Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia Beata Kozłowska

Protokolant:starszy sekretarz sądowy Marta Grzeszczyk

po rozpoznaniu w dniu 11 października 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. K. i T. K.

przeciwko Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie ewentualnie zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 29 października 2021 r., sygn. akt I C 1488/21

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. K. i T. K. kwoty po 4050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Beata Kozłowska

Sygn. akt I ACa 1032/21

UZASADNIENIE

Powodowie M. K. (poprzednio: M.) oraz T. K. złożyli pozew przeciwko Bankowi (...) S.A. w W., w którym jako roszczenie główne wysunęli żądanie ustalenia, że umowa o kredyt hipoteczny z dnia 28 maja 2007 roku o nr (...) zawarta pomiędzy stronami jest nieważna na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 189 k.p.c.

Ewentualnie, powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego banku na ich rzecz solidarni kwoty 120 288,35 PLN wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia następnego po dniu doręczeniu odpisu pozwu do dnia zapłaty, wskutek uznania niektórych, enumeratywnie wskazanych przez powodów postanowień ww. umowy za abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. i tym samym bezskuteczne względem powodów.

(...) S.A., w W. wniósł w odpowiedzi na pozew o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powodów solidarnie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 29 października 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

1. ustalił nieważność umowy o kredyt hipoteczny o nr (...), zawartej pomiędzy M. K. (poprzednio M.) i T. K. a Bankiem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. w dniu 28 maja 2007 r.;

2. zasądził od Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. K. i T. K. kwotę 11 817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Swe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i następujących ocenach prawnych:

W dniu 5 kwietnia 2007 r. M. M. (2) (obecnie: K.) i T. K. złożyli w Banku (...) S.A. z siedzibą w W. na formularzu udostępnionym przez bank wniosek kredytowy. Wnioskowana kwota kredytu wynosiła 390 000 zł, która miała zostać podwyższona o prowizję z tytułu udzielenia kredytu oraz o prowizję dla agencji nieruchomości. Jako walutę kredytu wskazano CHF, zaś okres kredytowania ustalono na 360 miesięcy.

W dniu 28 maja 2007 r. pomiędzy M. M. (2) (obecnie: K.) i T. K. a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. została zawarta umowa nr (...) o kredyt hipoteczny na kwotę 411 409,56 zł . Kredyt był indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłaconego w transzach Bank miał wysłać do kredytobiorcy pismo, informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu/transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania miały wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo odsetkowej. Celem kredytu był zakup domu w budowie od dewelopera za kwotę: 390 000,00 PLN oraz koszty wliczone w kredyt i kwota 21 409,56 PLN (§ 2 ust. 1, 2 i 3 umowy). Na wstępie umowy kredytobiorcy oświadczyli, że otrzymali Regulamin, zapoznali się z nim i zaakceptowali postanowienia w nim zawarte; ponadto zobowiązali się do spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz opłatami i prowizjami wynikającymi z Umowy i aktualnego Cennika kredyt hipoteczny/pożyczka hipoteczna w oznaczonych terminach spłaty, a także do wywiązywania się z pozostałych postanowień niniejszej umowy (§ 1 ust. 1 i 2 umowy). Okres kredytowania został określony na 360 miesięcy, w tym liczba miesięcy karencji ustalono na 3, licząc od dnia wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy (§ 1 ust. 6 umowy).

Kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej. Oprocentowanie kredytu wynosiło 3.6950% w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1.4000 p.p., stałej w całym okresie kredytowania. Odsetki miały być naliczane za każdy dzień od aktualnego salda zadłużenia. Oprocentowanie kredytu ulegało zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF). Stopa referencyjna zmieniała się w cyklu kwartalnym i przyjmowała wartość z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca poprzedzającego kolejny kwartał kalendarzowy (§ 6 umowy).

Kredytobiorcy zobowiązali się spłacić kwotę kredytu w CHF, ustaloną zgodnie
z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) S.A. Kredyt miał być spłacany w 360 ratach miesięcznych, w tym 3 rat obejmujących odsetki w okresie karencji spłaty kredytu oraz 357 równych ratach miesięcznych, które zawierać miały malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej. Spłata kredytu następować miała poprzez bezpośrednie potrącanie przez Bank należnych mu kwot z rachunku kredytobiorców w Banku o nr (...) (§ 7 ust. 1, 2 i 3 umowy)

Integralną część umowy stanowił Regulamin, Pełnomocnictwo do wykonywania czynności w imieniu kredytobiorcy oraz Cennik Kredyt Hipoteczny/Pożyczka Hipoteczna (§ 11 ust. 2 umowy).

W przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty miała być obliczana według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych Banku z dnia spłaty. W przypadku kredytu w walucie obcej kredytobiorca mógł zastrzec w umowie kredytu, iż Bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt był indeksowany, o ile ten rachunek był dostępny w aktualnej ofercie Banku (rozdział 5, § 8 ust. 3 i 4 Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A).

W dniu 21 stycznia 2008 roku pomiędzy M. M. (2) (obecnie: K.) i T. K. a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W. zawarty został aneks nr (...) do umowy o nr (...) o kredyt hipoteczny z dnia 28 maja 2007 r.

Przed zawarciem umowy kredytu powodowie poszukiwali i analizowali oferty innych banków dot. umów kredytowych, skorzystali z pomocy doradcy kredytowego. Jako najkorzystniejszą opcję przedstawiono im ofertę kredytu waloryzowanego do CHF, bowiem w tym wariancie kredytu raty miały być najniższe, a dodatkowo powodowie nie mieli zdolności kredytowej dla kredytu złotówkowego; dlatego też zdecydowali się na tę opcję. Powodom zależało na uzyskaniu środków pieniężnych na zakup domu od developera; przed podpisaniem umowy zapoznali się z jej treścią, nie otrzymali informacji, że mogą do niej wprowadzić jakiekolwiek zmiany, nie wyjaśniono powodom na czym polega indeksacja . Zdarzały się czasami przypadki negocjowania tego rodzaju umów i wprowadzenia do ich treści zmian, jednak nie były negocjowane kwestie indeksacji, tylko np. marży, przedmiotu zabezpieczenia

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że ustalił stan faktyczny sprawy na podstawie dokumentów, kserokopii oraz wydruków zgromadzonych w aktach sprawy, które nie były kwestionowane przez strony. Ponadto, Sąd ustaleń faktycznych dokonał na podstawie zeznań powodów, które uznał za wiarygodne.

Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne zeznania świadków A. D. (1) oraz J. C., chociaż świadkowie nie mieli wiedzy, jakie dokładnie informacje zostały w rzeczywistości przekazane powodom. Sąd miał na względzie, że świadkowie nie uczestniczyli bezpośrednio w zawieraniu spornej umowy, a jedynie dysponowali ogólną wiedzą o mechanizmie udzielania kredytu oraz standardowym, wzorcowym przebiegu tej procedury.

Sąd Okręgowy pominął wnioski dowodowe z opinii biegłych sądowych, sformułowane w pkt 7.4 pozwu, jak i pkt 6 odpowiedzi na pozew - na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. jako zmierzające do wykazania okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy uznał powództwo o ustalenie nieważności umowy za zasadne.

Powodowie swoje roszczenie o ustalenie nieważności całości umowy opierali na twierdzeniu, że niektóre postanowienia zawarte w umowie kredytowej o nr (...) z dnia 28 maja 2007 r. są abuzywne. Zapisy te dotyczyły indeksacji (waloryzacji) kwoty kredytu (§ 2 ust. 2 umowy), indeksacji (waloryzacji) rat kredytu (§ 7 ust. 1 umowy) i przesłanek zmiany wysokości oprocentowania kredytu (§ 8 ust. 3 umowy).

Sąd Okręgowy uznał, że zakwestionowane przez powodów postanowienia umowy stanowią niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c.

Uznał, że zawarta pomiędzy stronami umowa nie była bezpośrednio związana ani z działalnością zawodową, ani też z działalnością gospodarczą powodów.

Powodowie kwestionowali zapisy umowy dotyczące indeksacji, a zatem sposobu wypłaty kredytu i rozliczania wpłat dokonywanych na rzecz pozwanego tytułem spłaty zaciągniętego zobowiązania. Ponadto, kwestionowali również zapisy odnoszące się do przesłanek zmiany oprocentowania kredytu. Postanowienia te miały wpływ na końcową wysokość kwoty kredytu, wypłaconej w złotówkach oraz na wysokość poszczególnych rat, a więc określają świadczenia główne stron.

