Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 października 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Bożena Lasota

Sędziowie: SA Ewa Stryczyńska (spr.)

SO del. Sylwia Kulma

Protokolant: st. sekr. sądowy Aneta Wąsowicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 października 2018 r. w W.

sprawy S. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

o wysokość emerytury i odsetki

na skutek apelacji S. F.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 listopada 2016 r. sygn. akt XIII U 1846/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i 3 oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. z dnia 4 lipca 2016 r. znak: (...) w ten sposób, że ustala wysokość emerytury S. F. obliczonej na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych począwszy od 1 marca 2012 r.;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. na rzecz S. F. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

Sylwia Kulma Bożena Lasota Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 70/17

UZASADNIENIE

Decyzją z 12 października 2015r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W., powołując się na przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przyznał emeryturę S. F. i ustalił jej wysokość na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej od 1 lipca 2015r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył S. F., wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji przez obliczenie świadczenia emerytalnego według nowych zasad oraz o wypłatę różnicy między emeryturą wypłaconą a emeryturą, jaka przysługiwałaby odwołującemu się od dnia złożenia pierwszego wniosku o emeryturę, tj. 9 kwietnia 2010r. Odwołujący się wniósł również o zasądzenie odsetek z uwagi na nieobliczenie emerytury w prawidłowych wysokościach z winy organu rentowego.

Organ emerytalny w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie wskazując, że zaskarżona decyzja jest prawnie oraz faktycznie uzasadniona.

W toku postępowania sądowego, organ rentowy decyzją z 4 lipca 2016r. zmienił zaskarżoną decyzję oraz ustalił wysokość emerytury odwołującego się na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej od 1 marca 2015r., dokonując równocześnie wyrównania świadczenia emerytalnego od ww. daty.

Od powyższej decyzji odwołanie złożył S. F., wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji przez przyznanie odwołującemu się kwoty 25.606,60 zł tytułem wypłaty podwyższonego świadczenia emerytalnego za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, tj. marca 2015 r., a przyznanie niższego świadczenia było następstwem błędu organu rentowego. Odwołujący się wniósł również o przyznanie należnych odsetek od wszystkich kwot niesłusznie zaniżonych świadczeń emerytalnych.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie wskazując, że zaskarżona decyzja jest prawnie oraz faktycznie uzasadniona.

Odwołania od decyzji z 12 października 2015r. i 4 lipca 2016r. zostały rozpoznane łącznie pod sygn. akt XIII U 1846/15.

Wyrokiem z 16 listopada 2016r. Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w zakresie w jakim dotyczy emerytury za okres od 1 marca 2015r. do 30 czerwca 2015r. (pkt 1), w pozostałym zakresie oddalił odwołania (pkt 2), a w zakresie odsetek sprawę przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. (pkt 3).

Rozstrzygnięcie to Sad oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

S. F., ur. (...), złożył do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. 9 kwietnia 2010r. wniosek o emeryturę, nie występując o obliczenie wysokości emerytury w myśl nowych zasad – pkt II.6. (k. 1 i nast. a.r.). Występując z przedmiotowym wnioskiem, odwołujący się nie miał wiedzy, w jaki sposób obliczenie emerytury będzie dla niego najbardziej korzystne. Skarżący nie otrzymał pouczenia w przedmiotowym zakresie od pracownika organu rentowego.

Decyzją z 10 maja 2010r. organ ustalił odwołującemu się prawo do emerytury od 1 kwietnia 2010r. na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej (k. 51 a.r.).

Skarżący kontynuował zatrudnienie po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. Odwołujący się kwestionował, jakoby we wniosku o emeryturę z 9 kwietnia 2010r. zaznaczył pole „nie” w pkt II.6 dotyczącym wniosku o obliczenie wysokości emerytury według nowych zasad. Odwołujący się nie miał wiedzy, w jakich okolicznościach nastąpiło zakreślenie ww. pozycji. Pod ww. pozycją widnieje podpis odwołującego się.

W dniach 31 marca 2015r. i 30 lipca 2015r. odwołujący się wystąpił do organu z wnioskiem o wyliczenie emerytury w myśl art. 26 ustawy emerytalnej. Odwołujący się podniósł, że takie wyliczenie nie zostało mu przedstawione w 2010r.

Zaskarżoną decyzją z 12 października 2015r. organ przyznał emeryturę S. F. i ustalił jej wysokość na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej podejmując wypłatę zwiększonej emerytury od 1 lipca 2015r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

W toku postępowania sądowego, organ rentowy decyzją z 4 lipca 2016r. uchylił decyzję z 23 czerwca 2015r. o przeliczeniu emerytury i zmienił zaskarżoną decyzję oraz ustalił wysokość emerytury odwołującego się na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej od 1 marca 2015r., dokonując równocześnie wyrównania świadczenia emerytalnego od ww. daty.

