Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 października 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA Ewa Stryczyńska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 25 października 2024 r.
sprawy (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W.

z udziałem A. W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddział
w W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XXI Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 11 marca 2022 r. sygn. akt XXI U 577/21

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu
w W. XXI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych do
rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania apelacyjnego.

Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 1474/22

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W. decyzją z 22 grudnia 2020 r., nr (...), stwierdził, że A. W. w okresie od 1 lutego 2017 r. do 21 czerwca 2018 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. z tytułu wykonywania umowy o pracę zawartej z (...) Sp. z o.o., wskazując jako podstawę prawną tej decyzji art. 83 ust. 1 pkt 1, w zw. z art. 4 pkt 2 lit. a, art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust.1, art. 13 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020 r. poz. 266 ze zm.) w zw. z art. 58 § 1 i 2 k.c.

(...) sp. z o.o. w W. wniosła odwołanie od powyższej decyzji domagając się jej uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu z uwagi na wydanie decyzji z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu, a w razie nieuchylenia – o zmianę decyzji przez przyjęcie, że ubezpieczona nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu w spółce (...) sp. z o.o.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie na jego rzecz od odwołującej się spółki kosztów procesu według norm przepisanych.

Wyrokiem z 11 marca 2022 r., sygn. akt XXI U 577/21 , Sąd Okręgowy w Warszawie XXI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w punkcie I. uchylił zaskarżoną decyzję i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania organowi rentowemu oraz zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych III Oddziału w W. na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. 106,39 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt II.).

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

(...) sp. z o. o. z siedzibą w W. od kwietnia 2016 r. jest większościowym wspólnikiem (...) sp. z o. o. z siedzibą w W.. 4 stycznia 2016 r. (...) sp. z o.o. jako zleceniodawca zawarł umowę z (...) sp. z o.o. dotyczącą świadczenia usług w zakresie sprzątania obiektów, utrzymania terenowy zielonych, usług recepcyjnych, usług gastronomicznych, usług ochrony oraz innych podobnych usług, w obiektach wyznaczonych każdorazowo przez zleceniodawcę. Zgodnie z postanowieniami umowy zamawiający zobowiązał się między innymi do: zapewnienia wykonawcy dostępu do miejsca wykonywania zlecenia umożliwiającego prawidłowe i bezpieczne wykonywanie prac stanowiących przedmiot umowy oraz poruszanie się na terenie budynku w czasie wykonywania prac; zapewnienia wykonawcy odpowiedniego pomieszczenia na składowanie materiałów na u czas prowadzenia prac oraz zapewnienia pracownikom wykonawcy odzieży roboczej i środków ochrony osobistej w przypadku takiej potrzeby. Umowa została zawarta na czas nieokreślony.

(...) sp. z o. o. 2 stycznia 2017 r. zawarła jako zamawiający umowę o świadczenie usług z (...) sp. z o.o. Zgodnie z umową (...) sp. z o. o. była stroną kontraktu zawartego z podmiotem trzecim. W ramach kontraktu zamawiający zobowiązany był do świadczenia usług sprzątania, ochrony i zbiorowego żywienia w biurowcach, galeriach handlowych i innych obiektach na terenie Polski. W tym samym dniu (...) sp. z o.o. zawarła jako zamawiający umowę wzajemną o świadczenie usług z (...) sp. z o. o. na takich samych zasadach.

W dniu 3 stycznia 2017 r. (...) sp. z o.o. zawarła umowę najmu użyczenia z (...) sp. z o. o., na mocy której (...) sp. z o.o. oddała w najem lub użyczyła najemcy, środki, tj. maszyny, urządzenia, drobny sprzęt, pojazdy, oprogramowanie itp., których jest właścicielem lub posiada do nich inny tytuł prawny.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadził kontrolę płatnika składek (...) sp. z o. o. w zakresie prawidłowości i rzetelności obliczania składek na ubezpieczenie społeczne oraz innych składek, do których pobierania zobowiązany jest zakład oraz zgłaszania do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego. Na podstawie dokumentów zgromadzonych w czasie kontroli ustalono, że płatnik składek (...) sp. z o.o. nie dopełnił obowiązku zgłoszenia ubezpieczonej do ubezpieczenia emerytalnego, rentowych, chorobowego i wypadkowego z tytułu wykonywania umów o pracę zawartych z (...) sp. z o. o., która swoją pracę faktycznie świadczyła dla (...) sp. z o. o.

Zaskarżona decyzja została doręczona ubezpieczonej i (...) sp. z o.o.

Ubezpieczona była zatrudniona w (...) sp. z o.o. na podstawie umowy o pracę.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 21 k.p.c. jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

W odniesieniu do pierwszej z przesłanek pozwalających na uchylenie decyzji, Sąd Okręgowy zważył, że zaskarżona decyzja jest decyzją nakładającą na ubezpieczoną zobowiązanie do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem przez (...) sp. z o.o. Po pierwsze, ubezpieczona jest adresatem decyzji. Po drugie, choć skutek finansowy opłacenia składek będzie po stronie (...) sp. z o.o. jako płatnika, to jednak decyzja nakładająca zobowiązanie do objęcia ubezpieczeniem ma skutek także wobec ubezpieczonej. Decyzja nakłada bowiem na nią zobowiązanie do traktowania (...) sp. z o.o. jako płatnika składek w miejsce (...) sp. z o.o.

