Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 37/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 listopada 2023 r., sygn. XVIII K 147/23

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☒ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☒

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

Zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

S. W.

1.  oskarżony S. W. został nieprawomocnym wyrokiem Sądu I instancji - wydanym w trybie konsensualnym (na wniosek prokuratora złożony na podstawie art. 335 § 2 kpk) - uznany za winnego popełnienia zarzucanego jemu czynu, popełnionego w okresie od kwietnia 1994 r. do października 1998 r., stanowiącego przestępstwo z art. 18 § 1 kk w zw. z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 12 kk i przy zastosowaniu art. 4 § 1 kk i przyjęciu stanu prawnego obowiązującego w dniu 26 października 1998 r. skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 5 lat oraz karę 360 stawek dziennych grzywny przy ustaleniu jednej stawki dziennej na kwotę 417 złotych.

2.  Karalność przestępstwa przypisanego oskarżonemu w nieprawomocnym wyroku uległa przedawnieniu w październiku 1998 r.

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 listopada 2023 r.

32239-32273

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut obrazy przepisów postępowania

Art. 17 § 1 pkt 6 kpk w zw. z art. 4 kk w zw. z art. 101 kk w zw. z art. 102 kk – poprzez niedokonanie przez Sąd I instancji dostatecznej analizy stanu faktycznego, w konsekwencji niezastosowanie się do dyspozycji art. 17 § 1 pkt 6 kpk, a przez to orzeczenie merytorycznie w sprawie, pomimo przedawnienia karalności czynu opisanego w punkcie I zaskarżonego wyroku, z którego wynika, że czyn popełniony został od kwietnia 1994 r. do października 1998 r., co stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą z art. 439 § 1 pkt 9 kpk w zw. z art. 17 § 6 kpk.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Poddany kontroli instancyjnej wyrok Sądu I instancji dotknięty jest wadą mającą postać bezwzględnej przyczyny odwoławczej, której wystąpienie – z racji ciężaru gatunkowego uchybienia - decyduje o niemożności funkcjonowania orzeczenia w przestrzeni publicznoprawnej.

Dlatego, adresowany do sądu odwoławczego, regulujący podstawy uchylenia orzeczenia przepis art. 439 § 1 kpk, nakazuje temu sądowi w przypadku stwierdzenia którejś ze wskazanych w nim podstaw, uchylenie zaskarżonego orzeczenia nawet niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.

Zainicjowana apelacją obrońcy oskarżonego kontrola odwoławcza zaskarżonego wyroku potwierdziła zasadność zarzutu jego wydania pomimo przedawnienia karalności czynu nieprawomocnie przypisanego oskarżonemu przez Sąd I instancji, acz formułując zarzut wydania przez Sąd I instancji wyroku z obrazą art. 17 § 1 pkt 6 kpk implikującego zaistnienie bezwzględnej przyczyny odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt 9 kpk, skarżący nie przywołał w tym zakresie adekwatnej argumentacji, która wykazywałaby, że karalność czynu objętego tym wyrokiem ustała już w czasie wyrokowania.

Niemniej analiza okoliczności sprawy prowadzi do stwierdzenia takiego właśnie stanu rzeczy, implikując obowiązek uchylenia w całości zaskarżonego wyroku i w konsekwencji umorzenia postępowania przeciwko oskarżonemu stosownie do dyspozycji art. 17 § 1 pkt 6 kpk.

Przedawnienie karalności czynu ma charakter bezwzględny, co oznacza, że z upływem terminów przedawnienia nie ma już możliwości ukarania sprawcy. Termin przedawnienia odnosi się w pierwszym rzędzie do czasu popełnienia czynu zabronionego, którego definicję zawiera art. 6 § 1 kk. Zgodnie z tym przepisem czasem popełnienia czynu zabronionego jest czas, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, a nie czas, w którym skutek przestępny nastąpił.

In concreto, w zaskarżonym wyroku przypisano oskarżonemu, zgodnie z zarzutem, oszukańcze działanie w okresie od kwietnia 1994 r. do października 1998 r. przy czym ostatnie zachowanie umiejscowiono w dacie 28 października 1998 r.