Przechodząc do przesłanki jednoznaczności postanowień dotyczących „klauzul waloryzacyjnych”, a więc postanowień umowy zawierających odniesienie do waluty obcej należy mieć na uwadze, że postanowienie jednoznaczne to nie tylko takie, które jest zrozumiałe pod względem gramatycznym, ale również musi być przejrzyste pod względem konsekwencji ekonomicznych, jakie z niego wynikają, w szczególności w powiązaniu z innymi postanowieniami umownymi (vide: wyrok TSUE z 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, (...), (...) v. (...)). Tymczasem postanowienia wskazywane enumeratywnie przez powodów zawierające odniesienie do franka szwajcarskiego nie są zrozumiałe pod względem ekonomicznym. Nawet przy zaawansowanej wiedzy ekonomicznej, w momencie podpisywania umowy w analizowanym przez Sąd brzmieniu, nie sposób oszacować finalnych kosztów związanych z zaciągniętym przez powodów kredytem. Powodowie nie mieli możliwości ustalenia jaką kwotę kredytu określonego w CHF rzeczywiście zaciągnęli oraz jaką kwotę kapitału w CHF będą musieli spłacić. Dodatkowo, nie znając mechanizmu ustalania kursu CHF stosowanego do wyliczeń swojego zadłużenia, a tym samym nie mieli możliwości kontrolowania poprawności jego ustalania przez bank. Postanowienia umowy kredytu zostały sformułowane na tyle ogólnikowo, że powodowie nie byli w stanie wyliczyć owego zadłużenia w tak dokładny sposób, jak mógł dokonać tego bank; również w Regulaminie udzielania kredytu hipotecznego brak jest precyzyjnych zapisów w tym zakresie. Wyżej opisana okoliczność narusza równowagę stron – bank miał bowiem sam dokonywał wyliczeń kursu CHF (a tym samym kwoty zadłużenia powodów), posiadając do tego pełną wiedzę. Nie przekazał natomiast tych informacji konsumentom i w ten sposób zostali oni pozbawieni możliwości samodzielnego wyliczenia kursu CHF oraz kwoty zaciągniętego zadłużenia w CHF. Ponadto, powodowie, jako konsumenci, nie byli władni skontrolować poprawności wyliczeń dokonanych przez pozwanego. Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwany bank w umowie kredytowej faktycznie przyznał sobie prawo do przeliczenia zobowiązania powodów po kursie przez siebie określonym, a więc tym samym – prawo do jednostronnego określenia pierwotnego zadłużenia (tj. kwoty kredytu w CHF) i tym samym jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu denominowanego do CHF poprzez wyznaczanie w obowiązujących w banku tabelach kursowych kursu sprzedaży franka szwajcarskiego oraz wartości spreadu walutowego (stanowiącego różnicę pomiędzy kursem sprzedaży a kursem zakupu waluty obcej). Zakwestionowane postanowienia umowne przyznają bowiem bankowi uprawnienie do wiążącego określania wysokości kursu sprzedaży i kupna franka szwajcarskiego bez precyzyjnych ram, wytycznych czy ograniczeń. Dawało to pozwanemu dowolność w zakresie wyboru kryteriów i ich proporcji przy ustalaniu kursu CHF w Tabeli kursów walut Banku, a co za tym idzie – w kształtowaniu wysokości zobowiązań powodów. Skonstruowanie klauzuli indeksacyjnej w sposób zastosowany w umowie było enigmatyczne, niezbyt przejrzyste i dezorientowało powodów, którzy nie wiedzieli w jaki sposób dochodzi do przeliczania wartości ich zadłużenia na CHF (przy ustalaniu kwoty kredytu w CHF podlegającej spłacie) oraz na złotówki (przy ustalaniu wysokości poszczególnych rat), a także czy obliczenia te zostały dokonane przez pozwanego prawidłowo. Przy tak skonstruowanym zapisie, powodowie mieli jedynie możliwość sprawdzenia matematycznej poprawności przeliczenia dokonanego przez pozwanego przy użyciu z góry narzuconego przez bank kursu. Powyższe rozważania wskazują, że sporne zapisy godziły w równowagę kontraktową stron, gdyż obie strony umowy powinny mieć takie same uprawnienia oraz możliwości co do dokonania oceny prawidłowości realizacji postanowień umowy. Zwłaszcza konsument, jako strona umowy ekonomicznie słabsza i mniej fachowa winien móc skorzystać z zagwarantowanej mu możliwości skontrolowania postanowień umowy poprzez precyzyjne określenie mechanizmu indeksacji oraz dokonania własnych obliczeń, tak aby przygotować się do spłaty poszczególnych rat kredytu, a ponadto skontrolować bank co do prawidłowości zastosowania mechanizmu indeksacji przy ustalaniu każdej raty kredytu.

W ocenie Sądu Okręgowego, pozwany bank w znany jedynie sobie sposób, w oparciu o znane wyłącznie jemu wskaźniki i algorytmy obliczał wysokość raty kredytu w CHF, a następnie uzyskaną wartość narzucał powodom, którzy w żaden sposób nie mogli zweryfikować poprawności działań banku. Powyższe jest o tyle istotne, że kredytobiorcy upoważnili bank „in blanco” do pobierania poszczególnych rat z ich rachunku. Sporne postanowienia umowy kredytowej zawartej przez strony były rażąco nieprzejrzyste pod względem konsekwencji ekonomicznych, jakie wiązały się z jej zawarciem.

Dla oceny abuzywności natomiast nie ma żadnego znaczenia, czy kursy CHF ostatecznie ustalone (i zastosowane w przeliczeniach dotyczących umowy kredytu łączącej strony) przez pozwanego były „rynkowe”, jak kształtowały się te kursy w porównaniu do średnich kursów NBP oraz czy były korzystniejsze dla powodów niż średnie kursy NBP i kursy innych banków. Istotny w tym zakresie jest bowiem moment zawierania umowy, a konsekwencje sposobu jej późniejszego wykonywania pozostają bez znaczenia (vide: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 roku, sygn. akt III CZP 29/17). Nawet dokonanie oceny, że kursy pozwanego były korzystne w porównaniu do kursów stosowanych przez inne podmioty nie zmienia faktu, że kursy te zostały powodom z góry narzucone, przy jednoczesnej dowolności sposobu ich kształtowania przez bank. Bez znaczenia dla tej dowolności pozostaje posiadanie przez bank swoich wewnętrznych regulacji dotyczących ustalania kursu i spreadu, skoro regulacje te nie były zawarte w treści umowy łączącej strony oraz nie były podane do wiadomości powodów w momencie zawierania umowy. Przy ogólnie wskazanych przesłankach pozwany mógł brać pod uwagę dowolnie wybrane przez siebie parametry finansowe rynku pieniężnego i kapitałowego, w dowolnie wybranych przez siebie proporcjach, co dla powodów pozostawało dalece niejednoznaczne. Wątpliwości mogły wynikać z odwoływania się w tej samej umowie do dwóch różnych walut: polskich złotych – będących walutą, w której kredyt jest wypłacany i spłacany oraz franków szwajcarskich, w której wyrażone jest saldo kredytu.

Podsumowując powyższy wątek Sąd Okręgowy stwierdził, iż analizowane klauzule umowne zostały przez pozwanego skonstruowane w taki sposób, że ich treść jest nie tylko nieprecyzyjna i mało zrozumiała, ale przede wszystkim dają one pozwanemu swobodne prawo decydowania o wartości kredytu w dowolnym czasie w arbitralny sposób.