Emerytura ustalona w decyzji z 4 lipca 2016r. zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej jest wyższa od emerytury ustalonej w decyzji z 12 października 2015r. na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach sprawy oraz w aktach emerytalnych, jak też na podstawie zeznań skarżącego. W ocenie Sądu treść tych dokumentów nie budzi wątpliwości. Zdaniem Sądu zeznania odwołującego się nie są obiektywne, a ukierunkowane na osiągnięcie pozytywnego rozstrzygnięcia sądowego. Zeznania te pozostają również w sprzeczności ze zgromadzonymi dokumentami, w tym wnioskiem o emeryturę, w którym skarżący nie wnosił o obliczenie wysokości emerytury według nowych zasad.

Według Sądu ten materiał dowodowy jest przekonujący oraz rzetelny zatem należało go uznać za wiarygodną podstawę dokonanych ustaleń faktycznych.

Uwzględniając powyższe Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne w zakresie wykraczającym poza datę 1 marca 2015r. i wskazał, że stosownie do art. 477 ¹³k.p.c. zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd – przez wydanie decyzji lub orzeczenia uwzględniającego w całości lub w części żądanie strony – powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części. Poza tym zmiana lub wykonanie decyzji lub orzeczenia nie ma wpływu na bieg sprawy.

Sąd wskazał, że art. 477 ¹³ k.p.c. stanowi lex specialis w stosunku do art. 355 k.p.c., gdyż określa szczególne względem wskazanych w jego § 1 przesłanki umorzenia postępowania. Przepis art. 477 ¹³ k.p.c. stanowi samodzielną podstawę uchylenia bądź zmiany decyzji na korzyść odwołującego się. Jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z 8 maja 2012r., sygn. akt II UK 240/11, wydana wcześniej, przed zakończeniem postępowania odwoławczego, decyzja uwzględniająca żądanie odwołania powoduje zbędność dalszego postępowania odwoławczego, czego wyrazem jest unormowanie wynikające z art. 477 ¹³ k.p.c. Skoro Kodeks postępowania cywilnego dopuszcza wydanie decyzji w uwzględnieniu żądania odwołania, co odpowiada uznaniu powództwa, to art. 477 ¹³ k.p.c. stanowi samodzielną podstawę uchylenia bądź zmiany decyzji na korzyść odwołującego się.

Sąd zauważył, że przepis art. 477 ¹³ k.p.c. ma jednoznaczne brzmienie, z którego nie da się wyprowadzić wniosku, że chodzi w nim wyłącznie o zmianę przez organ rentowy zaskarżonej decyzji w drodze wydania decyzji zmieniającej. Zmiana ta może nastąpić przez wydanie – stosownie do okoliczności danej sprawy – każdej decyzji, byleby tylko jej skutkiem było uwzględnienie w całości lub w części żądania strony objętego przedmiotem zaskarżonej decyzji (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 stycznia 2012r., sygn. akt II UK 225/11).

W związku z powyższym należy stwierdzić, że w sprawie niniejszej zostały spełnione przesłanki umorzenia postępowania w zakresie objętym zaskarżoną decyzją z 12 października 2015r. na podstawie art. 477 ¹³ k.p.c. ze względu na wydanie w toku postępowania sądowego przez organ decyzji z 4 lipca 2016r. uwzględniającej w części żądanie S. F. w zakresie przyznania emerytury według art. 26 ustawy emerytalnej za okres od 1 marca 2015r. do 30 czerwca 2015r. W rezultacie takiej zmiany, należy uznać, że odwołujący się osiągnął w części swój cel, leżący u podstaw wniesienia odwołania od zaskarżonej decyzji z 12 października 2015r. Dlatego też w ocenie Sądu zaszły w sprawie okoliczności skutkujące umorzeniem postępowania w zakresie, w jakim organ decyzją z 4 lipca 2016r. uwzględnił odwołanie. W związku z powyższym co do tej części odwołania Sąd Okręgowy umorzył postepowanie.

W [pozostałym zakresie odwołania S. F., w ocenie Sadu Okręgowego, nie zasługiwały na uwzględnienie. W myśl art. 55 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016r. poz. 887 ze zm.) ubezpieczonemu spełniającemu warunki do uzyskania emerytury na podstawie art. 27 tej ustawy, który kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu przewidzianego w tym przepisie wieku emerytalnego i wystąpił z wnioskiem o przyznanie emerytury po dniu 31 grudnia 2008r., może być obliczona emerytura na podstawie art. 26, jeżeli jest wyższa od obliczonej zgodnie z art. 53.

