Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Beata Byszewska

Protokolant: Magdalena Turek

po rozpoznaniu w dniu 15 września 2021 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. W.

przeciwko Skarbowi Państwa – Najwyższej Izbie Kontroli

o ochronę dóbr osobistych i zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 26 lutego 2021 r., sygn. akt III C 2260/20

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od M. W. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 3240 zł (trzy tysiące dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Beata Byszewska

Sygn. akt I ACa 461/21

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 listopada 2019 r. M. W. skierował przeciwko Skarbowi Państwa – Najwyższej Izbie Kontroli Delegaturze w Ł. następujące roszczenia:

1.  zasądzenia kwoty 50 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych powoda tj. godności i dobrego imienia;

2.  nakazania pozwanemu usunięcia skutków dokonanych naruszeń dóbr osobistych powoda w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się wyroku poprzez opublikowanie przeprosin o treści „W imieniu Najwyższej Izby Kontroli, Delegatura w Ł., przepraszam za naruszenie dóbr osobistych Pana M. W., który w latach 2008–2019 pełnił funkcję Dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego w C. polegające na zarzucaniu mu w wystąpieniu pokontrolnym (...).411.008.01.2016, S/16/007 z dnia 20 marca 2017 roku niegospodarności w kierowaniu ww. instytucją i niedopełnienia obowiązków służbowych, które to wnioski i oceny są wynikiem błędnych, nieuzasadnionych i subiektywnych przekonań osób sporządzających wystąpienie pokontrolne, które to zarzuty są pozbawione podstaw faktycznych”:

a)  przez okres 30 dni na oficjalnej stronie internetowej Najwyższej Izby Kontroli, na stronie głównej, w sposób widoczny bezpośrednio po otworzeniu strony bez konieczności jej przewijania, czytelny, nieruchomy, poziomo, czarną czcionką A. rozmiar 12, na białym, jednolitym tle, umożliwiającym swobodne odczytanie oświadczenia,

b)  w ogólnopolskim czasopiśmie wydawanym nie rzadziej niż raz z tygodniu, na pierwszej lub drugiej lub ostatniej stronie czasopisma czarną czcionką A. rozmiar 12, na białym, jednolitym tle, umożliwiającym swobodne odczytanie oświadczenia, w 4 kolejnych numerach czasopisma.

Pozwany Skarb Państwa – Najwyższa Izba Kontroli, reprezentowana przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, w odpowiedzi na pozew z dnia 17 stycznia 2020 r. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 26 lutego 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo w całości (punkt pierwszy orzeczenia) i zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 6 480 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt drugi orzeczenia).

Z ustaleń faktycznych leżących u podstaw orzeczenia Sądu Okręgowego wynika, że powód M. W. w latach 2008 – 2019 pełnił funkcję dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego w C. (dalej w skrócie również jako: (...), „ośrodek”, „jednostka”).

Jak odnotowano w uzasadnieniu orzeczenia, zgodnie ze statutem (...), nadzór nad jego działalnością sprawuje Zarząd Województwa (...) z uwzględnieniem kompetencji marszałka województwa, zaś organem (...) u jest dyrektor powoływany i odwoływany przez Zarząd Województwa (...). Dyrektor kieruje działalnością (...)u, reprezentuje go na zewnątrz i ponosi odpowiedzialność za realizację zadań określonych przepisami i statutem. Dyrektor jest uprawniony do dokonywania czynności prawnych samodzielnie w imieniu (...) u. W okresie wykonywania funkcji dyrektora (...) u przez M. W. doszło do zmian w statucie (...) u wprowadzonych:

a)  uchwałą Sejmiku Województwa (...) z dnia 20 października 2010 r., które dotyczyły m.in. zakresu zadań (...) u związanych z organizowaniem egzaminów i kursów dla osób ubiegających się o uprawnienia do kierowania pojazdami oraz innych zadań związanych z bezpieczeństwem ruchu drogowego. W statucie wskazano również rodzaje działalności gospodarczej jakie może wykonywać (...) oraz sposób prowadzenia gospodarki finansowej;

b)  uchwałą Sejmiku Województwa (...) z dnia 19 grudnia 2011 r., które dotyczyły planów wydatków inwestycyjnych i wydatków na poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz wprowadzenia w (...) ie kontroli zarządczej.

Nadto, wśród ustaleń uwzględniono, że Urząd Marszałkowski Województwa (...) podjął uchwałę z dnia 1 marca 2021 r. w sprawie zaopiniowania szczegółowego planu wydatków inwestycyjnych na 2012 r. oraz uchwałę z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie skorygowanego planu wydatków inwestycyjnych na 2012 r. – w których brak było pozycji związanej z budową ośrodka doskonalenia techniki jazdy (dalej jako: (...)).

W sprawie bezspornym było, że w związku z nadchodzącymi zmianami ustawodawczymi w postaci zmian ustawy z dnia 19 stycznia 2013 r. o Kierujących Pojazdami w zakresie nałożenia obowiązku odbycia dodatkowego szkolenia – powód jako dyrektor (...) wystąpił do Marszałka Województwa (...) z informacją o zamiarze stworzenia (...). Plany dotyczące budowy (...) pojawiły się już wcześniej, jednakże z powodu niemożności pozyskania środków na sfinansowanie przedsięwzięcia, nie były realizowane. Ostatecznie, uchwałą z dnia 8 marca 2012 r. Zarząd Województwa wyraził poparcie dla idei budowy (...). Dla planowanej inwestycji sporządzony został w 2014 r. Program F. – Użytkowy zawierający podstawy do określenia planowanych kosztów prac projektowych i robót budowlanych. Program ten przewidywał również harmonogram robót podzielny na poszczególne etapy, w którym pierwszy etap miał być zrealizowany do końca 2014 r., zaś całość inwestycji do 2020 r.

Kolejno, z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że w 2017 r. NIK przeprowadził kontrolę działalności (...) za lata 2008 – 2016. W toku tej kontroli zostały przeprowadzone dowody z przesłuchania świadków i dokonana wycena prawa własności części nieruchomości gruntowej, zlokalizowanej w C. przy ul. (...) (działka nr (...)). Po przedmiotowej kontroli, w dniu 20 marca 2017 r., sporządzono (...) oznaczone nr (...).411.008.01.2016, S/16/007, w którym stwierdzono następujące uchybienia:

a)  nieprawidłowe postępowanie dotyczącego budowy Ośrodka (...) (dalej: (...)) w postaci zaniechania szczegółowych uzgodnień z organem nadzorującym i samowolną zmianę zakresu budowy poprzez rozszerzenie go o zakup nieruchomości położonej przy ul. (...) w C., obciążonej hipoteką za kwotę 2,1 mln zł – tym samym doprowadzenie do uszczuplenia majątku (...) o kwotę 1,1 mln zł;

b)  nieprawidłowe postępowanie co do budowy (...) poprzez dokonanie zakupu nieruchomości gruntowej o powierzchni 7,8 ha przy ul. (...) w C. za kwotę 2,5 mln zł i nie podjęcie do dnia kontroli prac przewidzianych zaakceptowanym harmonogramem budowy;

c)  niezasadne porzucenie zaawansowanej koncepcji budowy budynku garażowo – szkoleniowego na terminie siedziby (...), co spowodowało poniesienie strat w nakładach inwestycyjnych w wysokości 95.5 tys. zł;

d)  niewykonanie decyzji Prezydenta Miasta C. wydanej w związku z dokonaniem zakupu nieruchomości gruntowej o powierzchni 7,8 ha przy ul. (...) w C., a dotyczącej dokonana nasadzeń w zamian za pozwolenie na wycinkę drzew na terenie wspomnianej nieruchomości, co naraziło (...) na wydanie decyzji o naliczeniu opłaty za zwłokę zgodnie z właściwymi przepisami ustawy i ochronie przyrody;

