Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

POSTANOWIENIE

Dnia 14 listopada 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Marzena Konsek-Bitkowska

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2024 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa E. S. i L. S.

przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

na skutek zażalenia powodów

na postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 13 stycznia 2023 r., sygn. akt XXVIII C 23918/22

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie.

Marzena Konsek-Bitkowska

Z/ odpis postanowienia wraz z uzasadnieniem doręczyć pełn. powoda.

SSA Marzena Konsek-Bitkowska

Sygn. akt I ACz 672/24

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 30 listopada 2023 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie odrzucił jako niedopuszczalny wniosek powodów o zabezpieczenie powództwa o ustalenie przez wstrzymanie obowiązku dokonywania spłat. Sąd Okręgowy powołał się na przymusową restrukturyzację banku.

Powodowie zaskarżyli powyższe postanowienie, zarzucając naruszenie art. 135 ust. 4 ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (dalej: ustawa o BFG), art. 199 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Wnieśli o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez udzielenie zabezpieczenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie podlegało uwzględnieniu przez uchylenie zaskarżonego postanowienia.

Aktualnie pozwany został postawiony w stan upadłości. Rozważyć zatem trzeba również, czy ta zmiana stanu faktycznego oznacza, że rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie jest obecnie niedopuszczalne. W ocenie Sądu Apelacyjnego odpowiedź na to pytanie jest przecząca. Zarówno wskazany w zażaleniu przepis ustawy o BFG, jak też odnośnie przepisy prawa upadłościowego odczytywać należy w ten sposób, że wynikające z nich ograniczenia odnoszą się wyłącznie do takich roszczeń i sposobów zabezpieczenia, które sięgałyby odpowiednio do majątku banku w przymusowej restrukturyzacji lub do majątku upadłego banku.

Powołując się na art. 135 ust. 4 ustawy o BFG Sąd Okręgowy poprzestał na literalnym brzmieniu tego przepisu, nie zważając na kontekst tej regulacji prawnej. Art. 135 stanowi tymczasem w kolejnych ustępach:

1. Postępowanie egzekucyjne lub zabezpieczające skierowane do majątku podmiotu w restrukturyzacji wszczęte przed wszczęciem przymusowej restrukturyzacji podlega umorzeniu.

2. Umorzenie postępowania egzekucyjnego nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości, jeżeli przybicia udzielono przed wszczęciem przymusowej restrukturyzacji, a nabywca egzekucyjny wpłaci w terminie cenę nabycia.

3. Sumy uzyskane w umorzonym postępowaniu, a jeszcze niewydane, zwraca się do podmiotu w restrukturyzacji, chyba że zostały uzyskane ze sprzedaży składników majątkowych obciążonych rzeczowo. Umorzenie postępowania egzekucyjnego nie stoi na przeszkodzie dokonaniu podziału sum uzyskanych ze sprzedaży składników majątkowych obciążonych rzeczowo przez organ postępowania egzekucyjnego.

4. W czasie trwania przymusowej restrukturyzacji w stosunku do podmiotu w restrukturyzacji niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego i postępowania zabezpieczającego.

5. Do egzekucji świadczeń alimentacyjnych oraz rent z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę przepisów ust. 1-4 nie stosuje się.

W ocenie Sądu Apelacyjnego uwzględnienie celu wskazanej regulacji (art. 66 ustawy o BFG), a także analiza ust. 4 w kontekście pełnego art. 135 ustawy o BFG prowadzi do wniosku, że ustanowiony zakaz odnosi się do zabezpieczeń, które sięgałyby do majątku podmiotu w restrukturyzacji (z wyjątkiem roszczeń pieniężnych wymienionych w ust. 5). Chodzi bowiem o to, aby nie uszczuplać tego majątku poprzez egzekucję lub nie obciążać go dodatkowymi zabezpieczeniami. Nie można natomiast wykładać tego przepisu w sposób, który dawałby bankowi prawo do dalszego pobierania świadczeń jemu nienależnych, a już w szczególności gdy są to świadczenia spełniane przez konsumentów, na podstawie umowy, której ważność jest wysoce wątpliwa w świetle ukształtowanego orzecznictwa unijnego i krajowego. W tym zakresie dążyć bowiem należy do prounijnej wykładni prawa krajowego. W ocenie Sądu Apelacyjnego przepisy regulujące zasady przymusowej restrukturyzacji banków nie mogą podważać skuteczności dyrektywy 93/13. Tak zaś byłoby, gdyby konsumenci byli zobowiązani dokonywać dalszych nienależnych świadczeń na rzecz przedsiębiorcy, na podstawie nieważnej umowy, z tego tylko względu, że wszczęto wobec przedsiębiorcy postępowanie restrukturyzacyjne. Opisane w art. 66 ustawy o BFG cele przymusowej restrukturyzacji, jakkolwiek niezwykle istotne, nie tworzą jednak dla banku tytułu do pobierania świadczeń pieniężnych, które nie są tej instytucji należne, w szczególności z uwagi na nieważność umowy zawartej z konsumentami, która to nieważność wynika z narzucenia konsumentom niedozwolonych postanowień umownych.

