Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 maja 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Katarzyna Jakubowska - Pogorzelska

po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2024 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa B. M. i M. D.

przeciwko J. M. (1)

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie

z dnia 26 lipca 2022 roku, sygn. akt II C 1631/19

1. oddala apelację;

2. zasądza od J. M. (1) na rzecz M. D. i B. M. kwoty po 2025 zł (dwa tysiące dwadzieścia pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Katarzyna Jakubowska – Pogorzelska

Sygn. akt I ACa 358/23

UZASADNIENIE

W dniu 7 czerwca 2019 roku M. D. i B. M. wnieśli pozew przeciwko J. M. (1), domagając się pozbawienia wykonalności w całości tytułu wykonawczego w postaci wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku sygn. (...) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie z dnia 21 stycznia 2015 roku sygn. (...) oraz zasądzenia od pozwanej na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Uzasadniając żądanie powodowie wskazywali, że doszło do przedawnienia roszczeń stwierdzonych spornym tytułem wykonawczym, co oznacza że zobowiązanie nie może być egzekwowane w rozumieniu art. 840§1 pkt 2 kpc. (k.4-13)

J. M. (1) domagała się oddalenia powództwa i zasądzenia na swoją rzecz od powodów zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 26 lipca 2022 roku Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie pozbawił wykonalności w całości tytuł wykonawczy w postaci wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku sygn. (...) zaopatrzonego w dniu 27 stycznia 2015 roku w klauzulę wykonalności na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie z dnia 21 stycznia 2015 roku sygn. (...) w części dotyczącej M. D. i B. M. oraz zasądził od pozwanej J. M. (1) na rzecz powodów M. D. i B. M. kwoty po 7359zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze akt(...) (...), zasądzono od K. M. (1) na rzecz małoletniej J. M. (1), urodzonej (...), reprezentowanej przez A. M., tytułem alimentów kwotę po 2 000 000 (starych) złotych miesięcznie, płatnych do 10 dnia każdego miesiąca z góry, z ustawowymi odsetkami w razie zwłoki w płatności raty, poczynając od 1 czerwca 1994 roku.

J. M. (1) uzyskała pełnoletność z dniem 5 marca 2011 roku. Przed tą datą nie toczyło się żadne postępowanie w przedmiocie władzy rodzicielskiej K. M. (1) nad J. M. (1) – władza ta nie była zawieszona, ograniczona ani K. M. (1) nie był jej pozbawiony.

K. M. (1) zmarł 18 czerwca 2011 roku. Spadek po nim nabyli na podstawie ustawy w udziałach po ¼ części wprost: A. M., B. M., M. D. i J. M. (1), co zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie z dnia 29 października 2014 roku sygn. (...). Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po K. M. (1) zostało zainicjowane w grudniu 2011 roku. Dział spadku po K. M. (1) nie został przeprowadzony.

W sierpniu 2011 roku J. M. (1) wystąpiła o ponowne wydanie tytułu wykonawczego (wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku (...) (...)) w miejsce utraconego. Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie z dnia 23 listopada 2011 roku sygn. (...) wydano ponowny w/w tytuł wykonawczy w miejsce utraconego.

W dniu 4 stycznia 2012 roku J. M. (1) złożyła wniosek o wyegzekwowanie od K. M. (1) alimentów za okres od 1 czerwca 1994 roku do 17 czerwca 2011 roku wraz z należnymi odsetkami, na podstawie wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku (...) (...). Po ustaleniu, że K. M. (1) zmarł postępowanie egzekucyjne zostało zawieszone, a następnie umorzone na podstawie art. 824§1 pkt 2 kpc.

W dniu 5 grudnia 2014 roku J. M. (1) złożyła wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku (...) (...) przeciwko A. M., M. D. i B. M., jako spadkobiercom K. M. (1).

