Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący SSA – Ewa Leszczyńska- Furtak

Sędziowie SA - Ewa Gregajtys

SO (del.) - Dorota Radlińska (spr.)

Protokolant st. sekr. sąd. Aleksandra Cichocka

przy udziale Prokuratora Stanisława Wieśniakowskiego

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2019 r.

sprawy R. B., syna T. i B. zd. W., urodz. (...) w R.

w przedmiocie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w sprawie o sygn. akt XVIII K 346/09 Sądu Okręgowego w Warszawie

na skutek apelacji wniesionych przez prokuratora oraz pełnomocników wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 02 lutego 2017 r. sygn. akt VIII Ko 92/15

1.  uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej wniosek o zadośćuczynienie ponad kwotę 30.000 zł i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 2 lutego 2017 r. sygn. akt VIII Ko 92/15 w sprawie przeciwko Skarbowi Państwa, z wniosku R. B. w przedmiocie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stosowanego w sprawie o sygn. akt XVIII K 346/09 na podstawie art. 552 § 4 k.p.k. i art. 554 § 2 k.p.k.:

I.zasądził od Skarbu Państwa na rzecz R. B. kwotę 264.000 zł. (dwustu sześćdziesięciu czterech tysięcy złotych) tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

II.w pozostałej części wniosek oddalił;

III.kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelacje od tego wyroku złożyli pełnomocnicy wnioskodawcy oraz prokurator.

Pełnomocnik adw. adw. M. P. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

-błąd w ustaleniach stanu faktycznego mający wpływ na jego treść, skutkujący naruszeniem art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. a polegający na dokonaniu oceny ustalonych w sprawie okoliczności w sposób sprzeczny z przyjętymi zasadami ich oceny, albowiem kompleksowy sposób traktowania R. B. w okresie tymczasowego aresztowania, zasługuje na miano działań leżących na pograniczu tortur lub co najmniej nieludzkiego traktowania, a nie, jak przyjął Sąd I instancji, dodatkowych dolegliwości związanych z tymczasowym aresztowaniem i zakwalifikowaniem do kategorii „N” - co w konsekwencji miało istotne znaczenie dla ustalenia w sposób prawidłowy i zgodnie z obowiązującymi kryteriami "odpowiedniej" sumy tytułem zadośćuczynienia,

-błąd w ustaleniach stanu faktycznego mający wpływ na jego treść poprzez przyjęcie, że stosowany wobec R. B. areszt tymczasowy nie miał charakteru wydobywczego,

-naruszenie art. 442 § k.p.k. poprzez stosowanie się do wytycznych sądu odwoławczego w zakresie, w jakim wytyczne te utraciły znaczenie ze względu na ujawnienie w toku drugiego rozpoznania sprawy szeregu nowych dowodów, na podstawie których ustalony został stan faktyczny, krańcowo odmienny od tego, który był znany Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach w chwili wydawania wyroku uchylającego wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach,

-naruszenie art. 552 § 4 w zw. z art. 552 § 1 K.p.k. w zw. z art. 445 k.c. poprzez przyjęcie, iż kwota zadośćuczynienia w wysokości 264.000,00 zł jest sumą odpowiednią do stopnia naruszenia dóbr osobistych wnioskodawcy w okresie stosowania wobec niego tymczasowego aresztowania.

Wskazując powyższe, na podstawie art. 437 § 1 k.p.k. pełnomocnik ten wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez podwyższenie zasądzonej na rzecz R. B. kwoty zadośćuczynienia do kwoty 9.000.000 zł oraz przyznanie mu od Skarbu Państwa zwrotu kosztów ustanowienia pełnomocnika z wyboru za wszystkie rozpoznania.