W okolicznościach niniejszej sprawy bezspornym w ocenie Sadu Okręgowego jest, ze odwołujący się, występując z wnioskiem o emeryturę 9 kwietnia 2010r., był uprawniony do obliczenia jej wysokości w myśl nowych zasad, tj. na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej. Nie budzi również wątpliwości, że ustalone w ten sposób świadczenie byłoby wyższe od emerytury określonej na podstawie art. 53 ustawy emerytalnej.

W postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być dowodzone wszelkimi środkami dowodowymi, przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Ograniczenia dowodowe zawarte w rozporządzeniu w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe dotyczą wyłącznie postępowania przed tymi organami. Nie mają więc zastosowania w postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów. Sąd zaznaczył jednak, że przedstawienie przez stronę dowodu w celu wykazania określonych twierdzeń o faktach sprawy, z których wywodzi ona korzystne dla siebie skutki, nie jest jej prawem czy obowiązkiem procesowym, lecz ciężarem procesowym, wynikającym i zagwarantowanym przepisami prawa, przede wszystkim w jej własnym interesie. To interes strony, jakim jest wygranie procesu, nakazuje jej podjąć wszelkie możliwe czynności procesowe w celu udowodnienia przedstawionych twierdzeń o faktach. Strony nie można zmusić do ich podjęcia.

W ocenie Sądu Okręgowego, z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że odwołujący się we wniosku z 9 kwietnia 2010r. o emeryturę nie wniósł o obliczenie jej wysokości według nowych zasad. Zdaniem Sądu pierwszej instancji niewiarygodne są zeznania odwołującego się, jakoby nie on zaznaczył pozycję „nie” w przedmiotowym zakresie, albowiem okoliczności tej skarżący w żaden sposób nie udowodnił. Nie potrafił wskazać, kiedy i z kim kontaktował się telefonicznie celem wyjaśnienia ww. rozbieżności. Nie budzi wątpliwości Sądu Okręgowego, że to na odwołującym się spoczywał obowiązek złożenia kompletnego wniosku o świadczenie emerytalne, tzn. zawierającego wypełnione pozycje w zakresie jego dotyczącym. Braki staranności odwołującego się w wypełnieniu przedmiotowego wniosku, który został opatrzony jego podpisem bezpośrednio pod pkt. II.6 wniosku, obciążają w ocenie Sądu jego samego, albowiem to na nim spoczywał obowiązek starannego działania w celu dbałości o swe interesy związane z przyznaniem prawa do emerytury i w tym zakresie nieznajomość przez niego przepisów prawa nie może mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia w sprawie.

Ponadto Sad podniósł, że zgodnie z art. 55 ustawy emerytalnej odwołujący się winien był wystąpić do organu z wnioskiem o obliczenie emerytury według nowych zasad. Bezspornym jest, że takowy wniosek został złożony przez skarżącego dopiero 31 marca 2015r. Stosownie do art. 133 ustawy emerytalnej w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3;

2) za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Powołując się na ten przepis Sąd Okręgowy uznał za prawidłowe rozstrzygnięcie organu rentowego, zgodnie z którym odwołującemu się ustalona została wysokość emerytury na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej od 1 marca 2015r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Od tej daty organ dokonał równocześnie wyrównania świadczenia emerytalnego.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji, w świetle okoliczności niniejszej sprawy nie sposób uznać, aby opisane wyżej działanie organu rentowego było spowodowane jego błędem przy rozpoznawaniu wniosku skarżącego z 9 kwietnia 2010r., bowiem zawarte w art. 133 ust. 1 pkt 2 cyt. ustawy określenie „błąd organu rentowego” obejmuje sytuacje, w których organ rentowy miał podstawy do przyznania świadczenia, lecz z przyczyn leżących po jego stronie tego nie uczynił.

