Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:SSA Przemysław Kurzawa

Sędziowie:SA Edyta Jefimko (spr.)

SO del. Anna Szymańska-Grodzka

Protokolant:sekretarz sądowy Katarzyna Dzięciołowska

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2014r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. M. (1)

przeciwko (...)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego(...)

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 6 czerwca 2012 r.

sygn. akt I C 944/09

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od (...) na rzecz M. M. (1) kwotę 5 400 ( pięć tysięcy czterysta ) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne.

I ACa 1254/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 czerwca 2012 r. wydanym w sprawie z powództwa M. M. (1) skierowanego przeciwko (...)o zapłatę kwoty 5.184.000 zł - Sąd Okręgowy w Warszawie:

1.  zasądził od(...) na rzecz M. M. (1) kwotę 1.091.003zł z ustawowymi odsetkami od dnia 30 września 2009 r. do dnia zapłaty;

2.  oddalił w pozostałym zakresie powództwo;

3.  nakazał pobrać od (...)na rzecz Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 21.307,67 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

4.  nakazał pobrać z zasądzonego w punkcie I roszczenia od M. M. (1) na rzecz Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 85.230,68 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

5.  zasądził od M. M. (1) na rzecz (...)kwotę 4.316,60 zł tytułem częściowego zwrotu kosztów procesu.

Powyższy wyrok Sąd Okręgowy wydał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i wniosków .

Do dnia wejścia w życie dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...) nieruchomość położona w W. przy ul. (...) oznaczona nr hip. (...) i (...) o powierzchni 271,47 sążni, stanowiła współwłasność K. – A. z M. B. i Z. M., w częściach równych niepodzielnie. Z dniem 21 listopada 1945 r. grunt przeszedł na własność Gminy (...), a później Skarbu Państwa. W dniu 22 marca 1948 r. dotychczasowi właściciele złożyli wniosek o przyznanie prawa własności czasowej do nieruchomości. Orzeczeniem administracyjnym z dnia 18 sierpnia 1950 r. nr (...) Prezydium Rady Narodowej w (...) odmówiło K. – A. B. i Z. M. przyznania prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości przy ul. (...) i stwierdziło, że wszystkie budynki na nim posadowione przeszły na własność gminy. Wojewoda (...) decyzjami z dnia : 23 lipca 1991 r. nr (...), 5 lipca 1991 nr (...) i z 7 kwietnia 1992 r. nr (...) stwierdził nabycie z mocy prawa własności gruntu całej przedmiotowej nieruchomości z dniem 27 maja 1990 r. przez Gminę (...) (...). Nieruchomość położona przy ul. (...) oznaczona nr hip. (...) znajduje się obecnie na terenie obrębu (...) i w jej skład wchodzą stanowiące własność (...): działka nr (...) (KW nr (...)), przy czym sprzedano z niej 29 lokali, część działki (...) (KW nr (...)), ze sprzedanymi 24 lokalami i część działki nr (...). W dniu 28 maja 1997 r. K. B. złożyła wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia administracyjnego z dnia 18 sierpnia 1950 r. o odmowie ustanowienia prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości przy ul. (...). Aktem notarialnym z dnia 6 września 1999 r. (rep. A nr (...)) K. B. sprzedała M. M. (1) z przysługującego jej udziału wynoszącego ½ w prawach i roszczeniach do nieruchomości przy ul. (...), tj. 875/10.000 części ogółu praw za cenę 500 zł. Decyzją z dnia 8 grudnia 1999 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. w zw. z art. 7 ust. 2 dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...)stwierdziło nieważność orzeczenia administracyjnego z dnia 18 sierpnia 1950 r. Decyzja ta została doręczona Gminie (...) w dniu 27 grudnia 1999 r. Decyzją z dnia 3 stycznia 2008 r. nr (...) Prezydent (...) po rozpatrzeniu wniosku z dnia 22 marca 1948 r. ustanowił na lat 99 prawo użytkowania wieczystego udziału wynoszącego 0,4820 części gruntu o powierzchni 288 m ^{( 2)}, oznaczonego jako działka ewidencyjna nr (...) w obrębie(...) (grunt pod budynkiem), położonego w W. przy ul. (...) na rzecz:

- A. K. – w udziale wynoszącym 39765/100000 części,

- M. M. (1) – w udziale wynoszącym 8435/100000 części.

