Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący SSA Jerzy Paszkowski

Sędziowie: SA Małgorzata Rybicka - Pakuła

SO (del.) Agnieszka Wachowicz - Mazur

Protokolant referent – stażysta Joanna Mikulska

po rozpoznaniu w dniu 20 listopada 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowo-akcyjnej z siedzibą w W.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością

z siedzibą w P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 18 listopada 2014 r.

sygn. akt XVI GC 235/11

uchyla zakażony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Małgorzata Rybicka-Pakuła Jerzy Paszkowski Agnieszka Wachowicz-Mazur

Sygn. akt. I ACa 366/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 18 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowo – akcyjnej z siedzibą w W. przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. i ustalił, że powód winien w całości zwrócić koszty procesu pozwanemu, szczegółowe wyliczenie pozostawiając referendarzowi sądowemu.

Sąd Okręgowy odwołując się do dokumentów złożonych przez strony do akt sprawy, ustalił, że w ramach kooperacji zawarły one na okres jednego roku umowę ramową o współpracy z dnia 1 stycznia 2009r. z możliwością jej przedłużenia na okres kolejnego roku w przypadku niewypowiedzenia umowy do 31.09.2009 r. Ponadto strony zawarły umowę o świadczenie usług logistycznych, umowę o świadczenie usług marketingowych. W tej samej dacie, tj. 1 stycznia 2009 r. (...) Sp. z o.o. (...). i (...) Sp. z o.o. zawarły umowę z (...) Sp. z o.o. w P. w ramach której współpraca odbywała się na warunkach określonych w Umowie ramowej zawartej z A.. Strony przewidziały możliwość realizowania dostaw pośrednich – realizowanych do magazynów (...), wówczas zamówienia miały być składane przez A. w imieniu i na rzecz S.. W załączniku nr (...) do umowy ramowej o współpracy – ogólne warunki współpracy w pkt. 3.7 uzgodniono, że poza A., zamówienia na warunkach niniejszej umowy mogą być składane przez (...) spółkę z o.o. i (...) spółkę z o.o. Sąd przyjął, że z umowy ramowej, a w szczególności z art. 1 pkt. 16 załącznika nr (...) do tejże umowy, wynika, że strony porozumiały się co do tego że wzajemne należności będą rozliczane poprzez potrącenia, a A. zobowiązała się niezwłocznie przesyłać V. (...) zestawienia należności potrąconych. Dalej Sąd Okręgowy ustalił, że w art. 1 pkt. 22 zapisano, że ostateczne rozliczenie należnego wynagrodzenia nastąpi po zakończeniu roku, w terminie do 31 stycznia roku następnego. Potwierdzeniem praktyki wzajemnego rozliczania się stron za pomocą sald obrotów jest wydruk z ksiąg powoda z 16 sierpnia 2011 r.

Sąd Okręgowy ustalił również, że z uwagi na perspektywę znaczącej wymiany dokumentów, w tym faktur za dostarczone towary i usługi w ramach umowy o współpracy, w dniu 1 stycznia 2009r. (...) spółka z o.o. i (...) Sp. z o.o. (...) podpisały umowę o przekazywaniu faktur i innych danych w formie elektronicznej. Ustalono, że należności wynikające ze współpracy handlowej będą fakturowane i przesyłane w formie elektronicznej wymiany danych za pomocą oprogramowania (...) należącego do (...) S.A.

Sąd Okręgowy, stwierdził, że powód dochodzi zapłaty należności z faktur VAT:

1.  nr (...) z 12.02.2009 w kwocie 5.318,56 zł, płatność 23.04.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 7.582,30 zł.

2.  nr (...) z 13.02.2009 w kwocie 9.566,74 zł. płatność 24.04.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 9.818,55 zł.

3.  nr (...) z 18.02.2009 w kwocie 1.468,32 zł. płatność 29.04.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 2.562 zł.

4.  nr (...) z 19.02.2009 w kwocie 5.904,80 zł. płatność 30.04.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 15.664,80 zł.

5.  nr (...) z 20.02.2009 na kwotę 390,40 zł, płatność 01.05.2009 r.

6.  nr (...) z 03.03.2009 na kwotę 9.772,05 zł, płatność 15.05.2009 r.