Co do drugiej z przesłanek, Sąd Okręgowy podniósł, że w orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się, że konstrukcja rażącego naruszenia przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, podobnie jak konstrukcja rażącego naruszenia prawa, powinna być stosowana wyjątkowo, jednak sąd ubezpieczeń społecznych powinien dostrzegać wady decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania, w tym również w przypadku oczywistego naruszenia reguł postępowania administracyjnego. W takich przypadkach decyzja jest bowiem bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i nie wywołuje skutków prawnych (koncepcja tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej) (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 21 stycznia 2013 r., sygn. akt II UK 164/12, OSNP 2013, Nr 21–22, poz. 261, s. 937). W uzasadnieniu druku sejmowego Nr 3137 (Sejm RP VIII kadencji), zwraca się uwagę, że decyzje organów rentowych bywają dotknięte rażącymi wadami w zakresie treści (brak oznaczenia stron, niewskazanie sposobu obliczenia świadczenia lub składki), sposobu wydania (wydanie przez osobę nieuprawnioną) i postępowania je poprzedzającego (bez podstawy prawnej lub przedwcześnie – bez zachowania terminów lub przesłanek wydania). W intencji ustawodawcy rozwiązanie powyższe jest niezależne od tego, czy wady te dotyczą formy, czy treści decyzji. Ich wspólną jest to, że naruszają przepisy o postępowaniu przed organem rentowym w takim stopniu, że konwalidacja decyzji jest niemożliwa. Sąd wskazał, że przyjmuje się, że decyzja jest wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, gdy w odniesieniu do niej spełnią się kumulatywnie następujące przesłanki: 1) oczywistość naruszenia prawa polegająca na widocznej prima facie, tzn. rzucającej się w oczy, sprzeczności pomiędzy treścią rozstrzygnięcia, a przepisem prawa stanowiącym jego podstawę prawną; 2) przepis, który został naruszony, nie wymaga przy jego stosowaniu wykładni prawa; 3) skutki, które wywołuje decyzja, są nie do pogodzenia z wymaganiami praworządności, które należy chronić nawet kosztem obalenia tej decyzji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 22 maja 2012 r., sygn. akt III UK 101/11, Legalis i z 18 lutego 2015 r., sygn. akt III UK 104/14, Legalis).

W ocenie Sądu Okręgowego zaskarżona decyzja spełnia wymienione wyżej przesłanki. Sąd podniósł, że ubezpieczona i (...) sp. z o.o. nie łączył żaden stosunek prawny. Według Sądu pierwszej instancji nie było podstaw do traktowania (...) sp. z o.o. jako płatnika składek ubezpieczonej A. W., która była zatrudniona i objęta ubezpieczeniem w (...) sp. z o.o.

Organ rentowy błędnie, zdaniem Sądu Okręgowego, podniósł w odpowiedzi na odwołanie, że podstawą prawną do stwierdzenia, że płatnikiem składek powinien być inny podmiot niż formalny pracodawca ubezpieczonej, jest art. 68 ust.1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z którego wynika, że do zakresu działań ZUS należy między innymi stwierdzanie i ustalanie obowiązku ubezpieczeń społecznych oraz art. 6 ust.1 pkt 1 tej ustawy, zgodnie z którym obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami. Sąd Okręgowy zauważył, że pierwszy z przepisów zawiera otwarty katalog zadań ZUS, natomiast drugi wymienia podmioty objęte obowiązkiem ubezpieczenia emerytalnego i ubezpieczeń rentowych.

Zdaniem Sądu Okręgowego z treści tych przepisów nie wynika jednak uprawnienie organu do „podstawiania” tj. zamiany płatników. Organ rentowy nie wskazał zatem podstawy prawnej pozwalającej na uznanie, że pracodawcą ubezpieczonej A. W. jest (...) sp. z o.o., a nie (...) sp. z o.o. Organ rentowy uznał za pracodawcę większościowego udziałowca spółki kapitałowej, nie przyjmując przy tym również koncepcji „przebicia zasłony osobowości prawnej”, określanej również jako „pomijanie osobowości prawnej”, „pomijanie prawnej odrębności osób prawnych” lub „przebijanie welonu korporacyjnego” (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2006 r., sygn. akt III PZP 2/06, OSNP 2007 nr 3-4, poz. 38). Sąd Najwyższy w wyroku z 18 września 2014 r., sygn. akt III PK 136/13 (LEX nr 1554335) stwierdził, że w aktualnym stanie prawnym nie są przewidziane żadne szczególne konstrukcje prawne pozwalające na pomijanie prawnej odrębności osób prawnych. Konieczna jest więc odpowiednia wykładnia obowiązujących przepisów oraz przeprowadzenie stosownego postępowania dowodowego.