Postanowieniem z dnia 21 stycznia 2015 roku sygn. (...) Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Południe w W. uwzględnił wniosek J. M. (1) i nadał klauzulę wykonalności prawomocnemu wyrokowi Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi wydanemu dnia 1 września 1994 roku w sprawie o sygnaturze (...) w zakresie zasądzonych alimentów wymagalnych do dnia 18 czerwca 2011 roku przeciwko A. M., M. D. i B. M. jako spadkobiercom dłużnika K. M. (1) wobec wierzycielki J. M. (1).

W dniu 9 lutego 2015 roku J. M. (1) złożyła wniosek o wyegzekwowanie od A. M., M. D. i B. M., jako spadkobierców K. M. (1) alimentów za okres od 1 czerwca 1994 roku do 17 czerwca 2011 roku wraz z należnymi odsetkami, na podstawie wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku (...) (...). W jego toku na rzecz J. M. (1) wyegzekwowano kwotę 10 357,22zł. Z uwagi na bezskuteczność egzekucji, J. M. (1) cofnęła wniosek egzekucyjny w marcu 2017 roku, co skutkowało umorzeniem postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 825 pkt 1 kpc postanowieniem z dnia 20 marca 2017 roku.

W październiku 2017 roku M. D. i B. M. zainicjowali przeciwko J. M. (1) postępowanie o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego z dniem 18 czerwca 2011 roku. Na skutek cofnięcia pozwu, postępowanie sądowe zostało umorzone postanowieniem z dnia 25 czerwca 2018 roku.

W listopadzie 2017 roku na podstawie w/w tytułu wykonawczego Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie I. G. wszczął pod sygnaturą (...) postępowanie egzekucyjne przeciwko M. D. celem wyegzekwowania na rzecz J. M. (1) należności głównej w kwocie 35 756,79zł i odsetek naliczonych do 6 listopada 2017 roku w kwocie 147 488,66zł.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał powództwo za uzasadnione. Wskazał, że podstawą prawną żądania powodów jest art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., stanowiący, że dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego w całości lub w części, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane.

Powodowie wykazali istnienie tytułu wykonawczego – prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku sygn. (...) zaopatrzonego w dniu 27 stycznia 2015 roku w klauzulę wykonalności na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie z dnia 21 stycznia 2015 roku sygn. (...) przeciwko powodom jako spadkobiercom K. M. (1) co do zasądzonych alimentów na rzecz J. M. (1) wymagalnych do 18 czerwca 2011 roku, tj. do chwili śmierci dłużnika K. M. (1).

Zdaniem Sądu Okręgowego trafnie powodowie zarzucali, że zobowiązanie stwierdzone spornym tytułem wykonawczym wygasło w następstwie konfuzji.

K. M. (1) był dłużnikiem J. M. (1) z tytułu świadczeń alimentacyjnych. Roszczenia alimentacyjne i odpowiadający im obowiązek – jako ściśle związane z osobą uprawnionego i zobowiązanego – wygasają z chwilą śmierci jednej z tych osób, z tym zastrzeżeniem że w skład spadku wchodzą wierzytelności alimentacyjne wymagalne w chwili śmierci spadkodawcy i obowiązek ich zapłaty. Reguła ta znalazła odzwierciedlenie w treści postanowienia wydanego w sprawie (...) Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie – tytułowi egzekucyjnemu którym zasądzono alimenty od K. M. (1) została nadana klauzula wykonalności przeciwko jego spadkobiercom tylko w zakresie zasądzonych alimentów wymagalnych do dnia 18 czerwca 2011 roku, tj. do chwili śmierci K. M. (1).

