. Kodeks cywilny dopuszcza zasiedzenie ruchomości jedynie, gdy posiadacz samoistny jest w dobrej wierze. Ponadto, dobra wiara musi się utrzymywać przez cały trzyletni okres wykonywania nieprzerwanego posiadania samoistnego. O ile posiadanie większości spornych konstrukcji przez pozwaną (poza konstrukcją nr 24) przez wymagany ustawą okres (od 23 grudnia 2005 r. do 23 grudnia 2008 r.) nie budzi wątpliwości, to nie sposób przyjąć, ażeby pozwana była w tym okresie w dobrej wierze, a to dlatego, że posiadała ona wiedzę o roszczeniach poprzedniczki prawnej powódki od co najmniej 2004 r. (wystosowywane wezwania do zawarcia umów, a następnie wezwania do zapłaty za bezumowne korzystanie), a z całą pewnością od roku 2006 r., kiedy to poprzedniczka prawna powódki wystąpiła z roszczeniami na drogę sądową.

Sąd Okręgowy stwierdził, że powód skutecznie nabyła własność konstrukcji określonych w pozycjach 1-10 i 14 pozwu (tj. konstrukcje: nr (...) o masie 33,60 tony, nr (...) o masie 33,60 tony, nr (...) o masie 29,80 tony, nr (...) o masie 12,10 tony, nr (...) o masie 14 ton, nr (...) o masie 33,60 tony, nr (...) o masie 10 ton, nr (...) o masie 8,8 tony)i konstrukcji o wadze 40 ton położonej na trasie C. B. – T.) i wierzytelności przysługujące (...) sp. z o.o. w C. od pozwanej z tytułu bezumownego korzystania. Z dokumentów załączonych przez stronę powodową, stanowiących podstawę ustalenia stanu faktycznego, nie wynika bowiem, aby konstrukcje określone w pozycji nr 11-13 pozwu zostały nabyte przez poprzednika prawnego powódki od syndyka na podstawie umowy z 15 grudnia 2003 r. (dowód z dokumentów wykazujących powyższą okoliczność został oddalony z uwagi na prekluzję, o czym była mowa we wcześniejszej części uzasadnienia). Natomiast konstrukcje nr (...), jak słusznie podniosła strona pozwana (czemu strona powodowa nie zaprzeczyła), nie znajdowały się w jej posiadaniu w okresie, za jaki powód dochodził roszczeń. Z uwagi na powyższe, żądanie w zakresie konstrukcji nr (...) oraz konstrukcji określonych w pozycji 11-13 pozwu, Sąd oddalił. Oddalone zostało również częściowo żądanie dotyczące konstrukcji nr (...), mianowicie za okres 04.02.2009-04.02-2010 z uwagi na nie udowodnienie przez powoda cesji wierzytelności z tytułu bezumownego korzystania z tej konstrukcji w ww. okresie. Złożono aneks do umowy cesji z dnia 10.03.2010 r. (k. 195) zawarty w dniu 02.03.2015 r. (k. 504), był to jednakże dowód sprekludowany, który został oddalony.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia Sąd Okręgowy wskazał, że kwestię przedawnienia roszczeń właściciela w stosunku do posiadacza samoistnego reguluje przepis szczególny, tj. art. 229 § 1 k.c., zgodnie z którym, roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. Art. 229 k.c. odnosi się do tych roszczeń, które przed jego upływem nie uległy przedawnieniu na zasadach ogólnych, oraz roszczeń, które powstały (lub stały się wymagalne) z chwilą zwrotu rzeczy właścicielowi. Nie sanuje on bowiem roszczeń przedawnionych według tych zasad, lecz skraca termin przedawnienia roszczeń nieprzedawnionych wcześniej, do jednego roku od daty zwrotu rzeczy. W okresie jednego roku oznaczonym w art. 229 § 1 k.c., właściciel może dochodzić wynagrodzenia za cały okres korzystania z jego rzeczy, nie przekraczający jednak lat 10, a to ze względu na treść art. 118 k.c. W ocenie Sądu Okręgowego okres, za który można dochodzić wynagrodzenia wynosi 3 lata z uwagi na fakt, że roszczenia te związane są z prowadzeniem działalności gospodarczej przez strony niniejszego postępowania. Skoro roszczenia uzupełniające właściciela stają się wcześniej wymagalne – w oderwaniu od przesłanki zwrotu rzeczy, to roszczenie właściciela o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy powstaje i staje się wymagalne od początku władania przez posiadacza cudzą rzeczą, a z upływem czasu narasta wielkość roszczenia pieniężnego. Okres, za który powód mógł dochodzić skutecznie roszczenia, w związku z poniesieniem przez pozwanego zarzutu przedawnienia, wynosił zatem 3 lata poprzedzające wniesienie pozwu. Powód wniósł pozew dniu 3 lutego 2012 r., to biorąc pod uwagę trzyletni termin przedawnienia, roszczenia za okres poprzedzający 3 lutego 2009 r. – uległy przedawnieniu. Jednocześnie mając na uwadze przepisy art. 123 k.c., należało zweryfikować, czy nie doszło do przerwania biegu przedawnienia, na skutek złożenia wniosku o zawezwanie do próby ugodowej przez poprzednika prawnego powoda. Wniosek ten został złożony w dniu 6 czerwca 2008 r. i obejmował roszczenia o zapłatę wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania m.in. z następujących konstrukcji odciążających: nr 1 i nr 2 za okres od kwietnia 2006 r. do maja 2008 r., nr (...) od marca 2004 r. do maja 2008 r., nr (...)od kwietnia 2006 r. do maja 2008 r., nr (...) od marca 2004 r. do maja 2008 r., oraz konstrukcji o wadze 40 ton położona na trasie C. B. – T. za okres od stycznia 2004 r. do maja 2008 r. Wszystkie te należności dochodzone są pozwem, za wyjątkiem konstrukcji nr (...), której żądanie obejmuje okres 1.10.2010 r. – 31.01.2011 r., czyli okres następujący po złożeniu wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Posiedzenie pojednawcze odbyło się w dniu 29 lipca 2008 r., do zawarcia ugody nie doszło. Mając na względzie datę złożenia wniosku (6 czerwiec 2008 r.), złożenie wniosku przerwało bieg terminu przedawnienia w odniesieniu do roszczeń za okres od 6 czerwca 2005 r. do 30 maja 2008 r., należności za okres do dnia 5 czerwca 2005 r. uległy przedawnieniu przed złożeniem wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Bieg terminu przedawnienia, w stosunku do roszczeń za okres od 6 czerwca 2005 r. do 30 maja 2008 r., zgodnie z przepisem art. 124 k.c., rozpoczął się na nowo po dniu 29 lipca 2008 r. i upłynął dnia 29 lipca 2011 r., tj. przed datą wniesienia pozwu. Strona pozwana skutecznie podniosła zarzut przedawnienia roszczeń przysługujących powodowi za okres wcześniejszy niż 3 lata przed datą wniesienia pozwu (pozew wniesiono 3 lutego 2012 r.), tj. za okres do 3 lutego 2009 r. i powództwo w tym zakresie należało oddalić. W konsekwencji nieprzedawnione roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z konstrukcji nr (...) oraz konstrukcji o wadze 40 ton położonej na trasie C. B. – T., których mogła domagać się strona powodowa, obejmują okres od 4 lutego 2009 r. do 31 grudnia 2011 r., zaś w przypadku konstrukcji nr (...) - okres od 5 lutego 2010 r. do 31 grudnia 2011 r. (powód nie wykazał, ażeby przeszła na niego wierzytelność za okres poprzedzający nabycie własności konstrukcji nr 25). Natomiast w przypadku konstrukcji nr (...) okres ten obejmuje 4 lutego 2009 – 30 listopada 2011 r. (datę końcową wskazał powód w pozwie na dzień 30 listopada 2011 r.). Istnienie złej wiary posiadacza zajmującego sporne konstrukcje bez podstawy prawnej nie nasuwa wątpliwości w niniejszym procesie - powód za pomocą pism złożonych do niniejszej sprawy wykazał złą wiarę posiadacza, do której przyjęcia wystarcza świadomość, że nie przysługuje mu tytuł prawny do zajmowania przedmiotu umowy.

Sąd Okręgowy ustalając wysokość wynagrodzenia oprał się na opinii biegłego sądowego, przyjmując stawki za tonę konstrukcji wskazane w opinii, podwyższone o 20 % (zgodnie z ustną opinią biegłego). Stwierdził, ze stawki zostały określone przez biegłego sądowego w sposób prawidłowy, gdyż uwzględniały ówczesne ceny, stosunki gospodarcze i parametry poszczególnych konstrukcji.

Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę w wysokości 797.552 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 11 stycznia 2012 r. (tj. dnia wyznaczonego w wezwaniu do zapłaty – k. 17) do dnia zapłaty, według następującego zestawienia:

nr konstrukcji lub pozycja w pozwie	ciężar konstrukcji (t)	okres żądania nieprzedawniony	ilość miesięcy korzystania	miesięczna stawka za tonę (zł)	wartość najmu (zł)
nr (...)	33,6	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	116,88	137.451
nr (...)	33,6	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	116,88	137.451
nr (...)	29,8	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	112,08	116.899
nr (...)	18,2	zwrócona w 2008 r. (...) S.A.	-	-	-
nr (...)	12,1	4.02.09 r. - 30.11.11 r.	34	112,08	46.110
nr (...)	14	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	112,08	54.919
nr (...)	33,6	1.01.10 r. - 31.12.11 r.	24	112,08	90.381
nr (...)	10	skradziona w 2005 r.	-	-	-
nr (...)	10	5.02.10 r. - 31.12.11 r.	23	112,08	25.778
nr (...)	8,8	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	110,4	34.003
poz. (...)	15,008	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	110,4	br.dow.nabycia tych konstr.od syndyka przez (...)
poz. (...)	10,989	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	112,08
poz. (...)	12,802	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	110,4
poz. (...)	40	4.02.09 r. - 31.12.11 r.	35	110,4	154.560
				SUMA:	797.552zł

Oddalił żądanie o zasądzenie odsetek ustawowych od dnia zawezwania do próby ugodowej z uwagi na fakt, że wniosek o zawezwanie do próby ugodowej dotyczył okresu do maja 2008 r. i nie obejmował okresów nieprzedawnionych. Jako podstawę rozstrzygnięcia Sąd Okręgowy wskazał art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 k.c. w zw. z art. 481 § 1 i 2 k.c. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.

Obie strony wniosły apelacje od powyższego wyroku.

Powód zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo oraz rozstrzygającej o kosztach postępowania. Zarzucił:

1.  niezastosowanie art. 224 i 225 k.c. w zw. z art. 47 §3 k.c. jako podstawy uznania roszczeń powoda co do konstrukcji nr 7 i nr 24;

2.  naruszenie art. 118 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie trzyletniego okresu przedawnienia roszczenia w następstwie wadliwego uznania, że dochodzone roszczenie jest związane z prowadzeniem działalności gospodarczej i naruszenie art. 5 k.c. prze jego niezastosowanie;

3.  naruszenie przepisów regulujących datę wymagalności roszczenia poprzez przyjęcie przez Sąd daty wymagalności roszczenia na 11 stycznia 2012 r.;

4.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. polegające na dowolnej ocenie zgromadzonego materiału dowodowego.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w części oddalającej powództwo i zasądzenie od pozwanego dodatkowo kwoty 1.695.380,90 zł wraz z odsetkami ustawowymi i kosztami postępowania oraz zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany zaskarżył wyrok w części zasądzającej oraz rozstrzygającej o kosztach procesu. Zarzucił:

1. naruszenie art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że powód udowodnił, iż: posiada uprawnienia właścicielskie do konstrukcji odciążających objętych sporem, skutecznie nabył uprawnienia do dochodzenia wierzytelności od (...) sp. z o.o., na co składało się wynagrodzenie z tytułu bezumownego korzystania z konstrukcji odciążających, skutecznie przerwał bieg zasiedzenia w dobrej wierze przez pozwanego konstrukcji obciążeniowych określonych w powództwie pod pozycjami nr 3, 4, 10, i 14;

2. naruszenie art. 7 k.c., art. 222 k.c. i art. 225 k.c. poprzez uznanie, iż powód udowodnił, że pozwany była w złej wierze wobec przeświadczenia, że konstrukcje odciążeniowe określone w powództwie pod pozycjami 3,4,10,14 są własnością pozwanego;

3. naruszenie art. 509 k.c. poprzez uznanie przez Sąd, iż spółka (...) sp. z o.o. skutecznie przeniosła na rzecz powoda wierzytelności przysługujące (...) sp. z o.o. wobec pozwanego;

4. naruszenie art. 47 k.c. poprzez przyjęcie, iż część składowa rzeczy może stanowić odrębny przedmiot prawa własności i innych praw rzeczowych;

5. naruszenie art. 187 § 1 ust. 1 i 2 k.p.c. poprzez uznanie przez Sąd, iż żądanie powódki zostało dokładnie określone i że powód przytoczył wszystkie okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie;

6. naruszenie art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez: bezkrytyczne przyjęcie opinii biegłego M. K. i oparcie podstawy wyroku na nierzetelnej opinii biegłego, oddalenie wniosku dowodowego pozwanej w przedmiocie przeprowadzenia dowodu z opinii Instytutu (...) jako, zdaniem Sądu, nieprzydatnego w niniejszej sprawie oraz oparcie rozstrzygnięcia na zgłoszonych w piśmie z dnia 8 października 2014r. wnioskach dowodowych w postaci umów dzierżawy w zakresie miesięcznych stawek za tonę konstrukcji, przy jednoczesnym oddaleniu wniosków zawartych w piśmie z dnia 4 marca 2105 r. jako sprekludowanych zgodnie z art. 479 ¹² k.p.c.;