W świetle powyższych ustaleń Sąd uznał, że zaskarżona decyzja z 4 lipca 2016r., zmieniająca decyzję z 12 października 2015r., jest prawidłowa w kwestionowanym zakresie dotyczącym daty przyznania prawa do emerytury w myśl nowych zasad, albowiem prawo do świadczenia może być realizowane dopiero po zgłoszeniu do organu rentowego wniosku o przyznanie prawa. Inicjatywa należy zawsze do ubezpieczonego. W niniejszej sprawie zwłoka w złożeniu pełnego i prawidłowo wypełnionego wniosku spowodowana została brakiem staranności odwołującego się w prowadzeniu własnych spraw, nie zaś błędem organu rentowego. Zatem niezasadne jest stanowisko odwołującego się, że należne mu świadczenia emerytalne winno zostać wypłacone za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, tj. marzec 2015r. Odwołujący się miał bowiem możliwość samodzielnego działania i dokonania wyboru w zakresie daty czy też wyboru sposobu obliczenia wnioskowanego świadczenia, a tym samym tylko on może ponosić konsekwencje niewykorzystania przyznanych mu przez ustawodawcę uprawnień. Nawet, jeśli by przyjąć wersję powoda, że nie zaznaczył żadnej z opcji w pkt II.6 wniosku o przyznanie emerytury, to zgodnie z art. 53 ustawy o rentach i emeryturach z FUS, nie złożył stosownego wniosku, który inicjuje działanie ZUS i obliczenie emerytury według nowych zasad.

Sąd podniósł, że poczucie krzywdy, które wyraża odwołujący się w niniejszej sprawie, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych ma marginalne znaczenie. Normy tego prawa mają charakter bezwzględnie obowiązujący, abstrahują od indywidualnych interesów ubezpieczonych. Sprawiedliwość społeczna jest kategorią, która nie wpływa na powszechną wykładnię przepisów prawa ubezpieczeń społecznych. Normy tego prawa mają charakter bezwzględnie obowiązujący, dlatego ich interpretacja w oparciu o czynnik słuszności nie jest możliwa. Sąd Okręgowy uznał stanowisko organu rentowego za zasadne i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

Wniosek odwołującego się w zakresie odsetek od kwoty wyrównania świadczenia emerytalnego został przez Sąd przekazany do rozpoznania pozwanemu organowi emerytalno-rentowemu w trybie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żądanie, dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy, Sąd pierwszej instancji przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje do rozpoznania organowi rentowemu. Skoro zaskarżone decyzje nie zawierały rozstrzygnięcia o odsetkach, to żądanie ustalenia prawa do odsetek należało przekazać organowi rentowemu do rozpoznania. Dopiero po wydaniu decyzji przez organ rentowy w tym zakresie (w przypadku, gdy będzie niekorzystna) dla odwołującego się otworzy się droga do wniesienia odwołania do Sądu.

Od powyższego orzeczenia apelację wniósł odwołujący się, zaskarżając rozstrzygnięcie w części 2 i 3, wnosząc o zmianę wyroku w tej części, polegającą na uwzględnieniu odwołania od zaskarżonej decyzji z 4 lipca 2016r. przez jej zmianę, jak również na zasądzeniu na rzecz odwołującego się kosztów postępowania w pierwszej instancji. Na wypadek takiego rozstrzygnięcia apelujący wniósł o zasądzenie na rzecz apelującego kosztów postępowania w drugiej instancji według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku w zakresie punktu 2 i 3 ze względu na nierozpoznanie przez Sąd Okręgowy istoty sprawy i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania w drugiej instancji.

Apelujący zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie:

- art. 328 § 2 k.p.c. przez niewskazanie przyczyn dla których Sąd Okręgowy odmówił wiarygodności zeznaniom odwołującego się;

- art. 233 k.p.c. przez poniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, polegające na pominięciu w stanie faktycznym przyjętym jako podstawa orzekania faktu, że wnioski o emeryturę posiadane przez odwołującego się oraz organ rentowy różnią się od siebie;

- art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 55 i art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej przez nierozpoznanie istoty sprawy i brak oparcia na rzeczywistym stanie faktycznym ustalenia, że zaskarżona w ramach odwołania decyzja nie narusza przepisu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej, co było możliwe tylko w ten sposób, że Sąd Okręgowy zaniechał zastosowania przepisu art. 316 k.p.c. (orzekał na podstawie stanu nieistniejącego w chwili zamknięcia rozprawy), dopuścił się błędnej wykładni i niezastosowania przepisu art. 55 ww. ustawy, wskutek czego uchybił wynikającemu z przepisu art. 133 ust. 1 pkt 2 tej ustawy obowiązkowi zmiany zaskarżonej decyzji;

- art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. w zw. z art. 55 i art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej przez niewłaściwą wykładnię ww. przepisów polegającą na przyjęciu, że żądanie zapłaty odsetek od wyrównanych świadczeń nie zostało rozpoznane przez organ rentowy.

W uzasadnieniu apelacji wskazano, że odwołujący się, jako osoba urodzona przed dniem 1 stycznia 1948r., złożył 9 kwietnia 2010r. wniosek o emeryturę. Ubezpieczony, składając wniosek, nie był w stanie określić, który system ustalania świadczeń emerytalnych jest w jego konkretnym przypadku korzystniejszy. Stąd też wypełniony wniosek (pkt II.6) nie zawierał i nie zawiera wypełnionego pola wyboru pt. „Wnoszę o obliczenie wysokości emerytury w myśl nowych zasad”.

