Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 176/24

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 19 marca 2024 r. w sprawie o sygn. VIII Ko 196/23

Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ przedstawiciel Skarbu Państwa

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☐ w całości

☒ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji.

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. - obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. - błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. - rażąca niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☐

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Wskazać oskarżonego.

Wskazać fakt.

Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód.

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Wskazać oskarżonego.

Wskazać fakt.

Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód.

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Wskazać fakt

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu.

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Wskazać fakt

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu.

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

Zarzuty apelacji prokuratora

Obrazy prawa materialnego a to art.8 ust.1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w zw. z art. 445 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że kwoty po 5.000.000 złotych na rzecz każdego z wnioskodawców przyznane: H. K. (1), T. K. i M. K. tytułem zadośćuczynienia należnego H. K. (2) za doznaną krzywę, na skutek wykonania w stosunku do niego wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 23 stycznia 1950 r., znak akt Sr. 26/50 i wyroku Sądu Wojewódzkiego dla m. st. W. z dnia 20 listopad 1957 r., sygn. akt VII K 114/57,

stanowi odpowiednią kwotę zadośćuczynienia, podczas gdy okoliczności wykonywania kary pozbawienia wolności, rodzaj, rozmiar, czas pozbawienia wolności i natężenie krzywd oraz cierpień odniesionych w czasie pozbawienie wolności, skutki wywołane przez pozbawienie wolności, aktualne warunki i stopa życiowa, prowadzą do wniosku, że przyznana kwota zadośćuczynienia po 5.000.000 złotych na rzecz każdego z wnioskodawców jest nieadekwatna do doznanych przez H. K. (2) krzywd i w realiach przedmiotowej sprawy jest rażąco wygórowana, a tym samym nie spełnia funkcji kompensacyjnej i prowadzi do wyjątkowo nadmiernego i bezpodstawnego wzbogacenia wnioskodawców.

Zarzuty apelacji reprezentanta Skarbu Państwa Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie.

Obrazy prawa materialnego w zakresie innym niż odnoszący się o kwalifikacji prawnej, t. art. 445 § 1 k.c. w zw. z art.8 ust.1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego poprzez błędne jego zastosowanie w zakresie prowadzącym do przyjęcia, że kwota zadośćuczynienia w łącznej wysokości 15.000 000 zł jest odpowiednia i adekwatna przy uwzględnieniu czynników, którymi kierował się sąd meriti, wyliczonych w uzasadnieniu wyroku oraz konieczności zachowania proporcji pomiędzy kwotą rażąco wygórowaną a stopą życiową społeczeństwa.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny lub niezasadny.

Apelacja prokuratora okazała się w dużej mierze zasadna, tak jak apelacja reprezentanta Skarbu Państwa.

Skarżący prokurator nie kwestionował ustaleń w zakresie faktów prowadzących do doznania przez H. K. (2) krzywdy w postaci okoliczności i warunków pozbawienia go wolności.

Zakwestionował jednak przyznaną jako zadośćuczynienie za doznaną przez H. K. (2) krzywdę kwotę ustaloną przez Sąd Okręgowy na 15 000 000 zł. Należy zgodzić się z twierdzeniem skarżącego prokuratora, że w realiach przedmiotowej sprawy jest ona rażąco wygórowana, a tym samym nie spełnia funkcji kompensacyjnej i prowadzi do wyjątkowo nadmiernego i bezpodstawnego wzbogacenia wnioskodawców. Trafnie bowiem wskazał, że zasądzona kwota jest „wręcz niespotykana w dotychczasowym orzecznictwie w zakresie zadośćuczynień przyznawanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 lutego 1991 r.” (str.7 apelacji). Twierdzenie to o tyle należało wziąć pod uwagę, że Sąd odwołał się w uzasadnieniu do kryteriów wypracowanych w orzecznictwie. Przypomnieć trzeba, że z racji obowiązywania ustawy od 1991 roku, jest ono bardzo obszerne.

Z prawidłowych ustaleń Sądu wynika, że rozmiar krzywdy wynikał przede wszystkim z długotrwałego pozbawienia wolności, bo trwającego łącznie 7 lat i 8 miesięcy.

