Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący:SSA Marta Szerel

Sędziowie:SA Robert Obrębski (spr.)

SO del. Katarzyna Parczewska

Protokolant:sekr. sądowy Dorota Jędrak

po rozpoznaniu w dniu 7 lutego 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa W. S.

przeciwko Skarbowi Państwa – Prokuratorowi (...)
i Prezesowi (...) oraz K. Ż.

o ochronę dóbr osobistych i rentę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 22 września 2015 r., sygn. akt IV C 668/14

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od W. S. na rzecz K. Ż. kwotę 720 (siedemset dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego poniesionymi przez Skarb Państwa.

Robert Obrębski Marta Szerel Katarzyna Parczewska

Sygn. akt VA Ca 1060/17

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 9 lipca 2014 r. W. S. wniósł o nakazanie K. Ż., Skarbowi Państwa – Prezesowi (...) i Skarbowi Państwa – Prokuratorowi (...)złożenia oświadczenia dotyczącego naruszenia dóbr osobistych powoda oraz zasądzenia, solidarnie od pozwanych, na swoją rzecz kwoty 3000 zł z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia ukazania się oświadczeń, z tym że w trakcie postępowania powód zastąpił żądanie zasądzenia tej kwoty żądaniem zasądzenia renty tymczasowej w wysokości 3000 zł miesięcznie. Jako podstawę faktyczną wskazanych obu żądań powód powoływał okoliczności związane z działaniem grupy przestępczej w okręgu (...), związanej z prowadzeniem procesu karnego przeciwko powodowi przez Prokuraturę Rejonową w(...)i przez Sąd Rejonowy w (...) w którego składzie orzekała pozwana K. Ż., w którego toku powód został poddany przymusowym badaniom psychiatrycznym.

Pozwana K. Ż. wnosiła o oddalenie powództwa z powodu jego bezzasadności wynikającej z braku bezprawności swojego działania w roli sędziego prowadzącego wskazane postępowanie. Pozwany Skarb Państwa zajął analogiczne stanowisko. Wnosił ponadto o odrzucenie pozwu z tego powodu, że na tle tych samych zarzutów powód występował z tożsamymi żądaniami, które nie zostały uwzględnione. Prawomocnym postanowieniem z 10 września 2015 r. Sąd Okręgowy odmówił odrzucenia pozwu.

Wyrokiem zaś z 22 września 2015 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo i nie obciążył powoda kosztami procesu. Na podstawie dowodów z dokumentów, Sąd Okręgowy ustalił, że Prokurator Rejonowy w (...), postanowieniem z 5 marca 2010 r., wszczął śledztwo dotyczące posiadania przez powoda broni i amunicji bez wymaganego zezwolenia i zażądał wydania wskazanych rzeczy przez powoda, który się do tego nakazu nie stosował i złożył zażalenie na zatrzymanie, które nie zostało uwzględnione. Zarzuty popełnienia podanego przestępstwa zostały postawione powodowi, jak podał Sąd Okręgowy, postanowieniem z 1 lutego 2012 r. Po złożeniu przez powoda wyjaśnień, został dopuszczony dowód z opinii biegłych psychiatrów w związku z podejrzeniami co do poczytalności powoda. Biegli wskazali w opinii, że bez hospitalizacji nie są w stanie poddać powoda skutecznej diagnozie. Stanowisko to podtrzymali w opinii uzupełniającej. Prokurator wystąpił ze stosownym wnioskiem, jak podał Sąd Okręgowy, do Sądu Rejonowego w (...) który podjął decyzję odmowną i zalecił sporządzenie opinii na podstawie wyników badań o charakterze ambulatoryjnym. W wykonanej opinii biegli stwierdzili, że stan psychiczny podejrzanego w nieznacznym stopniu ograniczał jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem.

Sąd Okręgowy ustalił, że postanowieniem z 4 września 2012 r. śledztwo zostało zamknięte. W dniu następnym do wskazanego Sądu wpłynął przeciwko powodowi akt oskarżenia inicjujący postępowanie, w którym dopuszczono nową opinię, z której wynikało, że powód nie cierpi na chorobę psychiczną, która by w istotnym zakresie znosiła zdolność do rozpoznania przez powoda znaczenia swojego postępowania i pokierowania nim. Na rozprawie w dniu 12 listopada 2013 r., jak ustalił Sąd Okręgowy, został dopuszczony dowód z opinii Instytutu (...), w której rozpoznano u powoda przewlekłą chorobę psychiczną w postaci uporczywych zaburzeń urojeniowych osobowości pieniaczej, która całkowicie znosiła zdolność powoda do rozpoznania znaczenia swojego postępowania i pokierowania nim.