7. błędy w ustaleniach faktycznych wyrażające się w ustaleniu, że pozwany użytkuje wszystkie konstrukcje oraz, że nie jest ich właścicielem;

8. naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. przez wydanie wyroku w oparciu o część tylko materiału dowodowego;

9. naruszenie art. 321 § 1 k.p.c. poprzez zasądzenie wynagrodzenia według wyższej stawki niż przyjęta w pozwie oraz zasądzenie odsetek mimo niesprecyzowania ich daty początkowej;

10. naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie lakonicznego uzasadnienia wyroku, pozbawionego podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.

Pozwany wniósł o zamianę wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda kosztów za obie instancje, ewentualnie zmianę wyroku i oddalenie powództwa co do kwoty 154.560 zł, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja strony pozwanej przede wszystkim kwestionuje roszczenie co do zasady. Podstawowe znacznie mają te jej zarzuty, które podważają ustalenie, że powodowi przysługuje tytuł własności do konstrukcji odciążeniowych o których twierdzi, że pozwany korzystał z nich w okresie objętym sporem oraz, że powód nabył roszczenie wywodzone z umów cesji z (...) sp. z o.o. w C. zawartych 10 marca 2010 r. i 8 grudnia 2011 r., jak również kwestionują sposób zastosowania przez Sąd Okręgowy prawa materialnego, tj. art. 47 k.c. Jak zauważył tutejszy Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 grudnia 2007 r. zapadłego w jednej ze spraw na które powołał się powód (sygn. akt I ACa 448/07 – wyrok z uzasadnieniem na kartach 89-93), charakter prawny konstrukcji odciążeniowych, a więc ich zakwalifikowanie w ramach art. 47 k.c., rzutuje na ocenę dopuszczalności obrotu nimi. O ile chodzi o części składowe rzeczy, to nie mogą one być przedmiotem umowy prowadzącej do przeniesienia własności, co wynika z art. 47 § 1 k.c. Umowa mająca za przedmiot część składową jest nieważna z mocy art. 58 § 1 k.c. i tym samym nie wywołałaby skutku z art. 879 k.c. Ocena charakteru prawnego konstrukcji musi być w tym wypadku następstwem ustaleń faktycznych wykorzystujących wiadomości specjalne, szczególnie ze względu na potrzebę potwierdzenia lub wykluczenia spornej między stronami kwestii – czy chodzi o przedmioty połączone w rzeczą tylko dla przemijającego użytku (art. 47 § 3 k.c.). We wspomnianym uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny wprost zwrócił uwagę na potrzebę zasięgnięcia w tej mierze opinii biegłego.

Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie dopuścił dowód z opinii biegłego, ale specjalność tego biegłego (M. K.): „z zakresu mechaniki, maszyn i urządzeń, kosztów, jakości remontów maszyn i urządzeń” została zasadnie zakwestionowana przez stronę pozwaną, która wskazywała na potrzebę skorzystania z wiedzy specjalistycznej z zakresu konstrukcji inżynieryjnych, w szczególności budowy mostów, konsekwentnie popierając wniosek zgłoszony już w odpowiedzi na pozew, skonkretyzowany poprzez wskazanie na Instytut (...) w W. (pismo procesowe k.387-392). Poza tym opinia biegłego M. K. miała za przedmiot szereg okoliczności (powołanych w punktach 5,6,7 i 8 pozwu – postanowienie k. 346) i prawie w całości poświęcona została wyliczeniom, zaś uwaga o samodzielnym charakterze konstrukcji uzasadniona została następującym stwierdzeniem: „brak utraty waloru samodzielności zamontowanej konstrukcji zastępczej wynika z faktu, że konstrukcje te mogą być ponownie wykorzystane jako konstrukcje odciążające w innych obiektach o podobnych parametrach” (k.362). Taka konkluzja nie mogła być uznana za wystarczającą, jako powierzchowna i wywodzona wyłącznie z przeznaczenia konstrukcji, a tym bardziej jeśli się zważy na wspomniane wyżej, niewystarczające kompetencje biegłego. Nie uwzględnia funkcjonalnego i fizycznego powiązania przedmiotowych konstrukcji z linią kolejową. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 czerwca 2002 r., I CK 5/02 „O tym, czy określone elementy stanowią części składowe jednej rzeczy złożonej, rozstrzyga obiektywna ocena gospodarczego znaczenia istniejącego między nimi fizycznego i funkcjonalnego powiązania. Jeśli są one powiązane fizycznie i funkcjonalnie, tak że tworzą razem gospodarczą całość, stanowią części składowe jednej rzeczy złożonej, choćby całość ta dała się technicznie łatwo zdemontować.” (Pr. Bankowe 2002/12/17). Zatem sama możliwość odłączenia i połączenia z inną rzeczą nie przesądza o zakwalifikowaniu jako przedmiotu w rozumieniu art. 47 § 3 k.c., a nie jako części składowej. Uznaniu określonych elementów za rzecz złożoną nie stoi na przeszkodzie istnienie między nimi nawet zupełnie luźnego powiązania fizycznego, jeżeli tworzą one tylko materialną i gospodarczą całość, jak np. szuflada i reszta biurka (przykład przywołany w uzasadnieniu wyroku SN z 28 czerwca 2002 r., I CK 5/02). Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy więc stwierdzić, że jeśli konstrukcje odciążeniowe mogą być demontowane, a nawet z założenia są używane przez okres przejściowy, na czas remontów etc., to nie oznacza, że nie mogą być jednak uznane za części składowe rzeczy, o ile wskazują na to okoliczności sprawy. Zatem zasadny okazał się sformułowany w apelacji zarzut „bezkrytycznego przyjęcia opinii biegłego M. K. i oparcie podstawy wyroku na nierzetelnej opinii biegłego”, a w konsekwencji również zakwestionowanie nieuwzględnienia wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii Instytutu (...) jako – zdaniem Sądu Okręgowego – nieprzydatnego ze względu na istnienie opinii M. K.. Podana przyczyna odmowy dopuszczenia dowodu nie znajduje oparcia w przepisach postępowania dowodowego. Wydaje się, że mogło Sądowi chodzić o art. 217 § 3 k.p.c., gdzie mowa jest o pominięciu dowodu ze względu na dostateczne wyjaśnienie okoliczności spornych. Przez wyjaśnienie takie rozumie się wszakże taki stan rzeczy, przy którym albo nastąpiło uzgodnienie między stronami spornych dotychczas okoliczności, albo też zostały one wyjaśnione na korzyść strony powołującej dalsze dowody. Przesłanka ta nie może więc zostać powołana w przypadku, jeżeli ocena dotychczasowych dowodów prowadzi - w przekonaniu sądu - do wniosków niekorzystnych dla strony powołującej dalsze dowody (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1966 r., II CR 314/66). Nie oznacza to oczywiście, że sąd jest obowiązany do uwzględniania kolejnych wniosków dowodowych strony tak długo, aż udowodni ona korzystną dla siebie tezę (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1997 r., II UKN 23/97 z dnia 19 marca 1997 r., II UKN 45/97 z dnia 16 kwietnia 1997 r., II UKN 53/97, z dnia 21 maja 1997 r., II UKN 131/97 i z dnia 10 grudnia 1997 r., II UKN 391/97), przy czym chodzi tu także o dowody z opinii biegłych. Jednakże opisane wyżej, merytoryczne zastrzeżenia do opinii jak i do kwalifikacji biegłego, powinny skłonić Sąd Okręgowy do uwzględnienia wniosku strony pozwanej. Trzeba jednocześnie odnotować, że oddalenie wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii Instytutu (...) zastało zakwestionowane przez pełnomocnika pozwanego poprzez złożenie zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c. (k.482-483), co umożliwiło powoływanie się na uchybienie w postępowaniu apelacyjnym.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny uwzględnił wniosek dowodowy pozwanego i postanowieniem z dnia 7 lutego 2017 r. dopuścił dowód z opinii Instytutu (...) w W. w celu udzielenia odpowiedzi na pytania czy poszczególne konstrukcje odciążeniowe stanowią przęsła mostowe które wchodzą w skład linii kolejowych, czy demontaż tych konstrukcji spowoduje utratę funkcjonalności linii kolejowych oraz czy konstrukcje te zostały wbudowane w linie kolejowe dla realizacji celów przejściowych (np. remont, przebudowa) (k. 846). Ponieważ powód nie dochował terminu wyznaczonego na odniesienie się do tezy dowodowej (postanowieniem z dnia 13 stycznia 2017 r. – k.836), ale własne pytania zgłosił już po dopuszczeniu dowodu, postanowienie nie uwzględnia osobno jego pytań. Niemniej, opinia, a w szczególności opinia uzupełniająca (ustna), kształtowana w dużej mierze poprzez pytania pełnomocnika powoda, odnosi się do jego wątpliwości.