Równocześnie, w aktach sprawy posiadanych przez organ rentowy znajduje się egzemplarz wniosku o emeryturę ubezpieczonego, w którym pole wyboru pt. „Wnoszę o obliczenie wysokości emerytury w myśl nowych zasad” zostało zakreślone przez zaznaczenie opcji „NIE”.

Okoliczność ta jest istotnym elementem stanu faktycznego. Odmienność pomiędzy wnioskiem znajdującym się w aktach organu rentowego, a wnioskiem znajdującym się w posiadaniu odwołującego się spowodowana jest tym, że pracownicy organu rentowego poinstruowali ubezpieczonego, aby nie podejmować decyzji co do sposobu obliczania emerytury („starych” bądź „nowych” zasad), dopóki nie wskażą mu bardziej korzystnego dla niego rozwiązania. Z tego względu każde z pól pkt II.6 pozostało niewypełnione, co potwierdza załączona do odwołania kopia wniosku. Ubezpieczony spodziewał się, że po otrzymaniu od pracowników organu rentowego przedmiotowej informacji uzupełni wniosek. Informacji tej jednak ubezpieczony nigdy nie otrzymał, zaś na mocy decyzji z 10 maja 2010r. wyliczono ubezpieczonemu emeryturę na podstawie przepisu art. 53 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Następnie, decyzją z 12 października 2015r. ustalono wysokość świadczenia ubezpieczonego na podstawie przepisu art. 26 ustawy emerytalnej, przy czym wypłata świadczenia w podwyższonej wysokości miała nastąpić od miesiąca, w którym powstało prawo do podwyższonej wysokości świadczenia, jednak nie wcześniej niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Organ rentowy przyjął za ów miesiąc nie marzec 2015r., kiedy złożono ponowny wniosek, lecz lipiec 2015r., kiedy ubezpieczony powtórzył żądania na oficjalnym formularzu.

Organ rentowy decyzją z 4 lipca 2016r. uchylił decyzję z 23 czerwca 2015r. i ustalił wysokość emerytury zgodnie z art. 26 ustawy, dokonując równocześnie wyrównania świadczenia od tej daty.

W ocenie ubezpieczonego Sąd uchybił obowiązkowi wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego przez poniechanie chociażby próby wyjaśnienia, z jakiego powodu przedmiotowe egzemplarze wniosku różnią się. Tym samym Sąd naruszył przepis art. 233 k.p.c., gdyż faktycznie pominął istnienie rozbieżności w egzemplarzach wniosku przedstawionych przez organ rentowy i ubezpieczonego.

Organ rentowy w pismach z 12 lutego 2016r. i 5 kwietnia 2016r. sam przyznał, że jeżeli było tak, jak twierdzi ubezpieczony, to faktycznie wniosek został źle rozpatrzony.

W ocenie ubezpieczonego jest oczywiste, że zgłoszenie przez niego żądania odsetek w postępowaniu przed Sądem Okręgowym nie mieści się w dyspozycji przepisu art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. Nie jest bowiem tak, że organ rentowy nie wypowiedział się już w zakresie odsetek od żądanego przez odwołującego się wyrównania świadczenia emerytalnego. Skoro bowiem organ rentowy całkowicie zanegował podstawę do wyrównania świadczenia za okres trzech lat (art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej), to wypowiedział się również w zakresie odsetek od tych wyrównanych świadczeń. Nie jest bowiem możliwa konstrukcja prawna, w której organ rentowy odmawia przyznania się do popełnienia błędu w rozumieniu przepisu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy, a równocześnie uznaje ów (negowany) błąd za zawiniony w stopniu uzasadniającym zapłatę odsetek ubezpieczonemu.

Pismem z 26 stycznia 2017r. odwołujący się sprecyzował, że wnosi o zmianę zaskarżonej decyzji organu rentowego z 4 lipca 2016r. przez przyznanie kwoty 25606,60 zł na podstawie art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy z odsetkami.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako oparta na uzasadnionych podstawach podlega uwzględnieniu, co skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego jak i decyzji organu rentowego.

Wobec zawarcia w apelacji zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego Sąd Apelacyjny w pierwszej kolejności poddał ten zarzut ocenie pod katem zasadności, bowiem dopiero skontrolowanie poprawności ustalenia stanu faktycznego pozwala ocenić prawidłowość zastosowania prawa materialnego.