W decyzji z dnia 3 stycznia 2008 r. stwierdzono również, że grunt, do którego ustanawia się prawo użytkowania wieczystego zabudowany jest budynkiem mieszkalnym, murowanym, wybudowanym przed 1945 r. Budynek ten zgodnie z art. 5 dekretu o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze(...) stanowi odrębną od gruntu nieruchomość pozostającą własnością następców prawnych dotychczasowych właścicieli hipotecznych. Decyzja ta miała stanowić podstawę do zawarcia w formie aktu notarialnego umowy ustanowienia użytkowania wieczystego gruntu po wyłączeniu z decyzji Wojewody (...) nr (...) z dnia 5 lipca 1991 r. budynku mieszkalnego położonego na gruncie przedmiotowej nieruchomości oraz przedłożeniu przez strony protokołu zdawczo-odbiorczego budynku mieszkalnego znajdującego się na przedmiotowym gruncie przez następców prawnych poprzednich właścicieli hipotecznych od ZGN w dzielnicy (...) .W dniu 6 czerwca 2008 r. doszło do zawarcia pomiędzy A. K. i M. M. (1) umowy sprzedaży w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Na jej podstawie A. K. sprzedała M. M. (1) całe przysługujące jej prawa i roszczenia do nieruchomości przy ul. (...), z wyjątkiem roszczenia o oddanie jej przedmiotowego gruntu w użytkowanie wieczyste, a także wszelkie zobowiązania z nią związane, w szczególności prawa do rozliczenia wszelkich nakładów na nią poczynionych, za cenę w kwocie 50 zł .Na skutek zawiadomienia Burmistrza Dzielnicy (...) (...) z dnia 5 maja 2010 r. o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. Prokuratura (...) postanowieniem z dnia 28 maja 2010 r. odmówiła wszczęcia śledztwa w sprawie doprowadzenia do niekorzystnego rozporządzenia mieniem A. K. poprzez zawarcie z nią umowy sprzedaży praw do dochodzenia roszczeń do nieruchomości położnej przy ul. (...). Podstawę odmowy stanowiło ustalenie, że czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego .Na wniosek M. M. (1), decyzją z dnia 4 września 2008 r. Minister(...)stwierdził nieważność decyzji Wojewody (...) nr (...) z dnia 5 lipca 1991 r. w części stwierdzającej nabycie przez Gminę Dzielnicę (...) z mocy prawa, nieodpłatnie prawa własności budynku mieszkalnego, zlokalizowanego na nieruchomości położonej w W., przy ul. (...), oznaczonej aktualnie w ewidencji gruntów jako działka nr (...) o numerze porządkowym (...), KW nr (...) . W dniu 30 września 2008 r. doszło do przekazania w administrowanie przez (...) (ZGN w (...)) A. K. i M. M. (1) budynku przy ul. (...) o powierzchni 288 m ^{( 2)} z 9 lokalami mieszkalnymi o powierzchni użytkowej 731,81 m ^{( 2)} i 4 lokalami użytkowymi o powierzchni 92,95 m ^{( 2 )}.Pismem doręczonym (...) w dniu 13 sierpnia 2009 r. M. M. (1) zażądał kwoty 5.184.000 zł za bezumowne korzystanie z budynku(...) (działka (...)) za okres 10 lat . Na podstawie dowodu z opinii biegłego sądowego S. O. Sąd Okręgowy ustalił, że wartość utraconych korzyści związanych z niemożnością korzystania przez powoda z budynku posadowionego na nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) w okresie od dnia 29 września 1998 r. do dnia 29 września 2008 r. według wysokości czynszów najmu i innych dochodów uzyskiwanych z nieruchomości oraz cen aktualnych wyniosła łącznie 1.192.950 zł.

Sąd Okręgowy uznał powództwo za częściowo uzasadnione. M. M. (1) domagał się ostatecznie zasądzenia od (...) kwoty 5.184.000 zł tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z budynku posadowionego na nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), na działce ewidencyjnej nr (...) z obrębu(...), w okresie od dnia 29 września 1998 r. do dnia 29 września 2008 r. wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty . Powód posiadał legitymację czynną do dochodzenia od pozwanego tych roszczeń. Nie było podstaw do zakwestionowania ważności umowy sprzedaży z dnia 6 czerwca 2008 r. Umowa ta dla swej skuteczności , wbrew twierdzeniom pozwanego, nie musiała być zawarta w formie aktu notarialnego. Jej przedmiotem nie było przeniesienie prawa własności (użytkowania wieczystego) nieruchomości, nie zawierała również zobowiązania do przeniesienia takiego prawa (por. art. 158 k.c.). Dopuszczalny był również przelew wierzytelności o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z rzeczy. Niewątpliwie zapłacona przez powoda cena nabycia w stosunku do wartości roszczeń stanowiących przedmiot postępowania, była symboliczna. Jednakże przed stwierdzeniem, że zawarta umowa jest nieważna w związku z brakiem adekwatności świadczeń (art. 58 k.c.), należało ocenić sytuację, w jakiej znajdowały się strony w dacie jej zawarcia. W czerwcu 2008 r. prowadzone było nadal postępowanie administracyjne, w którym stroną aktywną byłM. M. (1). Powód sam zainicjował postępowanie dotyczące stwierdzenia nieważności decyzji komunalizacyjnych. Ponadto w tym czasie brak było jednolitego orzecznictwa, które pozwalałoby w sposób w miarę pewny określić, jakie są szanse powodzenia przy dochodzeniu roszczeń objętych umową.