W skład spadku po K. M. (1) wszedł m.in. dług z tytułu świadczeń alimentacyjnych na rzecz J. M. (1) za okres od 1 czerwca 1994 roku do 18 czerwca 2011 roku. Zobowiązanie to wygasło w następstwie nabycia spadku po K. M. (1) przez J. M. (1), albowiem doszło do kumulacji roli wierzyciela i dłużnika, a z natury zobowiązania wynika, że uprawnienie i obowiązek musi odnosić się do dwóch różnych podmiotów. Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie z dnia 29 października 2014 roku sygn. akt (...) stwierdzono, że spadek po K. M. (1) na podstawie ustawy nabyli wprost w udziałach po ¼ części A. M., B. M., J. M. (1) oraz M. D.. Odpowiedzialność współspadkobierców za długi spadkowe do chwili działu spadku – a ten, co niesporne, nie został przeprowadzony – ma charakter odpowiedzialności solidarnej (art. 1034§1 kc). Ów charakter odpowiedzialności oznacza, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (art. 366§1 kc). Innymi słowy – każdy ze współspadkobierców, w tym J. M. (1), odpowiadał za całość zobowiązań K. M. (1), a zlanie się długu z tytułu świadczeń alimentacyjnych na rzecz J. M. (1) i wierzytelności J. M. (1) o zapłatę świadczeń alimentacyjnych doprowadziło do wygaśnięcia tego zobowiązania. Powyższe czyniło uzasadnionym żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego, tj. wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku sygn. (...) zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Południe w Warszawie z dnia 21 stycznia 2015 roku sygn. (...), stwierdzającego obowiązek m.in. powodów jako spadkobierców K. M. (1) do zapłaty alimentów na rzecz J. M. (1).

Ubocznie Sąd Okręgowy zauważył, że skoro poprzez w/w konfuzję wierzytelność pozwanej została zaspokojona przez samą pozwaną, to J. M. (1) przysługuje regres wobec pozostałych współspadkobierców, stosownie do art. 1034§1 zd.2 kc (por. uchwała Sądu Najwyższego z 22 sierpnia 2007 roku III CZP 75/07).

Powodowie wskazywali również, że roszczenia alimentacyjne stwierdzone w/w spornym tytułem wykonawczym uległy przedawnieniu. Stanowisko to byłoby słuszne, gdyby nie doszło do wygaśnięcia roszczenia w następstwie konfuzji.

Zgodnie z art. 125 § 1 k.c., w brzmieniu obowiązującym przed 9 lipca 2018 roku, roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu przedawnia się z upływem dziesięciu lat, jednak jeżeli stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenia okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem trzech lat. Nie ulega wątpliwości, że świadczenia alimentacyjne są świadczeniami okresowymi, a analizowany wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku przesądził o obowiązku K. M. (1) uiszczania co miesiąc, do 10 dnia każdego kolejnego, miesiąca kwoty 200 zł (2 000 000 starych złotych) miesięcznie na rzecz J. M. (1), począwszy od 1 czerwca 1994 roku. Tym samym – świadczenia alimentacyjne za okres po wydaniu wyroku przedawniają się w krótszym, trzyletnim, terminie. W niniejszej sprawie termin ten rozpoczął bieg od 5 marca 2011 roku, czyli chwili uzyskania pełnoletności przez pozwaną. Stosownie bowiem do art. 121 pkt 1 kc bieg przedawnienia roszczeń przysługujących dzieciom przeciwko rodzicom nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu przez czas trwania władzy rodzicielskiej.

Sąd Okręgowy wskazał na utrwalony w orzecznictwie pogląd, iż wyrażona w art. 121 pkt 1 kc zasada dotyczy wszelkich roszczeń majątkowych, a więc także roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 1977 roku III CRN 115/77).

Skoro władza rodzicielska K. M. (1) wobec J. M. (1) trwała do chwili uzyskania przez nią pełnoletności, bieg przedawnienia roszczeń alimentacyjnych J. M. (1) wobec K. M. (1) rozpoczął się z dniem 5 marca 2011 roku.

W ocenie Sądu Okręgowego trzyletni termin przedawnienia nie został przerwany w myśl art. 123§1 pkt 1 kc.