Sąd Okręgowy zbadał również przesłankę indywidualnego uzgodnienia postanowień umownych określonej w art. 385 ¹ § 3 k.c. Wyjaśnił, że za nieuzgodnione indywidualnie należy uznać takie postanowienia, które konsument wybrał spośród kilku zaproponowanych przez przedsiębiorcę, ale które nie były przedmiotem negocjacji między stronami (klauzule narzucone) . Fakt znajomości czy też rozumienia danego postanowienia przez konsumenta, nie przesądza o tym, że zostało ono indywidualnie uzgodnione. Dla stwierdzenia dokonania z konsumentem indywidualnych uzgodnień, konieczne jest bowiem wykazanie, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, co byłoby możliwe wyłącznie w przypadku gdyby treść konkretnego zapisu była z konsumentem negocjowana, co jest szczególnie istotne w kontekście postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Ciężar udowodnienia indywidualnych uzgodnień spoczywał na pozwanym banku. Sąd Okręgowy miał przede wszystkim na uwadze, że podstawę zawarcia przedmiotowej umowy kredytu stanowiło wypełnienie i złożenie wniosku kredytowego sporządzonego na formularzu udostępnionym przez stronę pozwaną. Przedłożona do podpisu umowa stanowiła wzorzec umowny standardowo stosowany przez stronę pozwaną, który nie podlegał ani negocjacjom, ani zmianom. Kwestionowane przez powodów postanowienia dotyczące przeliczenia kwoty zaciągniętego kredytu według kursu CHF, przeliczania rat kapitałowo-odsetkowych, przesłanek zmiany oprocentowania zostały im narzucone w brzmieniu określonym we wzorcu autorstwa pozwanego banku. W ocenie Sądu pozwanemu nie udało się wykazać, że powodowie przed zawarciem umowy rzeczywiście mieli możliwość negocjacji mechanizmu indeksacji, na co jednoznacznie wskazywały omówione już powyżej zeznania świadków i powodów. Żadna z tych osób nie była w stanie potwierdzić, że przy tej konkretnej umowie doszło do negocjacji przedmiotowych zapisów wskazywanych w pozwie jako abuzywne. Bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy pozostawał fakt, że powodowie wyrazili zgodę na zaproponowane przez pozwanego warunki zawarcia umowy – skoro nie było możliwości ich modyfikacji, a ich akceptacja była warunkiem sine qua non uzyskania kredytu. W świetle powyższego Sąd stwierdził, że sporne postanowienia umowy nie zostały z powodami uzgodnione indywidualnie.

Sąd Okręgowy Uznał, że kwestionowane postanowienia umowy kredytowej kształtowały prawa powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Abuzywność powyższych zapisów wynikała z ukształtowania praw i obowiązków stron umowy z zachwianiem równowagi kontraktowej poprzez przyznanie bankowi uprzywilejowanej pozycji wobec kredytobiorców. Pozwany bank nie dał konsumentom możliwości weryfikowania działania mechanizmu, na którym oparta była indeksacja kredytu. Dopiero w przypadku gdyby pozwany przekazał stronie powodowej pełne informacje, które posiada i wykorzystuje przy określaniu zobowiązania wynikającego z umowy o kredyt i to w sposób umożliwiający kredytobiorcom dojście do tych samych wyników co do kursu CHF i stawki oprocentowania oraz samej raty kapitałowo-odsetkowej wyrażonej w złotych polskich, można byłoby uznać, że w ramach stosunku umownego łączącego strony procesu została zachowana równowaga stron. Dla zachowania dobrych obyczajów, kredytobiorca powinien posiadać wszelkie powyższe informacje bowiem oczywistym jest, że to konsument musi wiedzieć jaką dokładnie kwotę kredytu ma spłacić. Treść narzuconych przez pozwany bank postanowień umownych spowodowała, że bank narzucał swoje wyliczenia, a powodowie musieli je przyjąć bez żadnego prawa weryfikacji prawidłowości wyliczeń i prawidłowości realizacji umowy. Nie można również mówić o możliwości sprawdzenia wyliczeń pozwanego skoro w umowie i dokumentach stanowiących jej integralną część brak było określenia oraz objaśnienia precyzyjnych mechanizmów wyliczania kursu CHF i zmiennej stawki oprocentowania. Ponadto Sąd uznał, że w niniejszej sprawie naruszenie interesów powodów miało charakter rażący, gdyż naruszenie to dotyczyło nałożonego na konsumenta obowiązku spłaty kredytu o bardzo wysokiej kwocie, co wywołało dla rodziny powodów znaczne, trwające do tej pory reperkusje.

Zgodnie z art. 385 ^{( 2)} k.c., oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Dokonując indywidualnej oceny, czy postanowienia umowy stanowią postanowienia niedozwolone, Sąd jest obowiązany w szczególności uwzględnić okoliczności towarzyszące zawarciu umowy. Jak akcentuje Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w szczególności informacji przedstawianych przez przedsiębiorcę konsumentowi „informacja, przed zawarciem umowy, o warunkach umownych i skutkach owego zawarcia ma fundamentalne znaczenie dla konsumenta. To w szczególności na podstawie tej informacji ten ostatni podejmuje decyzję, czy zamierza związać się warunkami sformułowanymi uprzednio przez przedsiębiorcę” (vide: pkt 44 wyroku z dnia 21 marca 2013 r., C-92/11, (...); pkt 33 postanowienia z dnia 3 kwietnia 2014 r., C-342/13, (...); pkt 70 wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, (...); pkt 41 wyroku z dnia 23 kwietnia 2015 r., C-96/14, (...); pkt 51 wyroku z dnia 9 lipca 2015 r., C-348/14, (...); pkt 64 wyroku z dnia 21 kwietnia 2016 r., C-377/14, (...); pkt 50 z dnia 21 grudnia 2016 r., C-154/15 i C-307/15, (...); pkt 48 wyroku z dnia 20 września 2017 r., C‑186/16, (...); pkt 34 postanowienia z dnia 22 lutego 2018 r., C-126/17, (...) Bank (...); pkt 76 wyroku z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, (...) Bank (...)).

Do kwestii szczegółowych obowiązków banku zawierającego z konsumentem umowę kredytu walutowego Trybunał Sprawiedliwości odniósł się w pkt 50-51 wyroku z dnia 20 września 2017 r. C‑186/16, (...) zauważając, że „kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Po drugie, przedsiębiorca, w niniejszym przypadku bank musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, zwłaszcza w przypadku, gdy konsument będący kredytobiorcą nie uzyskuje dochodów w tej walucie. (...) w wypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. W tym względzie wymóg ów oznacza, że warunek dotyczący spłaty kredytu w tej samej walucie obcej co waluta, w której kredyt został zaciągnięty, musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych.”

Na pozwanym banku ciążył obowiązek spełnienia powyższych obowiązków informacyjnych. Jak ustalono w toku postępowania dowodowego kredytobiorcy jednak nie zostali dostatecznie poinformowani o tym, jaki rzeczywiście wpływ na wysokość spłacanych przez nich rat kredytu będzie miał wzrost kursu franka szwajcarskiego w stosunku do polskiego złotego – z zastosowaniem przedmiotowego mechanizmu indeksacji. Zasada jego działania nie została klarownie wyjaśniona - w sposób przystępny dla standardowego konsumenta, nieposiadającego zaawansowanej wiedzy ekonomicznej. W związku z powyższym Sąd uznał, że pozwany nienależycie wypełnił obciążające go obowiązki informacyjne, zwłaszcza biorąc pod uwagę wysokość udzielonego kredytu i długi okres trwania umowy. Mając powyższe na uwadze, nie sposób zgodzić się ze stwierdzeniem, że pozwany dopełnił ciążących na nim obowiązków informacyjnych i umożliwił kredytobiorcom przewidzenie rzeczywistych skutków ekonomicznych umowy kredytu, które wiązały się ze stosowaniem spornych zapisów umowy.

Bardzo podobny zapis umowny stosowany przez ten sam Bank jak kwestionowany w pozwie został już uprzednio wpisany do Rejestru klauzul niedozwolonych pod pozycją 3178, na mocy wyroku (...) wydanego pod sygn. akt XVII AmC 426/09.

W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy stwierdził, że zakwestionowane przez powodów postanowienia umowne spełniały wszystkie przesłanki z art. 385 ¹ § 1 k.c., pozwalające uznać je za postanowienia niedozwolone, które nie wiążą konsumenta i nie wywierają skutków ex tunc, tj. już od momentu zawarcia umowy.

Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie po uznaniu braku związania powodów zakwestionowanymi postanowieniami umownymi, nie jest możliwe dalsze wykonywanie tej umowy, gdyż świadczenia stron o kluczowym znaczeniu zostały wyeliminowane. Bez zapisów dotyczących sposobu spełnienia przez pozwanego świadczenia w postaci wypłaty kwoty kredytu w PLN oraz sposobu spełniania przez kredytobiorców świadczenia w postaci spłaty rat kredytu w PLN/CHF strony nie mogłyby spełnić swych świadczeń głównych, a zatem – nie mogłyby być zrealizowane podstawowe cele stron umowy. W razie pominięcia spornych zapisów, w umowie pozostałaby jedynie określona wysokość kwoty kredytu wypłaconego powodom, i to wyłącznie w złotych polskich, a nie we frankach szwajcarskich – co jest istotne z uwagi na rodzaj i charakter zawartej umowy, bowiem przekłada się wprost na wysokość zadłużenia kredytobiorców podlegającego spłacie. Tak sformułowana umowa byłaby również sprzeczna ze zgodnym zamiarem stron, natomiast dalsze wykonywanie umowy po eliminacji zapisów uznanych przez Sąd za abuzywne oznaczałoby, że strony związane są umową, której zawrzeć nie zamierzały i do której zawarcia w takiej formie nigdy by nie doszło (jako tzw. „złotówki z LIBOREM”).