e)  brak wprowadzenia wewnętrznych regulacji dotyczących zatrudnienia w (...) ie, w tym niestosowanie postępowań konkursowych, co rodzi uzasadnione wątpliwości co do transparentności podejmowanych w tym zakresie decyzji. W tym zakresie wskazano również na straty jakie (...) poniósł z powodu dokonania niezgodnych z prawem wypowiedzeń, które określone zostały na kwotę 107,8 tys. zł;

f)  nieprawidłowe zawieranie umów zlecenia, utrudniające sposób ich przeliczenia, co jest niezgodne z art. 21 ust. 3 pkt 1 ustawy o rachunkowości, jak również nieprzestrzeganie zasady określonej w art. 24 ust. 1 pkt 4 ustawy o rachunkowości tj. zasady sprawdzalności ksiąg rachunkowych przy braku zachowania ciągłości śladu rewizyjnego, przy łącznej wartości umów zlecenia opiewającej na kwotę 483.152 zł;

g)  naruszenie § 9 pkt 7 Statutu – poprzez dokonywanie w okresie 2008 r. – 2016 r. wyboru biegłego rewidenta do badania sprawozdania finansowego (...), gdyż upoważnienie to (zawarte w Statucie) było niezgodne z art. 66 ust. 4 ustawy o rachunkowości;

h)  naruszenie § 9 pkt 9 Statutu – poprzez nieprzesłanie do zaopiniowania przez Urząd Marszałkowski planu wydatków inwestycyjnych na 2012 r. a dotyczących budowy (...);

i)  nieprawidłowości w zakresie wykorzystywania samochodu służbowego przez dyrektora (...) poprzez brak dokonywania zapisu w karcie drogowej wszystkich wymaganych informacji.

W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami, działalność jednostki w kontrolowanym okresie i w zbadanym zakresie została oceniona negatywnie. W sekcji IV „Uwagi i wnioski” wniesiono o: (1.) rzetelne ustalanie wartości i sposobu rozliczania umów zleceń i o dzieło; (2.) zapewnienie efektywnego gospodarowania składnikami majątkowymi; (3.) przestrzeganie zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych aby te były sprawdzalne; (4.) podjęcie działania w celu zmiany treści Statutu (...), tak aby był on zgodny z ustawą o rachunkowości w zakresie wskazania podmiotu uprawnionego do wyboru rewidenta do badania sprawozdania finansowego; (5.) wykonanie decyzji Prezydenta Miasta C. ws. nasadzeń.

W przepisanym terminie powód jako dyrektor (...) złożył zastrzeżenia do wystąpienia pokontrolnego wskazując na brak podstaw do wystawienia takiej oceny. Na skutek zgłoszonych zastrzeżeń Komisja Rozstrzygająca Najwyższej Izby Kontroli zmieniła wystąpienie pokontrolne z uwagi na:

1.  uwzględnienie w całości zastrzeżenia nr 5 dotyczącego stwierdzenia uchybienia polegającego na nieprawidłowym prowadzeniu ksiąg rachunkowych w zakresie umów zleceń, tj. w zakresie nieprzestrzegania zasady określonej w art. 24 ust. 1 pkt 4 ustawy o rachunkowości, tj. zasady sprawdzalności ksiąg rachunkowych;

2.  uwzględnienie w części:

a)  zastrzeżenia nr 2b dotyczącego opisu stanu faktycznego dotyczącego fluktuacji kadr w (...) ie w okresie objętym kontrolą,

b)  zastrzeżenia nr 3 dotyczącego nieprawidłowości odnoszącej się do poniesienia przez (...) kosztów związanych z wypłatą odszkodowań dla pracowników z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia umów o pracę w wysokości 84,3 tys. zł i kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 23,5 tys. zł;

c)  zastrzeżenia nr 4c dotyczącego braku zamierania przez rachunki potwierdzające wykonanie umów zleceń miary określającej jaką ilość danego rodzaju przedmiotu umowy wykonano;

d)  zastrzeżenia nr 6 dotyczącego wyboru biegłego rewidenta do badania sprawozdawczości finansowej (...), co miało następować z naruszeniem art. 66 ust. 4 ustawy o rachunkowości;

dokonując odpowiednich zmian w powyższym zakresie w dokumencie wystąpienia pokontrolnego i w wyniku tego skreślono wnioski pokontrolne nr 3 i 4 zawarte w sekcji IV wystąpienia. W pozostałym zakresie zastrzeżenia zostały oddalone.

Z dalszych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że z uwagi na treść wymienionych ustaleń pokontrolnych NIK, powiadomiono organy ściągania o możliwości popełnienia przestępstwa, na skutek czego doszło do wszczęcia przez Prokuraturę Okręgową w Częstochowie postępowania karnego przygotowawczego w sprawie niedopełnienia przez dyrektora Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego ciążących na nim obowiązków związanych ze sprawami majątkowymi (...) u, w związku z nabyciem nieruchomości zabudowanej położonej przy ul. (...) po zawyżonej cenie, co doprowadziło do powstania w mieniu (...) u szkody majątkowej w wielkich rozmiarach, w wysokości nie mniejszej niż 1,1 mln zł, tj. o przestępstwa z art. 296 § 1 i 3 k.k. Postępowanie to toczyło się pod sygnaturą akt PO II Ds. 27.2017. Postępowanie to zostało umorzone na mocy postanowienia z dnia 11 września 2018 r. na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 k.p.c., tj. wobec braku znamion czynu zabronionego. Przedmiotowe orzeczenie zostało zaskarżone przez Najwyższa Izbę Kontroli, a Sąd Okręgowy w Częstochowie w postępowaniu o sygn. akt II Kp 851/18 utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy i tym samym nie uwzględnił zażalenia.

Pomimo umorzenia postępowania, na mocy polecenia Prokuratury (...), postanowieniem z dnia 19 marca 2019 r. podjęto na nowo umorzone postępowanie w sprawie niedopełnienia w okresie od 19 czerwca 2013 r. do 14 lipca 2013 r. w C. przez dyrektora (...) ciążących na nim obowiązków związanych ze sprawami majątkowymi wspomnianej jednostki, w związku z nabyciem nieruchomości zabudowanej położonej przy ul. (...) po zawyżonej cenie, co doprowadziło do powstania w mieniu (...)u szkody majątkowej w wielkich rozmiarach w wysokości nie mniejszej niż 1,1 mln zł. Jak odnotował Sąd Okręgowy, postępowanie to toczy się obecnie pod sygn. akt PO II Ds. 15.2019.

Wśród ustaleń faktycznych uwzględniono, że w budynku położonym na nieruchomości położonej przy ul. (...) powód jako dyrektor podjął działania zmierzające adaptacji budynku na pomieszczenia biurowe. Budynek został oddany do użytku w 2019 r. Ośrodek szkolenia nauki jazdy jedynie częściowo został zorganizowany w tym budynku. Z nieruchomości przy ul. (...) nie korzystał w czasie, gdy powód pełnił funkcję dyrektora.

Okolicznością niesporną w sprawie było, że wyniki kontroli przeprowadzonej przez NIK oraz związany z tym fakt wszczęcia postępowania karnego przygotowawczego były opisywane w mediach.

Sąd pierwszej instancji odnotował, że M. W. obecnie jest bezrobotny, nie prowadzi żadnej działalności publicznej. Wycofał się z kandydowania w ostatnich wyborach samorządowych na stanowisko radnego miasta C., bowiem w ugrupowaniu politycznym, z ramienia którego startował, pojawiły się głosy co do wycofania się jego z udziału w życiu publicznym.