Do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. dochodzi wówczas, gdy strona apelująca wykaże Sądowi pierwszej instancji uchybienie podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca, gdyż w apelacji zaprezentowana została jedynie odmienna, subiektywna ocena stanu faktycznego sprawy. W judykaturze za utrwalony należy uznać pogląd, że zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może polegać na zaprezentowaniu własnych, korzystnych dla skarżącego ustaleń faktycznych, a tym samym korzystnej dla niego oceny materiału dowodowego (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2002r., sygn. akt II CKN 572/99, LEX nr 53136). W orzeczeniu z 10 czerwca 1999r. (sygn. akt II UKN 685/98, OSNAPiUS 2000, nr 17, poz. 655), Sąd Najwyższy stwierdził, że normy swobodnej oceny dowodów wyznaczone są wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego oraz regułami logicznego myślenia, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego. Swobodna ocena dowodów nie może być dowolna. Postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie może być uzasadnione odmienną interpretacją strony co do dowodów zebranych w sprawie, jeśli jednocześnie nie wykaże się, że ocena przyjęta przez Sąd pierwszej instancji za podstawę rozstrzygnięcia przekracza granicę swobodnej oceny dowodów por. wyrok SN z 10 kwietnia 2000r., sygn. akt V CKN 17/00, Lex nr 40424).

Rację ma strona apelująca, że Sąd pierwszej instancji nie pochylił się w dostateczny sposób nad kwestią rozbieżności pomiędzy wnioskiem o emeryturę zawartym w aktach rentowych a wnioskiem dołączonym przez wnioskodawcę do odwołania. Z analizy obu wniosków niezbicie wynika, że we wniosku zawartym w aktach rentowych w pkt II.6 została zakreślona opcja „NIE”, co można by interpretować w ten sposób, że wnioskodawca nie wniósł o obliczenie emerytury w myśl nowych zasad, podczas gdy we wniosku dołączonym do odwołania brak jest zaznaczenia jakiegokolwiek wyboru w pkt II.6. Po analizie obu formularzy tego samego wniosku, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wybór opcji w pkt II.6 wniosku o emeryturę zawartego w aktach rentowych nie został dokonany przez odwołującego się, ponieważ sposób nakreślenia znaku „X” w pkt II.6 różni się znacząco od pozostałych. Znak „X” w pkt II.6 wniosku, który był w posiadaniu organu rentowego został nakreślony zamaszyście i wykracza poza przeznaczone do tego pole, podczas gdy pozostałe znaki, które nie były kwestionowane w toku postępowania jako uczynione ręką wnioskodawcy, zostały nakreślone z zachowaniem rygoru postawienia ich dokładnie w polu do tego przeznaczonym.

Wobec wskazanych okoliczności, stan faktyczny ustalony przez Sąd Okręgowy musi zostać skorygowany przez ustalenie, że żadna z opcji pkt II.6 wniosku o emeryturę nie została przez odwołującego się zaznaczona. Takie ustalenie, zgodne z twierdzeniem odwołującego się, w ocenie Sądu Apelacyjnego odpowiada prawdzie.

Powyższy błąd w ustaleniach faktycznych nie miał jednak istotnego znaczenia w niniejszej sprawie, bowiem sama kwestia zaznaczenia opcji zawartych w pkt II.6 wniosku o emeryturę nie ma i nie może mieć decydującego znaczenia przy ustalaniu wysokości emerytury dla osób, do których znajduje zastosowanie art. 55 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018r. poz. 1270 ze zm., dalej jako ustawa emerytalna). Sąd Okręgowy wadliwie przyznał tej okoliczności znaczenie wiodące.

Kwestią sporną w niniejszej sprawie było zagadnienie, czy organ rentowy jest związany wnioskiem ubezpieczonego o obliczenie wysokości emerytury według wybranej przez niego metody jej obliczenia, czy też na wniosek ubezpieczonego o przyznanie emerytury ustala z urzędu wysokość tego świadczenia, obliczonego na podstawie art. 27 i art. 26 ustawy emerytalnej i wydaje decyzję o przyznaniu emerytury w wysokości korzystniejszej dla uprawnionego, wynikającej z dokonanych obliczeń.

Z art. 26 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że emerytura dla osoby urodzonej po 31 grudnia 1948r. stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183 ustawy emerytalnej.

Zgodnie z art. 27 ust. 1 tej ustawy ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki: osiągnęli wiek emerytalny określony w ust. 2 albo 3 i mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a ustawy. Emerytura dla ubezpieczonych wymienionych w art. 27 ust. 1 zostaje obliczona na podstawie art. 53 tej ustawy.