Trybunał Sprawiedliwości dopuścił wyjątek od zasady przewidującej skutek w postaci bezskuteczności niedozwolonego postanowienia umownego, wskazując w pkt 85 wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r. (C-26/13, (...)), że „Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, w której umowa zawarta między przedsiębiorcą a konsumentem nie może dalej obowiązywać po wyłączeniu z niej nieuczciwego warunku, przepis ten nie sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu, które pozwala sądowi krajowemu zaradzić skutkom nieważności tego warunku poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym”, to powyższy zabieg ma wyłącznie charakter wyjątku od zasady i nie może być rozumiany w sposób rozszerzający. Aby sąd krajowy mógł zastąpić niedozwolone postanowienie umowne przepisem krajowym, w sprawie należy stwierdzić kumulatywnie spełnienie czterech przesłanek: konsekwencją bezskuteczności niedozwolonego postanowienia umownego musi być brak możliwości dalszego funkcjonowania umowy; w okolicznościach konkretnej sprawy rezultat w postaci braku ważności umowy musi być dla konsumenta niekorzystny; w prawie krajowym musi obowiązywać przepis dyspozytywny, którym można zastąpić niedozwolone postanowienie umowne; musi istnieć także odrębny przepis prawa krajowego, który pozwala sądowi krajowemu na zastąpienie niedozwolonego postanowienia umownego przepisem dyspozytywnym.

W niniejszej sprawie należało natomiast stwierdzić, że przesłanki te nie zostały spełnione. Brak jest bowiem w prawie polskim przepisu dyspozytywnego, który pozwalałby na zastąpienie niedozwolonych zapisów umowy.

W tym miejscu należy podzielić pogląd wyrażony w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 czerwca 2012 r. (C-618/10, (...)), w którym w punktach 71 i 73 wskazano wprost, że „art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie można rozumieć jako umożliwiającego sądowi krajowemu, w wypadku gdy stwierdzi on istnienie nieuczciwego warunku w umowie zawartej pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem, zmianę treści rzeczonego warunku zamiast zwykłego niestosowania go. (…) art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on uregulowaniu państwa członkowskiego (…), który zezwala sądowi krajowemu, przy stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku w umowie zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, na uzupełnienie rzeczonej umowy poprzez zmianę treści owego warunku.”

Koncepcja pozwalająca na zastąpienie postanowień umownych przewidujących przeliczenie kursów walut w oparciu o tabele kursowe banków została również co do zasady uznana za nieusprawiedliwioną przez Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z dnia 3 października 2019 r. (C-260/18, (...)). Ponadto Trybunał w tym samym wyroku stwierdził, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że po usunięciu spornych postanowień umownych odnoszących się do kursu waluty obcej CHF, postanowienia umowy nie pozwalają na zastosowanie jakiegokolwiek innego alternatywnego sposobu ustalania zmiennego oprocentowania czy też wskaźnika, który zastąpiłby odniesienie do kursu CHF. Charakter zawartej umowy, zgodny zamiar stron, a przede wszystkim fakt, że sporne zapisy umowy stanowiły główne świadczenia stron, nie pozwalają również na wykonanie umowy bez stosowania zapisów umowy, które zostały uznane za abuzywne. W konsekwencji, skoro nie istnieje ani kurs waluty obcej, ani parametry zmiany oprocentowania, które można byłoby w niniejszej sprawie zastosować, to nie sposób również określić, jaką finalnie kwotę konsumenci mają bankowi zwrócić. Nie ma również możliwości zastosowania do oprocentowania kredytu stopy referencyjnej określonej dla franka szwajcarskiego oraz parametrów finansowych rynku pieniężnego i kapitałowego Szwajcarii i traktowania go jako kredytu czysto złotowego. Taka ingerencja Sądu w zapisy umowy jawi się jako nieuprawniona, bowiem skutkowałaby wprowadzeniem do umowy elementów nie tylko nieobjętych pierwotną wolą stron, ale wręcz sprzecznych z ich wolą.

Powodowie konsekwentnie żądali ustalenia całości zawartej przez nich umowy kredytowej za nieważną. Powodowie są świadomi skutków, jakie pociąga za sobą tak sformułowane roszczenie ( w tym późniejszych rozliczeń), co wyrazili wprost w treści swoich zeznań, po tym jak sąd celowo poruszył ten wątek w trakcie przesłuchania powodów. Powodowie zdają sobie sprawę z tego, że będą musieli się rozliczyć z pozwanym bankiem z udzielonego im kredytu, a bank może dochodzić należnych mu od powodów roszczeń (w tym nie tylko wypłaconego kapitału, ale – potencjalnie – także wynagrodzenia za korzystanie z tegoż kapitału).

Mając całokształt powyższych wywodów na względzie sąd doszedł do przekonania, że niezasadne byłoby pozostawienie w obrocie prawnym przedmiotowej umowy po wyeliminowaniu z jej treści abuzywnych zapisów z jednoczesnym pozostawieniem oprocentowania wskazanego w umowie liczonego wg wskaźnika LIBOR .

Mając na uwadze poczynione powyżej rozważania prawne, Sąd uwzględnił powództwo i ustalił nieważność umowy o kredyt hipoteczny z dnia 28 maja 2007 roku o nr (...), zawartą pomiędzy M. K. (uprzednio: M.) i T. K. a Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W., o czym orzekł w pkt 1 sentencji wyroku. Sąd przy tym pozytywnie ocenił istnienie interesu prawnego po stronie powodów w rozumieniu art. 189 k.p.c., podzielając w tym zakresie wywody z pozwu (k. 14 verte akt).

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł w pkt 2 sentencji wyroku na podstawie art. 98 § 1, 1 ¹ i 3 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany bank. Zaskarżając wyrok w całości, pozwany zarzucił:

1. Naruszenie przepisów postępowania, tj.:

(i) art. 235 ² § 1 pkt. 2 i 5 w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku pozwanego o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego;

(ii) art. 233 § 1 k.p.c. przez zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego oraz dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, pozbawionej wszechstronnego i obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego i wyciągnięcie na tej wadliwej podstawie bezpodstawnych i niezgodnych z rzeczywistym stanem faktycznym wniosków leżących u podstaw wyroku, w szczególności poprzez:

a) błędne ustalenie, że kwestionowane przez powoda postanowienia umowne nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz że nie miał on możliwości negocjacji żadnego z punktów umowy, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż indeksacja kredytu do CHF i sposób jego spłaty zostały indywidualnie uzgodnione przez strony umowy:

- sam powód we wniosku o kredyt hipoteczny (dalej: „Wniosek Kredytowy”) określił podstawowe warunki kredytu (przedmiot i okres kredytowania, zabezpieczenie itp.), w tym jego walutę jako CHF, pomimo możliwości zaciągnięcia kredytu złotowego (a zatem to powód wykluczył udzielenie kredytu w PLN - doszło do indywidualnego uzgodnienia waluty kredytu jako CHF), co jednoznacznie wynika z treści dokumentacji przedstawionej w sprawie;

- pozwany wykazał, że w okresie tożsamym do tego, w którym powód zawarł z pozwanym umowę o kredyt hipoteczny nr (...) - dalej: „Umowa Kredytu”, dostępnym dla wszystkich kredytobiorców wariantem była spłata kredytu indeksowanego bezpośrednio w walucie indeksacji, z której to możliwości powód nie skorzystał, co również stanowiło element umowy mogący podlegać negocjacji już na etapie złożenia wniosku kredytowego;

- na indywidualne uzgodnienie spornych postanowień umownych w sposób jednoznaczny wskazują zeznania świadka A. D. (2);

b) błędne ustalenie, że postanowienia umowy były sformułowane w sposób niejednoznaczny, w szczególności w zakresie obowiązku informacyjnego dotyczącego ryzyka kursowego, w sytuacji, gdy:

- powodowi przedstawiono informacje dotyczące ryzyka kursowym, zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej, w zakresie znacznie przekraczającym ówczesne wymogi przewidziane przepisami prawa;