Przywołany stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o niesporne między stronami okoliczności, dowody z dokumentów urzędowych oraz z dokumentów prywatnych, których prawdziwość i autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Zeznania powoda w zakresie, w jakim potwierdzały okoliczności niesporne pomiędzy stronami, Sąd Okręgowy pominął. Natomiast zeznania w zakresie zakwestionowania podstaw co do negatywnej oceny działań (...) u przedstawionych w wystąpieniach pokontrolnych, Sąd pierwszej instancji przyjął jako podtrzymanie dotychczasowego stanowiska powoda w sprawie, które może stanowić nie tyle podstawę ustaleń faktycznych, co ocen prawnych. Sąd Okręgowy dokonał ustaleń co do obecnego stanu nieruchomości zakupionych przez (...), jak i statusu powoda, na podstawie złożonych przez niego zeznań, mając na uwadze to, że zeznania te były składane w sposób spontaniczny i szczery, a ich treść była logicznie spójna.

Na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. Sąd Okręgowy pominął wniosek dowodowy o przesłuchanie świadków wskazanych w pkt 4 lit. od a. do b. pozwu. Okoliczność negatywnego wpływu na zdrowie powoda informacji pokontrolnych w związku z ich upublicznieniem nie była kwestionowana przez pozwanego. Wniosek o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadków, na okoliczność negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda – w ocenie Sądu Okręgowego – stanowiłoby przejaw przeprowadzania czynności dowodowych pod określoną tezę. Tymczasem, jak zauważył Sąd pierwszej instancji, z treści pozwu ani z zeznań powoda nie wynikało, jak wyglądały przejawy negatywnego zachowania względem niego w czasie kontroli, jak również, aby wywarły one wpływ na wyniki kontroli. Z kolei bezpodstawność stawianych zarzutów pokontrolnych i próba nadania poszczególnym stwierdzeniom własnej interpretacji pozostaje poza sporem, gdyż stosowny tryb wzruszenia wadliwych ustaleń został przez powoda wykorzystany tj. złożenie zastrzeżeń. Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż nie ulega wątpliwości że czym innym jest kwestia oceny samej zasadności wyników kontrolnych, a czym innym naruszenie przez kontrolujących dóbr osobistych powoda, które to należy badać na tle właściwych przepisów prawa.

Przechodząc do rozważań prawnych Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, że wskazane przez powoda wartości niemajątkowe, których naruszenie on podnosi, takie jak godność, cześć oraz dobre imię (dobra sława), należą do katalogu dóbr osobistych, o którym mowa w art. 23 k.c. i podlegających ochronie. Odwołując się do pojęcia godności osobistej oraz pojęcia dobrego imienia w rozumieniu bogatego orzecznictwa, Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, że przypisanie powodowi zachowań niegospodarnych, które dotyczyły mienia (...) i nieprawidłowości w jego zarządzaniu naruszały dobre imię i cześć powoda. Posługując się kryteriami obiektywnymi, nie sposób nie uznać, że zarzuty postawione powodowi w raporcie, niewątpliwie jednoznaczne negatywnie kwalifikują działania powoda, jako osoby odpowiedzialnej za zarządzanie tą jednostką.

Dalsze rozważania Sąd pierwszej instancji poświęcił ocenie kwestii potencjalnej bezprawności działań pozwanego.

Po pierwsze, jak zauważył Sąd Okręgowy, pozwany przedstawiając w wystąpieniu pokontrolnym – na podstawie przeprowadzonej w 2017 r. kontroli w stosunku do jednostki (...), w której powód pełnił funkcję dyrektora – wyniki i ocenę działalności rzeczonej (...) w okresie objętym kontrolą, działał w ramach prowadzonego postępowania kontrolnego, a zakres i sposób działania organu w ramach prowadzonego postępowania wyznaczały przepisy ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. 1995 Nr 13 poz. 59 ze zm. ostatni tekst. jedn. Dz. U. z 2020 r. poz. 1200, 2320, dalej jako: „ustawa o NIK”). Kompetencje NIK wynikają również wprost z art. 202 – 207 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle tych przepisów Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej (art. 202). Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności (art. 203). Zgodnie z art. 5 ust. 2 ustawy o NIK, dokonuje ona kontroli działalności samorządu pod względem legalności, gospodarności i rzetelności, przy czym samorząd na mocy art. 2a pkt 1 ustawy o NIK, należy rozumieć jako gminę, powiat, samorząd województwa oraz inne samorządowe osoby prawne i samorządowe jednostki organizacyjne. Z kolei, zgodnie z art. 28 ust. 1 ustawy o NIK, pozwany ma obowiązek przeprowadzić postępowanie kontrolne, które ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonać oceny kontrolowanej działalności według kryteriów określonych w art. 5 – a więc wskazanej legalności, gospodarności i rzetelności. Jednocześnie – jak zauważył Sąd Okręgowy – art. 53 ustawy o NIK wskazuje iż wynikiem kontroli jest przygotowanie wystąpienia pokontrolnego, które powinno zawierać elementy w tym przepisie wskazane, a więc m.in. zwięzły opis ustalonego stanu faktycznego i ocenę kontrolowanej działalności, w tym ustalone, na podstawie materiałów dowodowych znajdujących się w aktach kontroli, nieprawidłowości i ich przyczyny, zakres i skutki oraz osoby za nie odpowiedzialne (ust. 1 pkt 4). Uwzględniając powyższe oraz analizując załączone do sprawy wystąpienia pokontrolne, Sąd pierwszej instancji stanął na stanowisku, że odpowiadały one prawu pod względem formalnym. W swych rozważaniach Sąd Okręgowy uwzględnił, że powód żadnych zarzutów w tym zakresie również nie wysuwał, nie kwestionował uprawnień NIK w zakresie dokonywania kontroli, które jak przyznał były już w (...) uprzednio dokonywane przed 2017 r.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy stwierdził, że specyfika czynności kontrolnych NIK może prowadzić do naruszenia dóbr osobistych osób kontrolowanych, w tym osób zarządzających lub kierujących daną jednostką, bowiem w toku postępowania może dojść do ujawnienia informacji ich dotyczących, jak również innych osób, a ostatecznie dochodzi do przedstawienia oceny kontrolowanej działalności, która może nieść za sobą negatywne konsekwencje prawne, zarówno dla samej jednostki jak i osoby nią zarządzającą lub kierującą, to w takich okolicznościach przesłanka bezprawności musi być rozumiana w sposób właściwy dla prawa cywilnego, ale musi również uwzględniać specyfikę działania organu kontroli. W konsekwencji, zdaniem Sądu pierwszej instancji, za bezprawne w rozumieniu art. 24 k.c. można uznać takie działanie organu, które wykazuje sprzeczności pomiędzy zakresem kompetencji organu a jego rzeczywistym działaniem, czy też stanowi o rażącym naruszeniu prawa. Oznacza to, że bezprawność, a więc niezgodność z prawem czynności organu kontroli w toku postępowania musi wynikać z oczywistych, rażących błędów w zakresie stosowania przepisów lub stanowić działanie wykraczające w sposób oczywisty i niewątpliwy poza te przepisy.

W przedmiotowej sprawie, jak wskazał Sąd Okręgowy, do zadań NIK należało dokonanie ustaleń faktycznych i ocena przez pryzmat tych ustaleń działalności kontrolowanego, według własnego przekonania i na podstawie wszechstronnego ich rozważenia. Według Sądu pierwszej instancji tego rodzaju czynności, a także użyte w uzasadnieniu wystąpień pokontrolnych treści są z istoty swej obarczone ryzykiem błędu, czy nietrafnej oceny, podobnie jak dokonywanie wykładni przepisów i ocena możliwości ich zastosowania. Z tego też powodu, jak zauważono, ustawodawca przewidział środki procesowe, którymi można doprowadzić do usunięcia wadliwości ustaleń dokonywanych przez organ kontroli.