Sąd Okręgowy stwierdził, że w odniesieniu do (...) sp. z o.o., organ rentowy bez podstawy prawnej i faktycznej przyjął, że pracodawcą i płatnikiem składek nie jest podmiot, z którym ubezpieczona była związana umową o pracę, ale większościowy udziałowiec spółki kapitałowej, z którym ubezpieczona nie była w żaden sposób związana. Organ rentowy zawiesił postępowanie kontrolne w (...) sp. z o.o. i nie wydał decyzji stwierdzającej niepodleganie ubezpieczeniom społecznym w (...) sp. z o.o. jako płatnika składek. W konsekwencji organ rentowy, na skutek kontroli przeprowadzonej w podmiocie trzecim, bez udziału podmiotu, z którym ubezpieczona A. W. miała podpisaną umowę o pracę, ustalił, że to ten właśnie podmiot jest pracodawcą ubezpieczonej i płatnikiem składek na ubezpieczenia społeczne.

Reasumując, Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że organ rentowy dopuścił się oczywistego naruszenia prawa polegającego na niemającym oparcia w przepisach prawa stwierdzeniu, że pracodawcą i płatnikiem składek ubezpieczonej A. W. jest nie (...) sp. z o.o., ale (...) sp. z o.o. W ocenie Sądu Okręgowego, skutki, które wywołuje decyzja, są nie do pogodzenia z wymaganiami praworządności.

Mając na względzie powyższe rozważania, Sąd Okręgowy uchylił zaskarżoną decyzję i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, na podstawie 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych III Oddział w W., zaskarżając go w całości i zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie przepisu prawa procesowego, tj.:

1. art. 233 § 1 k.p.c. przez uznanie, że zaskarżona decyzja podlega uchyleniu, pomimo, że nie nakłada na ubezpieczoną żadnego zobowiązania, ani nie obniża jej świadczenia;

2. art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. przez jego zastosowanie, w sytuacji gdy zaskarżona decyzja nie została wydana z rażącym naruszeniem prawa.

Powołując się na te zarzuty apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasadzenie kosztów procesu w instancji odwoławczej według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pełnomocnik odwołującej się spółki (...) sp. z. o.o. z siedzibą w W. wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz (...) sp. z. o.o. kosztów postępowania apelacyjnego według spisu kosztów, a w przypadku nie przedstawienia spisu kosztów, według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna albowiem rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zostało wydane z naruszeniem art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. W niniejszej sprawie brak było bowiem przesłanek do uchylenia decyzji, której dotyczy odwołanie, do organu rentowego.

Zgodnie z treścią powyższego przepisu, jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Przepis ten został dodany do art. 477 ¹⁴ k.p.c. w wyniku nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego z 4 lipca 2019 r. (ustawa z 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw; Dz.U. poz. 1469 ze zm.). Wprowadził on możliwość wydania przez Sąd pierwszej instancji orzeczenia o charakterze kasatoryjnym ze względu na rażące naruszenie przepisów postępowania przed organem rentowym. Jeżeli sąd ustali istnienie takiego rodzaju naruszenia, to uchyla decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Przepis ten dotyczy jedynie trzech rodzajów decyzji, a mianowicie nakładających na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalających wymiar tego zobowiązania lub obniżających świadczenie.

Zaskarżona decyzja z 22 grudnia 2020 r., w której organ rentowy stwierdził, że A. W. w okresie od 1 lutego 2017 r. do 21 czerwca 2018 r. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik u płatnika składek (...) sp. z o.o. z tytułu wykonywania umowy o pracę zawartej z (...) Sp. z o.o. nie mieści się w katalogu decyzji, wobec których możliwe jest wydanie przez Sąd pierwszej instancji, orzeczenia kasatoryjnego, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. Nie jest to decyzja dotycząca zobowiązania ubezpieczonej, ustalająca wymiar tego zobowiązania ani obniżająca jej świadczenie. Dopiero konsekwencją uprawomocnienia się tej decyzji, dotyczącej podlegania ubezpieczeniom społecznym, byłoby wydanie decyzji ustalającej ewentualne zobowiązania i to nie osoby ubezpieczonej, ale płatnika składek.

Mając to na uwadze należy stwierdzić, że chybiony jest zawarty w apelacji zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 § 1 k.p.c. przez uznanie, że zaskarżona decyzja podlega uchyleniu, pomimo, że nie nakłada na ubezpieczoną żadnego zobowiązania, ani nie obniża jej świadczenia, gdyż w istocie nie dotyczy on nieprawidłowo dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, lecz odnosi się do niewłaściwego zastosowania art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c.

Wobec powyższego uznać należy, że na skutek błędnej wykładni art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. Sąd Okręgowy odstąpił od merytorycznego rozpoznania sprawy i wydania orzeczenia rozstrzygającego o zasadności zaskarżonej decyzji (na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 lub 2 k.p.c.), a więc nie rozpoznał istoty sprawy, co skutkowało uchyleniem orzeczenia na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.

Podstawę prawną orzeczenia o kosztach postępowania stanowi art. 108 § 2 k.p.c.

Ewa Stryczyńska