Ubezpieczonemu spełniającemu warunki do uzyskania emerytury na podstawie art. 27, który kontynuował ubezpieczenia emerytalne i rentowe po osiągnięciu przewidzianego w tym przepisie wieku emerytalnego i wystąpił z wnioskiem o przyznanie emerytury po 31 grudnia 2008r., może być obliczona emerytura na podstawie art. 26, jeżeli jest wyższa od obliczonej zgodnie z art. 53 ustawy emerytalnej (art. 55 ustawy).

W razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż: od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3 ustawy; za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego (art. 133 ust. 1 ustawy emerytalnej).

Jak wynika z powyższego emerytury obliczane dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948r., co do zasady są obliczane w wysokości „kapitałowej” na podstawie art. 26 ustawy. Jednak możliwość obliczenia emerytury ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949r. na podstawie art. 26 ustawy jest możliwe wyjątkowo po spełnieniu przesłanek wynikających z art. 55, co wymaga ustalenia takim osobom kapitału początkowego przewidzianego dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948r. Ubezpieczony urodzony wcześniej, tj. przed 1 stycznia 1949r., dla którego z mocy ustawy nie ustalono kapitału początkowego, nie zna wysokości tego wcześniej ustalonego kapitału, przez co takiej osobie brakuje możliwości dokonania precyzyjnej oceny, jak kształtuje się wysokość emerytury przyznanej według dotychczasowych zasad na podstawie art. 27 w zw. z art. 53 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w porównaniu do uprawnienia obliczenia tego samego świadczenia w potencjalnie wyższej wysokości według nowych zasad na podstawie art. 26 w zw. z art. 55 ustawy, przez co z oczywistych względów nie jest w stanie wskazać, który sposób obliczenia emerytury jest korzystniejszy.

Z powyższego wynika, że ubezpieczony, który po 31 grudnia 2008r. złożył wniosek o przyznanie mu emerytury na podstawie art. 27 ustawy nie może być pozbawiony ani utracić prawa do ustalenia należnej emerytury w wyższej wysokości, obliczonej według nowych zasad, choćby we wniosku emerytalnym nie skorzystał z zawartej w formularzu opcji obliczenia wysokości świadczenia emerytalnego według nowych zasad. Skorzystanie z możliwości obliczenia wyższej emerytury na podstawie art. 55 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wymaga od ubezpieczonego podjęcia decyzji o wyborze jednej z możliwych i prawem przewidzianych metod obliczania należnej mu emerytury. Skoro to do organu rentowego należy obliczanie wysokości należnego świadczenia w wysokości zgodnej z prawem zarówno według starych jak i nowych zasad, to organ ten powinien dokonać obu operacji matematycznych, po to aby przyznać emeryturę w wyższej wysokości, która przysługuje bez względu na wybór dokonany przez ubezpieczonego przez zaznaczenie odpowiedniego pola we wniosku (por. m.in. wyroki SN z dnia: 7 listopada 2013r., sygn. akt I UK 143/13, OSNP 2014/10/148; 4 września 2013r., sygn. akt II UK 23/13, OSNP 2014/6/85; 4 lipca 2013r., sygn. akt II UZP 4/13, OSNP 2013/21-22/257).

Przenosząc powyższe rozważania, na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że odwołującemu się przyznano świadczenie emerytalne obliczone według starych zasad, tj. na podstawie art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z zaznaczonym w formularzu wniosku, którym dysponował organ żądaniem (pkt II.6), a więc z pominięciem art. 55 ustawy emerytalnej, bowiem odwołującemu się nie przyznano emerytury w wysokości wyższej, która wynikała z metody jej obliczania według nowych zasad, a przyznano mu emeryturę zgodnie z zakreślonym w punkcie II.6e wniosku rzekomym wyborem wnioskodawcy. Takie działanie należy uznać za nieprawidłowe. Jak wskazano wyżej, odwołujący się w momencie składania wniosku o emeryturę nie może posiadać wiedzy na temat korzystniejszej dla niego metody obliczania wysokości świadczenia emerytalnego, dlatego to organ rentowy winien obliczyć wysokość emerytury i przyznać ją odwołującemu się w wysokości korzystniejszej dla niego, bez względu nawet na żądanie zawarte we wniosku. W tym zatem znaczeniu spór o to kto w istocie dokonał zakreślenia pola we wniosku odwołującego się (on sam czy urzędnik organu rentowego) co do tego według jakich zasad świadczenie ma być wyliczone, nie stanowi, wbrew stanowisku Sadu Okręgowego, istotnej dla rozstrzygnięcia okoliczności faktycznej.