Przestępstwo oszustwa z art. 286 § 1 kk jest przestępstwem materialnym, którego skutkiem jest niekorzystne rozporządzenie mieniem, o czym decyduje użyte w dyspozycji normy karnej znamię czynnościowe „doprowadza”, oznaczające zachowanie będące przyczyną czegoś, powodowanie, wywoływanie, co z kolei implikuje konieczność wystąpienia związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem sprawcy polegającym na wprowadzeniu w błąd, wyzyskaniu błędu lub wyzyskaniu niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania a niekorzystnym rozporządzeniem mieniem (por. wyrok SN z 15 listopada 2002 r., IV KKN 618/99). Niemniej, zgodnie z przywołaną wyżej definicją czasu popełnienia przestępstwa, czasowe ramy czynu wyznacza działanie lub zaniechanie działania, do którego sprawca był zobowiązany, a nie skutek jego działania, jakim jest rozporządzenie mieniem pokrzywdzonego, które podejmuje osoba wprowadzona w błąd, lub której błąd bądź niezdolność do należytego pojmowania przedsiębranego działania została przez sprawcę wyzyskana, w szczególności, że przestępstwo oszustwa znamienne jest celem osiągnięcia korzyści majątkowej, a nie jej faktycznym osiągnięciem.

Rozporządzenie mieniem nie mieści się też w ramach czynu ciągłego, wszak ta instytucja prawa karnego materialnego obejmuje działania sprawcy, a nie działania pokrzywdzonego, czy innych osób.

Mając zatem na uwadze kwalifikację prawną zachowań oskarżonego jako jednego czynu ciągłego z art. 12 kk (w zw. z art. 4 § 1 kk), za czas popełnienia przestępstwa w warunkach ciągłości uznać należy datę ostatniego z zachowań sprawcy składających się na to przestępstwo, czyli 28 października 1998 r. i tę datę, jako wyznaczającą koniec czynu, przyjąć trzeba za datę rozpoczęcia biegu przedawnienia.

Przestępstwo z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w czasie jego popełnienia (październik 1998 r.) zagrożone było karą pozbawienia wolności od roku do lat 10 lat, a Sąd I instancji, zgodnie z regułą art. 4 § 1 kk zastosował ustawę względniejszą, obowiązującą w czasie popełnienia przestępstwa, co zachowuje aktualność również wobec zmian wprowadzonych do art. 294 kk z dniem 1 października 2023 r. (Dz.U. 2022.2600 art. 1), w wyniku których doszło do obostrzenia odpowiedzialności warunkowanej rozmiarami mienia, w stosunku do którego popełniono przestępstwo.

W konsekwencji to zagrożenie z czasu popełnienia przestępstwa stanowi punkt wyjścia do obliczania terminów według przepisu art. 101 § 1 pkt 3 kk, który w brzmieniu pierwotnym przewidywał ustanie karalności występku zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat 10, co w odniesieniu do czynu oskarżonego przypadałoby na dzień 28 października 2008 r.

W tym okresie wszczęto postępowanie karne w sprawie (postanowienie o wszczęciu śledztwa z dnia 3 sierpnia 2000 r.) oraz przeciwko m.in. S. W..

Ustawą z dnia 3 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy Kodeks karny (Dz.U. 132.1109), wprowadzono do Kodeksu karnego przepis art. 101 § 1 pkt 2a kk., zgodnie z którym przedawnienie karalności występku zagrożonego karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat następuje, jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat 15, a w art. 2 powołanej wyżej ustawy nowelizującej unormowano kwestie intertemporalne w ten sposób, że dodany przepis znalazł zastosowanie do czynów popełnionych przed wejściem w życie tej ustawy, chyba że termin przedawnienia już upłynął.

Zważywszy, że w badanym przypadku termin przedawnienia nie ekspirował przed datą jego wydłużenia przez art. 101 § 1 pkt 2a kk, do przypisanego oskarżonemu nieprawomocnym wyrokiem przestępstwa stosować należało ów dłuższy okres przedawnienia karalności, co wydłużało tenże do 28 października 2013 r., przy czym termin ten uległ dalszemu wydłużeniu o kolejnych 10 lat ze względu na regulację art. 102 kk, według którego to przepisu, jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 101, wszczęto postępowanie, karalność przestępstw określonych w art. 101 § 1 ustaje z upływem 10 lat. Na marginesie tylko zauważyć można, że choć okres, o którym mowa w art. 102 kk został skrócony do lat 5, to w takiej formie przepis ten obowiązywał od 1 lipca 2015 r. (Dz.U. 2015.396 art. 1) do 2 marca 2016 r. (Dz.U. 2016.189 art. 1), a ponowne jego wydłużenie do lat 10 objęło również czyn zarzucany oskarżonemu, skoro zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 15 stycznia 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks karny (Dz.U. 2016.189), do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie tej ustawy zastosowanie znalazły przepisy o przedawnieniu w brzmieniu nadanym tą ustawą, chyba że termin przedawnienia już upłynął.