Pełnomocnik adw. W. S. wyrokowi zarzucił:

1.błąd w ustaleniach faktycznych polegający na uznaniu, iż traktowanie jakiego doznał wnioskodawca podczas 9 lat i 11 miesięcy niesłusznego tymczasowego aresztowania nie było torturami w rozumieniu artykułu 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, podczas gdy całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w toku przedmiotowego postępowania w sposób jednoznaczny wskazuje, iż wnioskodawca doświadczył dolegliwości oraz cierpień o takim stopniu intensywności, iż stanowiły one de facto formę tortur;

2.obrazę art. 552 § 4 k.p.k. oraz art. 552 § 1 k.p.k., poprzez naruszenie zasad ustalania wysokości należnego zadośćuczynienia i w konsekwencji zasądzenia nieadekwatnej i zbyt niskiej kwoty zadośćuczynienia w stosunku do krzywdy doznanej przez wnioskodawcę wskutek zastosowania wobec niego niewątpliwie niesłusznego aresztowania,

co z kolei skutkowało dokonaniem błędnych ustaleń w sprawie polegających na przyjęciu, że:

a.kwota 500 zł miesięcznie jest adekwatna jako zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie trwające od 22.02.2003 r. do 2.11.2004 r.

b.kwota 1.000 zł miesięcznie jest adekwatna jako zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie trwające od 3.11.2014 r. do 17.12.2008 r.

c. kwota 5.000 zł miesięcznie jest adekwatna jako zadośćuczynienie za niesłuszne tymczasowe aresztowanie trwające od 18.12.2008 r. do 30.04.2012 r.

podczas gdy tak mechanicznie skalkulowana kwota jest nieadekwatna i niewspółmierna do rozmiaru i intensywności cierpień fizycznych i psychicznych doznanych w trakcie całego okresu niesłusznego tymczasowego aresztowania, stanowiących jedno nieustające pasmo krzywd i upokorzeń trwające od 22.02.2003 r. do 30.04.2012 r.

3.obrazę przepisów postępowania tj. art. 7 k.p.k. w zw. z art. 410 k.p.k. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów przy ocenie zeznań Wnioskodawcy w zakresie wskazywanych przez niego okoliczności związanych z traktowaniem jego osoby, który to całokształt okoliczności winien był doprowadzić do konstatacji, iż sposób traktowania wnioskodawcy oraz okres w jakim był on mu poddany stanowił de facto tortury;

4.obrazę przepisów postępowania tj. art. 424 § 1 k.p.k. poprzez brak wyjaśnienia podstaw różnicowania kwot zasądzonego zadośćuczynienia dla każdego z poszczególnych trzech okresów wskazanych przez Sąd, co uniemożliwia pełne prześledzenie rozumowania Sądu i uniemożliwia w tym zakresie właściwą kontrolę instancyjną wyroku.

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 437 § 1 i 2 k.p.k. pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżanego wyroku poprzez stosowne podwyższenie kwoty zadośćuczynienia do kwoty wskazanej we wniosku, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Pełnomocnik wnioskodawcy adw. A. C. wyrokowi zarzuciła:

1.błąd w ustaleniach faktycznych będących podstawą wydanego wyroku oraz mających wpływ na treść wydanego orzeczenia polegający na:

-uznaniu, iż traktowanie jakiego doznał Wnioskodawca podczas 9 lat i 11 miesięcy niesłusznego tymczasowego aresztowania nie było torturami w rozumieniu artykułu 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, podczas gdy całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w toku przedmiotowego postępowania w sposób jednoznaczny wskazuje, iż Wnioskodawca doświadczył dolegliwości oraz cierpień o takim stopniu intensywności, iż stanowiły one de facto formę tortur i nieludzkiego traktowania.