7.  nr (...) z 16.03.2009 na kwotę 2.222,85 zł, płatność 25.05.2009 r.

8.  nr (...) z 16.03.2009 na kwotę 4.782,40 zł, płatność 25.05.2009 r.

9.  nr (...) z 17.03.2009 w kwocie 4.126,90 zł. płatność 26.05.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 4.982,46 zł.

10.  nr (...) z 17.03.2009 na kwotę 8.254,45 zł., płatność 26.05.2009 r.

11.  nr (...) z 02.04.2009 na kwotę 1.281 zł., płatność 11.06.2009 r.

12.  nr (...) z 03.04.2009 na kwotę 3.672,20 zł., płatność 12.06.2009 r.

13.  nr (...) z 03.04.2009 na kwotę 512,40 zł., płatność 12.06.2009 r.

14.  nr (...) z 03.04.2009 w kwocie 401,36 zł. płatność 12.06.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 427 zł.

15.  nr (...) z 06.04.2009 w kwocie 401,36 zł. płatność 15.06.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 14.674,11 zł.

16.  nr (...) z 07.04.2009 na kwotę 1.124,60 zł., płatność 16.06.2009 r.

17.  nr (...) z 07.04.2009 na kwotę 680,80 zł., płatność 16.06.2009 r.

18.  nr (...) z 08.04.2009 na kwotę 5.856,- zł., płatność 17.06.2009 r.

19.  nr (...) z 23.04.2009 w kwocie 2.770,69 zł. płatność 02.07.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 8.796,20 zł.

20.  nr (...) z 16.10.2009 w kwocie 784.98 zł. płatność 29.12.2009 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 3.403,80 zł.

21.  nr (...) z 30.10.2009 na kwotę 2.635,18 zł., płatność 08.01.2010 r.

22.  nr (...) z 03.11.2009 w kwocie 15.392,22 zł. płatność 12.01.2010 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 20.593,60 zł.

23.  nr (...) z 19.01.2010 w kwocie 0,09 zł. płatność 30.03.2010 r., przy czym kwota całkowita faktury wynosi 3.027,55 zł.

Dalej zaś przyjął, że pozwany dokonał przelewu kwot wynikającego z podliczenia salda wynikającego z faktur powoda wobec pozwanego oraz faktur pozwanego wobec powoda, m.in. wskazując faktury powoda:

1.  66.875,14 zł. z 28.04.2009 r. m.in. za f-rę nr (...) na 7.582,30 zł. i za f-rę nr (...) na 9.818,55 zł.

2.  5.799,09 zł. z 12.05.2009 r. m.in. za f-rę nr (...) na 2.562,- zł. i za f-rę nr (...) na 15.664,80 zł

3.  11.148,82 zł. z 02.06.2009 r. m.in. za f-rę nr (...) na 8.254,45 zł, za f-rę nr (...) na 2.222,85 zł, za f-rę nr (...) na 9.772,05 zł, za f-rę nr (...) na 4.782,40 zł, za f-rę nr (...) na 4.982,48 zł. i za f-rę nr (...) na 390,40 zł.

4.  9.364,27 zł. z 23.06.2009 r. m.in. za f-rę nr (...) na 14.674,11 zł, za f-rę nr (...) na 1.024,80 zł, za f-rę nr (...) na 427,- zł, za f-rę nr (...) na 512,40 zł, za f-rę nr (...) na 3.672,20 zł, za f-rę nr (...) na 1.281,- zł, za f-rę nr (...) na 5.856,- zł i za f-rę nr (...) na 680,80 zł,

5.  5.975,36 zł. z 07.07.2009 r. m.in. za f-rę nr (...) na 8.796,20 zł

6.  84.061,36 zł. z 16.02.2010 r. m.in. za f-rę nr (...) na 3.403,80 zł, i za f-rę nr (...) na 20593,60 zł.

7.  126.371,82 zł. z 20.04.2010 r. m.in. za f-rę nr (...) na 3.027,55 zł.