- powód musiał zapoznać się z treścią podpisywanej przez siebie umowy kredytowej, a w konsekwencji być świadomym stosowania do przeliczania wysokości jego zobowiązania stosowanej przez Bank Tabeli kursów walut obcych;

- tabela kursów stosowanych przez bank była i jest dokumentem powszechnie dostępnym zarówno na stronie internetowej, jak również w oddziałach banku i stosowanym po dziś dzień nie tylko w zakresie kredytów indeksowanych, ale też w zakresie wszelkich innych rozliczeń dewizowych z klientami, a w konsekwencji:

c) nieuprawnione przyjęcie, że powoda nie poinformowano należycie o ryzyku walutowym oraz zapewniano o stabilności kursu CHF oraz nie przedstawiono mu symulacji spłaty raty przy założeniu wzrostu kursu, w sytuacji, gdy:

- z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy wynika, że powodowi przedstawiono informację dotyczącą ryzyka związanego z zaciągnięciem zobowiązania indeksowanego oraz wykres obrazujący historię zmian kursu CHF, zaś udzielona w tym zakresie informacja była w zupełności wystarczająca, na potrzeby uzyskania przez powoda rozeznania co do ryzyka;

- powód miał możliwość spokojnego zapoznania się z przedstawioną mu informacją o ryzyku oraz przeanalizowaniu jej czy to w siedzibie banku, czy to poza oddziałem;

- bank przedstawił wszelkie niezbędne informacje dotyczące potencjalnych skutków zmiany kursów walut i stóp procentowych w dokumencie Informacja o ryzyku, z którym powód zapoznał się i zaakceptował jego treść poprzez złożenie pod nim podpisu;

- w konsekwencji, z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy wynika, iż powód był świadomy obciążających go ryzyk i kosztów świadomie je na siebie przyjmując; co więcej, ryzyka, o których powód został poinformowany, nigdy nie zrealizowały się w pełnym zakresie;

d) nieuprawnione przyjęcie, że postanowienia umowy kredytu są sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają interesy powoda, z uwagi na rzekomo niedostateczne poinformowanie powoda o ryzyku kursowym, w sytuacji, gdy:

- powoda należycie poinformowano o ryzyku kursowym związanym z zaciągnięciem zobowiązania indeksowanego do waluty obcej oraz przedstawiono mu dokumentację, z której wynika, że kurs ten podlega wahaniom;

- powód przez lata korzystał z niższego oprocentowania dzięki zastosowaniu stawki LIBOR, dzięki czemu kredyt indeksowany udzielony przez bank był kredytem tańszym w porównaniu do kredyt, który byłby udzielony w PLN;

- ustalając kursy publikowane w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku (...) S.A. (dalej: „Tabela Kursów”) bank nie działał w sposób arbitralny, a zarazem zaskakujący dla powoda, podczas gdy w rzeczywistości pozwany przedstawił dowody potwierdzające, że kursy z Tabeli Kursów ustalane były w oparciu o obiektywne, niezależne od banku dane (m.in. system (...));

- powód nie wykazał, że zastosowany przez pozwany bank kurs kupna czy sprzedaży były zawyżone czy nieuzasadnione w stosunku do przychodu pozwanego;

- powód dysponował narzędziami, które pozwalały mu na wyeliminowanie ryzyka walutowego lub co najmniej znaczne jego ograniczenie (np. przewalutowanie kredytu, możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w CHF i to już bezpośrednio od momentu zawarcia umowy Kredytu), z których jednak z własnej woli nie zdecydował się skorzystać przy zawarciu umowy, dokonując zmiany w tym zakresie dopiero w 2014 roku;

e) bezpodstawne uznanie zeznań powoda za wiarygodne i znajdujące potwierdzenie w dokumentach, a w konsekwencji oparcie na nich ustaleń faktycznych, podczas gdy charakter zeznań powoda jest subiektywny, jako strony prowadzonego postępowania i w sposób oczywisty obliczony na uzyskanie korzystnego dla niego rozstrzygnięcia, zaś charakter i cel umowy kredytu, jak również ryzyko związane z zaciągnięciem zobowiązania indeksowanego do waluty obcej, musiały być od samego początku jasne dla przeciętnego konsumenta, a zatem wyjaśnienia Powoda co do zakresu posiadanej wiedzy oraz stopnia świadomości pozostają całkowicie niewiarygodne i z tego względu nie mogą stanowić podstawy rozstrzygnięcia;

2. Naruszenie prawa materialnego, to jest:

(i) art. 189 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że powód posiadał interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności umowy kredytu,

(ii) art. 385 ¹ § 1 - 3 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez uznanie, że umowa kredytu jest nieważna z uwagi na rzekomą abuzywność kwestionowanych przez powoda postanowień umownych, w tym z uwagi na rzekome naruszenie przez bank obowiązków informacyjnych w zakresie ryzyka kursowego oraz sprzeczność z dobrymi obyczajami, podczas gdy:

a) pozwany w sposób wyczerpujący poinformował powoda o ryzyku walutowym, w związku z czym nie może być mowy o naruszeniu dobrych obyczajów,

b) postanowienia umowne kwestionowane przez powoda stanowią przedmiot świadczenia głównego stron, a ponadto zostały sformułowane jednoznacznie oraz zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz nie naruszają jego interesów;

c) kredyt udzielony powodowi jest kredytem walutowym (jego szczególnym wariantem), tj. kredytem indeksowanym do waluty obcej; saldo takiego kredytu oraz wysokość rat pozostających do spłaty są wyrażone w CHF; jedynie maksymalną kwotę podlegającą udostępnieniu kredytobiorcy oznacza się w takiej umowie w PLN, jednak jest to tylko zabieg funkcjonalny, mający zagwarantować kredytobiorcy zapewnienie środków w walucie krajowej koniecznej do osiągnięcia celu kredytu; wszystkie kluczowe elementy konstrukcyjne umowy, w tym ostateczne określenie kwoty kredytu, do zwrotu której zobowiązany jest kredytobiorca, wyliczenie rat kredytu, ustalenie stopy oprocentowania itd. mają jednak związek z walutą obcą, co jednoznacznie świadczy o walutowym charakterze takiej umowy;

d) zastosowanie do indeksacji kwoty kredytu kursu kupna z Tabeli Kursów z dnia uruchomienia kredytu było rozwiązaniem ekonomicznie uzasadnionym, odpowiadającym naturze zobowiązania i akceptowanym przez powoda - zarówno przed indeksacją, jak również po jej wykonaniu;

e) zastosowanie do przeliczenia rat kredytu na PLN kursu sprzedaży CHF z Tabeli Kursów z dnia płatności poszczególnych rat było rozwiązaniem nie tylko uzasadnionym ekonomicznie i prawnie, ale również świadomie wybranym przez powoda, który w każdej chwili mógł rozpocząć spłatę kredytu bezpośrednio w walucie obcej, zatem to powód, a nie pozwany posiadał swobodę w zakresie wyboru sposobu spłaty rat kredytu;

f) powód przez lata korzystał z niższego oprocentowania dzięki zastosowaniu stawki LIBOR, dzięki czemu kredyt indeksowany udzielony przez Bank był kredytem tańszym w porównaniu do kredyt, który byłby udzielony w PLN;

g) kurs z Tabeli Kursów, który został zastosowany do indeksacji kredytu powoda, jak również kursy z Tabeli Kursów zastosowane do przeliczenia rat kredytu z CHF na PLN, miały zawsze charakter rynkowy (czyli nie godziły w interes konsumenta) i obiektywny, tj. nie mogły być i nie były dowolnie kreowane przez Bank; dodatkowo stosowanie kursów z tabel publikowanych przez Bank znajduje ustawowe umocowanie, co Sąd I instancji w całości pominął (art. 111 ust. 1 pkt 4 Prawa Bankowego);

h) Sąd I instancji pominął kluczową kwestię, tj. fakt, że pomiędzy stronami kwestia wysokości salda zadłużenia powoda w CHF nigdy nie była wątpliwa, a zatem strony umowy znały wysokość świadczeń wzajemnych, a umowa kredytu nadaje się do wykonania, w szczególności że pozwany po wypłacie kredytu poinformował powoda o wysokości zadłużenia w CHF, a ten nie zgłaszał do tego żadnych zastrzeżeń;

i) Sąd nie zastosował obiektywnego podejścia przy badaniu skutków abuzywności umowy kredytu i oparł się wyłącznie na żądaniu kredytobiorcy pomijając stanowisko i sytuację banku oraz innych kredytobiorców;

