Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lutego 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Marcin Graczyk

Sędziowie: Sędzia SA Marzena Wasilewska

Sędzia SO del. Anita Górecka (spr.)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym

w dniu 11 lutego 2021 r. w W.

sprawy (...)S.A. w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 12 czerwca 2019 r. sygn. akt XIII U 816/19

uzupełnionego postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych

dnia 6 sierpnia 2019r. sygn. akt XIII U 816/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddala odwołanie i zasądza od (...)S.A. w W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego;

2.  zasądza od (...) S.A. w W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 675 (sześćset siedemdziesiąt pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

Marzena Wasilewska Marcin Graczyk Anita Górecka

Sygn. akt III AUa 1241/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z dnia 15 lutego 2019 r. znak: (...)zobowiązał (...) S.A. do zwrotu nienależnie przekazanego świadczenia w kwocie 2.309,51 zł za miesiąc styczeń 2019 r., do którego uprawniony był zmarły R. P.. Decyzję wydano powołując się na art. 138a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 ze zm.).(decyzja k. 4 a.s.)

Od powyższej decyzji odwołała się (...) S.A. w W., wnosząc o jej zmianę w całości w taki sposób, że odwołująca się nie jest zobowiązana do zwrotu kwoty przekazanego świadczenia w wysokości 2.309,51 zł oraz o zasądzenie od organu rentowego na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu podano, iż świadczenie, które wpłynęło na rachunek zmarłego świadczeniobiorcy R. P. nie podlega zwrotowi, gdyż rachunek ten nie był rachunkiem oszczędnościowym, oszczędnościowo-rozliczeniowym lub rachunkiem terminowej lokaty oszczędnościowej, o których mowa a art. 55 ust. 1 pkt 2 Prawa bankowego. Jak wskazała odwołująca był to rachunek przeznaczony wyłącznie do przeprowadzenia rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą. Banki zaś, na podstawie art. 55 ust.1 pkt 2 Prawa bankowego, zobowiązane są do zwrotu świadczeń wyłącznie w przypadku śmierci posiadacza jednego z trzech w/w rachunków, a żaden z tych rachunków nie może być prowadzony dla podmiotu prowadzącego działalność zarobkową na własny rachunek.(odwołanie k. 2-3v a.s.)

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, w uzasadnieniu swego stanowiska powołując się na przepisy wynikające z art. 138 a i art. 130 ust. 2 pkt 2 lit a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 55 ust. 1 pkt 2, ust 3 i 4 ustawy prawo bankowe.

Wyrokiem z dnia 12 czerwca 2019 r. Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób że nie zobowiązał (...) S.A. z siedzibą w W. do zwrotu kwoty 2 309,51 zł.

Sąd Okręgowy ustalił, że świadczenia emerytalne R. P. wpływały na rachunek bankowy (...) przeznaczony do rozliczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. Na rachunek ten wpłynęło również świadczenia za miesiąc styczeń 2019 roku w wysokości 2309,51 zł. Ubezpieczony R. P., zmarł w dniu 05 grudnia 2018 r. Organ rentowy w dniu 14 stycznia 2019 r. zwrócił się do (...) S.A. z wnioskiem o zwrot kwoty 2.309,51 zł jako nienależnych świadczeń emerytalno – rentowych za okres następujący po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć R. P. (za miesiąc 01/2019 r.).

Pismem z dnia 28 stycznia 2019 r. bank poinformował, że świadczenie, którego zwrotu żąda organ rentowy wpłynęło na rachunek bieżący (...) zmarłego świadczeniobiorcy, który jest rachunkiem przeznaczonym do rozliczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, niewymienionym w art. 55 ust. 1 Prawa bankowego.

Zaskarżoną decyzją z dnia 15 lutego 2019 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązał bank (...) SA do zwrotu kwoty 2309,51 zł .