Podstawę prawną roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowi art. 225 k.c. w zw. z art. 224 § 2 k.c. W ocenie sądu Okręgowego nieuzasadnione było stanowisko pozwanego, że pozostawał on posiadaczem w dobrej wierze nieruchomości budynkowej, aż do czasu wydania decyzji uchylającej decyzję komunalizacyjną. Z racji powszechności roszczeń kierowanych przez byłych właścicieli gruntów (...), już w chwili powzięcia informacji o wystąpieniu przez następcę prawnego byłego właściciela z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji odmawiającej ustanowienia prawa własności czasowej, (...) było w stanie ocenić szanse powodzenia takiego żądania, a w konsekwencji - uświadomić sobie, że podstawa prawna władania przez nie budynkiem może być wkrótce podważona ze skutkiem wstecznym. Przyjęcie stanowiska polegającego na przeprowadzeniu oceny stanu jego świadomości w oderwaniu od jego rzeczywistej wiedzy i doświadczenia, z odwołaniem się jedynie do domniemania wynikającego z obowiązywania decyzji komunalizacyjnej, w chwili orzekania już skutecznie podważonej, stanowiłoby przejaw nieuzasadnionego formalizmu w zakresie kryteriów określenia dobrej i złej wiary. Decyzja z dnia 4 września 2008 r. stanowi jedynie naturalną konsekwencję decyzji samorządowego kolegium odwoławczego. Decyzja z dnia 8 grudnia 1999 r. wywołała skutki prawne ex tunc, tzn. od dnia wydania aktu administracyjnego, który podlegał unieważnieniu. W konsekwencji nastąpiło przywrócenie do stanu poprzedniego , obowiązującego przed wydaniem aktu, którego nieważność stwierdzono. Przepis art. 5 dekretu z dnia 26 października 1945 r. stanowi, że budynki, znajdujące się na gruntach, przechodzących na własność Gminy (...) pozostają własnością dotychczasowych właścicieli. Wyjątek od wskazanego przepisu art. 5 wynika z art. 8 dekretu, stosownie do którego w razie nieprzyznania dotychczasowemu właścicielowi gruntu wieczystej dzierżawy (prawa użytkowania wieczystego) lub prawa zabudowy wszystkie budynki, położone na gruncie przechodzą na własność gminy. Zatem w dniu 27 maja 1990 r. budynek mieszkalny (zlokalizowany obecnie na działce nr (...)) nie stanowił własności Skarbu Państwa, a tym samym nie podlegał on przepisom ustawy z dnia 10 maja 1990 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych (Dz.U. nr 32, poz. 191 ze zm.). Pozwany jako samoistny posiadacz budynku utracił dobrą wiarę w chwilą zawiadomienia go o decyzji nadzorczej Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 8 grudnia 1999 r., tj. z dniem 27 grudnia 1999 r. Zatem wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z budynku przy ul. (...) winno być naliczone za okres od dnia 28 grudnia 1999 r. do dnia wydania nieruchomości, co nastąpiło 30 września 2008 r. , a zgodnie z opinią biegłego sądowego S. O. wyniosło ono łącznie 1.091.003 zł, Pomimo ustalonego kręgu następców prawnych po byłych właścicielach, ponad 7 lat (od 1999 r. do 2008 r.) zajęło Prezydentowi (...) rozpoznanie wniosku dekretowego o ustanowienie użytkowania wieczystego. Przez cały ten czas (...) korzystało z budynku, który nie był jego własnością. W takiej sytuacji nie można postawić właścicielowi , domagającemu się zapłaty wynagrodzenia , zarzutu nadużycia prawa ( art. 5 k.c.) , skoro przez lata oczekiwał on na rozpoznanie swojego wniosku.

W pozostałym zakresie Sąd Okręgowy powództwo oddalił, uznając je za bezzasadne.

Apelację od powyższego wyroku złożyło (...), zaskarżając orzeczenie w całości na podstawie następujących zarzutów :

1.  naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 224 k.c. na skutek przyjęcia, że pozwany utracił dobrą wiarę w chwili zawiadomienia go o decyzji nadzorczej Samorządowego Kolegium Odwoławczego, tj. z dniem 27 grudnia 1999 r.,

2.  naruszenia art. 58 §1 i §2 k.c. w związku z art. 83 k.c. poprzez przyjęcie, iż brak jest wystarczających podstaw do zakwestionowania umowy sprzedaży z 6 czerwca 2008 r.,

3.  naruszenia art. 229 §1 k.c. poprzez przyjęcie, iż powodowi przysługuje przymiot właściciela nieruchomości i jest legitymowany do dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.