W opinii Instytutu stwierdzono (co Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne stwierdzenia), że wszystkie konstrukcje zidentyfikowane podczas wizji lokalnej są przęsłami mostowymi, a ich demontaż powoduje utratę funkcjonalności linii kolejowych. Stalowe przęsła mostowe pozwalają na ułożenie szyn: bezpośrednio na konstrukcji (z tzw. jezdnią bezpośrednią według [1]) - dotyczy to konstrukcji wymienionych pod numerem liczby porządkowej: 1, 2, 5, 6, 7, 9 (Nr (...)); z wykorzystaniem drewnianych podkładów - dotyczy to konstrukcji wymienionych pod numerem liczby porządkowej: 9 (Nr (...)) i 11. Demontaż konstrukcji mostowych spowoduje konieczność demontażu szyn, co jest jednoznaczne z całkowitą utartą funkcjonalności linii kolejowej. Z materiału dowodowego nie wynika dla realizacji jakich celów konstrukcje mostowe zostały wbudowane. Tego rodzaju konstrukcje mostowe mogą być stosowane w dwojakim celu. Albo do realizacji celu krótkoterminowego - jako konstrukcje odciążeniowe, stosowane podczas remontu lub przebudowy obiektu, czyli wtedy, gdy okres ich zastosowania jest znany i stosunkowo krótki, albo do realizacji celu długoterminowego - jako konstrukcje stosowane do momentu ich wymiany na konstrukcje trwalsze, tyle, że taki moment może nastąpić, gdy np. jest konieczność wzmocnienia linii, z uwagi na spodziewane większe jej obciążenie (cięższe składy pojazdów lub większa częstość przejazdu) lub, gdy stan techniczny konstrukcji ulegnie znacznemu pogorszeniu (np. w wyniku korozji) przy niezmienionym obciążeniu ruchem kolejowym. Gdy stan techniczny konstrukcji jest dobry, a ruch kolejowy niewielki, czyli gdy nośność konstrukcji jest odpowiednia (wymiana takiej konstrukcji na konstrukcję trwalszą nie jest dla zarządcy inwestycją priorytetową) takie konstrukcje mostowe mogą być użytkowane przez dziesiątki lat, w miarę potrzeb - do wymiany na konstrukcję stałą (jak np. w odniesieniu do konstrukcji o lp. (...)) lub likwidacji (lp. (...)). Niektóre spośród omawianych konstrukcji zostały zbudowane w latach 60. i 70. XX wieku (o nr lp. (...)), zatem pełnią swoją rolę około 50 lat. O tym, czy to konstrukcja stała, czy tymczasowa decyduje charakter zamontowania i wykorzystania na obiekcie. Wszystkie przedmiotowe konstrukcje pełnią (lub pełniły – dotyczy zdemontowanych konstrukcji lp.(...) oraz (...) obecnie zastąpionych nowymi konstrukcjami) funkcję konstrukcji stałej. Jedynie elementy wykorzystane do długotrwałego wykorzystania tych konstrukcji pochodziły z katalogu opracowanego jako zestaw typowych rozwiązań, które można stosować w trakcie remontu (opinia pisemna k. 898-929, ustna opinia uzupełniająca k. 982-985).

Już z samego zakresu przedmiotowego roszczenia oraz jego uzasadnienia wynika, iż chodzi w każdym przypadku o wieloletnie korzystanie z konstrukcji odciążeniowych (przęseł mostowych) i jeśli się zważy, że brak jest informacji, które wskazywałyby na przyczynę wbudowania poszczególnych konstrukcji objętych sporem w linie kolejowe, to można by już tylko w drodze domniemania faktycznego (art. 231 k.p.c.) ustalić, iż nie są to konstrukcje które zamontowano „podczas remontu lub przebudowy obiektu, czyli wtedy, gdy okres ich zastosowania jest znany i stosunkowo krótki.” Taka konstatacja, niesprzeczna z podstawą faktyczną rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego i z zeznaniami świadków na podstawie których Sąd czynił ustalenia co do czasu kiedy doszło do wbudowania konstrukcji odciążeniowych, uwzględnia też wyżej przedstawione wnioski opinii Instytutu, m.in. odwołujące się do wieku konstrukcji. Raz jeszcze wypada podkreślić, że żadne dowody zgromadzone w sprawie nie wskazują na to, by którakolwiek z konstrukcji obciążeniowych, czyli przęseł mostowych (są to pojęcia tożsame – opinia Instytutu – k.982) wymienionych w pozwie, została wbudowana tylko na czas prac remontowych, modernizacyjnych lub na czas wymiany ich na właściwe konstrukcje a także, że Sąd Okręgowy takich faktów nie ustalił. Wszystkie konstrukcje objęte sporem wchodziły na dzień ich sprzedaży przez syndyka Zakładu (...) sp. z o.o., tj. 15 grudnia 2003 r. w skład linii kolejowych należących od 11 czerwca 2001 r. do (...) S.A. (data wpisu spółki do rejestru przedsiębiorców), a wcześniej do przedsiębiorstwa państwowego (...). Wskazanie w opinii na pełnienie funkcji stałej jest więc wnioskiem nie nasuwającym zastrzeżeń i takie właśnie ustalenie czyni Sąd Apelacyjny. Sąd I instancji zanegował znaczenie zeznań świadków w części, w jakiej uznał je za wykraczające poza wiedzę a stanowiące ocenę prawną. Taka ocena nie przekonuje w odniesieniu do zeznań o faktach wskazujących na przynależność konstrukcji do majątku spółki na podstawie wiedzy o wciągnięciu ich na stan majątku (...) jako środków trwałych, opatrzonych numerami inwentarzowymi (np. zeznania Z. D. (1). E. C., Z. D. (2), D. G. k. 259-263, 302-303).