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach sprawy oraz w aktach rentowych. Ich wiarygodność nie była podważana przez żadną ze stron. Sąd również nie znalazł podstaw do ich kwestionowania zaznaczając, że stan faktyczny w niniejszej sprawie był pomiędzy stronami bezsporny.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za zasadne. Sąd Okręgowy na wstępie rozważań powołał przepisy prawa, na gruncie których rozpatrywał niniejszą sprawę. Zgodnie z treścią art. 138 ust 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Jak wynika z ustępu 2 powołanego przepisu za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

3. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

Jak stanowi art. 138a powołanej ustawy podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Zgodnie natomiast z art. 55 ust 1 pkt 2 ustawy prawo bankowe w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wypłatom na rachunek, jakich dokonał organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Ustęp 3 cytowanego przepisu stanowi, że bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że w orzecznictwie przyjmuje się powszechnie, że podstawę prawną dla obowiązku zwrotu przez bank nienależnie pobranego świadczenia jest cytowany wyżej art. 55 ust 1 pkt 2 ustawy prawo bankowe, natomiast art. 138 a ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi jedynie podstawę wydania przez organ rentowy decyzji obciążającej zwrotem świadczenia oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji. (Sąd Najwyższy w wyroku z 9 marca 2012 roku, sygn. I UK 327/11, z 13 czerwca 2006, sygn. II UZP 7/06 czy wyrok SN z 6 maja 2009 , sygn. II UZP 2/09) i Sąd pierwszej instancji ten pogląd podziela. Odnosząc się do wzajemnej relacji powołanych przepisów Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 13 czerwca 2006 roku (sygn. II UZP 7/06) wskazał, że nie zachodzi kolizja powołanych regulacji. Przepis art. 138 jest zawarty w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, która swoim zakresem normatywnym nie obejmuje zasad prowadzenia działalności bankowej - określa bowiem warunki nabywania prawa do świadczeń z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, zasady ustalania wysokości tych świadczeń oraz zasady i tryb ich przyznawania, a także wypłaty (art. 1 ust. 1). Przepis art. 138a jest zamieszczony w rozdziale 4 działu IX ustawy, odnoszącym się do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, egzekucji i potrąceń ze świadczeń. Jest to zatem przepis dotyczący zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w warunkach, których nie obejmuje swoim zakresem art. 138 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Przepis art. 138 w ust. 2 pkt 1 definiuje świadczenia pobrane nienależnie jako wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, (…) Z art. 138 ust. 1 ww. ustawy wynika natomiast, że obowiązek zwrotu takiego nienależnie pobranego świadczenia ciąży na osobie, która je pobrała. Nie budzi wątpliwości, że śmierć osoby uprawnionej do emerytury powoduje ustanie prawa do świadczenia (art. 101 pkt 2 EmRentyFUSU). Świadczenia wypłacone przez organ rentowy za miesiące przypadające po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, mają zatem charakter wypłaconych nienależnie. Jednakże, jak wskazał Sąd pierwszej instancji powyżej kwestią podstawową podlegającą rozstrzygnięciu w niniejszej sprawie było ustalenie czy istnieją podstawy dla przyjęcia w zakresie zwrotu kwoty tego świadczenia obowiązku banku prowadzącego rachunek, na który świadczenie to wpłynęło. Sąd ten przypomniał, że podstawą dla przyjęcia takiego obowiązku mogą stanowić dla banku jedynie przepisy ustawy prawo bankowe. W okolicznościach niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy podzielił argumentację odwołującego się banku, że do spełnienia przesłanek powołanego art. 55 ust 1 pkt 2 nie doszło. Zgodnie bowiem z przepisem art. 55 ust 1 pkt 2 ustawy prawo bankowe wypłaty kwot równych wpłatom organu rentowego na rachunki dokonuje się z rachunków enumeratywnie wymienionych tj: z rachunków: oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub terminowej lokaty oszczędnościowej. Powyższe zdaniem Sądu pierwszej instancji oznacza, że obowiązek wypłaty świadczeń emerytalno-rentowych przekazanych na rachunek bankowy za miesiące po śmierci świadczeniobiorcy nie obejmuje wpłat tytułem świadczeń dokonanych na inne niż wymienione w art. 55 ust. 1 in pricipio rachunki bankowe. Sąd Okręgowy, w pełni podzielił w tym zakresie argumentację powołaną przez Sad Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 lutego 2019 roku w sprawie o sygn. akt III AUa 700/17, w uzasadnieniu którego wskazano, że Prawo bankowe jest podstawowym aktem prawnym regulującym funkcjonowanie banków komercyjnych, tzn. banków, które na zasadach rynkowych, w ramach prowadzonej działalności bankowej, świadczą usługi dla klientów indywidualnych (osób fizycznych) i instytucjonalnych (osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych). Prawo bankowe reguluje zasady prowadzenia działalności bankowej we wszystkich jej aspektach - od etapu tworzenia, funkcjonowania, do zakończenia działalności, nie ma jednak charakteru kompleksowej regulacji tej części systemu bankowego, która obejmuje banki komercyjne. Zasadą jest, że, poza dwoma wyjątkami, wypłaty po śmierci posiadacza rachunku mogą nastąpić na rzecz jego spadkobierców. Jeden z tych wyjątków statuuje art. 55 ust. 1 Prawa bankowego, drugi wynika z art. 56 tej ustawy. Podstawę prawną obowiązku banku dokonania zwrotu kwoty świadczeń przekazanych na rachunek za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, stanowi przepis art. 55 Prawa bankowego jako aktu prawnego normującego zasady prowadzenia działalności bankowej. Obowiązek ten nie jest statuowany w przepisie art. 138a ustawy emerytalnej. Przepis art. 138a ustawy emerytalno - rentowej stanowi jedynie podstawę do wydania przez organ rentowy, w przypadku odmowy dobrowolnej wpłaty przez bank, decyzji obciążającej bank zwrotem świadczenia wpłaconego na rachunek bankowy po śmierci jego posiadacza oraz otwiera drogę postępowania egzekucyjnego w administracji. Samodzielnie przepis ten nie tworzy po stronie banku obowiązku zwrotu wpłat dokonanych przez organ rentowy, taki obowiązek statuuje Prawo bankowe. Zatem dla stwierdzenia powstania obowiązku zwrotu muszą być spełnione warunki stawiane w Prawie bankowym, a to oznacza, że na podstawie art. 55 ust. 1 konieczność dokonania przez bank wypłaty organowi rentowemu kwot wpłaconych powstaje, gdy wpłata nastąpiła na rachunek objęty zakresem przedmiotowym tegoż art. 55 ust. 1 Prawa bankowego.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na mocy art. 47714 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