Nie doprowadziło do przerwania biegu tego terminu wystąpienie w wnioskiem inicjującym postępowanie egzekucyjne w sprawie (...), jako że zostało ono skierowane przeciwko K. M. (1) sześć miesięcy po jego śmierci i zakończyło się umorzeniem postępowania z uwagi na brak zdolności sądowej dłużnika.

Celową, w rozumieniu art. 123§1 pkt 1 kc, czynnością pozwanej było zainicjowanie postępowania o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku (...) (...) przeciwko A. M., M. D. i B. M., jako spadkobiercom K. M. (1). Jednakże stosowny wniosek J. M. (1) złożyła w dniu 5 grudnia 2014 roku, a więc już po upływie trzyletniego terminu przedawnienia, który nastąpił z dniem 5 marca 2014 roku (art. 118 kc w brzmieniu przed nowelizacją).

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo oraz orzekł o kosztach procesu na podstawie art. 98§1 i 3 k.p.c.

Powyższy wyrok został zaskarżony apelacją przez pozwaną, która zarzuciła:

1. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 354 § 1 k.c. poprzez uznanie, że roszczenie wygasło wskutek konfuzji,

2. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 1034 § 1 k.c. poprzez uznanie, iż w wyniku konfuzji pozwana może dochodzić swego prawa w formie regresu do pozostałych spadkobierców,

3. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 123 § 1 k.c. poprzez nie uwzględnienie, że czynności podjęte przez pozwaną przed sądem o stwierdzenie nabycia spadku i o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom wyrokowi Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994r sygn. VI C 378/94 powodują przerwanie biegu przedawnienia,

4. naruszenie przepisów prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez nie przeprowadzenie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, co spowodowało naruszenie wskazanych wyżej przepisów prawa materialnego.

Mając powyższe na uwadze pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku ewentualnie jego uchylenie.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Bezzasadny był zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, co spowodowało naruszenie przepisów prawa materialnego. W istocie pozwana sprowadziła powyższy zarzut do nierozważenia przez Sąd Okręgowy treści odpowiedzi na pozew z 10 czerwca 2020r. oraz pisma procesowego pozwanej z dnia 8 czerwca 2018r.

Tymczasem zgodnie z dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Na tym tle orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że postawienie zarzutu obrazy art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, przy użyciu wyłącznie argumentów jurydycznych, że Sąd rażąco naruszył ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności i mocy dowodów i że naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy (por. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000/7-8 poz. 139 i z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000/10 poz. 189). Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 13 października 2004 r. III CK 245/04 przepis art. 233 § 1 k.p.c. określający obowiązujące zasady oceny dowodów może zostać naruszony w wyniku nieuwzględnienia przez sąd przy ocenie poszczególnych dowodów zasad logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego, całokształtu zebranego materiału dowodowego, przeprowadzenia określonych dowodów niezgodnie z zasadami procedury cywilnej, na przykład niezgodnie z zasadą bezpośredniości. Postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania przez skarżącego uchybienia podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów.

Nie może więc być uznany za zasadny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., który nie odnosi się do oceny dowodów dokonanej przez Sąd Okręgowy i nie zawiera żadnych argumentów podważających prawidłowość oceny dowodów dokonanej przez ten Sąd, a jedynie odwołuje się do treści pism procesowych złożonych przez stronę, które nie stanowią dowodów lecz mogą być jedynie traktowane jako wyraz reprezentowanego przez stronę stanowiska procesowego, w tym na temat stanu faktycznego sprawy, dowodów i argumentacji prawnej. Twierdzenia te, o ile są sporne miedzy stronami i dotyczą okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia, wymagają udowodnienia w myśl przepisów art. 227-230 k.p.c., a dopiero przeprowadzone na tej podstawie dowody muszą być poddane ocenie z punktu widzenia kryteriów wynikających z art. 233 § 1 i 2 k.p.c.