Sąd Okręgowy ustalił, że w opisanym postępowaniu powód wnosił liczne skargi na przewlekłość, które nie zostały uwzględnione, jak też skargi w trybie dyscyplinarnym na sędziego sprawozdawcę K. Ż., w stosunku do której zgłaszane były też wnioski o jej wyłącznie od orzekania. Z wnioskiem tej treści wystąpiła również sędzia Katarzyna Żuławska.

Oceniając znaczenie dokonanych ustaleń, Sąd Okręgowy nie doszukał się podstaw do uwzględnienia powództwa opartego przede wszystkim na art. 448 k.c., pomimo uznania, że dobro osobiste powoda w postaci wolności osobistej zostało ograniczone działaniem wskazanych organów na etapie poddawania powoda przymusowemu badaniu psychiatrycznemu. Analizując przepisy prawa karnego, w tym art. 31 i art. 79, a także art. 191, art. 192 i art. 202 k.p.k., Sąd Okręgowy uznał, że podejmowanie opisanych czynności procesowych ze strony organów postępowania karnego miało oparcie w powołanych przepisach. Nie było więc bezprawne. Wykluczana tym samym został prawna odpowiedzialność pozwanych z art.24 i 448 k.c. Zachodziła bowiem okoliczność wyłączająca odpowiedzialność pozwanych za naruszenie podanego dobra osobistego powoda z art. 24 k.c. Sąd Okręgowy wskazał, że nie zostało ponadto potwierdzone we właściwym trybie, aby opisane postępowanie karne było prowadzone przez właściwe organy w sposób przewlekły oraz by powód doznał szkody w związku z jego prowadzeniem.

W odniesieniu do żądania dotyczącego renty, której powód mógł w tej spawie dochodzić na postawie art. 444 § 3 k.c., Sąd Okręgowy wskazał, że jako podstawa takiego roszczenia musiałby zostać wykazany czyn niedozwolony z art. 415 k.c. oraz przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa z art. 417 k.c., których się Sąd Okręgowy nie dopatrzył również ze względu na brak przesłanki bezprawności działania organów władzy państwowej, które podejmowały w stosunku do powoda czynności w opisanym postępowaniu karnym. Nie zostało ponadto też wykazane, w ocenie Sądu Okręgowego, aby z tej przyczyny zostały ograniczone możliwości zarobkowe powoda lub widoki na przyszłość albo też by doszło do zwiększenia potrzeb powoda, który nie zgłosił w tym zakresie ani twierdzeń, ani też dowodów. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z art. 102 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód. Zaskarżające ten wyrok w części oddalającej powództwo, powód zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1, jak też art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji RP, a ponadto art. 5, art. 23, art. 24, art. 417 § 1 i 2, art. 444 § 2 i 3, art. 445 § 1 i art. 448 k.c. oraz art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na przewlekłość postępowania sądowego i przygotowawczego. Ostatnia grupa zarzutów dotyczyła naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa procesowego, w tym art. 6, art. 59, art. 212, art. 213 § 1 i 2, art. 227, art. 230, art. 232, art. 233 § 1, art. 299 i art. 328 § 2 k.p.c. Skarżący domagała się w apelacji przeprowadzenia postępowania dowodowego przed sądem drugiej instancji, zmiany zaskarżonego wyroku, uwzględnienia powództwa w całości i obciążenia pozwanych kosztami postępowania apelacyjnego.