(iii) art. 385 ^{( 1)} § 1 - 3 k.c., art. 385 ^{( 2)} k.c. w zw. z art. 1 ust. 2 i 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach (...) poprzez uznanie, że postanowienia umowy kredytowej regulujące mechanizm indeksacji kredytu do CHF, stanowią postanowienia abuzywne, podczas gdy:

a) uwzględniając wyłączenie stosowania przepisów Dyrektywy 93/13 wynikające z art. 1 ust. 2 tego aktu prawnego postanowienia umowne odzwierciedlające przepisy obowiązującego prawa - a niewątpliwie postanowienia umowy kredytu odpowiadają wymogom określonym w Prawie bankowym - należy uznać, iż sporne pomiędzy stronami postanowienia w ogóle nie powinny podlegać badaniu pod kątem ich niedozwolonego charakteru;

b) nie wystąpiły przesłanki umożliwiające taką kwalifikację tych postanowień umownych, albowiem klauzule te stanowią przedmiot świadczenia głównego stron (co wprost wskazano w uzasadnieniu Wyroku), zostały sformułowane jednoznacznie, a ponadto indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz nie naruszają jego interesów (w żadnym stopniu - tym bardziej nie naruszają ich w sposób rażący) czy wreszcie nie godzą w dobre obyczaje;

(iv) art. 4 w zw. z art, 1 ust. 1 lit. a) i lit. b) ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy — Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. i art. 1 ust. 2 Dyrektywy 93/13 poprzez ich błędną wykładnię polegającą na nie uwzględnieniu przez Sąd I instancji obowiązującego na dzień wyrokowania stanu prawnego, w którym uznanie za niedozwolone postanowienia umownego zawierającego odesłanie do Tabeli kursów banku jest wyłączone z uwagi na przyznanie przez ustawodawcę kredytobiorcom innych środków ochrony prawnej przed ryzykiem kursowym, w szczególności umożliwienie im spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej;

(v) art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 358 § 2 i § 3 k.c. poprzez ich błędną wykładnię skutkującą uznaniem, że nie istnieje przepis dyspozytywny, który mógłby zostać zastosowany do rozliczeń z tytułu umowy kredytu (przy założeniu niekorzystnej dla pozwanego interpretacji, zgodnie z którą odesłanie do Tabeli Kursów zostanie uznane za bezskuteczne), a co za tym idzie, błędnym uznaniem, że nie jest możliwe utrzymanie pomiędzy stronami umowy o zamierzonym charakterze, w sytuacji gdy możliwe jest wykorzystanie w tym zakresie kursu średniego NBP poprzez zastosowanie art. 358 § 2 i § 3 k.c. w jego aktualnym brzmieniu;

(vi) art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich w zw. z art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej poprzez nieprawidłową realizację obowiązku poinformowania powodów jako konsumentów o skutkach prawnych unieważnienia umowy kredytu indeksowanego do CHF, wskutek czego Ci nie mogli w sposób świadomy, wyraźny i swobodny wypowiedzieć się w przedmiocie dalszego podtrzymywania zarzutu abuzywnego charakteru warunków umowy;

Pozwany wniósł o zmianę postanowień dowodowych Sądu I instancji w przedmiocie pominięcia wniosków dowodowych pozwanego i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i rachunkowości na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew. Ponadto wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z dokumentu:

a) przykładowej umowy zawartej przez innego kredytobiorcę z pozwanym, w której spłata kredytu następowała bezpośrednio w walucie obcej - celem wykazania faktu: (i) możliwości spłaty zadłużenia od chwili zawarcia umowy o kredyt indeksowany bezpośrednio w walucie obcej;

(ii) indywidualnego uzgodnienia treści umowy kredytu poprzez wybranie przez powoda spłaty zadłużenia w PLN;

stanowiska Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego co do kierunków rozstrzygnięcia zagadnień prawnych przedstawionych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego dotyczących hipotecznych kredytów mieszkaniowych denominowanych lub indeksowanych do waluty obcej oraz stanowiska Prezesa Narodowego Banku Polskiego z dnia 24 czerwca 2021 roku, znak: (...) w sprawie prowadzonej przed Sądem Najwyższym pod sygn. III CZP 11/21 - celem wykazania faktu: (i) istnienia powszechnej świadomości kredytobiorców co do praw i obowiązków wynikających z umów kredytowych indeksowanych do CHF, (ii) stanowiska KNF odnośnie stopnia poinformowania i swobody podejmowania decyzji przez kredytobiorców zaciągających kredyty w walucie obcej; (iii) braku możliwości zmiany treści tych umów lub unieważnienia bez szkody dla systemu finansowego, gospodarki oraz bez pokrzywdzenia innych osób;

Pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu oraz zasądzenie od powoda na rzecz ozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Powodowie w odpowiedzi na apelacje wnieśli o oddalenia apelacji pozwanego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Pozwany w swej apelacji zakwestionował zakres przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego, wskazując na oddalenie jego wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zarzut ten nie jest zasadny. Dla oceny zakwestionowanych przez powodów postanowień umowy kredytowej, nie ma znaczenia to, według jakich konkretnie zasad i metodologii pozwany ustalał kursy kupna i sprzedaży walut obcych podawanych w Tabelach kursów walut stosowanych przez Bank, jakie czynniki wpływały na wysokość kursu walut, czy pozwany bank ustalał w swych tabelach kursy o charakterze rynkowym, po jakich kursach zgodnie ze zwyczajami i praktyką panującą na rynku dokonywane są rozliczenia transakcji kredytowych. Istotnym jest bowiem to, że w umowie nie zostały określone czynniki, w oparciu o które pozwany bank ustalał kursy walut ujmowanych w tabelach banku. Twierdzenie o dowolności pozwanego banku w ustalaniu kursów walut obcych należy odnosić do postanowień umowy, a nie ogólnej działalności banku w sektorze bankowym, konkurencji na rynku usług bankowych, która wymusza potrzebę uwzględnienia realiów rynkowych przy kształtowaniu kursów walut w tabelach banku. Dla oceny zarzutu abuzywności kwestionowanych przez powodów postanowień umowy odsyłających do kursów CHF z tabel pozwanego banku istotnym jest to, że mechanizm ustalania kursów walut obcych ujmowanych w tabelach pozwanego banku nie został zdefiniowany w spornych umowach. Bank nie określił, w jaki sposób będzie ustalał kursy walut, tak, by wynik tych ustaleń był przewidywalny dla drugiej strony umowy. Tymczasem, określane w tabelach kursy walut mają przełożenie na wysokość kwoty kredytu podlegającej wypłacie i rat kredytowych, co sprawia, że to do pozwanego należała ostatecznie decyzja o wysokości dokonywanych wypłat kredytu i wysokości poszczególnych rat, które obowiązani byli spłacać powodowie.

Pozwany wskazując na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c., zakwestionował ocenę zeznań powodów, wskazując, że nie było podstaw do uznania ich za wiarygodne. Trzeba jednakże zaważyć, że podniesieniu tego zarzutu nie towarzyszy w istocie wskazanie okoliczności, które miałyby świadczyć o wykroczeniu poza zakres swobodnej oceny dowodu, wynikający z treści art. 233 § 1 k.p.c.

Pozwany wskazując na naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. zakwestionował również poczynione w sprawie ustalenia faktyczne. Jak zostało już wyżej wskazane, przepis art. 233 § 1 k.p.c. zakreśla ramy swobodnej oceny dowodów. Z argumentacji przytoczonej w uzasadnieniu apelacji należy wywieść, że intencją pozwanego było w istocie zakwestionowanie poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych.

Pozwany zakwestionował ustalenie, że postanowienia umowy, której spór niniejszy dotyczy, nie zostały z powodami indywidualnie uzgodnione. Zarzut ten nie jest zasadny. Trafnie wskazał Sąd Okręgowy, że ciężar dowodu poczynienia z konsumentem indywidualnych uzgodnień co do treści zawieranej umowy spoczywa na pozwanym banku. Pozwany nie wykazał, by treść zakwestionowanych przez powodów postanowień, była wynikiem indywidualnych uzgodnień. Sama hipotetyczna możliwość negocjacji warunków umowy nie jest wystarczającym do uznania, że umowa była przedmiotem indywidualnych uzgodnień. Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c., postanowieniem indywidualnie uzgodnionym nie jest postanowienie, którego treść konsument mógł negocjować - jest nim takie postanowienie, które w rzeczywistości powstało na skutek indywidualnych uzgodnień. O indywidualnie uzgodnionym postanowieniu można mówić wówczas, gdy dana klauzula umowna powstała poprzez wspólne uzgodnienie jej treści przez konsumenta, jak i przedsiębiorcę. Za nieuzgodnione indywidualnie uważa się te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, zwłaszcza, jeżeli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Również sam fakt, że strony poczyniły uzgodnienia co do rodzaju kredytu, który strony postanowiły zawrzeć, jako kredytu indeksowanego kursem waluty obcej, kwoty kredytu, jego oprocentowania oraz zabezpieczeń, nie oznacza, że ujęty w umowie mechanizm indeksacji był przedmiotem indywidualnych uzgodnień.

