Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący – Sędzia: SA Agnieszka Ambroziak

Sędziowie: SA Anna Kubasiak

SA Ewa Stryczyńska (spr.)

Protokolant: st. sekr. sądowy Aneta Wąsowicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 lutego 2019 r. w W.

sprawy (...) S.A. w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W.

o zwrot nienależnie wypłaconego świadczenia

na skutek apelacji (...) S.A. w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 lutego 2017 r. sygn. akt XIII U 2584/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od (...) S.A. w W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

Ewa Stryczyńska Agnieszka Ambroziak Anna Kubasiak

Sygn. akt III AUa 895/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. decyzją z 6 września 2016r. zobowiązał (...)S.A. do zwrotu nienależnego świadczenia za okres od 1 sierpnia 2016r. do 31 sierpnia 2016r. w kwocie 1262,43 zł. W uzasadnieniu swojego stanowiska organ rentowy powołał się na brzmienie art. 138a w zw. z art. 144 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016r., poz.887 ze zm.)

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła (...)S.A. w W., wnosząc o jej zmianę w całości w ten sposób, że nie jest ona zobowiązana do zwrotu kwoty przekazanego świadczenia w wysokości 1262,43 zł oraz o zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu odwołująca się spółka wskazała, że w jej ocenie świadczenie, które wpłynęło na rachunek zmarłego świadczeniobiorcy K. S. nie podlega zwrotowi, gdyż rachunek ten był rachunkiem wspólnym prowadzonym dla K. S. i S. S.. K. S. zmarła 25 lipca 2016r., zaś S. S. 18 sierpnia 2012r., o czym odwołująca się po raz pierwszy powzięła wiadomość 22 sierpnia 2016r. Spółka podkreśliła, że z orzecznictwa Sądów wynika, że nie jest ona zobowiązana do zwrotu należności, które wpłynęły na rachunek będący rachunkiem wspólnym.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z 24 lutego 2017r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie i zasądził od (...) S.A. w W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Decyzją z 27 sierpnia 2012r. przyznano K. S. prawo do renty rodzinnej po zmarłym mężu S. S.. Organ rentowy ustalił stały termin płatności renty na 15 dzień każdego miesiąca (k. 19 a.r.). Świadczenie było wypłacane K. S. na rachunek bankowy w Banku (...) S.A. nr (...) (k. 3 a.r.). Rachunek ten był rachunkiem wspólnym K. S. i S. S..

K. S. zmarła 25 lipca 2016r., o czym organ rentowy powziął wiadomość 10 sierpnia 2016r. (k. 25 a.r.). Renta rodzinna za okres od 1 do 31 sierpnia 2016r. w łącznej kwocie 1262,43 zł została przekazana na rachunek bankowy (...).

Organ rentowy 17 sierpnia 2016r. zwrócił się do Banku (...) o zwrot świadczenia za okres od 1 do 31 sierpnia 2016r. w kwocie 1.262,43 zł, które zostało przekazane na konto o numerze (...) (k. 27 a.r.).

Bank 24 sierpnia 2016r. poinformował organ rentowy, że nie może zrealizować zwrotu świadczenia, ponieważ rachunek nr (...), na który wypłynęło świadczenie jest rachunkiem wspólnym (k. 28 a.r.).

Zaskarżoną decyzją z 19 października 2016r., wydaną na podstawie art. 138a w zw. z art. 144 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we W. zobowiązał Bank (...) S.A. do zwrotu świadczenia w kwocie 1262,43 zł. za okres od 1 do 31 sierpnia 2016r. (k. 31 a.r.).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów zebranych w aktach sprawy oraz w aktach rentowych. Dokumenty te nie były kwestionowane przez żadną ze stron. Sąd nie znalazł podstaw do podważenia autentyczności i rzetelności sporządzenia wskazanych wyżej dokumentów.

Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne i wskazał, że zgodnie z ustalonym stanem faktycznym sprawy K. S. zmarła 25 lipca 2016r., a więc w oparciu o art. 101 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016r., poz. 887) nie nabyła prawa do wypłaty renty za sporny okres od 1 sierpnia 2016r. do 31 sierpnia 2016r. a wprost przeciwnie – wraz z jej zgonem ustało prawo do renty. Świadczenie wypłacone przez organ rentowy za miesiąc przypadający po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorczyni, ma zatem charakter świadczenia wypłaconego nienależnie.

Takim nienależnym świadczeniem jest także to, które zostało przekazane przez organ rentowy na rachunek (...).

Sąd pierwszej instancji przyjął za słusznym stanowiskiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie zaprezentowanym w uzasadnieniu wyroku z 20 kwietnia 2016r. zapadłego w sprawie III AUa 546/15, że zgodnie z art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe (Dz. U. 2015r., poz. 128 ze zm.), w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej, bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunek, jakich dokonał organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Powyższy przepis, jak wskazuje na to jego literalne brzmienie określa wprawdzie obowiązki banku względem organu rentowego na wypadek śmierci posiadacza rachunku, ale obowiązki te obejmują jedynie taką sytuację, która dotyczy śmierci posiadacza rachunku. Nadto, jak wynika z ust. 3 art. 55 Prawa bankowego, na wypadek dokonania wypłat z tych rachunków, bank ma obowiązek wskazania osób, które pobrały wypłaty z nienależnego świadczenia. Tenże obowiązek, analogicznie, jak w poprzednim przypadku, spoczywa na banku wyłącznie w sytuacji, gdy dotyczy informacji o wypłatach z rachunku należącego do zmarłego posiadacza.

Jednocześnie z treścią cytowanego wyżej przepisu, koresponduje regulacja z art. 138 i art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 13 czerwca 2006r., sygn. akt II UZP 7/06 (publik. LEX nr 182934), przepis art. 138a reguluje wyłącznie taką sytuację, w której nie ma osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia mającego charakter pobranego nienależnie, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy. Odnosi się więc do wpłat dokonanych na rachunek prowadzony indywidualnie dla świadczeniobiorcy, czyniąc bank zobowiązanym do zwrotu organowi rentowemu świadczeń przekazanych za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. W uzasadnieniu cytowanej uchwały wyraźnie także zaakcentowano, że celem regulacji wynikającej z art. 138a ustawy emerytalnej jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 tej ustawy. Tego rodzaju rozwiązanie otwiera organowi rentowemu drogę do żądania od banku zwrotu wpłaconych na rachunek bankowy świadczeń, które w inny sposób nie mogłyby być odzyskane.

W konsekwencji organ rentowy może wydać wobec banku decyzję w trybie art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z FUS jedynie w sytuacji, gdy wypłata świadczenia została przekazana na rachunek zmarłego świadczeniobiorcy, a nie na każdy inny, w tym wspólny rachunek małżonków.

Na gruncie niniejszej sprawy Sąd ustalił, że rachunek bankowy o numerze (...), na który organ rentowy przelewał świadczenie rentowe K. S., faktycznie był rachunkiem wspólnym K. S. i S. S..

Jednakże, należy zwrócić uwagę, że S. S., który był współposiadaczem rachunku wraz z K. S. zmarł 18 sierpnia 2012r. Śmierć współposiadacza rachunku nie implikowała skutku w postaci automatycznego przekształcenia rachunku wspólnego, ale w istocie rachunek ten od daty śmierci S. S. nie spełniał warunków rachunku wspólnego. Co więcej, wskutek śmierci męża K. S. była jego jedynym właścicielem i nie występowały przesłanki z art. 51a pkt 1 Prawa bankowego, a z którego wynika, że każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na tym rachunku.