4.  naruszenia art. 233 k.p.c. poprzez ustalenie, iż pozwanemu nie przysługiwał tytuł prawny do nieruchomości, pomimo istnienia ostatecznej decyzji komunalizacyjnej oraz poprzez ustalenie, iż brak adekwatności świadczeń w umowie sprzedaży uzasadnia stan niepewności odnośnie wyników prowadzonego postępowania,

5.  naruszenia art. 2, art. 10 oraz art. 77 Konstytucji RP poprzez ustalenie, że umowa sprzedaży nie narusza zasad współżycia społecznego, a wykonywanie prawa własności w oparciu o ostateczną decyzję administracyjną (istniejącą w obrocie prawnym) jest posiadaniem w złej wierze, a powodowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy, podczas gdy za szkodę będącą następstwem wadliwych decyzji administracyjnych przysługuje odszkodowanie.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje :

Apelacja pełna cum beneficio novorum polega na tym, że sąd drugiej instancji rozpatruje sprawę ponownie, czyli w sposób w zasadzie nieograniczony jeszcze raz bada sprawę rozstrzygniętą przez sąd pierwszej instancji. Tym samym postępowanie apelacyjne - choć odwoławcze - ma charakter rozpoznawczy (merytoryczny), a z punktu widzenia metodologicznego stanowi dalszy ciąg postępowania przeprowadzonego w pierwszej instancji. Tak określona istota i funkcja postępowania apelacyjnego sprawia , że sąd drugiej instancji może prowadzić własne postępowanie dowodowe i dokonywać oceny dowodów przeprowadzonych zarówno przez siebie, jak i sąd pierwszej instancji. Realizując obowiązek ponownego rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz dokonania jego własnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych przez sądy obu instancji dowodów, sąd ten powinien harmonizować ogólne ( art.227 k.p.c. - 315 k.p.c.) i szczególne (art.381 k.p.c. - 382 k.p.c.) reguły postępowania dowodowego, co jest nieodzowne dla respektowania zasad bezpośredniości i instancyjności postępowania. Sąd drugiej instancji może zmienić ustalenia faktyczne, stanowiące podstawę wydania wyroku sądu pierwszej instancji nawet bez przeprowadzenia postępowania dowodowego , uzasadniającego odmienne ustalenia, chyba że szczególne okoliczności wymagają ponowienia lub uzupełnienia tego postępowania.

W okolicznościach rozpoznawanej sprawy ( w związku z podniesionym w apelacji zarzutem nieważności czynności prawnej ) sąd odwoławczy uznał za celowe uzupełnienie postępowania dowodowego i dlatego postanowieniem z dnia 9 maja 2014 r. dopuścił na wniosek strony pozwanej dowód z zeznań świadka A. K. oraz przesłuchania stron, (przy czym dowód z przesłuchania stron ograniczył do zeznań powoda) na okoliczność zwartej w dniu 6 czerwca 2008 r. pomiędzy A. K. i M. M. (1) umowy, jej przyczyn oraz celu.