Trzeba także zauważyć, że stan faktyczny w niniejszej sprawie nie był sporny miedzy stronami oraz wynikał z niekwestionowanych dokumentów, które legły u podstaw poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, w całości podzielanych przez Sąd Apelacyjny. Wśród przeprowadzonych dowodów znalazły się także dokumenty zalegające w aktach spraw zgłaszanych przez pozwaną jako dowód w sprawie. Trzeba przy tym nadmienić, że wniosek dowodowy winien wskazywać ściśle określone dokumenty, które maja być przedmiotem dowodu oraz nie może on ograniczać się do zgłoszenia dowodu z akt innej sprawy. Tym niemniej strona pozwana nie twierdziła w swej apelacji, by Sąd Okręgowy pomiął jakieś istotne zdaniem pozwanej dokumenty, które znajdowały się w dołączonych na wniosek pozwanej aktach.

Pozwana nie wykazała więc naruszenia przez Sąd Okręgowy kryteriów oceny dowodów wynikających z powołanego w apelacji przepisu art. 233 § 1 k.p.c., przy czym stan faktyczny sprawy był co do zasady bezsporny, nadto wynikał z niekwestionowanych dokumentów. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny w całości podziela ustalenia fatyczne Sądu Okręgowego, przyjmując je za własne.

Bezzasadny okazał się zarzut naruszenie prawa materialnego, tj. art. 123 § 1 k.c. poprzez nie uwzględnienie, że czynności podjęte przez pozwaną przed sądem o stwierdzenie nabycia spadku i o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom w stosunku do wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994r sygn. VI C 378/94 spowodowało przerwanie biegu przedawnienia.

Należy wskazać, że roszczenie o zasądzenie alimentów jest świadczeniem okresowym. Istotę świadczenia okresowego stanowi bowiem to, że dłużnik zobowiązany jest spełniać je periodycznie, w określonych z góry odstępach czasu, a suma świadczeń nie składa się na z góry oznaczona wielkość. (K. Pietrzykowski KC Komentarz Wydawnictwo C.H. Beck). Tym niemniej zgodnie z art. 125 k.c. roszczenie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem przedawnia się z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Jeżeli jednak stwierdzone w ten sposób roszczenie obejmuje świadczenia okresowe, roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości ulega przedawnieniu trzyletniemu. Zgodnie z dyspozycją art. 121 pkt. 1 k.c. bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej. Jednocześnie w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż wyrażona w art. 121 pkt 1 k.c. zasada dotyczy wszelkich roszczeń majątkowych, a więc także roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądowym (por. wyrok Sądu Najwyższego z 14 czerwca 1977 roku III CRN 115/77).

Powyższe oznacza, że roszczenie o alimenty przysługujące J. M. (1) względem jej ojca K. M. (1) zasądzone wyrokiem Sądu Rejonowego Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku w sprawie o sygnaturze (...) (...), należne pozwanej od dnia 1 czerwca 1994 roku, przedawniały się z upływem trzech lat w odniesieniu do każdej kolejnej raty alimentacyjnej.

Zgodnie z art. 121 ust. 1 k.c. bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej. J. M. (2) uzyskała pełnoletność z dniem z dniem 5 marca 2011 roku, a zatem w tej dacie ustała władza rodzicielska K. M. (1), natomiast ostatnia z przysługujących jej rat alimentacyjnych przedawniła się z dniem 5 marca 2014 roku, tj. z upływem trzech lat od daty wymagalności.

Pozwana w ramach zarzutu naruszenia art. 123 § 1 k.c. wskazywała na podjęte przez nią czynności związane z zainicjowaniem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po ojcu K. M. (2) oraz na złożony przez nią wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu Rejonowemu dla Warszawy Pragi z dnia 1 wrześnie 1994r. przeciwko spadkobiercom, które zdaniem pozwanej, spowodowały przerwanie biegu przedawnienia.