W konsekwencji, Sąd Okręgowy za oczywiste przyjął, że rolą sądu w procesie o ochronę dóbr osobistych w sprawie z udziałem Najwyższej Izby Kontroli nie jest pełnienie funkcji instancji odwoławczej dla wydanych w toku kontroli wystąpień i podejmowanie ewentualnych decyzji oraz ustaleń po tej kontroli (do czego wydawały się zmierzać złożone przez powoda wnioski dowodowe, które pominięto). Jak zauważył Sąd pierwszej instancji, w istocie prowadziłoby to do obciążenia organów kontroli obawą przed podejmowaniem jakichkolwiek czynności kontrolnych wobec perspektywy odpowiedzialności cywilnoprawnej w oparciu
o art. 23 – 24 k.c., co oznaczałoby pozbawienie swobody działania, w tym swobody oceny dokonanych ustaleń faktycznych, która jest obowiązkowym elementem prowadzonej kontroli.

W przywołanych uwarunkowaniach prawnych Sąd Okręgowy stwierdził, że ocena przedstawiona przez organ kontrolny w zakwestionowanym i następnie zmienionym częściowo wystąpieniu, nie nosi znamion bezprawności w rozumieniu wyżej przedstawionej koncepcji. Jak zauważono, ocena wyrażona przez organ została poprzedzona postępowaniem kontrolnym, które zgodnie z przepisami ustawy o NIK (art. 28 i art. 5) miało na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostki poddanej kontroli, rzetelne jego udokumentowanie i dokonanie oceny kontrolowanej działalności według kryteriów określonych w art. 5 powołanej ustawy. Sąd pierwszej instancji stwierdził, że do oceny tej organ kontroli był: po pierwsze uprawiony, co wynika z przytoczonych regulacji ustawy o NIK, po drugie ocena ta nie wykraczała poza kompetencje ustawowe, zaś po trzecie ocena ta była uprawniona w tym sensie, że w tym konkretnym przypadku nie jest ona wynikiem przyjęcia jakiś rażąco błędnych przesłanek, które wpłynęłyby na jej wynik.

Odnosząc się więc do zakwestionowanych ustaleń Sąd Okręgowy zważył – po pierwsze –że podstawą faktyczną stwierdzeń co do wystąpienia w majątku (...) uszczuplenia w postaci 1,1 mln zł było istnienie w toku procesu budowy (...) dwóch opinii biegłych rewidentów w zakresie wartości nieruchomości położonej przy ul. (...) – jednej sporządzonej przez biegłego z ramienia (...), wskazującej niższą wartość i drugiej – opinii prywatnej byłego właściciela. Różnica wartości nieruchomości w tych opiniach była znacząca tj. stanowiła wskazywaną kwotę 1,1 mln zł, a opinia (...) była niewątpliwie bardziej korzystna i uwzględniała cel na jaki kupowana była przedmiotowa nieruchomość. Dodatkowo ustalone zostało także, że nieruchomość ta była przedmiotem wcześniejszego obrotu i wyceniana była na kwotę 570 000 zł. Istniały zatem obiektywne podstawy do zakwestionowania postępowania powoda w tym zakresie – nawet jeśli w toku nabywania nieruchomości dochodziło do negocjacji, to nie można stwierdzić ażeby działanie kontrolujących oparte było na rażąco błędnych lub wadliwych ustaleniach, które charakteryzują się brakiem logiki lub po prostu brakiem odzwierciedlenia w rzeczywistości. Sama ocena zasadności wyboru przez powoda danej ceny została już dokonana przez Komisję Rozstrzygającą na podstawie zebranego materiału, a Sąd Okręgowy stwierdził, że nie jest władny jej zmienić.

W przekonaniu Sądu pierwszej instancji organ kontroli miał także podstawy faktyczne do stwierdzenia, że powód nie zastosował się do decyzji Prezydenta Miasta C. w zakresie obowiązku wykonania nasadzeń w zamian za wydanie pozwolenia na wycinkę drzew na terenie nieruchomości położonej przy ul. (...). Ten fakt, na dzień sporządzania wystąpienia pokontrolnego, jak i dokonywania jej zmiany przez Komisję Rozstrzygnięć Najwyższej Izby Kontroli, został przyznany przez samą jednostkę kontrolującą tj. (...), i analiza wniesionych zastrzeżeń wskazuje, że w tym zakresie stanowią one raczej przedstawienie czynności mających na celu wykonanie tej decyzji, aniżeli rzeczywistą obronę przed tak stawianym uchybieniem. Nie sposób więc – zdaniem Sądu Okręgowego – zarzucić organowi oparcia swych ustaleń na rażąco sprzecznych lub wadliwych bądź też niemających odzwierciedlenia w rzeczywistości ustaleniach faktycznych.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy ocenił, że w zakresie zastrzeżenia co do nieposiadania jasnych reguł zatrudniania, tj. wewnętrznych regulacji, stanowisko organu kontroli zostało uargumentowane, a powołane argumenty były przekonujące. Przede wszystkim jednak, ujawnione w tym zakresie okoliczności faktyczne i w związku z tym dokonana ocena uznane zostały przez Sąd Okręgowy za logiczne i nie podlegające kwestionowaniu, iż brak jasnych reguł co do sposobu zatrudniania, w połączeniu ze stwierdzonymi praktykami w okresie kontroli, mogły stanowić podstawę do wątpliwości co do kryteriów wyboru przyszłych pracowników. Ponadto, zdaniem Sądu pierwszej instancji, samo wskazanie braku posiadania wspominanych regulacji nie stanowi nieprawidłowości per se, gdyż nie można zakwalifikować tego jako naruszenia działalności (...) u w zakresie kryteriów legalności, rzetelności lub gospodarności. Dodatkowo, z uwagi na przedmiot niniejszego postępowania, Sąd Okręgowy uznał, że nie było podstaw do ewentualnego sprawdzania czy oferty pracy w (...) zie były zamieszczane w tzw. „ofertach zewnętrznych” czyli w miejscach dostępnych dla ogółu obywateli, czy też w jaki sposób dochodziło do zatrudniania pracowników. Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zakwestionowania zasadności dokonanych ustaleń faktycznych w tym zakresie.

Za uprawnione Sąd Okręgowy uznał twierdzenia organu kontrolnego co do nieprawidłowości w zakresie powoływania biegłego rewidenta celem oceny sprawozdania finansowego. Ustalenia organu w tym przedmiocie wynikały z analizy zmian stanu prawnego, a mianowicie art. 66 ustawy o rachunkowości w zakresie uprawnienia do wyboru biegłego rewidenta, w związku z postanowieniami Statusu (...) aktualnymi na dzień dokonania przez powoda wyboru biegłego rewidenta. Zdaniem Sądu pierwszej instancji ustalenia te posiadają podstawę prawną i rzeczową argumentację. Samo przekonanie powoda, iż zmiany stanu prawnego w tym zakresie nie obowiązywały w dniu podjęcia przez niego rzeczonej czynności (wyboru biegłego rewidenta), Sąd Okręgowy uznał wyłącznie za odmienną interpretację przepisów prawa, stojącą w sprzeczności z zapisami Statutu i nie dającą podstaw do stwierdzenia o niezasadności stanowiska organu.

Sąd Okręgowy nie dopatrzył się także niezasadności wskazania przez organ kontroli na nieprawidłowe dokumentowanie przez powoda użytkowania samochodu służbowego. Z załączonego materiału dowodowego wynika że niezgodne z procedurami postępowanie powoda stanowiło okoliczność bezsporną – treść zastrzeżeń wskazuje bowiem, że powód podjął działania celem wyeliminowania tych nieprawidłowości, a także przyznał że ewidencja wykorzystywania samochodów nie zawsze była właściwa.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji organ kontroli miał również podstawy faktyczne do stwierdzenia naruszenia § 9 ust. 9 Statutu (...) poprzez zaniechanie działania w postaci przesłania do zaopiniowania planu wydatków inwestycyjnych z uwzględnieniem nakładów na budowę (...). Wskazany obowiązek wynikał wprost ze Statutu jednostki i nie pozostawiał wątpliwości co do działań jakie zostały nałożone na dyrektora (...), a które nie zostały wykonane w taki sposób, jaki przewidywał przepis. Co prawda w zastrzeżeniach powód wskazywał, że sama uchwała Zarządu Województwa (...) o zaopiniowaniu planu i korekty planów wydatków oraz w sprawie wyrażenia poparcia dla idei budowy (...) spełniają wymagania statutowe, niemniej czynność o której mowa w rzeczonym § 9 ust. 9 Statutu, nie została podjęta. Organ kontroli posiadał zatem podstawy by dokonać zakwestionowanego stwierdzenia. Tym samym, zdaniem Sądu Okręgowego, działanie organu w tym zakresie nie charakteryzuje się rażącym zaniedbaniem lub innymi cechami które przemawiałyby za odmówieniem mu zasadności.