Wbrew stanowisku pozwanego brak jest również dowodów na to, że przedmiotem indywidualnych uzgodnień było wyłączenie możliwości spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Pozwany nie przedstawił dowodów, by powodom taką propozycję postanowienia umowy przedstawiono i jedynie na skutek żądania powodów, w finalnie zawartej umowie brak jest takiego zapisu. Świadek A. D. (3) wskazała, że nie było możliwości spłaty kredytu w CHF, a taka możliwość została prowadzona po wprowadzeniu tzw. ustawy antyspreadowej. Co więcej, nie może być dowodem na poczynienie w tym zakresie indywidualnych uzgodnień stron umowa zawarta z innym klientem banku. Zgłoszony przez pozwanego wniosek dowodowy nie zasługiwał na uwzględnienie.

Nie można zgodzić się z pozwanym, że o poczynieniu indywidualnych uzgodnień co do treści zakwestionowanych przez powodów postanowień umowy świadczą zeznania świadka A. D. (3). Świadek ta jednoznacznie wskazała, że przypadki negocjacji dotyczyły różnych kwestii, ale nie były negocjowane kwestie indeksacji. Zarazem wskazała, że nie dysponuje wiedzą na temat umowy zawartej przez powodów.

Pozwany zakwestionował również ustalenie Sądu Okręgowego, że postanowienia umowy kredytu przewidujące mechanizm indeksacji, zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. Zarzut ten należy poddać ocenie łącznie z zarzutem błędnego ustalenia, że pozwany bank nie dopełnił wobec powodów ciążących na nim obowiązków informacyjnych. W sytuacji, gdy wysokość zobowiązań kredytowych powodów została powiązana z kursem waluty indeksacji, a więc zawarcie spornej umowy wiązało się z obciążeniem powodów, jako konsumentów ryzykiem walutowym, dla oceny czy postanowienia umowy są jednoznaczne, znacznie ma zakres informacji o tym ryzyku przekazany konsumentom przez udzielający kredytu bank.

W wyroku z dnia 20 września 2018 r. C - 51/17 TSUE (pkt 78), interpretując art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, wskazał, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, w której kredyt był denominowany, ale również oszacować – potencjalnie istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (podobnie TSUE w wyroku z 20 września 2017 r., C 186/16, pkt 49). Odwołując się do wcześniejszego orzecznictwa TSUE wyjaśnił, że kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowanego w walucie obcej, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku spadku wartości waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie w stosunku do waluty obcej, w której kredyt został udzielony. Ponadto przedsiębiorca, w niniejszym przypadku instytucja bankowa, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej (zob. podobnie wyrok z dnia 20 września 2017 r., C 186/16, pkt 50). Kontynuacją tej linii orzeczniczej jest wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r. (C- 776/19, pkt 65), w którym wyrażono pogląd, według którego w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej (por. pkt 74 wyroku TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19).

Mając na uwadze tak ukształtowane standardy w zakresie obowiązków informacyjnych banku wobec konsumenta, w ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że bank nie wywiązał się z obowiązku pouczenia powodów o nieograniczonym ryzyku kursowym w sposób wymagany przy umowie kredytu indeksowanego do waluty obcej. Z pewnością nie pozwala na zakwestionowanie prawidłowości ustaleń Sądu Okręgowego w tym zakresie odwołanie się do blankietowego oświadczenia podpisanego przez powodów o zapoznaniu ich z ryzykiem walutowym. Wykładni art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG należy bowiem dokonywać w ten sposób, iż wymóg przejrzystości warunków umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego w walucie obcej, które narażają kredytobiorcę na ryzyko kursowe, jest spełniony wyłącznie w sytuacji, gdy przedsiębiorca dostarczył temu kredytobiorcy dokładnych i wystarczających informacji odnośnie ryzyka kursowego, pozwalających właściwie poinformowanemu i rozsądnemu przeciętnemu konsumentowi na dokonanie oceny ryzyka potencjalnie znaczących skutków gospodarczych takich warunków umownych dla jego zobowiązań finansowych w trakcie całego okresu obowiązywania tej umowy. Okoliczność, że konsument oświadczył, iż jest w pełni świadomy potencjalnego ryzyka wynikającego z zawarcia danej umowy, nie ma sama w sobie znaczenia dla oceny, czy przedsiębiorca spełnił wymóg przejrzystości (por. postanowienie TSUE z dnia 6 grudnia 2021r., (...) Bank (...), C-670/20). Trzeba podkreślić, że nie można utożsamiać świadomości samego faktu istnienia ryzyka walutowego, ze świadomością potencjalnej skali i istoty tego ryzyka. O ile można uznać, że powodowie byli faktycznie informowani o tym, że zawarcie umowy kredytu indeksowanego wiąże się z ryzykiem walutowym, o tyle nie można zgodzić się z pozwanym, że powodowie w sposób prawidłowy zostali poinformowani o potencjalnej skali tego ryzyka.

Pozwany w swej apelacji wskazał, że powodom przekazano informacje o tym ryzyku zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej. Jeśli chodzi o dokument obejmujący sytuacje modelowe zatytułowany Informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej, to zdaniem Sądu Apelacyjnego treść tego dokumentu nie podważa trafności stanowiska Sądu Okręgowego. Trzeba zauważyć, że sytuacje modelowe przedstawione powodom jako konsumentom oparte są na założeniu, że kurs waluty indeksacji wzrośnie o 10,88%. Tego typu informacje można uznać za wprowadzające w istocie konsumentów w błąd, bowiem nie wskazują skali potencjalnego ryzyka walutowego. Co prawda do tych symulacji przedstawiono wykresy kursów franka szwajcarskiego z okresu 7 ostatnich lat przed zawarciem umowy, ale po pierwsze, wykres ten jest bardzo mało czytelny, po drugie, samo przedstawienie wykresów, bez czytelnych informacji i ostrzeżeń, że istnieje realne ryzyko, iż nastąpią istotne i to niekorzystne dla konsumenta wahania kursu waluty indeksacji, nie może być uznane za wystarczające, jeśli jednocześnie konsument otrzymał od banku symulację modelową zakładającą wzrost kursu CHF nieco ponad 10%.

Jeśli chodzi o informacje przekazane powodom ustnie, to zdaniem Sądu Apelacyjnego zgromadzony materiał dowodowy nie pozwala na ustalenie, by powodom przekazano szerszy zakres informacji niż ten ujęty w dokumentach omówionych wyżej. Świadkowie przesłuchani w sprawie nie uczestniczyli w zawarciu spornej umowy z powodami. Reasumując, nie można zgodzić się z twierdzeniami ujętymi w apelacji pozwanego banku, iż bank przekazał powodom niezbędny zakres informacji o istocie i potencjalnej skali ryzyka walutowego.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy Sąd Apelacyjny uznaje za prawidłowe i przyjmuje za własne.

Skoro abuzywność postanowień umowy należy oceniać na datę jej zawarcia, takie okoliczności, jak możliwość przewalutowania kredytu czy wcześniejszej jego spłaty, uznać należy za irrelewantne w niniejszej sprawie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego za abuzywne należy uznać te wszystkie postanowienia umowy kredytu, które przesądzają o ryzyku walutowym, a więc postanowienia regulujące mechanizm waloryzacji kredytu, jak i poszczególnych rat kredytu, z uwagi na niedopełnienie przez pozwany bank wobec powodów obowiązku informacyjnego. Sąd Okręgowy obszernie przytoczył wypowiedzi TSUE odnośnie zakresu informacji, które winny być przekazane konsumentom, zakreślając standardy informacyjne wynikające z dyrektywy 93/13. Zbędnym jest ich powielanie.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego, że w ustalonym stanie faktycznym umowne klauzule waloryzacyjne, obciążające powodów jako konsumentów nieograniczonym ryzykiem zmiany kursu waluty, w oparciu o które ustalana była wysokość zobowiązania kredytowego powodów, jak i wysokość rat kredytu, które obowiązani byli spłacać, są sprzeczne z dobrymi obyczajami i w sposób rażący naruszają interes powodów jako konsumentów (art. 385 ¹ § 1 k.c.).