W odpowiedziach na apelację, pozwani wnosili o jej oddalenie w całości i obciążenie powoda poniesionymi kosztami postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie. Ustalenia Sądu Okręgowego były prawidłowe i wystarczające do rozstrzygnięcia o zasadności powództwa. Wszystkie zostały dokonane na podstawie dokumentów oddających przebieg opisanego karnego postępowania przygotowawczego i sądowego. Przy ocenie tych dowodów nie doszło więc do naruszenia żadnego z powołanych w apelacji przepisów prawa procesowego. Powód zresztą nie kwestionował w apelacji ani ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy, ani oceny dowodów. Wszystkie w zasadzie zarzuty zostały sformułowane wyłącznie poprzez powołanie przepisów, które miały zostać naruszone przez Sąd Okręgowy, jak też krótką pejoratywną ocenę, która sprowadzała się do podniesienia tych samych stwierdzeń, na które powód powołał się w pozwie i dalszych pismach. Nie zostały w każdym razie zakwestionowane ustalenia Sądu Okręgowego, na podstawie których zostało wykluczone, aby podejmowanie czynności we wskazanym postępowaniu wobec powoda miało charakter bezprawny. Wykazana w ten sposób została przesłanka wyłączająca odpowiedzialność pozwanych w stosunku do powoda nie tylko z art. 24 i art. 448k.c., lecz również przewidziana art. 415 i art. 417 k.c. Pozostałe przepisy, na które powód powoływał się w apelacji, formułując zarzuty, które dotyczyły tak naruszenia prawa materialnego, jak też procesowego, a ponadto licznych norm konstytucyjnych, nie miały w tej sprawie zastosowania albo nie zasługiwały na uwzględnienie ze względu na oczywistą ich bezzasadności. Nie sposób uznać, aby Sąd Okręgowy naruszył zasadę demokratycznego państwa prawnego na etapie prowadzenia opisanego postępowania karnego, w tym także kierując powoda na badania psychiatrycznej, które były konieczne i wykazały okoliczności wyłączające pociągnięcie powoda do odpowiedzialności karnej za przestępstwo objęte aktem oskarżenia skierowanym do Sądu Rejonowego w (...) Nie sposób było również uznać, aby powód został w tym postępowaniu pozbawiony prawa do sądu, w tym rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie albo naruszenia zasady dwuinstancyjnego postępowania w sprawie cywilnej. Powództwo zostało bowiem rozpoznane w postępowaniu, w stosunku do którego nie stwierdzono we właściwym trybie jego przewlekłości. Orzeczenie Sądu Okręgowego zostało natomiast poddane kontroli instancyjnej w postępowaniu apelacyjnym, którego wynik, podobnie jak w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, w tym wydanie niekorzystnego rozstrzygnięcia dla powoda, nie może świadczyć o naruszeniu powołanych w apelacji norm konstytucyjnych. Oddalenie dowodów, które zgłaszał powód, także w treści apelacji, również nie uzasadnia podniesionych w niej zarzutów. Brak przesłanki bezprawności działania organów, które prowadziły opisane postępowanie, nie pozwalał bowiem na dokonywanie dalszych ustaleń i prowadzenie dowodów z zeznań świadków, o przesłuchanie których powód wnosił, jak również dowodu z przesłuchania skarżącego. Dowodami z dokumentów został bowiem pozyskany materiał, który był wystarczający do rozstrzygnięcia o zasadności powództwa, niezasługującego jednak na uwzględnienie z powodów trafnie wskazanych przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w treści którego nie było też można dopatrzeć się podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Zaskarżony wyrok poddaje się bowiem kontroli apelacyjnej. Dodać w tym zakresie tylko można, że zmieniając żądanie oparte na art. 448 k.c. w części dotyczącej zadośćuczynienia na roszczenie o zasądzenie renty określonej przez powoda jako tymczasowa, skarżący nie zmienił w istocie podstawy faktycznej ani rodzaju roszczenia, które nadal wywodził z twierdzeń dotyczących ochrony swoich dóbr osobistych, nie zaś doznania szkody majątkowej wskutek działań związanych z podejmowaniem opisanych czynności w karnym postępowaniu przygotowawczym i sądowym, w których powód został poddany badaniu pod kątem dotyczącym ustalenia stanu zdrowia psychicznego skarżącego w okresie objętym aktem oskarżenia. Nie było więc konieczne dokładne omawianie przez Sąd Okręgowy przesłanek odpowiedzialności przewidzianej art. 443 § 3 k.c., a więc przepisu stanowiącego podstawę przyznania renty, jednakże za szkodę o charakterze majątkowym, na doznanie której powód się jednak nie powoływał w tej sprawie. Art. 448 k.c. nie daje natomiast podstawy do przyznania renty, w tym również tymczasowej.