W oparciu o przeprowadzone dowody Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił, że umowa z dnia 6 czerwca 2008 r. została zawarta pomiędzy osobami, które znały się uprzednio. Dokonanie tej czynności prawnej przez M. M. (1) z A. K. zostało poprzedzone zawarciem z jej matką K. B. umowy sprzedaży udziału wynoszącego ½ w prawach i roszczeniach do nieruchomości przy ul. (...), tj. 875/10.000 części ogółu praw za cenę 500 zł. Natomiast od świadka powód nabył , przysługujące A. K. w stosunku do (...) , roszczenia związane z niepobranym wynagrodzeniem za korzystanie przez pozwanego z nieruchomości budynkowej, stanowiącej w części własność A. K.. Równocześnie M. M. (1) przejął zobowiązania A. K. w stosunku do (...) z tytułu poniesionych nakładów na nieruchomość. A. K. nie była zainteresowana dochodzeniem przysługujących jej roszczeń z tytułu bezumownego korzystania przez(...) z budynku , a przed zawarciem umowy konsultowała się ze swoimi dziećmi. W chwili podpisywania umowy była osobą w podeszłym wieku ( urodziła się w (...) r. ) . Nie posiadała środków na ponoszenie kosztów opłaty sądowej od pozwu, ani na ustanowienie pełnomocnika . Miała świadomość, że zbywana wierzytelność może przedstawiać bardzo dużą wartość. Umowę podpisała (po zapoznaniu się z jej treścią ) u notariusza, który poświadczał złożone przez kontrahentów podpisy (dowód zeznania świadka A. K. – 658-659 , zapis na płycie CD 00:03:58 -00:16:24 oraz zeznania powoda k- 660 - 661, zapis na płycie CD 00:18:53 – 00:38:16). Treść umowy na zlecenie powoda przygotował notariusz M. D. (1) . W § 3 umowy wystąpił błąd, bowiem zamiast nazwiska A. K. wpisano nazwisko M. D. (2), z którą powód w przeszłości zawarł inną umowę ( dowód -umowa k- 24) . Błąd ten został przez świadka i powoda sprostowany poprzez podpisanie w dniu 22 czerwca 2010 r. aneksu do umowy z dnia 6 czerwca 2008 r.( u aneks k- 128). Ponadto A. K. w formie oświadczenia potwierdziła otrzymanie od M. M. (1) ceny w kwocie 50 zł ( oświadczenia k-127 ). Po nabyciu udziału w prawie użytkowania wieczystego gruntu , oznaczonego jako działka nr (...) , A. K. swoje prawa , tj. udział w prawie użytkowania wieczystego gruntu oraz udział w prawie własności posadowionego na nim budynku , zbyła na rzecz matki powoda za kwotę 1000 000 zł. Umowę sprzedaży w dniu 19 lipca 2012 r. zawarła z M. M. (1), działającym w charakterze pełnomocnika (okoliczność przyznana przez pozwanego k- 661). A. K. nie kwestionuje zawarcia umowy z dnia 6 czerwca 2008 r. i nie zgłasza z tego tytułu żadnych pretensji wobec powoda (dowód zeznania świadka A. K. – 658-659 , zapis na płycie CD 00:03:58 - 00:16:24). (...)nie wystąpiło wobec powoda oraz A. K. z roszczeniami z tytułu nakładów poniesionych na budynek, stanowiący do gruntu odrębną nieruchomość (zeznania powoda k- 660 - 661, zapis na płycie CD 00:18:53 – 00:38:16).

Sąd Apelacyjny uznał za wiarygodne zeznania świadka i powoda, które uzupełniają się wzajemnie, a nadto znajdują potwierdzenie w pozostałym zebranym w sprawie materiale dowodowym, w postaci umowy z dnia 6 czerwca 2008 r. i aneksie do niej zawartym w dniu 22 czerwca 2010 r. , w umowie z dnia 19 lipca 2012 r . oraz oświadczeniu A. K. z dnia 22 czerwca 2010 r.

Oceniając ważność umowy z dnia 6 czerwca 2008 r. , należy stwierdzić, iż z uwagi na jej przedmiot nie musiała ona zostać zawarta w formie aktu notarialnego ( art. 158 k.c.). Mocą dokonanej czynności prawnej A. K. przelała na M. M. (1) wierzytelność o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez (...) z budynku posadowionego na działce nr (...). Powód nabył tę wierzytelność za kwotę 50 zł, równocześnie przystąpił do długu , wynikającego z roszczeń (...) w stosunku do A. K. z tytułu nakładów poniesionych na nieruchomość budynkową. Apelujący , podnosząc zarzut nieważności umowy, kwestionował zbyt niską cenę sprzedaży, co wiąże się z koniecznością wypowiedzenia się w kwestii ekwiwalentności świadczeń kontrahentów. Przelew, inaczej cesja (łac. cessio) jest umową, z mocy której wierzyciel (zbywca, zwany też cedentem) przenosi na nabywcę (cesjonariusza) wierzytelność przysługującą mu wobec dłużnika (debitora). Umową cesji dotychczasowy wierzyciel przenosi więc wierzytelność na nowego wierzyciela. Podstawowym wynikiem przelewu wierzytelności jest sukcesyjne wstąpienie cesjonariusza w miejsce cedenta. Przeniesienie wierzytelności może być dokonane pod tytułem darmym lub odpłatnym . A. K. dokonała na rzecz M. M. (1) odpłatnego przelewu wierzytelności. Ekwiwalentność świadczeń stron musi być analizowana w indywidulanie określonych okolicznościach konkretnej czynności prawnej, przy czym sam fakt, że strony zgodnie ustaliły bardzo niską cenę , nie świadczy jeszcze, iż cenę trafnie określono. O ekwiwalentności określonej w art. 487 § 1 k.c. nie decydują bowiem strony umowy ( por. W. Katner, w: Prawo zobowiązań - część szczegółowa, T. 7, red. J. Rajski, Warszawa 2004, nb. 153 i nast. i 171 i nast. ). Jeżeli strony nadają zawieranej umowie cechę wzajemności, to mają swobodę w kształtowaniu wynikającego z niej zobowiązania o tyle tylko, o ile ich postanowienia nie podważają zasady ekwiwalentności świadczeń z umowy wzajemnej ( por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2004 r., V CK 670/03, OSNC 2005/9/162 , z dnia 23 czerwca 2005 r., II CK 739/04, LEX nr 180871 oraz z dnia 5 października 2005 r., II CK 122/05, LEX nr 311313).