Zdaniem Sądu Okręgowego skoro w chwili śmierci K. S. jej małżonek już nie żył, nie można istotnie twierdzić, że kwota świadczenia została przekazana na czynny rachunek wspólny. Bezsporne w sprawie jest, że nie ma osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia mającego charakter pobranego nienależnie, gdyż S. S. od kilku miesięcy już nie żył. Wpłata została dokonana na nadal co prawda istniejący rachunek wspólny, ale w istocie rachunek prowadzony już jedynie dla indywidualnego świadczeniobiorcy.

Zdaniem Sądu Okręgowego wpłata nastąpiła na rachunek bankowy w warunkach uniemożliwiających przypisanie takiej wypłaty osobie trzeciej i w tej sytuacji na podstawie powołanego wyżej art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odwołujący się bank jest zobowiązany zwrócić nienależnie wypłacone mu świadczenie.

Z tych względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł o oddaleniu odwołania. Zgodnie z art. 98 k.p.c. strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu prowadzonego przez stronę osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, zalicza się poniesione przez nią koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub jej pełnomocnika oraz równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie.

Zgodnie z § 9 ust. 2 i § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804) w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego stawki minimalne wynoszą 180 zł. Zgodnie zaś z § 15 tego rozporządzenia, zasądzając opłatę za czynności radcy prawnego z tytułu zastępstwa prawnego, sąd bierze pod uwagę niezbędny nakład pracy pełnomocnika, a także charakter sprawy i wkład pracy pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia. Podstawę zasądzenia opłaty stanowią stawki minimalne. Opłata ta nie może być wyższa niż sześciokrotna stawka minimalna ani przekraczać wartości przedmiotu sprawy.

Powyższy wyrok został zaskarżony w całości apelacją przez odwołujący się bank, który zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego:

1.  art 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego przez jego niewłaściwe zastosowanie;

2.  art. 57 Prawo bankowego przez jego niezastosowanie;

3.  art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez jego zastosowanie mimo braku podstawy prawnej do dokonania przez odwołującą się zwrotu świadczenia nienależnie przekazanego na rachunek zmarłego posiadacza.

Powołując się na wskazane zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego przez uwzględnienie odwołania i zmianę zaskarżonej decyzji w ten sposób, że zostanie stwierdzone, że (...)SA. w W. nie jest zobowiązana do zwrotu organowi rentowemu kwoty świadczenia w wysokości 1262,43 zł, a także zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej się kosztów postępowanie, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano, że niespornym w sprawie jest fakt, że organ rentowy, po śmierci świadczeniobiorcy K. S., przekazał na jej rachunek w (...) S.A. nr (...) świadczenie za miesiąc sierpień 2016r. w kwocie 1262,43 zł. Faktem jest również, że rachunek, na który przekazano świadczenie był rachunkiem wspólnym, którego współposiadaczem był zmarły 18 sierpnia 2012r. S. S.. Odwołujący się nie przeczył, że świadczenie przekazane przez organ rentowy było świadczeniem nienależnym.

Zdaniem odwołującego się banku nie można stosować art. 138a ustawy emerytalnej niezależnie, tj. bez powiązania z przepisem statuującym obowiązek banków do dokonania zwrotów kwot świadczeń przekazanych na rachunki bankowe po śmierci ich posiadaczy i z pominięciem wyraźnych uregulowań Prawa bankowego. Rachunek wspólny to rodzaj rachunku wymieniony wprost w Prawie bankowym, którego regulacja ustawowa nie jest jednak wyczerpująca, co oznacza, że wiele sytuacji banki mają prawo uregulować czy to w umowie rachunku, czy to w wiążącym strony umowy regulaminie.