Jak stanowi art. 123 § 1 k.c. bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Aby doszło do skutecznego przerwania biegu przedawnienia, po pierwsze czynności winny być podjęte przed upływem terminu przedawnienia, a więc przed dniem 5 marca 2014 roku, po drugie winny mieć one charakter czynności podjętych przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, po trzecie, powinny być to czynności przedsięwzięte bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Nie ulega wątpliwości, że samo wystąpienie przez wierzyciela z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po osobie dłużnika, nie stanowi czynności przedsięwziętej bezpośrednio w celu dochodzenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.

Charakter czynności zmierzającej bezpośrednio do zaspokojenia roszczenia, spełniającej kryteria z art. 123 § 1 k.c. miał natomiast wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku (...) (...) przeciwko spadkobiercom K. A. (...) – M., M. D. i B. M.. Jednakże wniosek ten J. M. (1) złożyła dopiero w dniu 5 grudnia 2014 roku, a więc po upływie trzyletniego terminu przedawnienia (5 marca 2014 roku). Powyższa czynność nie mogła więc doprowadzić do przerwania biegu przedawnienia, które już nastąpiło.

Bez znaczenia z punktu widzenia przesłanek wynikających z omawianego przepisu było z kolei wystąpienie przez J. M. (1) w dniu 4 stycznia 2012 z wnioskiem inicjującym postępowanie egzekucyjne w sprawie (...) przeciwko K. M. (1) o wyegzekwowanie alimentów za okres od 1 czerwca 1994 roku do 17 czerwca 2011 roku wraz z należnymi odsetkami, które zakończyło się umorzeniem postępowania na podstawie art. 824 § 1 pkt 2 k.p.c. z uwagi na brak zdolności sądowej dłużnika, zmarłego 6 miesięcy przed wystąpieniem z wnioskiem przez pozwaną.

Wszystko to sprawia, że zarzut pozwanej dotyczy naruszenia art. 123 § 1 k.p.c. nie mógł być uznany za zasadny, gdyż działania podejmowane przez pozwaną nie doprowadziły do przerwania biegu przedawnienia, a w konsekwencji roszczenia alimentacyjne zgłaszane przez pozwaną względem powodów wywodzone z wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku (...) (...) należało uznać za przedawnione.

Podstawowy zarzut pozwanej dotyczył prezentowanego przez Sąd Okręgowy poglądu o zlaniu się praw i obowiązków pozwanej z tytułu roszczeń alimentacyjnych względem zmarłego ojca K. M. (1), którego jest ona jednym ze spadkobierców. Na tym tle pozwana zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 354 § 1 k.c. poprzez uznanie, że roszczenie wygasło na skutek konfuzji oraz naruszenia art. 1034 k.c. poprzez uznanie, że pozwana może dochodzić swego prawa w formie regresu do pozostałych spadkobierców.

Pogląd o konfuzji praw i obowiązków po stronie pozwanej był kolejną przesłanką oddalenia powództwa przez Sąd Okręgowy, z czym jednak nie można się zgodzić. Należy wskazać, że jedną z możliwości wygaśnięcia zobowiązania jest sytuacja połączenia w jednej osobie przymiotu wierzyciela i dłużnika w wyniku spadkobrania, co nie budzi wątpliwości w nauce prawa cywilnego. Wprawdzie rację ma pozwana co do tego, że kodeks cywilny nie zawiera definicji konfuzji ani konkretnego przepisu regulującego następstwo prawne i połączenie długu oraz wierzytelności w jednej osobie, to jednak skutek w postaci wygaśnięcia zobowiązania można wywodzić z ogólnych zasad prawa zobowiązań.