W ramach wyrażonej w art. 353 ^{( 1)} k.c. zasady swobody umów mieści się również przyzwolenie na faktyczną nierówność stron, która może się wyrażać nieekwiwalentnością ich wzajemnej sytuacji prawnej. Nieekwiwalentność ta stanowiąc wyraz woli stron nie wymaga, co do zasady, wystąpienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały. Jednakże obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowadzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, doszło wskutek świadomego lub tylko spowodowanego niedbalstwem, wykorzystania przez drugą stronę silniejszej pozycji. Sama dysproporcja między wartością określonych w umowie świadczeń stron nie jest jeszcze wystarczającym powodem dla uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Dla uznania takiego konieczne jest stwierdzenie rażącego zachwiania ekwiwalentności świadczeń. Przy ustaleniu, czy do niego doszło należy zaś mieć na uwadze wszelkie okoliczności, które mogą mieć wpływ na rzeczywistą wartość świadczeń (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2013 r., I CSK 651/12, LEX nr 1383037,z dnia 13 października 2005 r. IV CK 162/05, LEX nr 186899 z dnia 18 marca 2008 r., IV CSK 478/07, Lex nr 371531). Okoliczności towarzyszące zawarciu umowy z dnia 6 czerwca 2008 r. nie wskazują, aby powód wykorzystał silniejszą pozycję w stosunku do swojego kontrahenta. M. M. (1) znał wcześniej rodzinę A. K., a z jej matka zawarł uprzednio umowę o nabyciu praw i roszczeń do spornej nieruchomości. A. K. w chwili zawarcia umowy była osobą w podeszłym wieku, ale dokonanie czynności konsultowała ze swoimi dziećmi. Miała świadomość, iż zbywana wierzytelność ma dużą wartość. Nie była jednak zainteresowana dochodzeniem roszczeń o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez pozwanego z nieruchomości na drodze sądowej samodzielnie. Chciała zbyć prawa do nieruchomości, co zresztą uczyniła. Ponadto nie można pominąć, iż zawierając umowę przelewu , równocześnie M. M. (1) zobowiązał się wobec A. K. , że zaspokoi wszelkie roszczenia (...) z tytułu nakładów na sporną nieruchomość, co oznacza, iż doszło do zawarcia drugiej umowy, tj. umowy przystąpienia do długu. Umowne przystąpienie do długu jest dopuszczalne w ramach zasady swobody umów przyjętej w art. 353 ^{( 1)} k.c. Może ono mieć postać zarówno umowy między osobą trzecią a wierzycielem, jak i między osobą trzecią a dłużnikiem. Nie wymaga przy tym formy szczególnej ani też zgody - w pierwszym wypadku dłużnika, a w drugim wierzyciela. Strony nie muszą bowiem mieć świadomości formalnej kwalifikacji dokonywanych czynności prawnych. Wystarczy ich świadomość co do merytorycznej treści składanego oświadczenia woli i konkretnego zamiaru, jaki swoim działaniem chcą osiągnąć. Formalna kwalifikacja takich działań należy do sądu. Dług (kompleks obowiązków i funkcjonalnie związanych z nimi uprawnień) ciążący na dotychczasowym dłużniku, staje się długiem własnym podmiotu przystępującego. Causa przystąpienia do długu wynika ze stosunku podstawowego łączącego strony takiej czynności (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2001 r., I CKN 1287/00, Lex nr 462965, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2009 r., IV CSK 558/08, Lex nr 512966 , wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2003 r., Lex nr 567652 , wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada 1972 r., III CRN 266/72, OSNC 1973/9/160 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 28 lutego 2001 r., I ACa 90/01 , TPP 2003/1/105).

W ocenie Sądu Apelacyjnego wszystkie powyższe okoliczności świadczą, iż nie doszło do rażącego zachwiania ekwiwalentności świadczeń stron umowy wzajemnej z dnia 6 czerwca 2008 r. . Nie było więc podstaw do uznania spornej umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 58§ 2 k.c. Należy podzielić pogląd prawny Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 14 listopada 2013 r., II CSK 106/13, LEX nr 1418879, iż umowy nie można uznać za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, gdy realizuje ona zgodny cel obu stron. Umowa została zawarta przez A. K. świadomie i dobrowolnie, co do jej warunków. Zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dawał także podstaw do zakwalifikowania umowy z dnia 6 czerwca 2008 r. jako czynności pozornej w rozumieniu art. 83 § 1 zd. 1 k.c.