W konsekwencji przedawnienie karalności czynu oskarżonego nastąpiło w dniu 28 października 2023 r., a zatem jeszcze przed wydaniem zaskarżonego wyroku.

Sąd Apelacyjny nie traci z pola widzenia, że w dacie wyrokowania przez Sąd Okręgowy w Warszawie funkcjonowały w obrocie prawnym regulacje wprowadzone na mocy art. 15zzr ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2020.374; dalej: ustawa marcowa), które wchodziły w życie z dniem 31 marca 2020 r.

Przepis ten w ust. 6 stanowił, że w okresie, o którym mowa w ust. 1, nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa, przestępstwa i wykroczenia skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia. Regulacja ta została następnie uchylona przez art. 46 pkt 20 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875), która weszła w życie w dniu 16 maja 2020 r., a zatem obowiązywała jedynie w okresie od 31 marca 2020 r. do 15 maja 2020 r. włącznie, czyli 45 dni, i o tyle też - wedle jej założeń - należałoby wydłużyć okres przedawnienia czynu zarzucanego oskarżonemu S. W., co w konsekwencji prowadzić miałoby do ustalenia daty przedawnienia jego karalności na dzień 12 grudnia 2023 r.

Regulacja ta, nie wnikając nawet w kwestię jej konstytucyjności, pozostaje jednak bez znaczenia dla obliczenia terminu upływu karalności czynu oskarżonego, skoro ustanawiając przepis art. 15zzr ust. 6 ustawy marcowej, ustawodawca nie wprowadził regulacji nakazującej stosowanie tego unormowania do czynów popełnionych przed dniem jego wejścia w życie – ustawa nie zawierała przepisu intertemporalnego.

W takiej sytuacji norma ogólna art. 4 § 1 kk, nakazująca stosowanie ustawy obowiązującej poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy, nie została wyłączona, co oznacza, że regulacja wynikająca z art. 15zzr ust. 6 ustawy marcowej mogła odnosić się wyłącznie do przestępstw popełnionych w okresie od dnia wejścia w życie przepisu ją wprowadzającego do dnia jego uchylenia.

Kolejnych zmian ustawy marcowej dokonano na mocy art. 4 pkt 2 ustawy z dnia 20 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1023) poprzez dodanie art. 15zzr ¹ ust. 1. Stosownie do jego treści w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu (...)19 oraz w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu, nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe.

Pomimo wejścia w życie tego przepisu z dniem 22 czerwca 2021 r., w art. 15zzr ¹ ust. 2 uregulowano, że okresy, o których mowa w ust. 1, liczy się od dnia 14 marca 2020 r. - w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego, oraz od dnia 20 marca 2020 r. - w przypadku stanu epidemii. Przypomnieć przy tym trzeba, że stan zagrożenia epidemicznego na terenie Polski spowodowany zakażeniami wirusem (...)2 został zniesiony dopiero w dniu 1 lipca 2023 r., a wcześniej - do dnia 16 maja 2022 r. obowiązywał stan epidemii.

Okres przedawnienia czynu zarzucanego oskarżonemu podlegać miałby zatem kolejnemu wydłużeniu (zawieszeniu) w oparciu o art. 15zzr ¹ ust. 1 ustawy marcowej.

Na mocy art. 28 pkt 1 w związku z art. 40 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1860) przepis art. 15zzr ¹ ustawy marcowej został uchylony z dniem 1 października 2023 r., natomiast zawarte w art. 39 ust. 2 tej ustawy regulacje intertemporalne stanowią, że terminy przedawnienia karalności czynu oraz przedawnienia wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe, których bieg uległ zawieszeniu na podstawie art. 15zzr ¹ ustawy marcowej, biegnie dalej z dniem wejścia w życie tej ustawy.