Powyższy wyrok zaskarżył apelacją Zakład Ubezpieczeń Społecznych oddział w S. w całości, zarzucając naruszenie przepisu art. 138a ustawy z 17.12.1998 r. — o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 t.j.) w związku z art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29.08.1997 r. — Prawo bankowe (DZ. U. z 2018 r., poz. 2187 t.j.) polegające na błędnej wykładni i niewłaściwym zastosowaniu poprzez zmianę zaskarżonej decyzji ZUS O/S. i stwierdzenie, że (...) S.A. nie ma obowiązku zwrotu na rzecz ZUS O/S. kwoty 2309, 51 zł przekazanej nienależnie na rachunek zmarłego R. P. prowadzony w tym banku po śmierci w/w uprawnionego do świadczenia, podczas gdy nie ma wątpliwości co do tego, że świadczenie zostało wypłacone nienależnie, kwota świadczenia została przekazana na rachunek prowadzony w w/w banku, ZUS O/S. wezwał bank do jego zwrotu, a z w/w przepisów wynika bezwzględny obowiązek banku, dokonania zwrotu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwoty świadczeń przekazanej na rachunek bankowy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, co powinno skutkować oddaleniem odwołania w niniejszej sprawie. W oparciu o taki zarzut apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez oddalenie odwołania w całości i zasądzenie na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazano argumentację na poparcie zarzutów i wniosków apelacji, odwołującą się do interpretacji przepisów mających zastosowanie w niniejszej sprawie.