2.naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie:

- art. 442 § k.p.k. poprzez stosowanie się do wytycznych sądu odwoławczego w zakresie rozdziału na okresy stosowania tymczasowego aresztowania pomimo iż w toku drugiego rozpoznania sprawy ujawniono nowe dowody wskazujący na permanentny stan oddziaływania na R. B. w sposób, który można nazwać stosowaniem tortur i nieludzkiego traktowania;

-art. 552 § 4 w zw. z art. 552 § 1 k.p.k. w zw. z art. 445 k.c. poprzez przyjęcie, iż kwota zadośćuczynienia w wysokości 264.000,00 zł jest sumą odpowiednią do stopnia naruszenia dóbr osobistych wnioskodawcy w okresie stosowania wobec niego tymczasowego aresztowania pomimo, iż w pierwszym i drugim, najcięższym dla Wnioskodawcy okresie przyjętym przez Sąd jest ona wyliczona na poziomie 16,66 zł dziennie (w pierwszym okresie), a następnie 33,33 zł dziennie (w drugim okresie) co odbiega rażąco od definicji słusznego zadośćuczynienia oraz nie wypełnia jego rekompensującej funkcji;

-art. 7 k.p.k. i art. 410 k.p.k. a polegający na dokonaniu dowolnej, a nie swobodnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego sprzecznej z zasadami logicznego myślenia poprzez przyjęcie, że sposób traktowania R. B. w okresie tymczasowego aresztowania jest „dodatkową dolegliwością” lub „złym traktowaniem” związanym z tymczasowym aresztowaniem i zakwalifikowaniem do kategorii „N” a nie torturą i poniżającym traktowaniem pomimo iż w uzasadnieniu Sąd powołuje się na art 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, przytacza orzecznictwo w którym stany faktyczne o mniejszych dolegliwościach zostały zakwalifikowane jako noszące znamiona tortur i nieludzkiego traktowania dając jednocześnie pełną wiarę depozycjom Wnioskodawcy który wskazywał na znacznie poważniejsze i intensywniejsze niż wyrażone w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu cierpienia;

-art. 424 § 1 k.p.k. poprzez brak wyjaśnienia podstaw różnicowania kwot zasądzonego zadośćuczynienia dla każdego z poszczególnych trzech okresów wskazanych przez Sąd, co uniemożliwia pełne prześledzenie rozumowania Sądu i uniemożliwia w tym zakresie właściwą kontrolę instancyjną wyroku;

Mając powyższe na uwadze na podstawie art. 427 § 1 i 2 k.p.k. w zw. z art. 437 § 1 i 2 k.p.k. pełnomocnik wniósł o zmianę zaskarżanego wyroku poprzez podwyższenie kwoty zadośćuczynienia do kwoty wskazanej we wniosku, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Prokurator zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

I.obrazę prawa procesowego mającą istotny wpływ na jego treść, a mianowicie art. 442 § 3 k.p.k. poprzez nieuwzględnienie i nie ustosunkowanie się do zapatrywań prawnych zawartych w wytycznych w wyroku sądu odwoławczego - Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 sierpnia 2015 roku sygn. akt II Aka 259/15 a w konsekwencji nieuwzględnienie brzmienia przepisu art. 553 § 4 k.p.k., a zawartego w ustawie z dnia 27 września 2013 roku Dz. U. z 2013 poz. 1247 ze zmianami obowiązującymi od dnia 1 lipca 2015 roku do chwili orzekania, co skutkowało niezasadnym zasądzeniem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

II.obrazę przepisów prawa procesowego mającą wpływ na jego treść, a mianowicie art. 7 i art. 410 k.p.k. a polegającej na dowolnej ocenie materiału dowodowego, niezgodnej z zasadami doświadczenia życiowego, wiedzą prawniczą, logicznym rozumowaniem będącej konsekwencją, w tym dowolnej oceny dowodów z zeznań wnioskodawcy oraz pominięciem części dowodów przedstawionych przez prokuratora w toku rozprawy, a które zostały zaliczone do materiału dowodowego w rozumieniu art. 167 k.p.k., co mogło mieć wpływ na treść orzeczenia przez uznanie zasadności wniosku w przedmiocie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.

W konkluzji Prokurator wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie wniosku lub uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 5 lipca 2017r. wydanym w sprawie o sygn. akt IIAKa 152/17 zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uzupełnia podstawę prawną orzeczenia o przepis art. 553 § 4 k.p.k. (w brzmieniu obowiązującym od dnia 01 lipca 2015 r.),- zasądzoną od Skarbu Państwa na rzecz R. B. kwotę tytułem zadośćuczynienia obniżył do kwoty 30.000 (trzydzieści tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia prawomocności do dnia zapłaty; kosztami postępowania odwoławczego obciążył Skarb Państwa.