Istotą niniejszej sprawy jest żądanie ustalenia, że bankowi nie przysługują wierzytelności pieniężne z umowy kredytu z uwagi na jej nieważność wywołaną abuzywnością klauzuli waloryzacyjnej. Sposób zabezpieczenia wskazany przez powodów nie podlega wykonaniu na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym, gdyż sprowadza się do unormowania praw powodów na czas procesu, przez zwolnienie ich z dalszych świadczeń na podstawie – najpewniej nieważnej – umowy kredytu. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie zachodzi zatem przeszkoda formalna do rozpoznania wniosku o zabezpieczenie, a także do jego uwzględnienia, gdyby Sąd I instancji uznał za uprawdopodobnione roszczenie powodów i interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.

Ponieważ aktualnie strona pozwana jest w upadłości, rozważyć trzeba dodatkowo właściwe regulacje prawa upadłościowego. Jak wynika z art. 146 ust. 3 ustawy - Prawo upadłościowe (dalej: p.u.), po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego.

Przyjąć jednak należy, że niedopuszczalne jest jedynie wykonywanie takiego zabezpieczenia na majątku upadłego. Samo rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie jest natomiast dopuszczalne, szczególnie gdy wniosek o zabezpieczenie wskazuje na sposób zabezpieczenia, który nie podlega wykonaniu przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o egzekucji, a dodatkowo zabezpieczenie odnosi się do roszczenia (w znaczeniu procesowym), które nie podlega zgłoszeniu do masy upadłości. Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie, bowiem strona powodowa dochodzi zabezpieczenia żądania ustalenia nieważności umowy kredytu. Nie kieruje natomiast roszczeń do masy upadłości, które mogłyby podlegać zgłoszeniu w postępowaniu upadłościowym i uwzględnieniu na liście wierzytelności. Jednocześnie wskazane we wniosku sposoby zabezpieczenia nie należą do takich, które podlegają wykonaniu na majątku upadłego.

Skoro może toczyć się postępowanie rozpoznawcze w sprawie o ustalenie, to uznać należy, że dopuszczalne jest także orzekanie o wniosku o zabezpieczenie, zaś art. 146 ust. 3 praw upadłościowego ma zastosowanie dopiero na etapie wykonania zabezpieczenia i odnosi się wyłącznie do takich sposobów zabezpieczenia, które w braku ustanowionego zakazu podlegałyby wykonaniu na majątku upadłego z odpowiednim zastosowaniem przepisów o egzekucji. Tymczasem wskazane we wniosku sposoby zabezpieczenia nie należą do takich, które podlegałyby wykonaniu w powyższy sposób.

Uznając za wadliwe zaskarżone postanowienie o odrzuceniu wniosku o zabezpieczenie, Sąd Apelacyjny orzekł o uchyleniu tego postanowienia. Oznacza to, że obowiązkiem Sądu I instancji będzie obecnie merytoryczne rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie. Sąd I instancji w pierwszej kolejności powinien przy tym wydać z urzędu stosowne postanowienia w związku z ogłoszeniem upadłości i wyznaczeniem syndyka.

Co do dopuszczalności uchylenia przez sąd odwoławczy postanowienia o odrzuceniu wniosku o zabezpieczenie Sąd Apelacyjny wskazuje, co następuje:

Przepis art. 741 § 3 k.p.c. stanowi, że sąd odwoławczy może uchylić zaskarżone postanowienie w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie jedynie w przypadku, gdy doszło do nieważności postępowania. W ocenie Sądu Apelacyjnego takie ograniczenie odnosi się jednak wyłącznie do uchylenia postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przy odpowiednim zastosowaniu art. 386 par. 4 kpc, a wobec tego odnosi się do wydanych w pierwszej instancji postanowień merytorycznych (o udzieleniu zabezpieczenia lub oddaleniu wniosku), a ponadto do postanowień formalnych wydanych na wniosek jednej ze stron, kiedy to wadliwość zaskarżonego postanowienia powinna prowadzić do jego zmiany przez oddalenie formalnego wniosku strony (np. o odrzucenie, o zawieszenie lub umorzenie postępowania zabezpieczającego). Przepis art. 741 § 3 k.p.c. zakazuje zatem uchylania postanowień w celu dokonania przez sąd pierwszej instancji ponownej oceny kwestii, o której sąd ten wypowiedział się już w zaskarżonym postanowieniu.