Nie można także twierdzić, że konstrukcje zostały zamontowane dla przemijającego użytku przez pryzmat umów dzierżawy zawieranych pomiędzy niektórymi zakładami a poprzednikiem prawnym powoda. Jako części składowe rzeczy nie mogły być przedmiotem praw rzeczowych (art. 47 § 1 k.c.) i w konsekwencji także zobowiązań umownych. Część składowa może być przedmiotem zobowiązań umownych tylko wtedy, jeśli zostanie odłączona od rzeczy, z tym, że wówczas prawo własności do niej przysługuje właścicielowi rzeczy od której została odłączona, a nie temu, komu przysługiwała przed połączeniem.

Sąd Okręgowy ustalił, że przy sprzedaży konstrukcji na rzecz powoda sporządzona protokoły przekazania i protokoły takie zostały rzeczywiście dołączone do pozwu. Zwraca jednak uwagę, że w każdym przypadku chodzi o konstrukcje „zabudowane na trasie…” (k.35, 37, 39, 41, 43, 45, 47, 49, 51, 53, 55), co dodatkowo potwierdza fakt, że umowy dotyczyły części składowych. Nie ma podstaw by stwierdzić, że inaczej było w dniu 15 grudnia 2003 r. Zwraca jeszcze uwagę, że nie ustalono w sprawie, by przedmiotowe przęsła mostowe były kiedykolwiek przedmiotem roszczeń windykacyjnych ze strony powoda lub jego poprzedników, włączając w to Zakład (...) sp. z o.o., ustalono natomiast, że cena sprzedaży ich wszystkich przez syndyka wyniosła zaledwie 306.360,30 zł (ponad siedmiokrotnie mniej niż roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie zgłoszone tylko w tym procesie).

Jak wynika z wyżej przedstawionej analizy, zbycie konstrukcji odciążeniowych przez syndyka masy upadłości (...) sp. z o.o. w upadłości było następstwem nieprawidłowego umieszczenia ich w inwentarzu majątku masy upadłości, gdyż były to części składowe linii kolejowych. W takim wypadku nie ma istotnego znaczenia brak wniosku o wyłączenie z masy upadłości (wydanie) – w trybie mającego w tym wypadku zastosowanie art. 28 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. – Prawo upadłościowe, ponieważ przepis ten dotyczył „rzeczy” a nie części składowych rzeczy, nie mogących być przedmiotem obrotu. Sprzedaż części składowych, jako czynność sprzeczna z art. 47 § 1 k.c., dotknięta jest nieważnością (art. 58 § 1 k.c.). Zarazem można mówić o bezskuteczności czynności, skoro chodzi o rozporządzenie cudzą własnością. Poprzez sporządzenie spisu inwentarza w trybie art. 105 rozporządzenia Prawo Upadłościowe z 1934 r., tak samo jak obecnie – w trybie art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, nie mógł syndyk zmienić statusu prawnego konstrukcji odciążeniowych, które były wówczas częściami składowymi linii kolejowych należących do (...) S.A. Spis inwentarza sporządzony przez syndyka masy upadłości jest tylko oświadczeniem wiedzy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2012 r., V CSK 405/11). Nie można więc mówić o skutkach sprzedaży egzekucyjnej, uregulowanych w art. 879 k.p.c., do których odsyłają przepisy prawa upadłościowego szeroko przytoczone w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego. Zajęcie odmiennego stanowiska przez Sąd I instancji opiera się przede wszystkim na założeniu, że sprzedawane były rzeczy. Przesądzenie że chodziło o części składowe, wyklucza możliwość zaaprobowania poglądu prawnego tego Sądu. Z tej samej przyczyny nie ma istotnego znaczenia, czy chodzi o mienie wchodzące w skład linii kolejowych o państwowym znaczeniu w rozumieniu art. 18 ust. 3 ustawy z dnia 8 września 2000 r. o komercjalizacji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa państwowego (...) (Dz.U.2017.680 j.t.). Już niedopuszczalność sprzedaży części składowej (a nie przedmiotu połączonego z rzeczą dla przemijającego użytku), wynikająca z treści art. 47 § 1 k.c., przesądza o nieważności czynności prawnej, i to bez względu na brak wniosku o wyłączenie z masy upadłości. Również sprzedaż na rzecz powoda dotknięta jest taką samą sankcją. Prawomocne rozstrzygnięcia w sprawach X GC 127/08 i X GC 211/08 dotyczyły roszczeń odszkodowawczych, w dodatku w udziałem po stronie powodowej innego podmiotu ( (...) sp. z o.o.). Związanie treścią zapadłych tam orzeczeń zasądzających z mocy art. 365 k.p.c. nie wykluczało samodzielnej oceny legitymacji czynnej powoda w niniejszej sprawie.