W pełni prawidło Sąd Okręgowy zastosował natomiast w tej sprawie art. 24 i art. 448 k.c., a ponadto art. 415 i art. 417 k.c. Zasadnie zostało przyjęte w szczególności, że działania podejmowane w opisanym postępowaniu karnym nie miały charakteru bezprawnego, zwłaszcza że chodziło o prawomocne orzeczenia wydane przez organy tego postępowania, które nie zostały poddane ocenie we właściwym trybie, jak tego wymaga art. 417 ¹ § 2 k.c., na który Sąd Okręgowy nie zwrócił należytej uwagi, lecz samodzielnie oceniał zgodność tych czynności z prawem, czyli z powołanymi przepisami kodeksu postępowania karnego. Nie można jednak pominąć było powołanego przepisu, a tym samym także normy, zgodnie z którą jeżeli szkoda miała zostać wywołana wydaniem prawomocnego orzeczenia, uwzględnienie zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa wymaga uprzedniego stwierdzenia, we właściwym trybie, w tym wypadku postępowania karnego, niezgodności z prawem wydanego postanowienia przez prokuratora albo przez właściwy sąd prowadzący postępowanie karne. Powód nie powołał się na takie orzeczenie. Nie twierdził też, aby inicjował stosowne postępowania, z wyjątkiem postępowań dotyczących przewlekłości opisanego postępowania karnego, jak też próby zainicjowania postępowania dyscyplinarnego w stosunku do pozwanej K. Ż.. Każde z tych postępowań nie zakończyło się jednak, jak wynika z ustaleń Sądu Okręgowego, stwierdzeniem niezgodności z prawem postanowień wydawanych w opisanym postępowaniu karnym, ani też pociągnięciem pozwanej do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Dodać należy, że okoliczność wypełniania przez pozwaną obowiązków sędziego oznaczała, że na każdym etapie opisanego postępowania karnego, pozwana nie działała we własnym imieniu jako osoba fizyczna, lecz jako sędzia wypełniający powinność służbową, czyli działający w ,,imieniu Rzeczypospolitej”. Jako osoba fizyczna, K. Ż. nie była więc materialnie legitymowana w tej sprawie. Już z tego powodu powództwo podlegało oddaleniu w stosunku do pozwanej.

Reasumując, legalny charakter działania organów państwa prowadzących karne postępowanie przygotowawcze i sądowe, również na etapie poddawania powoda koniecznym badaniom psychiatrycznych, które też wykazały istnienie przeszkody do pociągnięcia powoda do odpowiedzialności karnej za posiadanie broni i amunicji bez zezwolenia, wykluczał zaistnienie przesłanki bezprawności działania funkcjonariuszy państwowych, a tym samym także odpowiedzialność Skarbu Państwa wobec powoda, nie tylko majątkową, przewidzianą art. 417 i n. k.c., na którą powód w istocie się nie powoływał, lecz również przewidzianej art. 24 i 448 k.c. za niewątpliwe naruszenie dobra osobistego powoda w postaci wolności związanej ze sposobem spędzania czasu, rodzajem wykonywanych czynności i podejmowania decyzji o poddawaniu się badaniu psychiatrycznemu. Powód został do tego przymuszony w toku opisanego postępowania karnego. Wszystkie podejmowane w nim czynności miały jednak oparcie w przepisach postępowania karnego, na które trafnie powołał się Sąd Okręgowy. Podjęte zresztą zostały w interesie powoda jako osoby objętej aktem oskarżenia, która nie została jednak pociągnięta do odpowiedzialności ze względu na stan zdrowia psychicznego. Nie było więc podstaw do przypisania stronie pozwanej działania bezprawnego, a tym samym pociągnięcia Skarbu Państwa do odpowiedzialności przewidzianej powołanymi przepisami. Apelacja powoda nie zasługiwała więc na uwzględnienie.

Orzekając o kosztach postępowania apelacyjnego, sąd drugiej instancji nie dopatrzył się podstaw do nieobciążania powoda kosztami poniesionymi przed Sądem Apelacyjnym przez pozwaną, z racji jej występowania w charakterze osoby fizycznej, która nie była biernie legitymowana. Na podstawie art. 98 § 1 i 2 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i przy zastosowaniu §10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 8 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, Sąd Apelacyjny zasądził na powoda na rzecz K. Ż. kwotę 720 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym. W zakresie dotyczącym kosztów należnych Skarbowi Państwa, Sąd Apelacyjny także zastosował art. 102 k.p.c. na korzyść powoda, przede wszystkim ze względu na stan zdrowia skarżącego, którego wolność osobista została niewątpliwie ograniczona podczas opisanego karnego postępowania przygotowawczego i sądowego w warunkach jednak w pełni wykluczających zasadność powództwa wniesionego w tej sprawie.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. 385 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Robert Obrębski Marta Szerel Katarzyna Parczewska