W odpowiedzi na apelację Bank (...) S.A. w W. wnosił o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz od organu rentowego kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej według norm przepisanych, przytaczając w uzasadnieniu argumentację na poparcie powyższego stanowiska procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja jest zasadna skutkując zmianą zaskarżonego wyroku, zgodnie z jej wnioskiem.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji, a zatem nie zachodzi potrzeba szczegółowego ich powtarzania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 1997r., sygn. akt II UKN 61/97, wyrok Sądu Najwyższego z 12 stycznia 1999r., sygn. akt I PKN 21/98), uznając jednocześnie dokonaną przez ten Sąd kwalifikację prawną ustalonego stanu faktycznego za błędną.

Sąd Apelacyjny uznaje za zasadne zarzuty apelacji naruszenia przez Sąd I instancji przepisów art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1376 z późn. zm.) i art. 138a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z późn. zm.; dalej zwana: ustawa emerytalną).

W niniejszej sprawie nie było sporne, że świadczenie emerytalne, którego obowiązek zwrotu wynikał z zaskarżonej decyzji organu rentowego z dnia 15 lutego 2019r. było świadczeniem przekazanym na rachunek płatniczy prowadzony przez odwołujący się Bank, za miesiąc styczeń 2019 r., tj. za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy - R. P..

Zgodnie z przepisem art. 138a ustawy z 17 grudnia1998 r. — o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1270 t.j. dalej: ustawy emerytalnej), podmiot prowadzący rachunek płatniczy oraz bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytową prowadzące rachunek inny niż płatniczy, a także wydawca instrumentu płatniczego są obowiązani zwrócić Zakładowi kwoty świadczeń przekazane na ten rachunek albo instrument płatniczy, za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy; przepis art. 144 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Mając na uwadze literalną treść cytowanej regulacji oraz jej cel, polegający na umożliwieniu skutecznego i sprawnego dochodzenia przez organ rentowy nienależnie wypłaconych świadczeń z mającego publiczny charakter Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie sposób uznać, że obowiązek ten doznaje ograniczenia z uwagi na przepis art. 55 ust. 1 ustawy prawo bankowe, jak uznał to Sąd pierwszej instancji. Sąd Okręgowy błędnie ocenił, podzielając stanowisko odwołującego się, że przepis art. 138a ustawy emerytalnej nakazuje bankowi zwrot świadczeń przekazanych za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, wyłącznie w sytuacji, gdy świadczenia te organ rentowy przekaże na rachunki bankowe wymienione w art. 55 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, tj. na rachunek oszczędnościowy, rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy lub rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej. Powyższa wykładnia dokonana wyłącznie przez pryzmat art. 55 ust. 1 ustawy prawo bankowe, w oderwaniu od treści i celu art. 138 a ustawy emerytalnej nie zasługuje na akceptację.

Podkreślić też należy, że z treści ww. art. 138a ustawy emerytalnej wynika, że bank nie zwraca nienależnie pobranych świadczeń lecz kwotę świadczeń przekazanych na rachunek za miesiąc następujący po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć uprawnionego. Przedmiotowe działanie ma na celu zapobieżenie pobraniu przez osoby nieuprawnione kwot, które stanowią świadczenie nienależne rozumiane jako wypłacone za czas po śmierci osoby uprawnionej (art. 101 pkt 2 w zw. z art. 134 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej) i jednocześnie odzyskanie przez organ rentowy środków wypłaconych tytułem świadczenia, które zostało wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczenia, jaką jest śmierć osoby uprawnionej. Należy w tym miejscu podkreślić, że takie "świadczenie nienależne", tj. świadczenie nieprzysługujące za dany miesiąc w związku ze śmiercią świadczeniobiorcy w poprzednim miesiącu, nie wchodzi w skład spadku po zmarłym świadczeniobiorcy i nie podlega dziedziczeniu (art. 922 § 1 i 2 k.c.). Jak wskazuje się w orzecznictwie przepis art. 138 a ustawy emerytalnej reguluje sytuację, w której nie ma osoby zobowiązanej do zwrotu świadczenia mającego charakter wypłaconego nienależnie na rachunek bankowy świadczeniobiorcy. Założeniem omawianej regulacji jest umożliwienie organom rentowym odzyskania świadczeń wypłaconych, mimo ustania do nich prawa, w szczególności wykluczenie sytuacji, w której podmiot prowadzący rachunek pokrywałby z kwot nienależnych świadczeń obciążenia figurujące na rachunku, lub wypłacał je osobom nieuprawnionym. Konkludując, omawiany art. 138a ustawy emerytalnej zawiera bezwzględne zobowiązanie banku czy spółdzielczej kasy oszczędnościowo - kredytowej do zwrotu Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych kwoty świadczeń przekazanych na rachunek za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, nie ustanawiając w tym zakresie żadnych ograniczeń czy wyjątków.