Jak wynika z ustaleń Sądu Okręgowego zawartych w pierwszym akapicie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia (str. 4 i 5 uzasadnienia), (...) S.A. jest właścicielem linii kolejowych wniesionych do tej spółki w grudniu 2005 r. przez (...) S.A. Pośród tych 453 linii są także te, w które wbudowane zostały sporne konstrukcje odciążeniowe (przęsła mostowe), a więc jest pozwany także właścicielem tychże części składowych. Zatem niniejsze powództwo zostało wytoczone przeciwko właścicielowi przez podmiot nie mający tytułu prawnego, z powołaniem się na umowy cesji wierzytelności które nie powstały, ponieważ także cedentowi nie przysługiwało w stosunku do pozwanego roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie. Dlatego powództwo nie znajduje oparcia w zastosowanych przez Sąd Okręgowy, art. 224 i 225 k.c.

Uwzględnienie podstawowej argumentacji pozwanego przesądza o wyniku sprawy, bez potrzeby odnoszenia się do pozostałych zarzutów apelacji strony pozwanej. Przesądza zarazem o niezasadności apelacji powoda, gdyż zaprezentowana ocena prawna dotyczy wszystkich konstrukcji obciążeniowych, a poza tym roszczenia okazały się niezasadne bez potrzeby uwzględniania zarzutu przedawnienia, co eliminuje potrzebę oceny zastosowania przez Sąd art. 117 § 2 k.c. Dodatkowo jeśli chodzi o konstrukcję nr 24, Sąd ustalił że została skradziona wobec nie zaprzeczenia tej okoliczności podanej przez pozwanego i ustalenie to nie nasuwa zastrzeżeń, tak jak i również niezaprzeczone stwierdzenie z odpowiedzi na pozew, że pozwany nie posiadał konstrukcji nr (...)– zwróconej właścicielowi linii kolejowej, tj. (...) S.A. Poza tym, Sąd powołał na poparcie swych ustaleń konkretne dowody (k.571v.). Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie nie może być utożsamiane z powództwem odszkodowawczym. Wykazanie przez pozwanego, że nie był posiadaczem rzeczy (i zarazem z niej nie korzystał) przesądza o wyniku sprawy negatywnym dla powoda, bez względu na przyczynę utraty posiadania.

Z przedstawionych względów, przyjmując za swoje ustalenia Sądu I instancji, ze wskazanymi wyjątkami, dotyczącymi ustalenia charakteru konstrukcji odciążających, przejścia ich własności na powoda oraz skuteczności cesji wierzytelności, odpowiednio uzupełnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok uwzględniając w całości apelację pozwanego i na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda. orzeczenie o kosztach zapadło na zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu. Uwzględnia opłatę od apelacji uiszczoną przez pozwanego, koszty opinii Instytutu Budowy Dróg i Mostów sporządzonej w postępowaniu apelacyjnym oraz wynagrodzenie radcy prawnego reprezentującego pozwanego w stawce minimalnej (5.400 zł), obowiązującej w chwili wniesienia apelacji (na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu).

Marzena Konsek – Bitkowska Bogdan Świerczakowski Marta Szerel