Odwołujący się bank wskazał, że w (...) S.A. rachunek wspólny jest rachunkiem rozłącznym, a każdy ze współposiadaczy jest uprawniony do dysponowania bez ograniczeń środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku oraz dokonywania samodzielnie wszelkich czynności wynikających z umowy rachunku, w tym do wypowiedzenia umowy. Zgody wszystkich współposiadaczy wymagają jedynie czynności enumeratywnie wymienione w Regulaminie rachunków bankowych i kart debetowych dla klientów indywidualnych w (...) Banku (...) S.A. Na pytanie, co dzieje się z rachunkiem wspólnym po śmierci jednego ze współposiadaczy, odpowiadają przepisy wewnętrzne poszczególnych banków, a posiadacze tego rodzaju rachunków odpowiednie zapisy znajdą w umowach rachunku lub odpowiednim regulaminie. (...) S.A. przewiduje, że w przypadku śmierci posiadacza rachunku wspólnego umowa nie ulega zmianie, a rachunek nadal prowadzony jest jako wspólny, tyle, że pewne szczególne uprawnienia, o których mowa w regulaminie, które dotąd wymagały współdziałania wszystkich współposiadaczy, przysługują również pozostającemu przy życiu współposiadaczowi samodzielnie. Zdaniem odwołującego się skoro na miejsce zmarłego współposiadacza wchodzą jego spadkobiercy, nie można mówić, że rachunek stał się rachunkiem indywidualnym. Bez znaczenia jest przy tym fakt, czy spadkobiercy wcześniej zmarłego współposiadacza są czynnymi stronami umowy rachunku, czy też nie składają jakichkolwiek dyspozycji. Nawet bowiem w przypadku pierwotnych współposiadaczy rachunku wspólnego nie zawsze jest tak, że każdy z nich jest podmiotem czynnym i zleca operacje na rachunku. Niejednokrotnie czyni to wyłącznie jeden ze współposiadaczy, co nie implikuje wniosku, że rachunek należy do jednej osoby. Tak więc śmierć drugiego z „pierwotnych” współposiadaczy rachunku wspólnego nie może prowadzić do wniosku, że wyłącza się stosowanie art. 57 Prawa bankowego, przyjmując, że nie mamy już do czynienia z takim rachunkiem. Skoro wolą stron umowy było zachowanie charakteru rachunku jako wspólnego, a przepisy prawa pozwalają na dowolne ukształtowanie praw i obowiązków stron w tym zakresie, nie ma żadnych podstaw, aby tej woli nie respektować.

W odpowiedzi na apelację wniesiono o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Zdaniem organu rentowego zasady funkcjonowania rachunku bankowego po śmierci S. S. niczym nie różniły się od zasad korzystania z rachunku bankowego prowadzonego przez bank dla indywidualnej osoby. Posiadacz rachunku bankowego w jednej osobie nie może w sposób odmienny mieć kształtowaną sytuację prawną ze względu na historyczne uwarunkowania do rachunku i to tylko ze względu na własne wewnętrzne instrukcje, regulaminy w danym banku, gdy prawo bankowe nie reguluje tej sytuacji a w stosunku do innych banków nie występuje już kontynuacja historycznych uwarunkowań do rachunku bankowego. Z powyższego wynika, że nastąpiłaby sprzeczność i niekonsekwencja w stosowaniu art. 138a ustawy emerytalnej, który to przepis nie ogranicza jego stosowanie do wyjątków, a według stanowiska wnioskodawcy doprowadziłoby do odmiennego jego zastosowania lub też uniemożliwiałoby jego zastosowanie. Mianowicie w myśl ww. przepisu art. 138a ustawy emerytalnej organ rentowy mógłby żądać zwrotu nienależnie i bezpodstawnie wypłaconych po śmierci posiadaczy rachunków bankowych w zależności od woli banku, która miałaby charakter uznaniowy. Natomiast w stosunku do indywidualnych posiadaczy rachunku, czy też byłych współposiadaczy rachunków bankowych, ale w innych bankach dochodzenie nienależnie wypłaconych świadczeń po śmierci świadczeniobiorców byłoby zasadne.