W ustaleniach Sąd Okręgowy przywołał pismo V. (...) z dnia 8 kwietnia 2011 r. skierowane do A. i zaznaczył, iż w piśmie tym powód zawarł oświadczenie o potrąceniu: z kwoty wierzytelności własnych na kwotę 132.166,23 zł. wskazanych w oświadczeniu potrącił kwotę 35.289,91 zł. wierzytelności przysługującej A. z faktur tam wskazanych. Po dokonaniu potrącenia miała pozostać wierzytelność V. (...) w stosunku do A. na kwotę 96.876,32 zł.

Na wstępie rozważań Sąd Okręgowy stwierdził, że powództwo podlega oddaleniu, a po przywołaniu kontaktów łączących strony, uznał, że „w trakcie procesu stanowisko powoda co do podstawy faktycznej żądania zapłaty w stosunku do pozwanego ulegało modyfikacji i w sumie powód wskazał, że dochodzi należności, które pozostały po zaliczeniu dotychczasowych płatności pozwanego na najstarsze faktury; wielu bliżej niewskazanych należności pozwanego pod postacią not obciążeniowych powód nie akceptuje i nie uznaje rozliczeń przedstawionych w specyfikacjach płatności, doręczanych powodowi wraz z przelewami bankowymi”. Zdaniem Sądu „powództwa powoda o zmienionej podstawie faktycznej nie można rozpoznać w niniejszej sprawie, gdyż stosownie do art. 479 ⁴ § 2 k.p.c. obowiązującym do 2 maja 2012 r. ( Dz.U. 2011.233.1381 ) w toku postępowania nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych”.

Sąd Okręgowy nie odwołując się do żadnego przepisu prawa materialnego i „wracając do powództwa w kształcie wskazanym w pozwie” stwierdził w końcowej części motywów, że „podlega oddaleniu, gdyż przy tak sformułowanym pozwie, z okoliczności ustalonych w ramach zakreślonych pozwem wynika, że dochodzone należności z 22 faktur zostały uregulowane. Ponadto jak wynika z artykułu 1 pkt. 22 załącznika nr (...) do umowy ramowej o współpracy – miało dojść do ostatecznego rozliczenia należnego wynagrodzenia po zakończeniu roku, w terminie do 31 stycznia roku następnego tj. do końca 31 stycznia 2011 r. To z kolei oznacza, że strony przewidziały rozliczenie się saldem wzajemnych należności, wiec zindywidualizowane żądania zapłaty należności jest niezgodne z uzgodnieniem stron. Żądanie powoda zapłaty przez pozwanego za fakturę nr (...) z 30.10.2009 na kwotę 2.635,18 zł. jest niezasadne, gdyż z ustalonych okoliczności wynika, że zobowiązanie to może dotyczyć (...) spółki z o.o. Powód nie wykazał w żaden sposób na jakiej podstawie powód ma zapłacić należność obciążającą za (...) spółkę z o.o.” Powyższe wywody podsumował stwierdzeniem, iż „wobec powyższego i w oparciu o powołane przepisy prawa powództwo należało oddalić.” O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. oraz 108 §1 k.p.c.

Apelację od wyroku wniosła powodowa Spółka. Zaskarżając wyrok w całości zarzuciła Sąd Okręgowy rażące naruszenie przepisów prawa materialnego i procesowego, w tym

-

art. 479 ⁴ § 2 kpc w zw. z art. 187 § 1 kpc, 193 kpc i art. 321 kpc poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, iż Powód dokonał zmiany podstawy faktycznej powództwa;

-

art. 386 kpc poprzez nierozpoznanie istoty sprawy;

-

art. 6 kc, art. 232 kpc w zw. z art. 498 kc i 499 kc poprzez ich niezastosowanie co przejawiało się w braku oceny skuteczności potrącenia, na które w procesie powoływał się Pozwany;

-

art. 328 § 2 kpc poprzez w szczególności nie wskazanie w uzasadnieniu wyroku na czym polegała rzekoma zmiana (modyfikacja) podstawy faktycznej powództwa;

-

art. 233 § 1 kpc oraz art. 316 kpc, w szczególności poprzez dowolną ocenę dowodów, sprzecznie z zasadą logiki, doświadczenia życiowego lub pominięciu wnikliwej oceny istotnych dowodów z akt sprawy (np. zeznań świadków, opinii biegłych);

-

art. 479 ¹⁴ kpc poprzez niepominięcie twierdzeń i nieoddalenie dowodów powołanych przy piśmie procesowym Pozwanego z dnia 23 listopada 2011 roku.