Podobnie Sąd Okręgowy odniósł się do zakwestionowania przez powoda ustaleń organu kontrolnego odnośnie efektywności działań w zakresie budowy (...). W tym miejscu zauważył Sąd pierwszej instancji, że zastrzeżenie to odnosi się niejako do ogółu działań i obejmuje wiele materii powiązanej z obowiązkami powoda jako dyrektora (...) co do realizacji budowy (...). Z tego względu Sąd Okręgowy uznał, że jakakolwiek szczegółowa weryfikacja zasadności i poprawności działań powoda tej mierze w niniejszym postępowaniu jest niemożliwa (brak dokumentacji źródłowej) i nieuprawniona (kwestia ta podlegała weryfikacji w toku zgłoszonych zastrzeżeń). Mając jednak na uwadze, że budowa (...) została szczegółowo zaplanowana w dokumencie o nazwie P. (...) – Użytkowy, jakiekolwiek odstępstwa od planu budowy uzasadniają co do zasady przyjęcie, że podmiot wykonujący plan lub program budowy, nie zrealizował nałożonego na niego w tym zakresie obowiązku. W sprawie natomiast nie było kwestionowane przez powoda, że realizacja tego przedsięwzięcia nie była wykonywana terminowo.

Sąd Okręgowy uznał za istotną okoliczność, że zasadność twierdzeń powoda została zweryfikowana przez uprawniony do tego organ odwoławczy, który podtrzymał powyższe oceny organu kontrolującego. Podkreślił, że za działanie bezprawne, rodzące odpowiedzialność z art. 24 k.c. i 448 k.c., może być uznane tylko wydanie decyzji naruszającej prawo lub w sposób oczywisty wadliwej. Tymczasem, w ocenie Sądu Okręgowego, z samego faktu zakwestionowania ustaleń poczynionych przez organ w wystąpieniu pokontrolnym i następnie dokonanie zmiany części tych ustaleń, nie można jeszcze wnioskować, że kwestionowane w pozwie sformułowania w zakresie ustaleń pokontrolnych naruszały prawo w zakresie dokonanych ustaleń faktycznych. Z samego uzasadnienia podjętej uchwały przez wspomniany organ odwoławczy wynika, iż dokonane zmiany w wyniku uwzględnienia części zastrzeżeń dotyczyły odmiennego stanowiska organu odwoławczego co do przedstawionych okoliczności i stwierdzenia zawarte przez kontrolujących nie były rażące lub w sposób oczywisty wadliwe. Te stwierdzenia mieściły się w możliwości dokonywania przez organ kontroli subsumpcji, czyli powiązania ustaleń stanu faktycznego z obowiązującymi przepisami prawa oraz możliwości wyciagnięcia i przedstawienia własnych ocen danego zachowania lub zaniechania. Ponadto, Komisja Rozstrzygnięć Najwyżej I. Kontroli utrzymała w mocy te wyniki i oceny wystąpienia pokontrolnego, które stanowiły najistotniejsze podstawy wystawienia negatywnej oceny działalności, czyli nieprawidłowości co do zakupienia nieruchomości przy ul. (...) oraz przy ul. (...), w zakresie realizacji harmonogramu związanego z budową (...).

W konkluzji poczynionych rozważań Sąd Okręgowy stwierdził, że jakkolwiek powód czuł się urażony i był subiektywnie przeświadczony o zasadności dochodzonych roszczeń zmierzających do ochrony dóbr osobistych – godności i dobrego imienia, to działania pozwanego w postaci przedstawienia wyników przeprowadzonej kontroli nie zmierzały do zakwestionowania posiadanych przez powoda norm i zasad etycznych lub moralnych, a stanowiły wyłącznie przedstawienie uchybień związanych z obowiązkami jakie należały do kompetencji powoda, jako dyrektora (...)u. Nadto, Sąd Okręgowy nie stwierdził w ustaleniach organu kontroli takiego działania, które naruszałyby rażąco zasady postępowania zarówno co do samego procedowania w zakresie kontroli, jak również pośredniego związanego i jednocześnie istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy. Nadto uznał, że brak jest podstaw do stwierdzenia, że poczynione ustalenia lub wyciągnięte z nich wnioski (oceny) były rażąco błędne, wadliwe lub nielogiczne. Z tych tez względów uznał, iż działanie pozwanego nie cechowała bezprawność, która stanowiła podstawowy elementem uwzględniania zgłoszonych przez niego roszczeń o ochronę dóbr osobistych i z tego względu odmówił zasadności dochodzonego przez powoda żądania.

Jak wskazał Sąd Okręgowy, powyższej oceny nie zmienia fakt wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego przeciwko powodowi. Po pierwsze, w sprawie ustalono, że postępowanie to nadal się toczy przed Prokuraturą Regionalną pod sygnaturą PO II Ds. 15.2019 – nie doszło więc ostatecznie do prawomocnego zakończenia postępowania, tymczasem na mocy art. 316 § 1 k.p.c. należy brać pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Ponadto, z art. 63 ust. 1 ustawy o NIK wynika obowiązek zawiadomienia organów ścigania o możliwości popełnienia przestępstwa, któremu pozwany, w związku z wynikami kontroli, zadośćuczynił. Tym samym, zdaniem Sądu Okręgowego złożenie zawiadomienia o możliwości popełniania przestępstwa, na kanwie niniejszej sprawy, nie może być rozpatrywane jako działanie wymierzone w powoda, mające podłoże subiektywnej woli skierowania przeciwko niemu postępowania karnego przez kontrolujących, a związane było z dostrzeżonymi nieprawidłowościami, które w ocenie kontrolującego mogły spełniać znamiona czynu zabronionego. Sąd pierwszej instancji podkreślił przy tym, że prokuratura nie zakwestionowała zasadności ustaleń organu kontroli NIK (co przejawia się m.in. w fakcie polecenia dalszego kontynuowania tego postępowania), a jedynie przedstawiła swoje stanowisko, iż wskazane uchybienia nie spełniają przesłanek warunkujących popełnienie czynu zabronionego, a co z uwagi na badanie przesłanek i zakres przedmiotowy postępowania karnego, nie jest jednoznaczne z brakiem merytorycznych, czy faktycznych, podstaw dokonanych przez pozwanego ocen działalności powoda. Stwierdzone uchybienia nie muszą bowiem spełniać znamion czynu zabronionego, aby być nieprawidłowościami w zarządzaniu daną jednostką.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy zważył, że czas trwania postępowania karnego przygotowawczego nie może obciążać bezpośrednio pozwanego, który nie jest organem prowadzącym takie postępowania i tym samym to nie od niego zależy ile będzie ono trwało ani przeciwko komu zostanie skierowane. Nadto, w ślad za orzecznictwem sądów powszechnych Sąd Okręgowy przyjął, że nawet gdyby postępowanie przygotowawcze uznać za prowadzone przewlekle, to powód nie mógł dochodzić zadośćuczynienia za naruszenie jego dobra osobistego w postaci rzetelnego procesu rozumianego jako rozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie, gdyż nie należy ono do katalogu dóbr z art. 23 k.c., a zatem nie podlega ochronie na podstawie art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c., jak również argument ten nie mógł z tego powodu przemawiać za zasadnością zgłoszonych roszczeń.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, z uwzględnieniem okoliczności, że powód przegrał postępowanie w całości. Na koszty złożyły się:

a)  wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w wysokości 4.320 zł (3.600 zł + 720 zł), ustalone w oparciu o § 2 pkt 5) i § 8 ust.1 pkt 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015, poz. 1800 ze zm.) tytułem reprezentowania pozwanego w postępowaniu głównym,

b)  wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego w wysokości 2.160 zł (4.320 zł/2), ustalone w oparciu o § 2 pkt 5) i § 8 ust.1 pkt 2) w zw. z § 10 ust. 2 pkt 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015, poz. 1800 ze zm.) tytułem reprezentowania pozwanego w postępowaniu zażaleniowym, zgodnie z postanowieniem sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 03 lipca 2020 r. (k. 351),

– w sumie 6.480 zł (4.320 zł + 2.160 zł).