Charakter prawny byłego współposiadacza rachunku bankowego w porównaniu do innych współposiadaczy rachunku bankowego w innych bankach, czy też od początku będąc indywidualnie upoważnionym do dysponowania rachunkiem bankowym nie może być zróżnicowany co do zasadności i prawidłowości stosowania art. 138a ustawy emerytalnej.

Z chwilą śmierci posiadacza rachunku bankowego wygasają dokonane przez niego dyspozycje środkami zgromadzonymi na rachunku bankowym oraz pełnomocnictwa.

Zgodnie z art. 138a ustawy o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych bank jest zobowiązany do zwrotu kwoty świadczeń wypłaconych na rachunek bankowy za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Żaden przepis Prawa bankowego, czy też ustawy o rentach i emeryturach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie zwalnia Banku od obowiązku zwrotu dokonania zwrotu wypłaconych kwot przez organ rentowy po śmierci posiadacza rachunku bankowego a pozostawionych do dyspozycji banku a przedstawiana interpretacja przepisów prawnych nie może zastąpić podstawy prawnej, która by zwalniała bank od ponoszenia odpowiedzialności za zwrot tych przedmiotowych środków pieniężnych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Wobec braku zawarcia w apelacji zarzutu naruszenia prawa procesowego przez dokonanie błędnych ustaleń faktycznych, czy też przekroczenia przez Sąd pierwszej instancji zasady swobodnej oceny dowodów, Sąd Apelacyjny jest związany ustaleniami faktycznymi poczynionymi przez Sąd Okręgowy. Z uwagi na tę okoliczność Sąd Apelacyjny podziela ustalenia Sądu pierwszej instancji i wyprowadzone na ich podstawie wnioski oraz ocenę prawną, a zatem nie zachodzi potrzeba szczegółowego ich powtarzania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1997r., sygn. akt II UKN 61/97, wyrok Sądu Najwyższego z 12 stycznia 1999r., sygn. akt I PKN 21/98).

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd pierwszej instancji w sposób prawidłowy zastosował także przepisy prawa materialnego.

Zgodnie z art. 51 ustawy z 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2017r., poz. 1786 ze zm., dalej jako „Prawo bankowe”) rachunek bankowy może być prowadzony dla kilku osób fizycznych – rachunek wspólny.

Zgodnie z art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Przepis ten nie znajduje zastosowania do rachunku wspólnego (art. 57 Prawa bankowego).

Artykuł 138a ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015r., poz. 748 ze zm.) stanowi, że podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Nie można przyznać racji twierdzeniu odwołującego się banku, że pomimo śmierci S. S. 18 sierpnia 2012r. na dzień wypłaty świadczenia K. S. już po śmierci ubezpieczonej, prowadzony przez odwołujący się bank rachunek bankowy był rachunkiem wspólnym.

Osobą fizyczną jest jednostka ludzka od chwili narodzin do momentu śmierci. Nie jest zatem zasadne tworzenie swego rodzaju fikcji przez uznawanie za rachunek wspólny rachunku, którego tylko jeden posiadacz żyje. Jest to niezgodne z ustawową definicją rachunku wspólnego, z której wynika, że rachunek bankowy może być prowadzony dla kilku osób fizycznych jako rachunek wspólny. Skoro zatem jeden z dwojga współposiadaczy rachunku zmarł, to w świetle ustawy Prawo bankowe rachunek nie jest już rachunkiem wspólnym, gdyż taki rodzaj rachunku może być prowadzony tylko dla kilku osób fizycznych. Tymczasem osoba nieżyjąca nie zachowuje przymiotu osoby fizycznej po śmierci. Wobec tych okoliczności w ocenie Sądu Apelacyjnego należy zgodzić się z poglądem wyrażonym przez Sąd pierwszej instancji, że śmierć współposiadacza rachunku nie implikowała wprawdzie bezpośrednio skutku w postaci automatycznego przekształcenia rachunku wspólnego w rachunek indywidualny, co wynika z wewnętrznych unormowań obowiązujących w banku, ale w istocie rachunek ten od daty śmierci S. S. nie spełniał ustawowych warunków rachunku wspólnego. Co więcej, wskutek śmierci męża K. S. była ona jego jedynym właścicielem i nie występowały przesłanki z art. 51a pkt 1 Prawa bankowego, a z którego wynika, że każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na tym rachunku. S. S. od chwili śmierci nie mógł bowiem dysponować środkami zgromadzonymi na koncie.