W oparciu o powyższe zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości, zasądzenie na rzecz powoda kwot zgodnie z pozwem wraz z kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania oraz zasadzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie przez uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Za uzasadnione Sąd Apelacyjny uznał przede wszystkim zarzuty naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa procesowego, prowadzące ostatecznie do nierozpoznania przez ten Sąd istoty sprawy. Ważkie okoliczności zostały pominięte w ramach postępowania dowodowego, a Sąd Okręgowy w istocie uchylił się od zbadania merytorycznej zasadności twierdzeń i zarzutów, które miały znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ograniczając się do przywołania stanowisk stron.

W pierwszej kolejności zasadne są zarzuty naruszenia przepisów regulujących postępowanie odrębne w sprawach gospodarczych. Pozew w niniejszej sprawie został złożony w 2011 r., stąd w sprawie winny znaleźć zastosowanie przepisy ówcześnie obowiązującego Działu IVa - Postępowanie w sprawach gospodarczych - części pierwszej księgi pierwszej tytułu VII Kodeksu postępowania cywilnego. Przepisy te zostały uchylone ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, a zgodnie z art. 9 ust. 1 tej ustawy - nowe przepisy znajdują zastosowanie do postępowań wszczętych po dniu wejścia w życie ustawy, tj. po 2 maja 2012 r. A contrario, do postępowań wszczętych wcześniej stosuje się przepisy dotychczasowe.

W myśl art. 479 ¹² § 1 k.p.c. w pozwie powód jest obowiązany podać wszystkie twierdzenia oraz dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku postępowania, chyba że wykaże, iż ich powołanie w pozwie nie było możliwe albo że potrzeba powołania wynikła później. W tym przypadku dalsze twierdzenia i dowody na ich poparcie powinny być powołane w terminie dwutygodniowym od dnia, w którym powołanie ich stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. Reguły prekluzji dowodowej obowiązywały również stronę pozwaną (art. 479 ¹⁴ § 2 k.p.c.)

W pozwie powód jednoznacznie określił podstawy faktyczne żądania zapłaty kwoty 119.445,16 zł. Odwołał się do łączących strony umów i jasno wskazał, że dochodzi zapłaty należności z 23 faktur Vat, enumeratywnie wskazanych w pozwie i stanowiących jego załącznik, opiewających na kwotę 96.876,32 zł oraz kwoty 22.568,84 zł tytułem skapitalizowanych odsetek ustawowych obliczonych od dnia następnego po umownym dniu zapłaty (65 dni od daty faktury) na dzień 21 kwietnia 2011r. (punkt III uzasadnienia pozwu). Powód wyraźnie stwierdził także, że w oparciu o art. 498 k.c. i art. 499 k.c. dokonał potrącenia wzajemnych wierzytelności na które składała się kwota 132.166,23 zł wierzytelność przysługujących powodowi oraz kwoty 35.289,91 zł wierzytelności przysługujących pozwanemu, w związku z tym kwota długu głównego to 96.876,32 zł. Z pozwu bez wątpienia wynikało więc, iż powód dochodzi w niniejszej sprawie zapłaty za dostarczony pozwanemu towar, za który nie uiścił on należności w całości, mimo jego odebrania i przyjęcia 23 faktur VAT. Powód wskazał w motywach żądania na przedprocesowe trudności w uzgodnieniu z pozwaną Spółką wielkości jej zadłużenia i przyczyn nie uiszczenia wymagalnych należności. Podstawę prawną żądania określił w punkcie II pozwu, jako postanowienia kodeksu cywilnego dotyczące umów sprzedaży, oraz odpowiednie przepisy dotyczące wykonania zobowiązań z umów wzajemnych, a w szczególności przepisy art. 476 k.c., art. 477 k.c. w zw. z art. 535 k.c. oraz art. 481 k.c. i art. 482 k.c.