Negatywne przeżycia związane z pozbawieniem wolności w szczególności wynikały z jego warunków, zwłaszcza w okresie trwającego rok śledztwa, prowadzonego przez odznaczającego się okrucieństwem funkcjonariusza, w toku którego H. K. (2) torturowano. W okresie pierwszego tygodnia był on przetrzymywany w karcerze w warunkach uniemożliwiających wyprostowanie ciała, w ciemności, wilgoci, brudzie i fetorze (str.5 i 8 uzasadnienia). W czasie śledztwa w czasie przesłuchań stosowano wobec niego bicie, sadzanie na odwróconym stołku, czy całonocne tzw. stójki.(str.10)

Warunki pobytu w czasie aresztowania i później odbywania kary także były drastycznie ciężkie, co Sąd I instancji ustalił na podstawie dowodów w tej sprawie, jak też odwołując się do faktów notoryjnych dotyczących warunków panujących w poszczególnych więzieniach w okresie „stalinowskim”, odzwierciedlając w uzasadnieniu warunki panujące w kolejnych więzieniach, w których przetrzymywany był H. K. (2).

Trafnie też wskazał Sąd Okręgowy na cierpienia wywołane stosowaną w okresie śledztwa presją psychiczną nastwioną na wydobycie określonych zeznań, poprzez szantaż aresztowaniem żony i odebraniem syna.

Jako element tortur Sąd wskazał także na stosowane w czasie pobytu w celi pawilonu X, pozorowane wyprowadzania na egzekucję (str.9). Zaznaczyć jednak trzeba, że ustalony okres tego pobytu trwał 2 miesiące i 5 dni - od dnia skazania H. K. (2) wyrokiem Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 23 stycznia 1950 r. w sprawie, Nr Sr. 26/5 na karę śmierci, pozbawienie praw publicznych i przepadek całego mienia.

Z dniem 17 marca 1950 r. wyrok ten stał się prawomocny, zatem przez 11 dni, bo do dnia 28 marca 1950, kiedy Prezydent PRL B. B. zamienił orzeczoną karę śmierci na karę dożywotniego więzienia, istniał stan, który opisał Sąd.

W bezpośrednim związku z wieloletnim uwięzieniem w opisanych warunkach pozostawały zdrowotne dla represjonowanego H. K. (2) skutki w postaci gruźlicy, na którą zapadł w więzieniu, jak też oczywiste skutki psychiczne. Podobnie trafnie ustalono skutki związane z rozdzieleniem z rodziną i związane z tym cierpienia psychiczne.

Odnosząc się do twierdzenia skarżącego prokuratora o konieczności uwzględnienia przy szacowaniu krzywdy faktu, że „sam H. K. (2), wiedząc, że należą mu się pieniądze, sam o nie nigdy nie wystąpił”, w ocenie Sąd Apelacyjnego i w zgodzie z obowiązującymi przepisami nie może zostać uwzględnione. Zarówno z ustaleń Sądu, jak i apelacji skarżącego wynika, że represjonowany prezentował w życiu patriotyczną niezłomną i honorową postawę. Choć zmarł dopiero 19 lutego 2007 r., czyli 16 lat od wprowadzenia ustawy rehabilitacyjnej, nigdy istotnie wniosku nie złożył. (str.6 apelacji). Akt ten wpisuje się w jego postawę w sposób oczywisty. Nie sposób więc czynić z niego zarzutu, pomniejszając jego krzywdę a w konsekwencji jej realny wymiar w postaci zadośćuczynienia.

Natomiast w kontekście wywodu o przejściu uprawnień represjonowanego, wobec jego śmierci, na wnioskodawców, trzeba przypomnieć, że krzywdę określa się według kryteriów obiektywnych, odnosząc się do subiektywnych przeżyć represjonowanego. Podkreślić więc trzeba, że nie mają dla niej znaczenia odczucia i doznania krzywdy wnioskodawców, nawet gdyby je w związku z represją ponieśli, o ile nie mają bezpośredniego związku z krzywdą samego represjonowanego. Opisane przez Sąd I instancji następstwa, oparte natomiast zostały także na odczuciach krzywdy przez wnioskodawców.

Nie znalazły akceptacji Sądu odwoławczego wywody apelacji reprezentanta Skarbu Państwa dotyczące kryteriów szacowania utraconych korzyści, w tym damnum emergens i lucrum cessans (str.5-6 apelacji), skoro Sąd Okręgowy nie orzekał w zakresie odszkodowania. Natomiast skutki w postaci niemożność zdobycia wykształcenia i rozwijania się, podjęcia pracy w wybranym przez siebie zawodzie, adekwatnym do potencjału intelektualnego i zainteresowań Sąd I instancji uznał jako element krzywdy.

Trafnie natomiast obie apelacje podnoszą oczywistą rażącą nadmierność zasądzonej na rzecz wnioskodawców kwoty 15 000 000 zł zadośćuczynienia zarówno w realiach tej sprawy, jak i na tle warunków stopy życiowej polskiego społeczeństwa.