Za podstawę zastosowania powyższych przepisów Sąd Okręgowy wskazał art. 67 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2020 r., poz. 762 ze zm.) w zw. z art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2019 r. poz. 1513, 1673 i 2020).

Powód zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w całości, we wniesionej apelacji podnosząc następujące zarzuty:

1.  naruszenia przepisów postępowania, mających wpływ na wynik sprawy, a to:

a.  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dokonanie dowolnej a nie swobodnej, wybiórczej i sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego oceny materiału dowodowego, polegającej na:

-

nieprawidłowym ustaleniu, że w sprawie istniały obiektywne podstawy do zakwestionowania postępowania powoda w przedmiocie zakupu nieruchomości znajdującej się przy ul. (...) w C., podczas gdy zgodnie ze złożonym do akt sprawy zastrzeżeniem do wystąpienia pokontrolnego uznać należało, że podważanie przez NIK doboru metody wyceny nieruchomości przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego i czynienie z tego faktu zarzutu jednostce kontrolowanej jest nieuprawnione, bowiem jednostka kontrolowana składając zlecenie sporządzenia wyceny nieruchomości uprawniona była do działania w oparciu o zaufanie do rzeczoznawcy i sporządzonej przez niego opinii wyceny nieruchomości;

-

bezpodstawnym ustaleniu, że w jednostce kontrolowanej brak jest jasnych reguł co do sposobu zatrudniania, co w połączeniu ze stwierdzonymi praktykami w okresie kontroli może stanowić podstawę do dokonywania asumptów w zakresie wątpliwości do kryteriów wyboru przyszłych pracowników, podczas gdy zarządzeniem nr DN/27/-8 z dnia 22 września 2008 r. wprowadzone zostały wymagania stanowiskowe dla pracowników (...), za pośrednictwem których określono wymagany poziom kompetencji pracowników na poszczególnych stanowiskach, co w konsekwencji pozwala na podjęcie prawidłowej decyzji w przedmiocie wyboru pracownika podczas procesu rekrutacji;

-

nieznajdującym uzasadnienia w zebranym w sprawie materialne dowodowym ustaleniu przez, że zasadne było wskazanie przez organ kontroli na nieprawidłowe dokumentowanie przez powoda użytkowania samochodu służbowego, podczas gdy zgodnie ze złożonym do akt sprawy zastrzeżeniem do wystąpienia pokontrolnego należało ustalić, że do weryfikacji zakresu wykorzystania samochodów na potrzeby odpłatnego wynajęcia służy protokół wydania/zwrotu pojazdu, w którym ujawnione są informację takie, jak data wydania i zwrotu pojazdu, stan licznika, stan techniczny oraz stan paliwa, zaś w sytuacji odpłatnego wynajmu pojazdu w kracie drogowej znajduje się jedynie informacja i w czyjej dyspozycji znajduje się samochód;

-

nieuzasadnionym przyjęciu, że organ kontroli miał podstawy faktyczne do stwierdzenia naruszenia przez powoda § 9 ust. 9 Statutu (...), podczas gdy zgodnie z zastrzeżeniem do wystąpienia pokontrolnego decyzja (...) na każdym etapie konsultowana i uzgadniana była przez powoda z Zarządem Województwa (...);

-

pominięciu, okoliczności, że wystąpienie pokontrolne oraz zawiadomienie o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa miały bezpośredni wpływ na utratę pracy przez powoda oraz złamanie jego kariery politycznej, a także negatywne przeżycia psychiczne i problemy rodzinne, podczas gdy jest to okoliczność wynikająca ze złożonego w sprawie pozwu, potwierdzona następnie zeznaniami powoda

co doprowadziło do błędnego uznania, iż działanie NIK było prawidłowe i nie posiadało przymiotu bezprawności, a zatem nie stanowiło ono naruszenia dóbr osobistych powoda, podczas gdy okoliczności przeciwne wynikają ze zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności z wydruku artykułu z dnia 18 sierpnia 2017 r., pt. „Dyrektor (...) w C. pod lupą prokuratury. To efekt kontroli NIK” oraz postanowienia Prokuratury Okręgowej w Częstochowie z dnia 11 września 2018 r. wraz z uzasadnieniem (sygn. akt PO II Ds. 27.2018) oraz postanowienia Sądu Okręgowego w Częstochowie z dnia 15 listopada 2018 roku wraz z uzasadnieniem (sygn. akt II Kp 851/18) o umorzeniu postępowania przygotowawczego względem powoda zainicjowanego zawiadomieniem NIK;

b.  art. 235 ² § 1 pkt. 2 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd meriti postanowieniem wydanym na rozprawie z dnia 26 stycznia 2021 r. dowodów z zeznań świadków wskazanych w pkt 4 jako nieistotnych dla rozstrzygnięcia, podczas gdy zgłoszone dowody miały wykazać istotne dla rozstrzygnięcia okoliczności związane z bezprawnością działań NIK, prawidłowością działań powoda i bezpodstawnością zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego, negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda, co nie pozostawało bez wpływu na ocenę działań pozwanego, negatywnego wpływu działań pozwanego na życie zawodowe i osobiste powoda, co jest istotną okolicznością względem roszczeń dochodzonych pozwem, a co mogło doprowadzić do nierozpoznania istoty sprawy;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, a to: .

-

art. 23 i 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. poprzez ich nieprawidłowe zastosowanie przejawiające się w ustaleniu, że działanie pozwanego nie cechowała bezprawność,
a w konsekwencji oddaleniu żądania powoda o zapłatę kwoty zadośćuczynienia, pomimo że jednoznacznie pejoratywna i ocenna wypowiedź organu kontrolującego w wystąpieniu pokontrolnym naruszała dobra osobiste powoda i została sformułowana w odniesieniu do jego osoby, kreując go na osobę działającą wyłącznie w celu zaszkodzenia jednostce przez niego kierowanej – (...) w C., a co doprowadziło do utraty pracy przez powoda oraz załamania jego kariery politycznej;

-

art. 24 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na utożsamianiu pojęć „kontrola” i „krytyka” i przyjęciu, że ewentualne wyłączenie bezprawności naruszenia dóbr osobistych związane z przeprowadzoną kontrolą w stosunku do jednostki (...) w C., w której powód pełnił funkcję dyrektora uzasadnione jest prowadzeniem przez NIK postępowania kontrolnego, podczas gdy sam fakt formalnego działania przez pozwanego w ramach kompetencji ustawowych nie stanowi okoliczności wyłączającej bezprawności naruszenia dóbr osobistych;

-

art. 5 ust. 2 w zw. z art. 28 ust. 1 w zw. z art. 53 ustawy o NIK, poprzez ich błędną wykładnię skutkującą przyjęciem, że prowadzenie przez pozwanego w stosunku do jednostki (...) postępowania kontrolnego uzasadnia wkroczenie przez organ w sferę dóbr osobistych powoda, a czynności podjęte przez organ w prowadzonym postępowaniu nie noszą znamion działania bezprawnego, podczas gdy przeprowadzona przez organ kontrola wykraczała poza kompetencje ustawo i skutkowała deprecjonowaniem powoda jako osoby kierującej podmiotem kontrolowanym.