W żadnym z pism procesowych strona powodowa nie określiła odmiennie żądania, ani od strony faktycznej, ani też prawnej. W okolicznościach sprawy nie ma więc zastosowania norma art. 479 ⁴ k.p.c. kreująca zakaz odnoszącym się zarówno do przekształceń o charakterze ilościowym (rozszerzenie powództwa, wystąpienie z kolejnym roszczeniem obok pierwotnego), jak też jakościowym (żądanie zapłaty na podstawie umowy, a następnie domaganie się zapłaty z bezpodstawnego wzbogacenia, zmiana powództwa z posesoryjnego na petytoryjne i odwrotnie).

Podtrzymywanie żądania pozwu, przy negowaniu stanowiska pozwanego co do zaspokojenia roszczenia w wyniku jednostronnych działań A., taka jak i kwestionowanie dopuszczalności pomniejszenia zapłaty z tytułu poszczególnych faktur VAT w oparciu o noty księgowe, nie można być utożsamione ze zmianą żądania zgłoszonego w pozwie, czy zmianą podstawy faktycznej tego żądania.

Znamienne jest też, że nie tylko skarżący neguje twierdzenie Sąd Okręgowy o tym, iż doszło do modyfikacji powództwa, ale również strona pozwana, w odpowiedzi na apelację nie podważa tego zarzutu. W istocie też, wobec korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, pełnomocnik pozwanej dokonuje oceny mocy dowodowej poszczególnych dowodów w sprawie, niejako w miejsce rozważań i dociekań Sądu, od których Sąd I instancji się uchylił. Dopuszczenie i dwukrotne przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego nie znalazło merytorycznego wydźwięku w uzasadnieniu Sądu. Opinie biegłych nie zostały poddane ocenie Sądu w rozumieniu art. 233 § 1 k.p.c. Za taką ocenę nie może być bowiem przyjęte powtórzenie tezy z opinii biegłego M. S., iż „należności z 22 faktur zostały uregulowane”, skoro nie koresponduje ona z pozostałym, zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowy, a prześledzenie toku rozumowania biegłego, który doprowadził go do wniosków przedstawionych w opinii, ze strony Sąd Okręgowy nie miało w ogóle miejsca. Zarzuty powoda nie zostały w ogóle zauważone przez Sąd, a polemikę z nimi podjęła jedynie strona pozwana składając odpowiedź na apelację, w której pełnomocnik A. podjął się oceny dotychczasowego przebiegu postępowania dowodowego, akcentując, z racji pozycji procesowej, korzystne dla strony pozwanej elementy. Sąd Okręgowy w żaden sposób nie odniósł się też do opinii biegłego L. Ż.. Znamienne jest też, iż przywołując w ustaleniach faktycznych dwa sprzeczne twierdzenia biegłych, tj. biegłego L. Ż. i biegłego M. S. Sąd Okręgowy nie wyjaśnił dalej przyczyn, dla których uznał, że pierwsza z opinii nie była wystarczająca dla wyrokowania, ani tego czy i na której z tych opinii ewentualnie oparł wyrokowanie w sprawie i dlaczego.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko skarżącego, iż przyjmując, iż doszło do rzekomej niedopuszczalnej zmiany podstawy faktycznej powództwa, Sąd Okręgowy uchylił się od obowiązku wszechstronnego zbadania sprawy i analizy szeregu dokumentów znajdujących się w aktach. W motywach zaskarżonego orzeczenia nie wskazał, co ostatecznie i na jakiej podstawie, było przedmiotem oceny Sądu Okręgowego. Przywołanie stanowisk stron i powielenie za pismami pełnomocników wskazanych w nich dokumentów księgowych, nie czyni zadość wymogom z art. 328 § 2 k.p.c., tak jak obowiązkowi Sądu z art. 233 § 1 k.p.c. nie czyni powtórzenie w uzasadnieniu fragmentów zeznań świadków, bez dokonania ich analizy. Bez refleksji co do ich sprzeczności. Sąd nie wyjaśnił, dlaczego uznał, że zeznania świadków: T. T., E. P. i D. K. „nie wnoszą istotnej treści do sprawy”, jak i nie wskazał, jakie to „złożone dokumenty” potwierdzają fakt zapłaty za towary objęte fakturami załączonymi do pozwu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w składzie rozpoznającym sprawę, pominięcie w uzasadnieniu wyroku niezbędnych jego elementów wymienionych w art. 328 § 2 k.p.c. przesądza o zasadności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wskutek uchybienia obowiązkowi wszechstronnego rozważenia zebranego materiału (tak: wyrok Sądu najwyższego z dnia 16 maja 2003 roku, sygn. akt: ICKN 388/01, LEX nr 500175). Trafnym jest zarzut skarżącego, iż naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. czyni w praktyce nie możliwym ustosunkowanie się do stwierdzenia zawartego w końcowym fragmencie uzasadnienia wyroku, że „dochodzone należności z 22 faktury zostały uregulowane”. Sąd Okręgowy uchylił się bowiem nie tylko od wskazania podstawy prawnej wyroku, ale od jakiego kolwiek uzasadnienia w tym zakresie. Nie wyjaśnił znaczenia, w świetle obowiązujących przepisów prawa, użytego sformułowania „uregulowane”, nie wskazał ani daty, ani sposobu „uregulowania” należność z 22 faktur VAT, wskazanych w pozwie i do niego załączonych. Nie poddał ocenie faktów niezaprzeczonych, czy przyznanych, nie zauważając takich w ramach ustaleń faktycznych sprawy.