Uznając zasądzoną kwotę za rażąco niewspółmiernie wygórowaną, a tym samym nie spełniającą funkcji kompensacyjnej i w konsekwencji mogącą prowadzić do wyjątkowo nadmiernego i bezpodstawnego wzbogacenia wnioskodawców, należało ją obniżyć zasądzając na rzecz każdego z wnioskodawców: H. K. (1), T. K. i M. K., po 2 500 000 zł jako kwoty odpowiedniej w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. Uwzględniono przy tym wyżej wskazane - okoliczności wykonywania kary pozbawienia wolności, jej czas i natężenie krzywd oraz cierpień odniesionych w czasie pozbawienie wolności, oraz skutki wywołane przez pozbawienie wolności a także aktualne warunki i stopę życiową polskiego społeczeństwa.

Wniosek

Wniosek apelacji prokuratora

Zmianę zaskarżonego wyroku poprzez obniżenie zadośćuczynienia zasądzonego na rzecz wnioskodawców H. K. (1), T. K. i M. K. do kwot po 1 200 000 zł na rzecz każdego z nich.

Wniosek apelacji reprezentanta Skarbu Państwa Prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie.

O zmianę zaskarżonego orzeczenia pkt 1 poprzez odpowiednie zmiarkowanie i zredukowanie zasądzonej kwoty zadośćuczynienia i zasądzenie w jej miejsce koty odpowiedniej z uwzględnieniem przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa i niebędącej zarazem kwotą rażąco wygórowaną.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny lub niezasadny.

Uznając zasadność zarzutów obu apelacji w zakresie rażącej nadmierności zasądzonej na rzecz wnioskodawców kwoty - 15 000 000 zł zadośćuczynienia zarówno w realiach tej sprawy, jak i na tle warunków stopy życiowej polskiego społeczeństwa, należało ją obniżyć.

Uznając zasądzoną kwotę za rażąco niewspółmiernie wygórowaną, a tym samym nie spełniającą funkcji kompensacyjnej i w konsekwencji mogącą prowadzić do wyjątkowo nadmiernego i bezpodstawnego wzbogacenia wnioskodawców, należało ją obniżyć i zasądzić na rzecz każdego z wnioskodawców: H. K. (1), T. K. i M. K., po 2 500 000 zł jako kwoty odpowiedniej w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. Uwzględniono przy tym wyżej wskazane - okoliczności wykonywania kary pozbawienia wolności, jej czas i natężenie krzywd oraz cierpień odniesionych w czasie pozbawienie wolności, oraz skutki wywołane przez pozbawienie wolności a także aktualne warunki i stopę życiową polskiego społeczeństwa.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

Wskazać wszystkie okoliczności, które sąd uwzględnił z urzędu, niezależnie od granic zaskarżenia
i podniesionych zarzutów (art. 439 k.p.k., art. 440 k.p.k.).

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności.

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zasądzona kwotę 15 000 000 zł zadośćuczynienia obniżono do 7 5000 000 zł., zasądzając na rzecz każdego z wnioskodawców: H. K. (1), T. K. i M. K., po 2 500 000 zł

Zwięźle o powodach zmiany.

Wobec oczywistej rażącej nadmierności zasądzonej na rzecz wnioskodawców kwoty 15 000 000 zł zadośćuczynienia zarówno w realiach tej sprawy, jak i na tle warunków stopy życiowej polskiego społeczeństwa, należało ja obniżyć.

Uznano bowiem zasądzoną kwotę za rażąco niewspółmiernie wygórowaną, a tym samym nie spełniającą funkcji kompensacyjnej i w konsekwencji mogącą prowadzić do wyjątkowo nadmiernego i bezpodstawnego wzbogacenia wnioskodawców. Obniżono zasądzoną na rzecz każdego z wnioskodawców: H. K. (1), T. K. i M. K. kwotę do 2 500 000 zł na rzecz każdego z nich, jako kwotę odpowiednią w rozumieniu art. 445 § 1 k.c. Uwzględniono przy tym wyżej wskazane - okoliczności wykonywania kary pozbawienia wolności, jej czas i natężenie krzywd oraz cierpień odniesionych w czasie pozbawienie wolności, oraz skutki wywołane przez pozbawienie wolności a także aktualne warunki i stopę życiową polskiego społeczeństwa.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia.

4.

Konieczność warunkowego umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i warunkowego umorzenia ze wskazaniem podstawy prawnej warunkowego umorzenia postępowania.

5.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia z wyroku

Lp.

Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku.

Przytoczyć okoliczności.

6.  Koszty Procesu

Wskazać oskarżonego.

Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku.

Przytoczyć okoliczności.

Zgodne z treścią art 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – koszty postępowania ponosi Skarb Państwa.

7.  PODPIS

Anna Zdziarska Ewa Jethon Rafał Kaniok