Tym samym ustawodawca wznowił zatem bieg terminów przedawnienia z dniem 1 października 2023 r. (wejście w życie ustawy z 7 lipca 2023 r.)

Rozpoznając wniosek prokuratora złożony na podstawie art. 335 § 2 kpk o wydanie wyroku w trybie konsensualnym bez przeprowadzania rozprawy, Sąd Okręgowy w Warszawie nie przedawnienia karalności czynu, a w uzasadnienie wyroku nie zawiera treści wskazujących na badanie tej kwestii. Należy zatem domniemywać, że Sąd I instancji wydając wyrok skazujący uwzględnił regulację art. 15zzr ¹ ustawy marcowej.

W dniu 12 grudnia 2023 r. w Trybunale Konstytucyjnym zapadło rozstrzygnięcie o sygn. P 12/22, stwierdzające niezgodność przepisu art. 15zzr ¹ ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. z art. 2 Konstytucji RP, w konsekwencji którego usunięto z systemu prawnego skutek, jaki wywierał ten przepis, co oznacza, że norma prawna zawarta w tym przepisie nie oddziaływała.

Art. 178 ust. 1 Konstytucji RP nie pozostawia natomiast pola do wątpliwości, że sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.

Sąd rozstrzygając konkretną sprawę ma prawo do samodzielnego zbadania zgodności aktu niższego rzędu z ustawą zasadniczą i postąpienia zgodnie z wynikiem tego badania (vide: wyrok NSA z dnia 24 października 2000 r., sygn. akt V SA 613/00; wyrok SN z dnia 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98; ETPC w wyroku z 21 lipca 2022 r., skarga B. przeciwko Polsce nr 48762/19).

Sąd Najwyższy w wyroku z 8 sierpnia 2017 r., I UK 325/16, wskazał, że sąd jest wręcz obowiązany do oceny konstytucyjności przepisu ustawy w ramach ustalania, który przepis obowiązującego prawa będzie zastosowany do rozstrzygnięcia danego stanu faktycznego w indywidualnej sprawie. Odmowa zastosowania przepisu ustawy uznanego przez sąd za sprzeczny z Konstytucją nie narusza zatem kompetencji Trybunału Konstytucyjnego i nie ma bezpośredniego związku z tymi kompetencjami. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności, jak też niezgodności z ustawą zasadniczą, byłoby wyraźnie sprzeczne z art. 8 ust. 2 Konstytucji, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod pojęciem „stosowanie” należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie prawa (por. także uchwałę Sądu Najwyższego z 4 lipca 2001 r., III ZP 12/01 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z 7 kwietnia 1998 r., I PKN 90/98; z 20 sierpnia 2001 r., III RN 189/00; z 8 stycznia 2009 r., I CSK 482/08).

Dokonywanie samodzielnego badania przez sąd powszechny zgodności ustawy z Konstytucją w ramach tzw. doktryny konieczności jest uzasadnione i konieczne zwłaszcza, gdy nie istnieją warunki pozwalające na uzyskanie rozstrzygnięcia w przedmiocie oceny zgodności z Konstytucją dokonywanego przez Trybunał Konstytucyjny. W tej kwestii w doktrynie wyrażono pogląd, że jeżeli wystąpi sytuacja, w której sąd w określonej sprawie zdecyduje, że przepisu ustawy, który miałby stanowić podstawę lub przesłankę rozstrzygnięcia, nie da się pogodzić (w drodze zastosowania prokonstytucyjnej wykładni) z określoną normą lub zasadą konstytucyjną, a jednocześnie w sprawie nie wypowiadał się dotąd Trybunał Konstytucyjny, jak również nie istnieją warunki pozwalające na uzyskanie rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego, to sąd ten dysponuje kompetencją do odmowy zastosowania (pominięcia) tego przepisu przy wydawaniu rozstrzygnięcia (tak: Prof. L. Garlicki, „Sądy a Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej”, „Przegląd Sądowy” 2016, nr 7–9, s. 22).