Mając na uwadze powyższe skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Względnie, powód zażądał uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Nadto, skarżący wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Nadto, podstawie art. 380 k.p.c. powód wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu Okręgowego wydanego na rozprawie z dnia 26 stycznia 2021 r. o pominięciu dowodów z zeznań świadków, jako niepodlegającego zaskarżeniu i mającego wpływ na wynik sprawy, poprzez jego zmianę i dopuszczenie dowodu z zeznań świadków:

1.  M. G. na okoliczność bezpodstawności zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego, negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda, negatywnego wpływu działań pozwanego na życie zawodowe i osobiste powoda;

2.  K. K. na okoliczność bezpodstawności zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego, negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda, negatywnego wpływu działań pozwanego na życie zawodowe i osobiste powoda;

3.  B. K. na okoliczność bezpodstawności zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego, negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda, negatywnego wpływu działań pozwanego na życie zawodowe i osobiste powoda;

4.  Ż. W. na okoliczność bezpodstawności zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego, negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda, negatywnego wpływu działań pozwanego na życie zawodowe i osobiste powoda;

5.  S. M. na okoliczność bezpodstawności zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego, negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda, negatywnego wpływu działań pozwanego na życie zawodowe i osobiste powoda;

6.  S. W. na okoliczność bezpodstawności zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego, negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda, negatywnego wpływu działań pozwanego na życie zawodowe i osobiste powoda i jego rodziny;

7.  H. W. na okoliczność bezpodstawności zarzutów stawianych powodowi przez pozwanego, negatywnego nastawienia kontrolujących do powoda, negatywnego wpływu działań pozwanego na życie zawodowe i osobiste powoda i jego rodziny.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz Prokuratorii Generalnej RP.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja była nieuzasadniona, a podniesione w niej zarzuty chybione.

W świetle uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego, w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55). Ponieważ zaś prawna kwalifikacja stanu faktycznego jest pochodną ustaleń, o prawidłowym zastosowaniu bądź niezastosowaniu prawa materialnego można mówić dopiero wówczas, gdy ustalenia stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku pozwalają na ocenę tej kwestii (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2002r. IV CKN 1532/00. Lex nr 78323). Należy ponadto wskazać, że art. 382 k.p.c. uprawnia sąd odwoławczy do dokonania własnej oceny wyników postępowania dowodowego, i czynienia własnych ustaleń, także w sytuacji, w której nie przeprowadza nowych dowodów lub nie ponawia dowodów przeprowadzonych przed sądem pierwszej instancji (wyrok Sądu Najwyższego z 22 lutego 2006, III CSK 128/05, OSNC 2006/11/191).

Wobec wyżej wskazanych tez orzecznictwa, na wstępie odniesienia wymagają zarzuty dotyczące postępowania dowodowego- w zakresie gromadzenia i oceny dowodów.

Nie zasługiwały na uwzględnienie zarzuty pominięcia części dowodów, tj. ze źródeł osobowych. Stanowisko Sądu pierwszej instancji, którym motywował tę decyzję procesową jest trafne i sąd odwoławczy je w całości podziela. Dwie pierwsze okoliczności, na które mieliby zeznawać świadkowie były zbędne do rozpoznania sprawy niniejszej. Podkreślenia wymaga, że w postępowaniu, które wytoczył powód, tj. o ochronę dóbr osobistych w związku z przeprowadzoną kontrolą NIK w jednostce, którą kierował oraz wynikami tej kontroli, sąd orzekający nie jest władny dokonywać oceny wyników kontroli, szczególnie tego, czy wnioski zawarte w wystąpieniu pokontrolnym były trafne czy bezpodstawne, bowiem ustawa przewiduje odpowiedni tryb (składanie zastrzeżeń) weryfikacji wniosków kontrolerów, z którego powód skorzystał. Niespornie część zastrzeżeń powoda została uwzględniona. Zasadnie także Sąd Okręgowy wskazał, że bezprzedmiotowe byłoby przesłuchiwanie świadków na okoliczność negatywnego nastawienia kontrolerów wobec powoda, skoro powód w swoim stanowisku procesowym nie przedstawił żadnych twierdzeń faktycznych co do przejawów tego negatywnego nastawienia, zatem nie było wskazanych okoliczności, które zeznania świadków miałyby potwierdzić.

Natomiast, gdy chodzi o ostatnią z tez przedstawionych we wniosku dowodowym o przesłuchanie świadków, to również rację miał Sąd Okręgowy, że pozwany nie kwestionował negatywnego wpływu upublicznienia wyników kontroli na życie tak osobiste, jak i zawodowe, powoda, aczkolwiek podkreślał upublicznienie tych wyników przez media. N. od tego w sytuacji wykazania braku bezprawności działania przez pozwanego, okoliczność ta ostatecznie także nie miała znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Zwrócić także należy uwagę, że sąd orzekający nie jest obowiązany do przeprowadzenia wszystkich zgłoszonych wniosków dowodowych, ma prawo dokonywania selekcji dowodów pod kątem ich przydatności do rozstrzygnięcia sprawy, zaś o tym przesądza istotność faktu, który zamierza wykazać strona przy użyciu konkretnego dowodu.

Istotne są fakty wywołujące skutki prawne, a więc okoliczności faktyczne ważne z punktu widzenia prawa materialnego mieszczące się w hipotezie normy prawnej mogącej znaleźć zastosowanie w sprawie (por. wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2009 r., II CSK 430/08, Lex nr 527189). Z tego jasno wynika, że nie wszystkie fakty przedstawiane przez stronę, nawet subiektywnie oceniane przez stronę jako istotne, powinny być przedmiotem dowodu, gdyż sąd nie ma obowiązku prowadzenia postępowania dowodowego ponad potrzebę procesową (wyrok Sądu Najwyższego z 10 marca 1998 r., II UKN 554/94, OSNAPiUS 1995/5 poz. 180).

Skarżący nie wykazał również w apelacji, że pominięcie wskazanych dowodów miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy.

Nie doszło zatem do naruszenia wskazanych przez skarżącego przepisów przy gromadzeniu materiału dowodowego. Jak również nie było podstaw do przeprowadzenia tych dowodów w postępowaniu odwoławczym.

Niezasadny był zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zważywszy na jego skonstruowanie należy uznać, że dotyczy on ocen prawnych, a nie ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Okręgowy. Tym niemniej przypomnieć należy, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c. może zostać uwzględniony jedynie w przypadku wykazania jakie kryteria oceny naruszył sąd przy ocenie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im je przyznając, a także w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych. Postawienie skutecznego zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga więc wykazania przyczyn, które dyskwalifikują postępowanie sądu w zakresie ustaleń, oznaczenia, jakie kryteria oceny sąd naruszył, a nadto wyjaśnienia dlaczego zarzucane uchybienie mogło mieć wpływ na ostateczne rozstrzygnięcie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2001 r. IV CKN 970/00, Lex nr 52753 czy wyrok z dnia 06 lipca 2005 r. III CK 3/05, Lex nr 180925). W tym zakresie nie jest wystarczające przedstawienie własnych wniosków przez stronę, które wywiodła z subiektywnej oceny dowodów oraz własnej wizji stanu faktycznego. Zasadniczo z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszym postępowaniu, bowiem powód wyciąga odmienne wnioski z całokształtu materiału dowodowego (nawet nie wskazując dowodów wadliwie, jego zdaniem, ocenionych), nie podając okoliczności dyskwalifikujących oceny Sądu Okręgowego, zatem te oceny muszą się ostać. Jeżeli bowiem z materiału dowodowego sąd wyprowadził wnioski logicznie poprawne, zgodne z doświadczeniem życiowym, to taka ocena nie narusza prawa do swobodnej oceny dowodów, choćby w równym stopniu na podstawie tego samego materiału dowodowego dały się wysnuć wnioski odmienne (np. wyrok Sądu Najwyższego z 7 października 2005 r. IV CK 122/05. L.).

Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie mógł być zatem skuteczny. Powód nie podważył ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd pierwszej instancji. Ustalenia tego Sądu, sąd odwoławczy przyjmuje za własne, zatem nie zachodzi potrzeba ich ponownego przytaczania.

Niezależnie od tego trzeba wskazać, że w zarzucie tym powód koncentruje się na podważeniu wyników kontroli NIK w zakresie zasadności zakupu nieruchomości i związanej z nią wyceny, prawidłowego postępowania przy zatrudnianiu pracowników, dokumentowania używania samochodu służbowego, naruszenia statutu (...) przez powoda, zaś jak to podniesiono już wyżej, sąd orzekający w sprawie o ochronę dóbr osobistych, nie ma uprawnień do weryfikacji ich poprawności.

Natomiast odniesienie się do tych okoliczności w rozważaniach przez Sąd Okręgowy stanowiło przejaw badania, czy kontrolerzy NIK działali w ramach kompetencji i czy nie popełnili w toku kontroli rażących i oczywistych błędów. Innymi słowy, czy ich wnioski, w tym stawiane zarzuty posiadały dostateczne oparcie w poczynionych w czasie kontroli ustaleniach, co czynione było w kontekście badania bezprawności, rozumianej właściwie dla specyfiki działania organów kontrolnych.

Słusznie bowiem Sąd pierwszej instancji podniósł, że bezprawność czynności organu kontrolnego w toku postępowania musi wynikać z oczywistych i rażących błędów w zakresie stosowania przepisów lub stanowić działanie w sposób oczywisty i niewątpliwy wykraczający poza te przepisy. Zasadnie również Sąd ten nie dopatrzył się bezprawności w działaniu kontrolerów. Wywody w zakresie zgodnego z prawem ich działania- przepisami ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli w brzmieniu obowiązujących w dacie przeprowadzania czynności -zasługują na pełną akceptację. Trafnie Sąd Okręgowy ocenił, że sformułowanie ocen działań powoda zasadniczo narusza jego dobre imię, należy jednak mieć właśnie na względzie specyfikę czynności kontrolnych, w trakcie których ujawniane są różne okoliczności czy nieprawidłowości będące podstawą konstruowania ocen, te zaś z natury rzeczy mogą nie być pozytywne dla kontrolowanej jednostki czy jej kierownictwa. Zasadnie więc Sąd Okręgowy przyjął, że w tego typu sytuacjach bezprawność musi być rozumiana w sposób właściwy dla prawa cywilnego, ale z uwzględnieniem specyfiki działań organu kontrolującego, w tym także ryzyka błędu, o ile nie jest on rażący i oczywisty. Jeżeli obowiązujące przepisy przewidują określone procedury bądź nadają pewnym organom lub podmiotom określone kompetencje, to działanie w ich ramach -jeżeli narusza sferę prawnie chronionych dóbr- z reguły nie jest bezprawne, chyba, że dochodzi do wyraźnego i poważnego naruszenia przepisów, w szczególności polegającego na wykroczeniu poza cel i niezbędny zakres postępowania lub wyrażenia ocen bądź użycia sformułowań nieuzasadnionych przedmiotem i potrzebami tego postępowania i naruszającymi godność osoby, której dotyczą (np. wyroki Sądu Najwyższego z 21 października 2003 r., I PK 414/02, OSNP 2004/12/01 poz. 344, z 7 marca 2007 r., II CSK 493/06, niepubl. Czy z 18 października 2012 r., V CSK 427/11, L.).

Sąd Okręgowy rozważył zasady działania kontrolerów NIK wynikające z przepisów ustawy, zakres prowadzonej kontroli i zakres badania, oceniając, że nie doszło do przekroczenia kompetencji ustawowych w okolicznościach niniejszej sprawy. Ponadto– w ramach stosowania art. 24 k.c. -Sąd Okręgowy szczegółowo rozważył zarzuty powoda do zawartych w wystąpieniu pokontrolnym ocen, w szczególności badając, bowiem jedynie do tego był uprawniony, czy wnioski zawarte w wystąpieniu pokontrolnym oparte były o rzetelną analizę stanu faktycznego będącego przedmiotem kontroli i czy mogły zostać wywiedzione jako adekwatne do materiałów zgromadzonych w toku kontroli. Wszystkie oceny Sądu pierwszej instancji były trafne.

W odniesieniu do argumentów apelacji w tym zakresie, podnieść należy, że powód, również w apelacji nie kwestionował, że w toku inwestycji budowlanej istniały dwie – znacząco różniące się od siebie wyceny nieruchomości przy ul. (...), a wcześniej nieruchomość była wyceniana na jeszcze niższą kwotę, zaś kwota wskazana we wnioskach kontrolerów stanowi różnicę wartości nieruchomości wynikającą z opinii rzeczoznawców majątkowych, miała ona więc uzasadnione podstawy. Wątpliwości co do jasności reguł zatrudniania pracowników zostały w sposób przekonujący uzasadnione przez kontrolerów ze wskazaniem na dostrzeżone nieprawidłowości. Gdy chodzi zaś o naruszenie § 9 ust 9 Statutu (...), to oceny, czy doszło do jego naruszenia przez powoda nie zmienia podnoszona tak w zastrzeżeniach , jak i obecnie, okoliczność konsultowania i uzgadniania działań z Zarządem Województwa (...) skoro, jak trafnie przyjął Sąd pierwszej instancji to powód jako Dyrektor (...) nie podjął opisanej czynności, co jest bezsporne. Organ kontrolujący miał zatem podstawę do wskazania na powyższe naruszenie.

Sąd Apelacyjny nie stwierdza, w okolicznościach niniejszej sprawy, że działanie kontrolerów NIK konstruujących kwestionowane przez powoda wnioski wystąpienia pokontrolnego było sprzeczne z normami prawnymi, aby dopuścili się oni rażących błędów w zakresie stosowania przepisów dotyczących prowadzonej kontroli, jak również, aby ich działanie wykraczało w sposób oczywisty poza te przepisy. Wnioski znajdowały dostateczną podstawę w zgromadzonym w toku kontroli materiale i były adekwatne do poczynionych przez kontrolerów ustaleń w toku kontroli.

Bez znaczenia są wywody skarżącego dotyczące utożsamiania pojęć „kontrola” i „krytyka”, niezależnie od tego, że jest to subiektywna ocena apelującego, to należy zauważyć, że powód skonstruował roszczenie o ochronę dóbr osobistych- czci i dobrego imienia, które naruszone miały być wystąpieniem pokontrolnym NIK. Zwrócić więc należy uwagę, że zawarte w tym wystąpieniu wnioski mają m.in. charakter negatywnych ocen działań powoda jako Dyrektora (...). Z punktu widzenia prawa cywilnego mogą być więc oceniane jako wypowiedzi (oceny) krytyczne. Te zaś nie mają charakteru bezprawnego w sytuacji, gdy są oparte na wystarczających podstawach faktycznych. W tym znaczeniu również można było badać wnioski zawarte w wystąpieniu pokontrolnym i w zasadzie do tego sprowadza się ocena prawna dokonana przez Sąd pierwszej instancji. Stąd użycie sformułowania „krytyka” nie stanowi naruszenia art. 24 § 1 k.c., tym bardziej nie ma wpływu na trafność rozstrzygnięcia.

Z tych wszystkich przyczyn nie można zatem podzielić argumentacji powoda o bezprawności działania pozwanego. W konsekwencji nie doszło w zaskarżonym wyroku do naruszenia art. 23, 24 w zw. z art. 448 k.c., jak również art. 5 ust. 2 w zw. z art. 28 ust. 1 w zw. z art. 53 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli.

Wobec powyższego apelacja powoda jako nieuzasadniona podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. Kosztami postępowania apelacyjnego obciążono powoda na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. jako przegrywającego w tym postępowaniu w całości.

Beata Byszewska