Na postanowienie sądu I instancji udzielające lub odmawiające zabezpieczenia przysługuje zażalenie, którego rozpoznanie aktualnie należy do sądu drugiej instancji. Gdyby zaskarżenie postanowienia o odrzuceniu wniosku o zabezpieczenie miało oznaczać konieczność merytorycznego rozpoznania wniosku o zabezpieczenie przez sąd drugiej instancji w ramach postanowienia zażaleniowego, to takie rozwiązanie prowadziłoby do nieuzasadnionego wyjątku od powyższej reguły. Ocenie w obu instancjach podlegałaby bowiem tylko kwestia formalnej dopuszczalności wniosku, natomiast merytorycznie o zabezpieczeniu wypowiadałby się wyłącznie sąd drugiej instancji, na którego postanowienie w takim przypadku nie przysługuje zażalenie.

W świetle powyższych rozważań należy dokonać systemowej wykładni art. 741 § 3 k.p.c., która prowadzi do wniosku, że możliwe jest uchylenie zaskarżonego postanowienia, jeżeli przedmiotem kontroli instancyjnej jest formalne postanowienie wydane przez sąd pierwszej instancji z urzędu, a sąd odwoławczy uzna, że brak było podstaw do wydania tego postanowienia. Uchylenie nietrafnego postanowienia formalnego wydanego z urzędu przez sąd pierwszej instancji jest odpowiednikiem postanowienia o zmianie postanowienia sądu pierwszej instancji, którym orzeczono o wniosku formalnym złożonym przez stronę.

Nie ma podstaw do takiej wykładni, w wyniku której wydanie wadliwego formalnego orzeczenia zwalniać miałoby sąd pierwszej instancji, notabene z naruszeniem zasady dwuinstancyjności, od obowiązku merytorycznego rozpoznania wniosku o zabezpieczenie, jeżeli uprawniony zaskarżył skutecznie wadliwe orzeczenie formalne. Pamiętać trzeba również, że kontrola instancyjna odnosi się do tego, co było przedmiotem rozstrzygnięcia w zaskarżonym orzeczeniu. Skoro nie orzeczono merytorycznie o wniosku o zabezpieczenie, lecz wniosek taki został odrzucony z przyczyn formalnych, to sąd odwoławczy rozpoznając zażalenie od takiego orzeczenia ocenia wyłącznie kwestię istnienia lub braku podstaw do odrzucenia wniosku.

Wobec tego uznać należy, że art. 741 § 3 kpc ustanawia zakaz uchylania postanowień merytorycznych oraz formalnych i skierowania sprawy do ponownego rozpoznania w zakresie, w jakim była ona już raz rozpoznana zaskarżonym postanowieniem. Wobec tego, z wyjątkiem nieważności postępowania, powyższy przepis nie pozwala uchylić postanowienia, którym udzielono zabezpieczenia lub oddalono wniosek o zabezpieczenie. Będzie on stał także na przeszkodzie uchyleniu postanowień rozstrzygających kwestie formalne na wniosek jednej ze stron; w tym przypadku sąd odwoławczy zobowiązany będzie samodzielnie ocenić objętą zażaleniem kwestię formalną i uznając zażalenie za słuszne zmieni zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddali wniosek formalny.

Zakaz uchylania zaskarżonego postanowienia odnieść zatem należy do postanowień wydawanych na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. Nie obejmie on natomiast uchylenia mającego podstawę w art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c., które to rozstrzygnięcie jest wyrazem dokonanej przez sąd II instancji oceny o błędności postanowienia wydanego z urzędu w kwestii formalnej.

W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny dokonał kontroli zaskarżonego postanowienia i uznał, że nie było podstaw do odrzucenia wniosku o zabezpieczenie. Wynikiem tej kontroli jest uchylenie zaskarżonego postanowienia, jako błędnego. Oznacza to, że Sąd Okręgowy jest aktualnie związany stanowiskiem sądu odwoławczego co do dopuszczalności wniosku o zabezpieczenie i będzie jego obowiązkiem merytoryczne rozpoznanie wniosku o zabezpieczenie.

Z tych względów Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. orzekł jak na wstępie.

Marzena Konsek-Bitkowska