W sytuacji, gdy nie jest możliwe wyeliminowanie sprzeczności pomiędzy normą konstytucyjną i ustawową w procesie wykładni w zgodzie z Konstytucją, a jednocześnie nie można uzyskać niebudzącego wątpliwości prawnych rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego w tym względzie, sąd powszechny w myśl „doktryny konieczności” powinien wziąć tę odpowiedzialność na siebie. Wynika to z obowiązku zapewnienia obywatelowi w ramach procesu wymierzania sprawiedliwości prawa do sądu bezpośrednio na podstawie Konstytucji (art. 45 ust. 1 oraz art. 8 ust. 2 Konstytucji RP).

W powyższym kontekście przywołać należy stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu uchwały z 23 marca 2016 r., III CZP 102/15, z którego wynika, że co do zasady oceny zgodności z Konstytucją norm prawnych nie dokonuje ad casum Sąd Najwyższy lub sądy powszechne, lecz założenie to obowiązuje dopóty, dopóki Trybunał Konstytucyjny jest władny - w istniejącym otoczeniu normatywnym - realizować swoje funkcje ustrojowe.

W świetle przywołanych argumentów, mając na uwadze, że Sąd Okręgowy w związku z rozpoznawaniem niniejszej sprawy, a zatem przy wydawaniu w niej indywidualnego rozstrzygnięcia, był uprawniony do zbadania - w ramach rozproszonej kontroli konstytucyjnej (na podstawie art. 8 ust. 2 w zw. z art. 178 ust. 1 Konstytucji) - zgodności z ustawą zasadniczą przepisu art. 15 zzr ¹ ust. 1 ustawy marcowej, jako niezgodnego z art. 2 Konstytucji RP, które to badanie winno prowadzić do jego pominięcia, a to z kolei musiałoby skutkować koniecznością umorzenia postępowania z powodu negatywnej przesłanki procesowej w postaci przedawnienia karalności.

Badanie takie prowadzi bowiem do stwierdzenia, że niezgodność przepisu art. 15zzr ¹ ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. z art. 2 i art. 92 ust. 1 Konstytucji RP, nie pozwala na jego zastosowanie w indywidualnej sprawie.

Należy wszak podkreślić, że w przywołanych unormowaniach nie wskazano terminu obowiązywania zawieszenia biegu terminów przedawnienia karalności, wprowadzając ich spoczywanie na czas nieokreślony, zależny wyłącznie od decyzji ministra właściwego do spraw zdrowia, podejmowanej na poziomie aktu podustawowego w postaci rozporządzenia wykonawczego w przedmiocie ustania stanu zagrożenia epidemicznego lub epidemii (delegacja na podstawie art. 46a ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, zwana dalej ustawą sanitarną). Modyfikacja ustawowo określonych terminów przedawnienia karalności w oparciu o akt prawny niższej rangi, jawi się rozwiązaniem w sposób oczywisty sprzecznym z art. 2 Konstytucji i godzi w zasadę ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. Nie można wszak w demokratycznym państwie prawnym, w którym obowiązuje określona hierarchia źródeł prawa, przekazywać na niższe szczeble prawodawstwa spraw, które powinny być regulowane ustawowo. Skoro ustawa reguluje terminy przedawnienia, to również rangi ustawowej wymaga każdorazowa zmiana tych terminów, w szczególności, że decydują one o możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej, a zatem ściśle wiążą się ze sferą praw i wolności obywatelskich.

Uzależnienie przywrócenia biegu spoczywających terminów przedawnienia od nieograniczonej żadnymi rygorami decyzji ministra, może prowadzić do ingerencji w te prawa poprzez wykorzystanie takiego instrumentu do dyskrecjonalnej manipulacji terminami przedawnień, podporządkowanej konkretnym sytuacjom procesowym, choćby w imię interesów politycznych. Sama potencjalna możliwość w tym względzie nie da się pogodzić z konstytucyjną zasadą wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP, z której wywodzona jest ochrona zaufania jednostki do państwa i stanowionego przez nie prawa (z zasadą lojalności państwa wobec obywateli), ściśle związana z bezpieczeństwem prawnym jednostki, którego fundamentem jest przewidywalność prawa stanowionego przez państwo oraz respektowanie przez władzę działań podejmowanych w zaufaniu do państwa (gwarancje ochrony wolności człowieka), co podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 7 lutego 2001 r., K 27/00 podnosząc, że zasada ta wyraża się m.in. w takim stanowieniu i stosowaniu prawa, aby przyjmowane przez ustawodawcę nowe unormowania nie zaskakiwały ich adresatów, którzy powinni mieć czas na dostosowanie się do zmienionych regulacji i spokojne podjęcie decyzji co do dalszego postępowania.