Zarówno przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jak i art. 57 w zw. z art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego skierowane są do tego samego adresata, tj. banku prowadzącego rachunek świadczeniobiorcy, jednak art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego dotyczy zwrotu kwot świadczeń przekazanych na rachunek wspólny świadczeniobiorcy i osoby trzeciej za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Przepis art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych reguluje wyłącznie taką sytuację, w której nie ma osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia mającego charakter pobranego nienależnie, a wpłaconego przez organ rentowy na rachunek bankowy świadczeniobiorcy. Odnosi się więc do wpłat dokonanych na rachunek prowadzony indywidualnie dla świadczeniobiorcy, czyniąc bank zobowiązanym do zwrotu organowi rentowemu świadczeń przekazanych za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Celem regulacji wynikającej z art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest umożliwienie organowi rentowemu odzyskania świadczeń, które bez jego winy zostały wypłacone pomimo ustania do nich prawa, a nie ma podstaw, aby uznać, że pobrała je jakakolwiek osoba, która zobowiązana byłaby do ich zwrotu w myśl zasad zapisanych w art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (por. uchwała SN z 13 czerwca 2006r., sygn. akt II UZP 7/06, LEX nr 182934).

Wobec powyższych okoliczności do żądania zwrotu wpłaconego świadczenie emerytalnego K. S. za okres od 1 do 31 sierpnia 2016r. po śmierci ubezpieczonej znajduje zastosowanie art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego skoro w chwili śmierci K. S. jej małżonek już nie żył, nie można istotnie twierdzić, że kwota świadczenia została przekazana na czynny rachunek wspólny. Bezsporne w sprawie jest, że nie ma osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia mającego charakter pobranego nienależnie, gdyż S. S. od kilku lat już nie żył. Od chwili jego śmierci rachunek współmałżonków, zgodnie z ustawą, nie mógł być już rachunkiem wspólnym. Wpłata została dokonana na nadal co prawda istniejący rachunek wspólny, ale w istocie rachunek prowadzony już jedynie dla indywidualnego świadczeniobiorcy. W okolicznościach tych należy stwierdzić, że wpłata nastąpiła na rachunek bankowy w warunkach uniemożliwiających przypisanie takiej wypłaty osobie trzeciej i w tej sytuacji na podstawie powołanego wyżej art. 138a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odwołujący się bank jest zobowiązany zwrócić nienależnie wypłacone mu świadczenie.

Regulamin odwołującego się banku nie może znajdować się w opozycji do wskazanych przepisów i ich wykładni, albowiem regulamin jest aktem wewnętrznie obowiązującym, tzn. obowiązuje tylko między bankiem a posiadaczami rachunków w tym banku, nie wywołuje zaś skutków w stosunku do podmiotów trzecich i nie może zmieniać uregulowań ustawowych. Jego postanowienia – jako aktu prawnego znacznie niższej rangi - nie mogą być niespójne z regulacjami wynikającymi z ustawy Prawo bankowe.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w wyroku.

O obowiązku zwrotu kosztów zastępstwa prawnego odwołującego się banku Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., ustanawiającego zasadę odpowiedzialności strony za wynik procesu, a sama wysokość należnego zwrotu została ustalona na kwotę 240 zł na podstawie § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r., poz. 1804 ze zm.), zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dniu wniesienia apelacji.

SSA Ewa Stryczyńska (spr.) SSA Agnieszka Ambroziak SSA Anna Kubasiak