Za abuzywne uznać należy również że postanowienia umowy, które odsyłają do kursów CHF z tabel pozwanego banku, w sytuacji, gdy umowa nie wskazuje obiektywnych i weryfikowalnych kryteriów oznaczenia tych kursów. Zarzuty apelacji pozwanego w tym zakresie nie są zasadne. Potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r. III CZP 40/22, w której zostało wyjaśnione, że sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia umowy kredytu, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron (zob. wyroki Sądu Najwyższego z: 22 stycznia 2016 r., sygn. akt I CSK 1049/14; 1 marca 2017 r., sygn. akt IV CSK 285/16; 19 września 2018 r., sygn. akt I CNP 39/17; 24 października 2018 r., sygn. akt II CSK 632/17; 13 grudnia 2018 r„ sygn. akt V CSK 559/17; 27 lutego 2019 r„ sygn. akt II CSK 19/18; 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17; 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18; 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18; 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 382/18; 30 września 2020 r., sygn. akt I CSK 556/18; 2 czerwca 2021 r., sygn. akt I CSKP 55/21, z 28 września 2021 r. Sygn. akt I CSKP 74/21). Odnośnie do klauzul indeksacyjnych, w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości również wskazywano na nieuczciwy ich charakter (por. np. wyroki z dnia 14 marca 2019 r. C -118/17, z dnia 20 września 2018 r. C 51/17, z dnia 20 września 2017 r., C - 186/16). Tę linię orzecznictwa potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 28 kwietnia 2022 r. III CZP 40/22. Stanowisko wyrażone w tych orzeczeniach należy podzielić, bez potrzeby powtarzania całej argumentacji prawnej. Zatem nie jest zasadny zarzut apelacji pozwanego, kwestionujący ocenę, że postanowienia dotyczące wypłaty kredytu i jego spłaty przy zastosowaniu kursów ustalanych przez bank, naruszały w sposób rażący interesy powodów. Postanowienia spornej umowy, które odsyłają do kursów CHF z tabel pozwanego banku bez wskazania w treści umowy obiektywnych i weryfikowalnych kryteriów oznaczenia tych kursów uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron.

Nie można również zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 385 ¹ § 2 k.c., którego pozwany upatruje w uznaniu przez Sąd Okręgowy, że bez postanowień, które zostały uznane za abuzywne, brak jest możliwości utrzymania w mocy spornej umowy. Określenie sposobu przeprowadzenia przeliczenia świadczeń stron odnosi się do głównego przedmiotu umowy kredytu. Bez uregulowania miarodajnego kursu waloryzacja nie może zostać przeprowadzona (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18). Również w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości przyjęto, że razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., C-118/17 i z dnia 5 czerwca 2019 r., C-38/17). W klauzuli przeliczeniowej nie da się wydzielić elementu, który normatywnie mógłby być odrębnie oceniany i stanowić podstawę do wyprowadzania wniosku o utrzymaniu waloryzacji. Brak jest również możliwości uzupełnienia umowy po eliminacji z jej treści postanowień abuzywnych.

Trafnie wskazał Sąd Okręgowy, że w wyroku z dnia 3 października 2019 r., C-260/18, TSUE negatywnie ocenił możliwość zastąpienia niewiążących konsumenta postanowień umownych poprzez zastosowanie rozwiązań opartych na ogólnych normach art. 56 k.c., 65 k.c., art. 353 ^{( 1)} k.c. i 354 k.c. TSUE wskazał, że nie jest możliwe uzupełnienie luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym. TSUE wyjaśnił, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, sąd przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Przede wszystkim chodziło tu o zaniknięcie ryzyka kursowego w sytuacji, gdy klauzule waloryzacyjne (w tej sprawie denominacyjne) określają główne świadczenia stron. W konsekwencji zastąpienie przez sąd klauzul abuzywnych, np. kursem średnim waluty obcej ogłaszanym przez NBP należy wykluczyć jako sprzeczne z celem dyrektywy 93/13.

Możliwość zastępowania przez sąd nieuczciwych warunków zawartych w umowach została więc co do zasady wykluczona. Brak jest podstaw do uznania, wobec jednoznacznego stanowiska powodów że stwierdzenie nieważności całej umowy naraża konsumentów na szczególnie niekorzystne konsekwencje.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntował się pogląd, zgodnie z którym interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. stanowi szeroką formułę, obejmującą wiele sytuacji prawnych, w których uwikłany może być podmiot występujący ‎z powództwem. Interes prawny może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Uwzględnić należy sytuację prawną żądającego, ocenianą w płaszczyźnie zarówno obecnych, ‎jak i przyszłych, ale obiektywnie prawdopodobnych stosunków prawnych z jego udziałem. Przyjmuje się jednolicie, że interes prawny istnieje wówczas, ‎gdy zachodzi niepewność stanu prawnego lub prawa, powodująca potrzebę ochrony prawnej. Interes prawny może być rozumiany jako potrzeba prawna wynikająca z określonej sytuacji prawnej w przypadku, gdy powstała sytuacja grożąca naruszeniem prawa przysługującego uprawnionemu, bądź też powstała wątpliwość co do jego istnienia. Nie należy go utożsamiać z interesem jedynie ekonomicznym. Musi to być rzeczywiście istniejąca i uzasadniona potrzeba udzielenia ochrony prawnej w wyniku ustalenia istnienia (nieistnienia) prawa ‎lub stosunku prawnego, a nie tylko wynikająca z subiektywnego zapatrywania strony. Interes prawny wyraża się wówczas w usunięciu stanu niepewności (zob. np. wyroki SN z dnia: 4 października 2001 r., I CKN 425/00; 18 czerwca 2009 r., ‎II CSK 33/09; 9 lutego 2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012, nr 7-8, poz. 101; ‎14 marca 2012 r., II CSK 252/11, OSNC 2012, nr 10, poz. 120). Ponadto w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że powód zachowuje interes prawny do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługującego mu powództwa o świadczenie lub mimo wytoczenia przeciwko niemu takiego powództwa przez stronę przeciwną ‎na podstawie spornego stosunku prawnego, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa ‎o świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku tylko powództwo o ustalenie nieistnienia tego stosunku prawnego może w definitywny sposób rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powoda i zapobiec także ‎na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w pełny sposób zaspokoić jego interes prawny (zob. np. wyroki SN z dnia: 30 października 1990 r., I CR 649/90; ‎27 stycznia 2004 r., II CK 387/02; 2 lipca 2015 r., V CSK 640/14; postanowienie ‎SN z dnia 18 listopada 1992 r., III CZP 131/92). Przyjmuje się również, że interes powodów w ustaleniu nieważności umowy jest oczywisty, bez takiego rozstrzygnięcia nie istnieje bowiem możliwość definitywnego zakończenia sporu. Ostateczne rozstrzygnięcie powództwa ‎o ustalenie nieważności części umowy zniesie stan niepewności powodów ‎co do wysokości rat i sposobu rozliczenia umowy (zob. np. wyroki SN: z dnia ‎17 marca 2022 r., II CSKP 474/22; 19 maja 2022 r., II CSKP 797/22). Przy czym należy również zwrócić uwagę, że powodowie spłacili jedynie część kredytu, ‎a nie całość. Skoro powodowie, w świetle postanowień umowy, która jest przedmiotem niniejszego sporu, winni nadal realizować obowiązki z tej umowy wynikające, to ustalenie nieważności umowy rozwiewa wątpliwości co do zakresu obowiązków kontraktowych powodów.

Nie jest również zasadny zarzut naruszenia art. 6 Dyrektywy 93/13, którego to naruszenia pozwany upatruje w nieprawidłowym poinformowaniu powodów o skutkach prawnych unieważnienia umowy. Sąd Apelacyjny podziela ocenę Sądu Okręgowego, iż stanowisko powodów zaprezentowane na rozprawie w dniu 30 września 2021 r. świadczy o świadomości po stronie powodów skutków upadku umowy. Z tych powodów, apelacja pozwanego, jako niezasadna, została oddalona w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 98 k.p.c.

Beata Kozłowska