Zasada pewności prawa wywodzona z art. 2 Konstytucji, jako nieodzowny element państwa prawnego, musi być realizowana poprzez takie kształtowanie prawa, aby zapewnić jednostce bezpieczeństwo prawne, a zatem prawo winno mieć cechy, które „umożliwią jednostce decydowanie o swoim postępowaniu w oparciu o pełną znajomość przesłanek działania organów państwowych oraz konsekwencji prawnych, jakie jej działania mogą pociągnąć za sobą. Jednostka winna mieć możliwość określenia zarówno konsekwencji poszczególnych zachowań i zdarzeń na gruncie obowiązującego w danym momencie stanu prawnego, jak też oczekiwać, że prawodawca nie zmieni ich w sposób arbitralny. Bezpieczeństwo prawne jednostki związane z pewnością prawa umożliwia więc przewidywalność działań organów państwa a także prognozowanie działań własnych” (wyrok TK z 14 czerwca 2000 r. – P 3/00).

Wymóg takiego standardu dotyczy zarówno treści prawa jak i sposobu jego stanowienia.

W tym kontekście trzeba podkreślić, że rozporządzenie, jako akt normatywny o charakterze wykonawczym w stosunku do ustawy, winno znaleźć szczegółowe upoważnienie w ustawie, do której jego funkcja wykonawcza się odnosi, gdy tymczasem w badanych realiach, decyzja, od której uzależnione było zakończenie stanu epidemii i zagrożenia epidemicznego, a w konsekwencji zakończenie spoczywania terminów przedawnienia, upatrywała upoważnienia ustawowego w wydanej w 2008 r. ustawie sanitarnej, która z kwestią przedawnienia karalności nie miała żadnych powiązań i została wprowadzona na wiele lat przed zaistnieniem stanu epidemicznego i stanu epidemii, który legł u podstaw regulacji zawartej w art. 15zzr ¹ ust. 1 ustawy marcowej.

Omawiana regulacja wieloaspektowo narusza zatem zasady zaufania do państwa i pewności prawa, które wpisane są w istotę demokratycznego państwa prawa, a które nie stwarzają pola do wykreowani sytuacji, gdzie minister do spraw zdrowia miałby skutecznie wpływać na sytuację prawną jednostki w zakresie jego odpowiedzialności karnej, której limitowana czasem dopuszczalność reguluje ustawa karna materialna.

Pogłębia taki stan rzeczy fakt wprowadzenia regulacji z art. 15 zzr ¹ ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. aż 15 miesięcy po rozpoczęciu stanu epidemii oraz nadanie jej retroaktywnego skutku, przy jednoczesnym całkowitym pominięciu stanu faktycznego, w którym instytucje wymiaru sprawiedliwości przez cały okres obowiązywania stanu epidemii i stanu zagrożenia epidemicznego, przy zachowaniu odpowiednich obostrzeń sanitarnych, funkcjonowały w sposób nieodbiegający od tego sprzed pandemii i skuteczny, co łącznie decyduje o braku proporcjonalności wprowadzonych rozwiązań.

„Z zasady ochrony zaufania do państwa i prawa wywodzona jest również zasada ochrony interesów w toku. Stwierdzenie jej naruszenia wymaga ustalenia, że wcześniej obowiązujące przepisy prawa wyznaczyły określony horyzont czasowy dla przedsięwzięć rozłożonych w czasie, a jednostka na gruncie tych przepisów przystąpiła do realizacji tego przedsięwzięcia, po czym nastąpiła w sposób zaskakujący dla niej zmiana tych przepisów” (vide: Piotr Tuleja (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II; wyrok TK z 25 listopada 1997 r. – K 26/97)”.