Pomimo nieprawidłowego rozpoznania przez organ rentowy wniosku o emeryturę i w konsekwencji pozbawienie odwołującego się wyższego świadczenia emerytalnego od 1 kwietnia 2010r., niemożliwym stała się zmiana wyroku Sądu pierwszej instancji jak i zaskarżonej decyzji organu rentowego w taki sposób, jak tego żąda odwołujący się tzn. przez zasądzenie różnicy pomiędzy wysokością świadczenia należnego i wyliczonego według nowych zasad a kwota świadczenia faktycznie wypłacanego w spornym okresie. Sąd w sprawie z odwołania od decyzji organu rentowego ograniczony jest bowiem w swej kognicji do granic wyznaczonych sentencją decyzji i nie może wykraczać poza te granice.

Zgodnie z art. 133 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się, poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1) od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

2) za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Zaskarżoną w niniejszym postępowaniu decyzją z 12 października 2015r., organ rentowy przyznał odwołującemu się emeryturę obliczoną na podstawie art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS od 1 lipca 2015r., która to decyzja została zmieniona w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji przez przyznanie odwołującemu się emerytury obliczonej na podstawie art. 26 ustawy od 1 marca 2015r. Wobec takiego stanu rzeczy należało przyznać podwyższone świadczenie emerytalne za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o przeliczenie emerytury według nowych zasad, tj. od 1 marca 2012r., zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jak bowiem wynika z wyżej przedstawionych rozważań obowiązkiem organu rentowego było wyliczenie świadczenia korzystniejszego dla wnioskodawcy, samo zaś przyznanie odwołującemu się świadczenia w niższej wysokości było następstwem błędu organu rentowego. Organ zaniechał bowiem obliczenia wysokości emerytury według starych i nowych zasad i przyznania jej w wysokości wyższej, ograniczając się do obliczenia jej wysokości (rzekomo zgodnej z wnioskiem, co i tak jest bez znaczenia), które to działanie nie może zostać uznane za prawidłowe.

Zgodnie z art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2017r., poz.1778 ze zm.), jeżeli ZUS – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności. Przesłanką zatem powstania obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek jest opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego lub wypłaty tego świadczenia, zawinione przez organ. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że zawarte w art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych określenie: „nie ustalił prawa do świadczenia” oznacza zarówno niewydanie w terminie decyzji przyznającej świadczenie, jak i wydanie decyzji odmawiającej przyznania świadczenia, mimo spełnienia warunków do jego uzyskania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 9 marca 2001r., II UKN 402/00, OSNAPiUS 2002 nr 20, poz. 501). W tym ostatnim zatem wypadku chodzi o sytuacje, w których organ rentowy odmawiając przyznania świadczenia naruszył przepisy prawa materialnego określające przesłanki nabycia prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego, przy czym dla powstania obowiązku wypłaty odsetek konieczne jest stwierdzenie naruszenia prawa przez organ rentowy prawomocnym wyrokiem sądu zmieniającym decyzję organu rentowego i przyznającym prawo do tego świadczenia.

Wobec uznania za zasadne żądania odwołującego się przyznania wyższego świadczenia za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o przeliczenie emerytury według nowych zasad, tj. od dnia 1 marca 2012r., zgodnie z art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w którym to przepisie wyraźnie wskazano na błąd organu rentowego w wypłacie należnego świadczenia, rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zawarte w pkt 3 zaskarżonego wyroku stało się bezprzedmiotowe, bowiem wobec treści art. 85 ust. 1 ustawy systemowej w zw. z art. . 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS odsetki powinny zostać odwołującemu się wypłacone po wydaniu decyzji przyznającej świadczenie w prawidłowej wysokości i po ustaleniu kwoty należności koniecznej do spłaty wobec różnicy pomiędzy wysokością świadczenia należnego a faktycznie wypłacanego odwołującemu się w spornym okresie.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. - zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego z 4 lipca 2016r. ustalając, że należna S. F. emerytura powinna być obliczona na podstawie art. 26 ustawy emerytalnej począwszy od 1 marca 2012r. W rozstrzygnięciu tym, wydając stosowną decyzję wykonawczą, organ uwzględni, że korzystniejsza dla uprawnionego emerytura była wypłacana od 1 marca 2015r.

Sąd Apelacyjny orzekł o zwrocie kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej według zasady wynikającej z art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Sama zaś wysokość należnego zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej została ustalona na kwotę 240 zł na podstawie § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015r., poz. 1804 ze zm.), z uwzględnieniem stanu prawnego obowiązującego w dniu wniesienia apelacji.

SSO (del.) Sylwia Kulma SSA Bożena Lasota SSA Ewa Stryczyńska (spr.)