W świetle art. 353 § 1 k.c. zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, w którym jedna osoba (wierzyciel) może żądać od drugiej (dłużnik) świadczenia, a ta ostatnia powinna to świadczenie spełnić. Na treść każdego stosunku zobowiązaniowego składa się istnienie uprawnienia po stronie wierzyciela i skorelowanego z nim obowiązku oznaczonego działania lub zaniechania po stronie dłużnika. Nie może więc zasadniczo istnieć ani wierzytelność bez odpowiadającego jej długu, ani też dług bez wierzytelności, gdyż nikt nie może być swoim własnym dłużnikiem i wierzycielem. Warunkiem koniecznym trwania zobowiązania jest istnienie dwóch stron – wierzyciela i dłużnika. Tym samym zobowiązanie wygasa na skutek zaniku istotnych elementów stosunku zobowiązaniowego, a w konsekwencji – przestaje istnieć więź o charakterze prawnym (Tomasz Hanclewski Instytucja konfuzji w polskim prawie cywilnym, PPH 2011/4/51-56). Z samego charakteru i natury zobowiązania wynika bowiem, iż konieczne jest istnienie dwóch stron stosunku zobowiązaniowego, a w przypadku połączenia w ręku jednej osoby długu i wierzytelności zobowiązanie to wygasa. W związku z tym wskazuje się, że zobowiązanie przestaje istnieć w razie zjednoczenia wobec zaniku istotnych elementów stosunku zobowiązaniowego. Nie ma już bowiem stron, z których każda reprezentowałaby przeciwstawne czy choćby inne interesy (por. Witold Czachórski Zobowiązania. Zarys wykładu).

W przypadku zlania się przymiotu wierzyciela i dłużnika w jednej osobie w wyniku spadkobrania skutek w postaci wygaśnięcia zobowiązania następuje z mocy prawa ze wszystkimi tego konsekwencjami. Oznacza to, że w momentem otwarcia spadku ogół praw i obowiązków przechodzi na spadkobiercę, wobec czego z tą właśnie chwilą wygasa wierzytelność, która wchodziła w skład masy spadkowej.

Skutki konfuzji mogą jednak doznawać pewnych ograniczeń, w szczególności w sytuacji wielości wierzycieli lub dłużników, gdy krąg osób uprawnionych i krąg zobowiązanych nie są tożsame.

Należy uwzględnić, że w okolicznościach niniejszej sprawy pozwana była jedyną osobą uprawnioną z tytułu roszczeń alimentacyjnych potwierdzonych tytułem wykonawczym – wyrokiem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 1 września 1994 roku (...) (...), natomiast spadek po dłużniku K. M. (1) w częściach równych po ¼ części nabyli A. M., B. M., M. D. oraz J. M. (1). Pozwanej przysługiwał zatem jedynie udział w wysokości ¼ części spadku. Bezsporne przy tym było, iż spadkobiercy nie dokonali działu spadku po K. M. (1), co z punktu widzenia odpowiedzialności za długi spadkowe oznacza, że wszyscy spadkobiercy za długi te odpowiadali solidarnie. Wynika to wprost z treści art. 1034 § 1 k.c., zgodnie z którym do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów. Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

Przed działem spadku, zgodnie z regułami określonymi w art. 366 k.c. odnoszącymi się do istoty solidarnej odpowiedzialności dłużników, wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.

Z powyższego uregulowania wynika, że wybór osoby dłużnika, od którego wierzyciel będzie domagał się zaspokojenia jego roszczenia, należy wyłącznie do wierzyciela. Przewidziana w art. 366 § 1 k.c. możliwość żądania świadczenia od wybranego przez siebie dłużnika przysługuje wierzycielowi zarówno w toku postępowania pozasądowego, jak i sądowego, nie wyłączając etapu egzekucji. Aby zapewnić sobie taką możliwość, w toku egzekucji, wierzyciel może żądać wydania mu tylu tytułów wykonawczych, ilu było pozwanych dłużników solidarnych (orz. Sądu Najwyższego z 1 grudnia 1963r. III CR 137/62, OSP 1964, Nr 4 poz. 87). Dokonany przez wierzyciela wybór może być zmieniony w każdym stadium postępowania sądowego. Wierzyciel może więc cofnąć pozew lub umorzyć egzekucję w stosunku do niektórych dłużników i wszcząć postępowanie przeciwko innym (zob. orz Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 1965r. I PZ 26/65, OSN 1965, Nr 10 poz. 177, orz SN z dnia 5 listopada 1966r. II CR 387/66, OSN 1967 Nr 7-8, poz. 133). Granicę swobody wierzyciela w wyborze dłużnika wyznacza jedynie norma art. 5 k.c. (Kodeks Cywilny. Komentarz Tom I pod red. K. Pietrzykowskiego Wydawnictwo C.H. Beck).