Faktyczna niemożliwość przewidywania - zależnego od przyszłej i niepewnej decyzji ministra - terminu przedawnienia karalności czynu, a zatem kresu grożącej odpowiedzialności karnej pozostaje w kolizji do zasady ochrony zaufania do państwa i prawa, które to prawo może ingerować w bieg terminów, które nie wyekspirowały (nie dochodzi w takim wypadku do ingerencji w prawo nabyte), jednak musi to czynić w sposób jasny i dookreślony oraz zgodny z zasadami prawidłowej legislacji, której ważną składową jest każdorazowe stanowienie prawa z odpowiednim vacatio legis, które stworzy obywatelom realne warunki na dostosowanie się do nowej regulacji (por. wyrok TK z 15 grudnia 1997 r. – K 13/97).

Zasada pewności prawa i bezpieczeństwa prawnego obywateli wymaga również formułowania przepisów, zwłaszcza dotyczących praw i obowiązków, w sposób jasny, prosty i precyzyjny, aby nie wprowadzać niepewności obywateli co do ich zakresu i nie dawać zbyt dużej swobody organom władzy w ich dookreślaniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego brak wskazania w przepisach tzw. covidowych jednoznacznych reguł wyznaczających poddający się przewidywaniu sposób obliczania terminu przedawnienia karalności przestępstw i przestępstw skarbowych decyduje o takim poziomie niedookreśloności przepisu prawa, który samodzielnie implikuje jego niezgodność z wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP zasadą państwa prawnego.

Wskazać wreszcie należy, że zgodnie a art. 92 ust. 1 Konstytucji RP „rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.”

Szczegółowość upoważnienia zawartego w ustawie stanowi zatem wymóg konstytucyjny dotyczący jego zakresu podmiotowego, przedmiotowego i treściowego.

„Szczegółowość przedmiotowa upoważnienia do wydania rozporządzenia wynika z zakazu stanowienia upoważnień blankietowych, czyli takich, które pozostawiają zbyt szeroki margines swobody regulacyjnej rozporządzeniodawcy i które tworzą ryzyko, że treść rozporządzenia nie będzie zachowywała niezbędnego związku z celem i tematyką ustawy” (Piotr Tuleja (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, wyd. II).

Scedowanie na ministra zdrowia de facto wskazania końca terminu spoczywania terminów przedawnienia karalności przestępstw i przestępstw skarbowych, wszak do tego sprowadzały się omawiane regulacje ustawy marcowej, prowadziło w istocie do przekształcenia rozporządzenia w akt samoistny, przy jednoczesnym braku w tej ustawie delegacji spełniającej kryteria konstytucyjne, skoro delegacja ta zawarta była w ustawie sanitarnej z 2008 r., a wydany na jej podstawie akt wykonawczy miał wywierać skutki w stosunku do ustawy późniejszej.

Z tych wszystkich przyczyn komentowany przepis art. 15 zzr ¹ ustawy marcowej nie mógł znaleźć w badanej indywidualnej sprawie karnej zastosowania,.

W konsekwencji należało przyjąć, że objęty zaskarżonym wyrokiem czyn oskarżonego uległ przedawnieniu najpóźniej w dniu 28 października 2023 r.

Przedawnienie karalności stanowi natomiast bezwzględną przeszkodę w prowadzeniu postępowania karnego określoną w art. 17 § 1 pkt 6 kpk, która uniemożliwia wszczęcie lub wymusza umorzenie postępowania. Okoliczność ta ujęta jest również w katalogu bezwzględnych przyczyn odwoławczych, zawartych w art. 439 § 1 pkt 9 kpk, a jej wystąpienie w badanej sprawie musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i umorzeniem postępowania karnego przeciwko oskarżonemu S. W. na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 kpk.

Wniosek

O uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania karnego prowadzonego przeciwko S. W. wobec zarzucanego mu czynu z powodu przedawnienia.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Ze względu na zasadność zarzutu przedawnienia karalności czynu i treść art. 439 § 1 pkt 9 kpk oraz art. 17 § 1 pkt 6 kpk.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

w całości

☒ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Z przyczyn wyżej wskazanych

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

Przedawnienie karalności czynu – art. 17 § 1 pkt 6 kpk.

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Koszty procesu ponosi Skarb Państwa – art. 632 ust. 2 kpk

7.  PODPIS

Dorota Tyrała Ewa Leszczyńska-Furtak Ewa Gregajtys

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

obrońca

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

W całości

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☒ na korzyść

☐ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☒

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

Zmiana