Kasację od powyższego wyroku wnieśli pełnomocnicy R. B..

Uwzględniając kasację wywiedzioną przez pełnomocników R. B. – na jego korzyść, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w sprawie o sygn. akt II AKa 152/17 w części utrzymującej w mocy oddalenie wniosku o zadośćuczynienie ponad kwotę 30.000 zł i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie w dniu 6 czerwca 2019r. zarówno pełnomocnicy R. B., prokurator, jak też sam wnioskodawca wnosili o uchylenie orzeczenia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Wniosek pełnomocników R. B., prokuratora, jak też wnioskodawcy o uchylenie orzeczenia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji był zasadny.

Zauważyć należy, iż zgodnie z przepisem art. 440 k.p.k. niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów – orzeczenie podlega zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu w sytuacji określonej w art. 437 § 2 zdanie drugie, jeżeli utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe. Zdanie drugie normy prawnej, zawartej w art. 437§2 k.p.k. stanowi natomiast, że uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania może nastąpić także w sytuacji, kiedy konieczne jest przeprowadzenie na nowo przewodu w całości.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, w przedmiotowej sprawie znajdowały zastosowanie wskazane powyżej unormowania, w oparciu o które należało uchylić wyrok Sądu Okręgowego w sprawie o sygn. akt VIII Ko 92/15 w zakresie, w jakim Sąd ten oddalił wniosek o zadośćuczynienie ponad kwotę 30.000 zł i w tym zakresie przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Poza sporem pozostaje fakt, że jeden z członków składu orzekającego w sprawie o sygn. akt VIII Ko 92/15 – sędzia S.O. Tomasz Grochowicz wydał postanowienie w postępowaniu przygotowawczym w sprawie o sygn. akt VIIIKp 186/04 o przedłużeniu tymczasowego aresztowania wobec R. B., tj. w sprawie, w której następnie wnioskodawca został uniewinniony i z tego tytułu domaga się zadośćuczynienia.

Zarówno w doktrynie, jak też w orzecznictwie utrwalony został pogląd, że w takiej sytuacji z uwagi na treść art. 557 §1 k.p.k. zachodzą uzasadnione wątpliwości co do bezstronności sędziego przy rozstrzyganiu wniosku o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie tej osoby.

W wyroku z dnia 4 czerwca 2013r. / sprawa o sygn. akt IIKK 7/13/ Sąd Najwyższy uznał, że – „Sędzia biorący udział w jakimkolwiek stadium postępowania karnego w podejmowaniu postanowień w kwestii tymczasowego aresztowania określonej osoby podlega wyłączeniu na podstawie art. 41 § 1 k.p.k. od udziału w rozstrzyganiu wniosku o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie tej osoby. (...) Sędzia ma bowiem obowiązek powiadomić o okoliczności, o której mowa w art. 41 § 1 k.p.k., przez złożenie żądania wyłączenia od udziału w sprawie. Nie do sędziego należy zaś ocena, czy okoliczność ta stanowi podstawę wyłączenia.” W dalszej części S.N. podał- „Skoro jednak na tym etapie postępowania fakt uprzedniego orzekania przez tego sędziego w przedmiocie tymczasowego wnioskodawcy został przeoczony, brak było również w tym zakresie stosownego wniosku stron, to obowiązek powiadomienia o tej okoliczności, poprzez złożenie żądania wyłączenia od udziału w sprawie, ostatecznie obciążał sędziego. Obowiązek czuwania nad zachowaniem bezstronności orzekania spoczywa właśnie na nim i pozostałych członkach składu orzekającego w sprawie. Sędzia ma bowiem obowiązek powiadomić o okoliczności, o której mowa w art. 41 § 1 k.p.k., przez złożenie żądania wyłączenia od udziału w sprawie.”