Sąd Apelacyjny doszedł więc do wniosku, że uchylając się od poczynienia ustaleń i oceny zaoferowanego przez strony materiału dowodowego Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty tej sprawy, nie zbadał merytorycznej zasadności tych zarzutów, które miały znaczenie dla jej rozstrzygnięcia.

Zgodnie z utrwalonymi poglądami judykatury i piśmiennictwa nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy Sąd I instancji zaniecha zbadania materialnej podstawy żądania powoda zgłoszonego w pozwie albo pominie merytoryczne zarzuty pozwanego (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1998 r., I CKN 804/97, LEX nr 151644 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22). Nierozpoznanie istoty sprawy może również przejawiać się w niewyjaśnieniu i pozostawieniu poza oceną okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania normy prawa materialnego, będącej podstawą roszczenia (np. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1998 r., III CKN 411/97, niepubl.).

Pozbawione jakiejkolwiek podstawy materialno-prawnej rozważania Sądu Okręgowego nie poddają się kontroli instancyjnej, trudno jest bowiem Sądowi Apelacyjnemu dociec, na jakich dowodach Sąd I instancji oparł swoje twierdzenia, czy gromadząc materiał dowodowy miał na uwadze reguły prekluzji obowiązującej w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych.

Zakres uchybień Sądu I instancji, ich rodzaj i przedmiot sprawy uzasadniają zdaniem Sądu Apelacyjnego zastosowanie art. 386 § 4 k.p.c. bowiem poddanie ocenie poszczególnych dowodów i ewentualne uzupełnienie postępowania dowodowego jedynie na etapie postępowania przed Sądem II instancji stanowiłoby w istocie ograniczenie rozpoznania sprawy do jednej instancji. Wiązałoby się z ewentualnością naruszenia, wiążącego się ściśle z prawem do obrony, konstytucyjnego prawa do co najmniej dwuinstancyjnego wymiaru sprawiedliwości (art. 176 ust. 1 i art. 78 Konstytucji RP). Z uprawnienia tego wynika, skonkretyzowana w ustawie procesowej, możliwość wniesienia środka odwoławczego od kończącego postępowanie orzeczenia sądu I instancji, a dwuinstancyjność należy zatem postrzegać jako gwarancję prawidłowej realizacji prawa do sądu. Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela stanowisko zaprezentowane przez Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 kwietnia 2013 r. (sygn. I ACa 975/12) zgodnie z którym choć postępowanie apelacyjne w myśl art. 382 k.p.c. ma charakter merytoryczny i w tym znaczeniu jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przed sądem I instancji, to z pola widzenia nie może schodzić wymóg zachowania instancyjności, o której stanowi art. 176 ust. 1 Konstytucji RP. Oznacza to, że sąd II instancji nie może zastępować własnym orzeczeniem orzeczenia sądu I instancji, gdyż mogłoby to doprowadzać do sytuacji, w których sąd odwoławczy orzekałby jako jedna i ostateczna instancja, odbierając stronom możliwość poddania ocenie merytorycznej orzeczenia. Jest to szczególnie istotne w okolicznościach tej sprawy, w której Sąd konstatując w motywach orzeczenia sprzeczne wnioski, uczynił niemożliwym prześledzenie jego wnioskowania.