Z kolei z przepisu art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu nadanym z dniem 1 maja 2004 r. ustawą z dnia 1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz o zmianie innych ustaw (art. 1 pkt 34) wynika, że w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na rachunki dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie lub uposażenie, skierowanym do banku wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat. Zgodnie z art. 55 ust. 3 i 4 ustawy Prawo bankowe bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty, o której mowa w ust. 1 pkt 2, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie lub uposażenie dokonał z tych rachunków wypłat innym uprawnionym osobom, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części, oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ, wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty (ust. 3). Bank nie odpowiada za szkody wynikające z wykonania czynności, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i ust. 3. Odpowiedzialność w tym zakresie ponosi organ wypłacający świadczenie lub uposażenie, który wystąpił z wnioskiem (ust. 4).

Przepis art. 55 ust. 3 ustawy Prawo bankowe przewiduje zatem możliwość zwolnienia się przez bank z obowiązku nienależnie wypłaconego świadczenia, przy spełnieniu określonych, wskazanych tym przepisem, przesłanek. Tym samym, w ocenie Sądu Apelacyjnego, cytowane regulacje art. 55 ust. 1 pkt 2, ust. 3 i 4 ustawy Prawo bankowe, dotyczące wypłat z rachunków oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych lub rachunków terminowej lokaty oszczędnościowej, nie wyłączają zastosowania instytucji art. 138a ustawy emerytalnej w przypadkach przekazania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy na inne rachunki bankowe niż wymienione w art. 55 ust. 1 ustawy Prawo bankowe. Wobec braku innych ograniczeń w ustawie Prawo bankowe oraz mając na uwadze literalną wykładnię art. 138a ustawy emerytalnej, ten ostatni przepis należy tak rozumieć, że nakłada on na bank co do zasady bezwzględny obowiązek zwrotu organowi rentowemu kwot świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy, przekazanych także na inny rachunek niż te wymienione w art. 55 ustawy Prawo bankowe. Odmienna interpretacja art. 138a ustawy emerytalnej byłaby sprzeczna z jego wykładnią gramatyczną oraz uniemożliwiłaby realizację celu, jaki przyświecał ustawodawcy w momencie wprowadzenia do ustawy emerytalnej tego przepisu, a mianowicie nałożenia na bank obowiązku - ograniczonego jedynie w przypadkach określonych szczególnym przepisem prawa - zwrotu kwot bezpodstawnie przekazanych na rachunek bankowy świadczeniobiorcy za okres po jego śmierci. Jeszcze raz należy podkreślić w tym miejscu, że kwoty te, z uwagi na ustanie prawa do świadczenia ze śmiercią uprawnionego (art. 101 pkt2 ustawy emerytalnej) i nie przysługiwanie ich świadczeniobiorcy, jako takie w świetle art. 922 § 1 i 2 k.c. nie weszły do spadku po nim. Powinny zatem zostać bezwzględnie zwrócone Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z dyspozycją art. 138a ustawy emerytalnej. Powyższy pogląd został już wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2015 r. III AUa 315/15 (LEX nr 1950254 ). Sąd Apelacyjny w cytowanym judykacie dodatkowo trafnie zauważył, że rachunki: oszczędnościowy, oszczędnościowo-rozliczeniowy i terminowej lokaty oszczędnościowej mają szczególny charakter i wiążą się z nimi szczególne instytucje (uprawnienia posiadacza rachunku) określone w ustawie Prawo bankowe (zob. art. 53-56, art. 58), które nie występują w przypadku innych rachunków wymienionych w art. 49 ust. 1 Prawo bankowe. Należy tu w szczególności zwrócić uwagę na instytucję dyspozycji wkładem na wypadek śmierci (art. 56), która to instytucja (w tym kształcie obowiązuje od 1 maja 2004 r.; Dz. U. z 2004 r. Nr 91, poz. 870), ma znaczenie dla interpretacji art. 55 ust. 3 w związku z art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe.