Zgodnie z treścią art. 509 § 1 k. c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Właściwość zobowiązania jest z mocy art. 509 § 1 k.c. jedną z negatywnych przesłanek skutecznego dokonania przelewu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2002 r., III CKN 1050/00, LEX nr 74470). W chwili zawierania umowy nie doszło jeszcze do wydania współwłaścicielom budynku, który stanowił odrębną od gruntu nieruchomość . Sąd Apelacyjny uznaje , że przeniesienie przed zwrotem rzeczy przez właściciela budynku stanowiącego odrębny od gruntu przedmiot własności na osobę trzecią wierzytelności o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy , nie sprzeciwia się właściwości zobowiązania w rozumieniu art. 509 § 1 k.c. Właścicielowi nieruchomości przysługuje roszczenie o odpowiednie wynagrodzenie za korzystanie z niej, przeciwko posiadaczowi w złej wierze, niezależnie od zgłoszenia roszczenia określonego w art. 222 § 2 k.c. Roszczenia przewidziane w art. 224 i art. 225 k.c. mogą być dochodzone przez właściciela także, gdy nie nastąpiło jeszcze wydanie nieruchomości .Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy ma charakter obligacyjny i gdy powstanie, uzyskuje byt samodzielny, niezależnie od roszczeń chroniących własność (art. 222 § 1 i 2 k.c.); może być samodzielnie dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego albo negatoryjnego i jest samodzielnym przedmiotem obrotu (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZP 29/05, OSNC 2006/4/64 i z dnia 24 lipca 2013 r., III CZP 36/13, OSNC 2014/3/24 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2006 r., V CSK 296/06, LEX nr 359471, z dnia 7 marca 1967 r., II CKN 57/96, OSNCP 1967/6-7/ 92 i z dnia 14 lutego 1967 r., I CR 443/66, OSNCP 1967/9/163 oraz uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia 2002 r., III CZP 21/02, OSNC 2002/12/149). Prezentując w uzasadnieniu postanowienia z dnia 15 kwietnia 2011 r., III CZP 7/11, OSP 2012/10/93 pogląd odmienny , Sąd Najwyższy równocześnie wskazał, iż z art. 229 § 1 zdanie pierwsze k.c. wynika, że roszczenia uzupełniające nie muszą być dochodzone jednym pozwem wraz z roszczeniem windykacyjnym. W świetle tego przepisu nie ma przeszkód do ich dochodzenia także odrębnym pozwem po wytoczeniu powództwa o wydanie rzeczy . Umowa z dnia 6 czerwca 2008 r. została zawarta przed dobrowolnym zwrotem rzeczy przez (...) właścicielom, ale pozew o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy, wytoczono po tej dacie. Nie zachodzą w tej sytuacji podstawy do kwestionowania skuteczności przelewu.

Sąd Okręgowy nie naruszył także art. 224 § 1 k.c. Zgodnie z art. 225 w związku z art. 224 § 2 k.c., właściciel rzeczy może od jej posiadacza samoistnego w złej wierze dochodzić, wraz z roszczeniem windykacyjnym (art. 222 § 1 k.c.), lub po zwróceniu mu rzeczy (art. 229 k.c.), tzw. roszczeń uzupełniających roszczenie windykacyjne., w tym m.in. roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy . Od chwili wejścia w życie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze (...), budynek posadowiony na gruncie stanowił odrębną od gruntu nieruchomość. Na podstawie art. 5 dekretu, budynki znajdujące się na gruntach, które z mocy art. 1 przeszły na własność gminy miasta W., pozostawały, w drodze wyjątku od zasady superficies solo cedit, własnością dotychczasowych właścicieli. Według art. 7 ust. 1 dekretu, dotychczasowy właściciel gruntu, prawni następcy właściciela będący w posiadaniu gruntu lub osoby prawa jego reprezentujące, a jeżeli chodzi o grunty oddane na podstawie obowiązujących przepisów w zarząd i użytkowanie - użytkownicy gruntu, mogli w ciągu sześciu miesięcy od dnia objęcia w posiadanie gruntu przez gminę zgłosić wniosek o przyznanie na tym gruncie jego dotychczasowemu właścicielowi prawa wieczystej dzierżawy z czynszem symbolicznym lub prawa zabudowy za opłatą symboliczną. W razie nieuwzględnienia wniosku, skutkiem decyzji odmownej było, stosownie do art. 8 dekretu, przejście własności budynku na gminę, a po wejściu w życie ustawy o terenowych organach jednolitej władzy państwowej - na Państwo. Przestawało tym samym istnieć w tej chwili odstępstwo od zasady superficies solo cedit. Właściciel gruntu (gmina lub Państwo) stawał się wówczas zarazem właścicielem posadowionego na nim budynku. Skutek ten upadł w następstwie stwierdzenia nieważności decyzji odmownej z mocą wsteczną. Stwierdzenie to działa ex tunc: eliminuje skutki prawne wadliwej decyzji tak, jakby ona w ogóle nie została podjęta i otwiera drogę do ponownego załatwienia sprawy. Właścicielowi nieruchomości budynkowej znajdującej się na gruncie objętym zakresem zastosowania art. 1 dekretu przysługuje roszczenie windykacyjne, a tym samym i uzupełniające je roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, także przed dniem uwzględnienia jego wniosku złożonego na podstawie art. 7 ust. 1 dekretu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CSK 160/12, LEX nr 1265540).