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Okręgowy powinien merytorycznie ocenić zasadność zarzutów podniesionych przez pozwanego, w pierwszej kolejności w kierunku zmierzającym do ustalenia przesłanki dla której stwierdził, za pozwanym, iż „należności z 22 faktur zostały uregulowane”. Sąd Okręgowy winien mieć przy tym na uwadze, iż ciężar dowodu nie zależy od pozycji strony w procesie, ale od zgłaszanych przez określoną stronę twierdzeń w ramach ciężaru twierdzenia i potrzeby jego udowodnienia. Strona ma bowiem swobodę nie tylko w kreowaniu roszczenia, ale również w przytaczaniu faktów, z których chce wywieść swoje prawa. Skutkiem tego, iż ciężar przytaczania faktów w procesie cywilnym ma charakter jednostronny jest pogląd, iż stosownie do zgłaszanych twierdzeń strona sama sobie narzuca skonkretyzowany pod względem treści i kierunku ciężar tego co ma udowodnić, przy czym jednak w pełni uzasadnionym jest nawiązanie przy tym do reguł dowodzenia. Zagadnienie na kim spoczywa obowiązek udowodnienia faktów mających znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy jest zaliczane, stosownie do art. 6 k.c., do problematyki prawa materialnego i powiązane z podstawa prawną żądania. Dalej, Sąd Okręgowy winien mieć na względzie podstawę prawną żądania pozwu zdefiniowaną już w jego motywach, jako „postanowienia kodeksu cywilnego dotyczące umów sprzedaży oraz odpowiednie przepisy dotyczące wykonywania zobowiązań z umów wzajemnych, a w szczególności przepisy art. 476 k.c., art. 477 k.c. w zw. z art. 535 k.c. oraz art.481 k.c. i art. 482 k.c.” i do nich odnieść ustalony w sprawie stan faktyczny, mając na uwadze reguły dowodzenia.

Zbadaniu powinna podlegać okoliczność, podnoszona przez obie strony, tj. potrącenie wierzytelności objętych fakturami VAT załączonymi do pozwu. Zadość powyższemu nie czyni ogólnikowe stwierdzenie, któremu powód zaprzeczył, „że strony porozumiały się co do tego, że wzajemne należności będą rozliczane poprzez potracenie” i nie oparcie go prawidłowo w materiale dowodowym sprawy. W tym kontekście zasadnym jest też wskazanie, iż dokumenty załączone do pisma powoda z dnia 16 sierpnia 2011r. określone przez Sąd Okręgowy jako „wydruk z ksiąg powoda z dnia 16 sierpnia 2011r.” nie mogą potwierdzać wprost „praktyki wzajemnego rozliczania się stron za pomocą sald obrotów”, skoro są specyfikacją, złożoną i opracowaną przez powoda w toku niniejszego procesu, dla wykazania zasadność żądania pozwu.

Wyrokowanie w niniejszej sprawie winno poprzedzać wyraźne stwierdzenie czy w okolicznościach sprawy mogło dojść, a jeżeli tak czy doszło do umorzenia wzajemnych wierzytelności stron, przesłanek tego umorzenia. Sąd Okręgowy winien ustalić czy obowiązek zapłaty ciążący na pozwanej Spółce, potwierdzony fakturami VAT załączonymi do pozwu, został spełniony i w jakiej dacie, w szczególności czy doszło do skutecznego potrącenia. Dalej Sąd winien ustalić postać potrącenia, a w przypadku stwierdzenia, że miało ono charakter umowny (nie ustawowy) stwierdzić, czy umowa stron (i jaka) przewidywała kompensaty stałe, a jeżeli tak w oparciu o jakie przesłanki i czy zostały one przez strony spełnione.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów i art. 386 § 4 k.p.c. oraz przy zastosowaniu art. 108 § 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.