W przedmiotowej sprawie sędzia S.O. Tomasz Grochowicz nie złożył stosownego wniosku o wyłączenie od orzekania w przedmiocie rozpoznania wniosku o odszkodowanie za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie osoby R. B., pomimo, że wcześniej brał udział w wydaniu postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania wobec wnioskodawcy. Wniosku o wyłączenie tego sędziego od orzekania w składzie Sądu Okręgowego w sprawie o sygn. akt VIII Ko 92/15 nie złożyły także strony postępowania. Okoliczność ta nie została podniesiona także w apelacjach pełnomocników wnioskodawcy.

Dopiero w kasacji wywiedzionej przez pełnomocników wnioskodawcy - skarżący podnosili, że Sąd II instancji powinien z urzędu zbadać kwestie obrazy art. 41 §1 k.p.k. przez sąd I instancji- pomimo braku zarzutu apelacyjnego w tym zakresie.

Odnosząc się do powyższego zarzutu - Sąd Najwyższy wskazał, iż skarżący nie podnieśli zarzutu obrazy art. 440 k.p.k. przez Sąd II instancji i chociażby z tego powodu kasacja w tym zakresie nie mogła zostać uwzględniona.

Rozpoznając ponownie przedmiotową sprawę Sąd Apelacyjny był nie tylko uprawniony, ale także zobowiązany do zbadania czy w sprawie nie zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 440 k.p.k.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, mając na uwadze także całość okoliczności towarzyszących rozpoznaniu przedmiotowej sprawy niewątpliwie doszło do naruszenia art. 41§1 k.p.k. podczas rozpoznania jej przed Sądem Okręgowym w Warszawie.

Sąd Apelacyjny podzielił w całości pogląd Sądu Najwyższego wskazany wyżej, zgodnie z którym – sędzia, który brał udział w wydaniu postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania wobec wnioskodawcy, tj. sędzia Tomasz Grochowicz miał obowiązek powiadomienia o tym, poprzez złożenie żądania wyłączenia od udziału w sprawie.

Wskazać należy na votum separatum do uzasadnienia orzeczenia wydanego w sprawie o sygn. akt VIII Ko 92/15, złożone przez sędziego sprawozdawcę. Treść uzasadnienia votum separatum w zestawieniu z tym, że sędzia Tomasz Grochowicz wydał postanowienie w postępowaniu przygotowawczym w sprawie o sygn. akt VIII Kp 186/04 o przedłużeniu tymczasowego aresztowania wobec R. B., tym bardziej wskazuje na istnienie po stronie wskazanego wyżej sędziego przesłanki, o której mowa w art. 41§1 k.p.k.

Reasumując, stwierdzić należy, iż sędzia S.O. Tomasz Grochowicz nie powinien brać udziału w rozpoznaniu przedmiotowej sprawy, wobec istnienia w stosunku do jego osoby przesłanki z art. 41§1 k.p.k. Skoro jednak sędzia ten brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia, to pomimo, że okoliczność ta nie została podniesiona w apelacji, na zasadzie art. 440 k.p.k. Sąd Apelacyjny zobowiązany był do uwzględnienia tej kwestii z urzędu.

W obliczu zaś stwierdzonego i wskazanego powyżej naruszenia koniecznym jest przeprowadzenie na nowo przewodu sądowego i mając na uwadze treść art. 440 k.p.k. w zw. z art. 437§2 k.p.k. Sąd Apelacyjny uznał, iż wyrok Sądu I instancji należało uchylić a sprawę w zakresie , w jakim została uchylona przez Sąd Najwyższy przekazać Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Stwierdzenie wskazanego powyżej uchybienia, samo w sobie skutkować musiało uchyleniem zaskarżonego wyroku. Rozpoznanie zatem podniesionych przez skarżących zarzutów byłoby w tym stanie rzeczy bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania odwoławczego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy – Sąd I instancji powinien baczyć aby nie doszło do uchybienia, które skutkowało uchyleniem orzeczenia, wydanego w przedmiotowej sprawie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak w wyroku.