Na tle solidarnej odpowiedzialności członków zarządu spółki w uchwale z dnia 22 sierpnia 2007 r. (III CZP 75/07) Sąd Najwyższy wskazał, że każdy z nich odpowiada za całe zobowiązanie spółki wobec wierzyciela, a jedynie od wierzyciela zależy, czy będzie on żądał całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, czy od kilku z nich lub od każdego z osobna (art. 366 § 1 k.c.)

Okoliczności niniejszej sprawy nie przemawiały za przyjęciem, że J. M. (1) odstąpiła od domagania się zaspokojenia całości przysługujących jej roszczeń przez pozostałych spadkobierców ustawowych. Przeciwnie, wszystkie podejmowane przez nią działania obejmujące wystąpienie o wydanie tytułu wykonawczego w miejsce utraconego, wystąpienie w dniu 5 grudnia 2014 z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi Południe przeciwko pozostałym spadkobiercom K. M. (1) - A. M., M. D. i B. M., w końcu złożenie w dniu 9 lutego 2015 roku wniosku o wyegzekwowanie od A. M., M. D. i B. M. alimentów za okres od 1 czerwca 1994 roku do 17 czerwca 2011 roku wraz z należnymi odsetkami przemawiały za przyjęciem, że było to efektem dokonanego przez pozwaną wyboru co do skierowania swych roszczeń przeciwko pozostałym spadkobiercom K. M. (1) jako dłużnikom solidarnym, co mieściło się w granicach wyznaczonych przez przepis art. 366 § 1 k.c..

Do czasu dokonania działu spadku pozostali spadkobiercy pozostawali solidarnie odpowiedzialni względem pozwanej w zakresie całości przysługującego jej roszczenia. Dopiero spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z nich otwierało drogę do wystąpienia z roszczeniem regresowym w stosunku do pozostałych dłużników. Zgodnie z art. 376 § 1 k.c. jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu Okręgowego co do wygaśnięcia roszczeń alimentacyjnych pozwanej względem powodów na skutek konfuzji. Konfuzja dotyczy jedynie uprawnień i obowiązków w zakresie w jakim przysługiwały i obciążały pozwaną.

Roszczenia alimentacyjne pozwanej względem powodów uległy jednak przedawnieniu, co oznacza, że nie mogą być one skutecznie dochodzone. Jak stanowi art. 117 § 1 k.c. z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Stosownie do § 2 po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie może się uchylić od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia.

Wystąpienie z niniejszym powództwem o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności należało uznać za równoznaczne z powołaniem się na zarzut przedawnienia, a w efekcie powództwo wywodzone z art. 840 § 1 ust. 2 k.p.c. zasługiwało na uwzględnienie. Zobowiązanie pozwanej o zapłatę zaległych rat alimentacyjnych nie może być bowiem skutecznie dochodzone w stosunku do powodów M. D. i B. M., wobec czego zachodziły podstawy do pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego obejmującego wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy - Pragi z dnia 1 września 1994 roku zasądzającego od K. M. (1) alimentów na rzecz J. M. (1).

Apelacja pozwanej kwestionująca to rozstrzygnięcie nie mogła być uwzględniona, w związku z czym orzeczono o jej oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego należało orzec po myśli art. 98 k.p.c.

Katarzyna Jakubowska-Pogorzelska