Sąd pierwszej instancji niezasadnie powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2012 r., sygn. I UK 327/11, który jednak dotyczył innego stanu faktycznego (świadczenie zmarłego świadczeniobiorcy było przekazane na rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy, zaś Sąd Najwyższy w ww. wyroku wyraził swój pogląd co do wzajemnej relacji art. 55 ustawy Prawo bankowe i art. 138a ustawy emerytalnej w tym konkretnym stanie faktycznym).

Bezsporne jest w niniejszej sprawie, że na bieżący rachunek rozliczeniowy (art. 49 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo bankowe) R. P., zmarłego w dniu 5 grudnia 2012 r., wpłynęła kwota 2309,51 zł tytułem emerytury za miesiąc styczeń 2019 r. Wpłacone na rachunek bieżący zmarłego świadczenie emerytalne było zatem przekazane przez organ rentowy bezpodstawnie, gdyż podstawa tego świadczenia odpadła z końcem grudnia 2018 r. wobec zaistnienia okoliczności uzasadniającej ustanie tego prawa (art. 101 pkt 2 ustawy emerytalnej). R. P. nie nabył prawa do wypłaty świadczenia za miesiąc styczeń 2019 r. Przepis art. 138a ustawy emerytalnej nie ogranicza w przedstawionych okolicznościach uprawnienia organu rentowego do żądania od banku zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia z uwagi na to, że rachunek wskazany przez świadczeniobiorcę, na który dokonano nienależnej wypłaty, był rachunkiem rozliczeniowym związanych z prowadzoną przez ubezpieczonego, za życia, działalnością gospodarczą. Podkreślić przy tym należy, że wbrew twierdzeniu Banku, ww. rachunek nie służył wyłącznie rozliczeniom w ramach prowadzonej działalności, skoro, zgodnie z dyspozycją R. P., organ rentowy przekazywał na ten rachunek emeryturę stanowiącą ze swojej natury źródło bieżącego utrzymania świadczeniobiorcy, przez co w istocie przedmiotowy rachunek posiadał cechy rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego prowadzonego dla osoby fizycznej i wymienionego w przepisie art. 55 ust. 1 ustawy Prawo bankowe. W tym zakresie, niezależnie od przedstawionych wyżej uwag dotyczących wykładni przepisu art. 138a ustawy emerytalnej, trafnie organ rentowy wskazywał w uzasadnieniu apelacji, że rachunek prowadzony dla podmiotu gospodarczego w części obejmującej wpłaty z innego tytułu należy traktować jako rachunek o charakterze oszczędnościowym.

Konkludując, w powyższych okolicznościach faktycznych i prawnych, Sąd Apelacyjny uznał, że zostały spełnione przesłanki art. 138a ustawy emerytalnej, przy jednoczesnym braku prawnych ograniczeń uniemożliwiających realizację nałożonego na bank przez ten przepis, stanowiący podstawę prawną zaskarżonej decyzji, obowiązku zwrotu organowi rentowemu wpłaconej kwoty 2309,51 zł.

Powyższe rozstrzygniecie skutkowało zmianą orzeczenia w zakresie kosztów zastępstwa prawnego, o których należało orzec na podstawie art. 98 w zw. z art. 108 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r. poz. 1804 z późn. zm. ).

Z tych wszystkich względów, Sąd Apelacyjny w Warszawie na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie I. wyroku.

O kosztach zastępstwa prawnego w postępowaniu odwoławczym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 w zw. z art. 108 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015r. poz. 1804 z późn. zm. ).

Marzena Wasilewska Marcin Graczyk Anita Górecka