Ze względu na upadek z mocą wsteczną, przewidzianego w art. 8 dekretu skutku prawnorzeczowego decyzji odmawiającej uwzględnienia wniosku poprzedników prawnych A. K. złożonego na podstawie art. 7 ust. 1 dekretu , należy stwierdzić, że w okresie objętym żądaniem pozwu (...) nie miało tytułu prawnego do władania tą nieruchomością jak właściciel, czyli do samoistnego jej posiadania (art. 336 k.c.). Wynikające z art. 7 k.c. domniemanie dobrej wiary posiadacza samoistnego, od którego właściciel dochodzi na podstawie art. 225 w związku z art. 224 § 2 k.c. wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, obala dowód, że posiadacz wiedział o braku tytułu własności do znajdującej się w jego władztwie rzeczy, jak i dowód, że posiadacz w danych okolicznościach mógł się dowiedzieć o niezgodności swego władztwa nad rzeczą z rzeczywistym stanem prawnym. Doręczenie(...) decyzji stwierdzającej nieważność decyzji odmawiającej uwzględnienia wniosku o ustanowienie prawa własności czasowej do działki nr (...) , dawało podstawę do przypisania stronie pozwanej w całym okresie objętym żądaniem pozwu, posiadania budynku w złej wierze . Dobra lub zła wiara jest uzależniona od stanu świadomości posiadacza. Zła wiara wiąże się z powzięciem przez posiadacza informacji, które - racjonalnie ocenione - powinny skłonić go do refleksji, że jego posiadanie nie jest zgodne ze stanem prawnym. Okoliczności, które uzasadniałyby takie przypuszczenie podlegają indywidualnej ocenie, uzależnionej od ogólnego stanu wiedzy i doświadczenia posiadacza. (...), z racji powszechności roszczeń kierowanych przez byłych właścicieli gruntów (...), już w chwili powzięcia informacji o wystąpieniu przez następcę prawnego byłego właściciela z wnioskiem o stwierdzenie nieważności decyzji odmawiającej ustanowienia prawa własności czasowej, było w stanie ocenić szanse powodzenia takiego żądania, a w konsekwencji - uświadomić sobie, że podstawa prawna władania przez nie budynkiem może być wkrótce podważona ze skutkiem wstecznym. Przyjęcie stanowiska polegającego na przeprowadzeniu oceny stanu jego świadomości w oderwaniu od jego rzeczywistej wiedzy i doświadczenia, z odwołaniem się jedynie do domniemania wynikającego z obowiązywania decyzji komunalizacyjnej, w chwili orzekania już skutecznie podważonej, stanowiłoby przejaw nieuzasadnionego formalizmu w zakresie kryteriów określenia dobrej i złej wiary por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 2011 r., I CSK 642/10 , LEX nr 960517). (...) nie może zatem , powołując się na istnienie w okresie objętym żądaniem pozwu decyzji komunalizacyjnych twierdzić, że pozostawało w dobrej wierze, a tym bardziej, że miało tytuł prawny do władania nieruchomością podczas, gdy unieważniona została decyzja odmawiająca byłym właścicielom przyznania prawa własności czasowej. Powodowi zgodnie z treścią umów : z dnia 6 czerwca 2008 r. zawartej z A. K. i z dnia 6 września 1999 r. zawartej z K. B. , przysługuje całą wierzytelność w stosunku do pozwanego (...) o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres 10 lat.

Uznając apelację za bezzasadną Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

O kosztach procesu za II instancję rozstrzygnięto stosownie do wyniku postępowania w oparciu o art. 98§ 1 i § 3 k.p.c. w zw. z . 108§ 1 k.p.c. art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 13 ust.1 pkt 2 i § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej prawnej udzielonej z urzędu, zasądzając od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 5 400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego .