Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 sierpnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie Wydział III w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Irena Raczkowska (spr.)

Sędziowie: SA Genowefa Glińska

SA Magdalena Kostro-Wesołowska

Protokolant: sekr. sądowy Anna Kapanowska

po rozpoznaniu w dniu 27 sierpnia 2012 r. w Warszawie

sprawy (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - Spółki komandytowej w W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

z udziałem zainteresowanego M. L.

o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział
w W.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń Społecznych
w W.

z dnia 7 lipca 2011 r. sygn. akt XIV U 221/11

I.  uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. z dnia 31 grudnia 2010r. znak: 440300/450/3001/2010/RUS-IV/516 i sprawę przekazuje temu organowi rentowemu do ponownego rozpoznania;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział
w W. na rzecz (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - Spółki komandytowej w W. kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

/-/ I. R.

/-/ G. G.

/-/ M. W.

Sygn. akt III AUa 1554/11

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy – Sąd Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem z dnia 7 lipca 2011 r. ( sygn. akt XIV U 221/11 ) zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. z dnia 31 grudnia 2010r. w ten sposób, że ustalił, iż M. L. podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu bycia komandytariuszem (...) Sp. z o.o. Spółki Komandytowej w W. w okresie od dnia 30 października 2006r. do dnia 28 stycznia 2008r.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. L. - wspólnik komandytariusz (...) Sp. z o. o. Spółka Komandytowa - został zgłoszony do ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i wypadkowego od dnia 30.10.2006 r. do dnia 28.01.2008 r.

Zainteresowany jako komandytariusz wstąpił do Spółki na podstawie aktu notarialnego sporządzonego w dniu 15 września 2006r. (okoliczność bezsporna).

Spornym faktem w aspekcie tytułu do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego stał się okres pomiędzy wstąpieniem zainteresowanego do Spółki, a rejestracją tego faktu w Krajowym Rejestrze Sądowym.

(...) Sp. z o.o. Spółka Komandytowa w W. została wpisana do rejestru przedsiębiorstw Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 16.09.2005r.

Przystąpienie do spółki (...) - Spółka Komandytowa komandytariusza M. L. nastąpiło od wpisania zainteresowanego w Krajowym Rejestrze Sądowym, czyli od dnia 30 października 2006 r.

Wszystkie przedstawione przez strony dokumenty nie stanowiły sporu w sprawie.

Mając powyższe ustalenia na uwadze, Sąd Okręgowy zważył, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 12 ust. 1 ustawy systemowej, obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, tj. emerytalnemu, rentowym oraz wypadkowemu podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność, za którą od dnia 1 stycznia 2003 r. uważa się - w myśl art. 8 ust. 6 pkt 4 cyt. ustawy - także wspólników spółki komandytowej.

Pojęcie "osoba prowadząca działalność pozarolniczą" w rozumieniu art. 13 pkt. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, jest zdefiniowana w przepisach poświęconych działalności gospodarczej. Otóż zgodnie z art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004r. Nr 173, poz. 1807), działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Wykonywanie tej działalności w sposób zorganizowany i ciągły jest nieodzownym atrybutem działalności gospodarczej, którą powinna posiadać "osoba prowadząca działalność gospodarczą". Należy w ty miejscu stwierdzić, że działalność gospodarczą można zacząć prowadzić po uzyskaniu wszelkich potrzebnych do tego wpisów, koncesji, uprawnień zawodowych i winna być prowadzona w sposób ciągły i zorganizowany.

Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym powstał z mocy samej ustawy w wyniku zaistnienia i trwania określonego w niej warunku, co oznacza, że osoba objęta takimi ubezpieczeniami z mocy ustawy staje się stroną stosunku ubezpieczenia społecznego niezależnie od swojej woli, co następuje w myśl art. 13 pkt 4 ww. ustawy, od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności.

Za wykonywanie zaś takiej działalności w rozumieniu ustawy systemowej uważa się posiadanie statusu wspólników spółki komandytowej. Potrzebę posiadania statusu wspólnika spółki komandytowej celem stwierdzenia, że wykonuje się działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy systemowej, potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 września 2010 r. sygn. akt II UK 82/10, w którym podał, że z treści art. 8 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawmy systemowej wynika, że dla potrzeb podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym wspólnik spółki komandytowej uważany jest za osobę prowadzącą działalność pozarolniczą. Pozostawanie wspólnikiem takiej spółki stanowi zatem prowadzenie pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 1 pkt 4 ustawy. W rezultacie, skoro zgodnie z art. 102 k.s.h. spółką komandytową jest spółka osobowa mająca na celu prowadzenie pod własną firmą przedsiębiorstwa (zorganizowanego zespołu składników niematerialnych i materialnych przeznaczonego do prowadzenia działalności gospodarczej - art. 551 k.c.), to obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym podlega każdy będący osobą fizyczną wspólnik spółki komandytowej zawiązanej w celu prowadzenia przez nią działalności gospodarczej i prowadzącej taką działalność. Z tego względu wykonywanie pozarolniczej działalności, o którym stanowi art. 13 ust. 4 ustawy systemowej, to nic innego jak posiadanie statusu wspólnika spółki komandytowej prowadzącej działalność gospodarczą. Podleganie przez wspólnika takiej spółki obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności pozarolniczej do dnia zaprzestania jej wykonywania, należy zatem odnosić do okresu posiadania statusu wspólnika w spółce prowadzącej (wykonującej) działalność gospodarczą, a nie do faktycznego uczestniczenia w działalności przedsiębiorstwa. W rezultacie status komandytariusza wyznaczony treścią stosunku prawnego danej spółki komandytowej (art. 120 i następne k.s.h.) nie ma znaczenia dla powstania obowiązku ubezpieczeniowego, gdyż podleganie temu obowiązkowi nie zależy od stosunków zachodzących pomiędzy wspólnikami takiej spółki, ale wyłącznie od pozostawania jej wspólnikami. Prowadzenie pozarolniczej działalności między innymi poprzez pozostawanie wspólnikiem spółki komandytowej wywołuje skutek w postaci podlegania ubezpieczeniom społecznym. Skutek ten powstaje z mocy prawa i trwa przez cały czas istnienia przesłanek określonych w art. 13 pkt 4 ustawy systemowej, niezależnie od woli wspólników i ukształtowania przez nich stosunków wewnętrznych spółki.

Z powyższego zatem - zdaniem Sądu Okręgowego - wynika, że datą początkową podlegania przez M. L. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, będzie dzień uzyskania statusu wspólnika tj. komandytariusza.

Bezsporne jest, że odwołująca Spółka była wpisana do rejestru przedsiębiorców, od 16 września 2005r. Wpis do rejestru przedsiębiorców z mocy art. 109 § 1 k.s.h. wynika, że ma on nie tylko charakter obligatoryjny, ale również konstytutywny („spółka komandytowa powstaje z chwilą dokonania wpisu do rejestru"). Do utworzenia spółki komandytowej nie wystarczy samo zgłoszenie spółki do rejestru przedsiębiorców (art. 110 § 1 k.s.h.), lecz konieczny jest wpis tej spółki do wspomnianego rejestru (art. 3 i 36 pkt 4 Kr.Rej.SU). W przypadku powstawania spółki komandytowej komplementariuszem jak i komandytariuszem staje się w chwili powstania spółki, czyli w chwili wpisania jej do odpowiedniego rejestru. Co prawda z punktu widzenia wierzycieli nie ma znaczenia trwanie przedspółki komandytowej (czas pomiędzy zawarciem w formie aktu notarialnego powołania spółki a zarejestrowaniem spółki w KRS), gdyż zarówno komplementariusze, jak i komandytariusze, jeżeli będą osobami działającymi, ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania solidarnie między sobą (nie ze spółką, gdyż tej jeszcze jako podmiotu nie ma). Jest to odpowiedzialność osobista, nieograniczona (granice wytyczają zaciągnięte zobowiązania) i pierwszorzędna. Można więc sięgać bezpośrednio do majątku osób działających, także gdy są to wspólnicy. Nie ma tu zastosowania art. 31 w zw. z art. 103 k.s.h., gdyż spółka powstaje dopiero z chwilą wpisu do rejestru.

Z chwilą zarejestrowania spółki w stosunku do komplementariuszy zmienia się zasada odpowiedzialności pierwszorzędnej na subsydiarną (nie dotyczy to wcześniejszych zobowiązań). Natomiast wpis do rejestru z punktu widzenia komandytariusza ma dwojakie znaczenie: zastąpienie odpowiedzialności pierwszorzędnej subsydiarną (nie dotyczy to wcześniejszych zobowiązań) i odpowiedzialność nieograniczona zmienia się w ograniczoną do wysokości sumy komandytowej.

Zdaniem Sądu Okręgowego, podobna sytuacja ma miejsce w chwili kiedy spółka komandytowa już istnieje, a przystępują do niej nowi uczestnicy w charakterze komandytariuszy. Sąd stwierdza, że status komandytariusza uzyskuje się w chwili wpisania tego faktu do rejestru. Powyższe potwierdza, fakt, że zgodnie z art. 114 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks Spółek Handlowych (Dz. U. z 2000r. Nr 94, poz. 1037), komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki istniejące w chwili wpisania go rejestru. Odpowiedzialność jego zaczyna się po dniu dokonania wpisania go do rejestru. Z tym dniem otrzymuje on status wspólnika spółki komandytowej i staje się komandytariuszem. Ponadto od dnia wpisania do rejestru wspólnikowi przysługują uprawnienia kontrolne m.in. prawo domagania się przedstawienia przez spółkę odpisu rocznego sprawozdania finansowego, a także uprawnienie do przeglądania ksiąg i dokumentów spółki jak również prawo weta w sprawach przekraczających zakres zwykłych spraw spółki (jeżeli umowa spółki tego prawa nie ogranicza). Od tej chwili - zdaniem Sądu Okręgowego - zainteresowany zaczął wykonywanie pozarolniczej działalności, o której mowa w art. 13 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i od tej daty podlega on obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

Apelację od powyższego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. , zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez błędną ich wykładnię, a w szczególności: art. 6 ust. 1 pkt. 5 w zw. z art. 12 ust. 1, art. 8 ust. 6 pkt. 4 , art. 13 pkt. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11 , poz.74 .); art. 102, art. 109 §1 i § 2 i art. 114 ustawy z dnia 15 września 200r. - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. Nr 94, poz.1037), przez przyjęcie, że zainteresowany przystępując do spółki (...) sp. z o.o. Spółka Komandytowa, status wspólnika tej spółki uzyskał z dniem wpisania go do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego (30.10.2006r.) a nie od dnia podpisania umowy o przystąpieniu do spółki (15.09.2006r.) a w konsekwencji powyższego ustalenie, że zainteresowany obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym podlegał tylko w okresie od dnia 30.10.2006r. do dnia 30.10.2008 r. oraz nieobjęcie zainteresowanego tym ubezpieczeniem w okresie od dnia podpisania umowy o przystąpieniu do spółki do dnia wpisania tego faktu do rejestru.

Wskazując na tego rodzaju zarzuty, apelacja wnosi o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

Apelujący, powołując się na stanowisko doktryny (S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Tom I str. 760. Wydawnictwo CH Beck Warszawa 2006 r.) podniósł, że wbrew twierdzeniu Sądu Okręgowego, w sytuacji gdy do istniejącej już spółki komandytowej przystępuje nowy wspólnik - następuje zmiana dotychczasowej umowy, która to zmiana podlega ujawnieniu w rejestrze. Dokonany przy tym przez sąd wpis wspólnika przystępującego ma charakter deklaratoryjny, nie ma charakteru prawotwórczego. Tak więc osoba przystępująca do istniejącej spółki komandytowej status wspólnika tej spółki uzyskuje z chwilą podpisania aktu notarialnego.

Apelujący zauważył również, że powołany przez Sąd Okręgowy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 września 2010 r. nie odnosi się do kwestii przystąpienia do spółki komandytowej nowego wspólnika i nie wyjaśnia, od kiedy osoba przystępująca do prowadzącej działalność spółki uzyskuje status wspólnika.

Zdaniem apelującego, uzasadnione jest stanowisko, że dla celów ubezpieczenia społecznego osoba przystępująca do istniejącej już spółki komandytowej objęta jest z mocy prawa obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym od dnia podpisania aktu notarialnego o przystąpieniu do tej spółki. Wynika to z celu przepisów o ubezpieczeniu społecznym, które mają zapewnić ochronę osoby ubezpieczonej, w przeciwieństwie do przepisów prawa handlowego, których zadaniem jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu, co realizowane jest poprzez ujawnianie stosownych informacji w rejestrze.

Odwołująca się Spółka - w odpowiedzi na apelację - wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od organu rentowego na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniesiono, że apelacja stanowi jedynie polemikę z prawidłowymi ustaleniami dokonanymi przez Sąd Okręgowy. Organ rentowy, według odwołującej się, powołał się na stanowisko komentatorów, które jest odosobnione i nie znajduje oparcia w przepisach Kodeksu spółek handlowych. Wedle utrwalonego poglądu doktryny prawa handlowego wpis w przedmiotowym przypadku ma charakter konstytutywny, ponieważ osoba przystępująca staje się komandytariuszem w sposób pierwotny, a nie w drodze nabycia tego statusu od dotychczasowego wspólnika. Zdaniem odwołującej się, argument, by dla potrzeb ubezpieczeń społecznych, przystępujących do istniejącej spółki komandytowej komandytariuszy traktować odmiennie niż na gruncie prawa handlowego, nie ma żadnego uzasadnienia prawnego. Za takie uzasadnienie nie można bowiem traktować twierdzenia organu rentowego, pozostającego w jawnym oderwaniu od przepisów prawa handlowego, odwołującego się wyłącznie do celu ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. W postępowaniu apelacyjnym pełnomocnik odwołującej się Spółki uzupełniła dotychczasową argumentację podnosząc, że jej status jako płatnika składek należnych z tytułu ubezpieczenia społecznego zainteresowanego, tj. komandytariusza, wynika z solidarnej odpowiedzialności jej i pozostałych wspólników za wszelkie należności zainteresowanego komandytariusza z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, statuowanej przez przepis art. 115 § 1 Ordynacji podatkowej (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2008 r.), stosowany z mocy art. 31 ustawy systemowej. W takiej sytuacji prawnej, w celu zapewnienia terminowości wpłat składek na ubezpieczenie społeczne poszczególnych komandytariuszy, których liczba w latach 2005-2007 wynosiła około dwustu, Spółka dokonywała wpłat składek na ubezpieczenie społeczne w imieniu i na rzecz komandytariuszy. Składki nie pochodziły ze środków Spółki, ale z należnych komandytariuszowi zaliczek na poczet udziału w zysku Spółki. Zgłaszanie się przez Spółkę w charakterze płatnika składek na ubezpieczenie społeczne za komandytariusza było zgodne z praktyką organu rentowego.

Podniosła również, iż niezależnie od jej statusu jako płatnika, w okolicznościach sprawy posiada ona interes prawny w zaskarżeniu decyzji objętej sporem, czy to jako zainteresowany w rozumieniu art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. w przypadku uznania, że wydana decyzja ma charakter decyzji wymiarowej w stosunku do wspólnika, czy też jako osoba, której praw i obowiązków dotyczy zaskarżona decyzja w rozumieniu art. 477 ¹¹ § 1 k.p.c. w przypadku, gdy decyzja dotyczy odpowiedzialności osoby trzeciej w rozumieniu art. 115 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej. Interes prawny w zaskarżeniu decyzji wymiarowej przez osobę trzecią (tu odwołująca się Spółka) wynika z tego, że w postępowaniu w przedmiocie odwołania od decyzji ustalającej jej odpowiedzialność jako osoby trzeciej, wysokość zaległości nie podlega badaniu ani zmianie, gdyż dopóki w obrocie prawnym funkcjonuje decyzja wymiarowa przeciwko komandytariuszowi, nie może zostać zmieniona wysokość wymiaru długu względem osoby trzeciej. W niniejszej sprawie, skoro decyzja ustalająca zakres obowiązku zainteresowanego z tytułu ubezpieczeń społecznych ma bezpośredni wpływ na odpowiedzialność odwołującej się jako osoby trzeciej na podstawie art. 115 § 1 Ordynacji podatkowej, odwołująca się miała interes prawny w zaskarżeniu tej decyzji (wymiarowej). Według apelującej, uznanie jej przez organ rentowy za płatnika składek na ubezpieczenie społeczne komandytariuszy, i konsekwentnie, określenie przez organ rentowy adresata skarżonej decyzji, niezależnie od oceny prawidłowości praktyki organu rentowego w powyższym zakresie, nie uniemożliwia rozpoznania jej odwołania od decyzji poprzez przyznanie jej statusu zainteresowanej w rozumieniu art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. Niezależnie od powyższego, pełnomocnik Spółki podniosła, że w postępowaniu sądowym spółka odwołująca się od decyzji organu rentowego ustalającej odpowiedzialność za zaległe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne komandytariuszy może być traktowana jako strona, nie jako ubezpieczony ale jako osoba, której praw i obowiązków dotyczy skarżona decyzja. Ocena prawidłowości wskazania jako adresatów skarżonej decyzji ubezpieczonego i jej jako płatnika składek za tego ubezpieczonego nie powoduje, że Sąd Apelacyjny jest zobligowany do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu. Powołując się na komentarz do Kodeksu postępowania cywilnego T. Demendeckiego oraz orzecznictwo podniosła, że niezależnie od wadliwości postępowania przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych sąd ma obowiązek ustalić, czy decyzja objęta sporem jest uzasadniona pod względem faktycznym i prawnym. Uznanie, że postępowanie administracyjne było dotknięte wadami nie daje sądowi I instancji bez merytorycznego rozpoznania przedmiotu decyzji, podstawy do zmiany tej decyzji i orzeczenia co do istoty. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych skupia się na wadach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a kwestia wad decyzji administracyjnych spowodowanych naruszeniem przepisów postępowania administracyjnego, pozostaje w zasadzie poza przedmiotem tego postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie, aczkolwiek z przyczyn innych niż zostały w niej podniesione, a mając je na względzie Sąd Apelacyjny nie zaakceptował wniosku apelacyjnego o wydanie wyroku reformatoryjnego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zachodzi konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji z dnia 31 grudnia 2010 r. i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Na wstępie godzi się podnieść, iż spór w niniejszej sprawie został ograniczony do ustalenia, od jakiej daty wspólnik spółki komandytowej, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym tzn. czy od dnia złożenia oświadczenia o przystąpieniu do spółki, czy też od dnia wpisania tego faktu do rejestru spółek.

Sąd Okręgowy, wydając zaskarżony wyrok, stanął na stanowisku, iż początkową datą podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym dla komandytariusza, jest data wpisania go do rejestru spółek. Identyczne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 30 czerwca 2011 r. (sygn. akt III AUa 450/11). Jednakże na skutek skargi kasacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W., Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 7 marca 2012r. (sygn. akt II UK 18/12), uchylił tenże wyrok Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.

W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wskazał m.in., iż stosunek przystępującego komandytariusza do osób trzecich nie jest jedynym wyznacznikiem jego statusu w spółce, bowiem istotne z tego punktu widzenia są również jego prawa i obowiązki wynikające ze stosunków wewnętrznych spółki (art. 120 i następne k.s.h.), które powstają od przystąpienia do spółki. Spółka komandytowa ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą (art. 102 k.s.h.), zaś przez umowę spółki komandytowej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu przez wniesienie wkładów oraz, jeżeli umowa albo statut spółki tak stanowi, przez współdziałanie w inny określony sposób (art. 3 k.s.h.). Przyjęcie na siebie tego zobowiązania następuje w dniu przystąpienia do spółki, w ramach którego określa się wkład wnoszony przez nowego komandytariusza i jego wartość (art. 105 pkt 4 k.s.h.), co ma z kolei bezpośredni wpływ na jego udział w zyskach (art. 123 § 1 k.s.h.). Od tego momentu komandytariusz uczestniczy w przedsięwzięciu gospodarczym, jakim jest prowadzenie przedsiębiorstwa w formie spółki komandytowej i staje się podmiotem praw i obowiązków w stosunkach wewnętrznych spółki. Stąd też za trafny uznać należy pogląd, że komandytariusz staje się wspólnikiem już od chwili przystąpienia do spółki komandytowej, natomiast odpowiada za jej zobowiązania istniejące w chwili wpisania go do rejestru i od dnia wpisania. Wpis do rejestru nie kreuje zatem statusu przystępującego do spółki wspólnika, ale go potwierdza i ujawnia wobec osób trzecich.

Dalej Sąd Najwyższy podkreślił, iż z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 8 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wynika, że przymus ubezpieczenia wiąże się z każdym rodzajem aktywności przynoszącej osobie fizycznej określone dochody. Stanowi ona więc istotę prowadzenia pozarolniczej działalności i to ona ma kluczowe znaczenie dla obowiązku ubezpieczenia społecznego. Skoro działalność komandytariusza (wspólnika pasywnego) przejawia się w uczestnictwie w spółce komandytowej poprzez wniesienie wkładów i udział w zyskach spółki, to jej początek wiąże się z aktem przystąpienia do spółki, a nie wpisem do rejestru przedsiębiorców. To z uprzedniego nabycia statusu wspólnika wynika jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki, a nie odwrotnie. Kształtuje się ona zresztą różnorodnie. Przykładowo, wniesienie wkładu przez komandytariusza w wysokości równej sumie komandytowej zwalnia go od tej odpowiedzialności (art. 111 k.s.h. w związku z art. 112 §1 k.s.h.). W takim zaś przypadku wpis do rejestru nie spełnia roli prawotwórczej. Zauważyć również należy, że odpowiedzialność komandytariusza obejmuje (po wpisaniu do rejestru) także zobowiązania spółki powstałe przed jego przystąpieniem do spółki, a więc przed podjęciem przez komandytariusza pozarolniczej działalności. Także więc z tego punktu widzenia reguły wynikające z art. 114 k.s.h. nie mogą przesądzać o dacie powstania obowiązku ubezpieczenia społecznego. Podkreślić w tym miejscu należy, że zasady odpowiedzialności wobec osób trzecich za zobowiązania wynikające z działalności stanowiącej tytuł ubezpieczeń społecznych nie kształtują w żaden sposób warunków podlegania tym ubezpieczeniom przez osoby fizyczne.

Sąd Apelacyjny rozpoznający niniejszą sprawę – nie wkraczając w merytoryczne rozstrzygnięcie ani Sądu Okręgowego, ani organu rentowego – dokonał jednakże ustaleń sprawiających, iż zarówno zaskarżony wyrok, jak i poprzedzająca go decyzja organu rentowego nie mogą się ostać w obrocie prawnym.

Z dniem 1 stycznia 2003r. ustawodawca - ustawą z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 241, poz. 2074 ze zm.) - dodał do art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm. Zwanej dalej ustawa systemową) nowy punkt 4, nakazujący wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, traktować dla celów podlegania ubezpieczeniom społecznym, jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 5 ustawy systemowej, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby prowadzące pozarolniczą działalność.

Dalej, art. 13 ustawy systemowej wskazuje, iż obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej. Składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe osób prowadzących pozarolniczą działalność, finansują w całości, z własnych środków, sami ubezpieczeni (art. 16 ust. 4 pkt.1 ustawy systemowej). Składki na wszystkie rodzaje ubezpieczeń społecznych za te osoby, one same obliczają i przekazują co miesiąc do Zakładu ( art. 17 ust. 1 ustawy systemowej). Ze znajdującej się w tzw. słowniczku ustawy systemowej, legalnej definicji - o charakterze zakresowym - płatnika składek ( art.4 pkt.2d ) w sposób nie pozostawiający żadnej wątpliwości wynika, iż płatnikiem składek jest ubezpieczony, zobowiązany do opłacenia składek na własne ubezpieczenia społeczne. Prowadzący pozarolniczą działalność w rozumieniu ustawy systemowej, jest w świetle przedstawionych powyżej przepisów, zobowiązany do finansowania w całości składek na własne ubezpieczenia i do ich opłacenia (obliczenia i przekazania). Jest więc również płatnikiem składek.

Płatnik składek ma wynikające z ustawy obowiązki, w przeważającej części przypadków jest nie tylko typowym płatnikiem, który ma przynajmniej obliczyć składkę opłacaną przez inny podmiot, ale także ma ją rozliczyć, przekazać i współfinansować.

Na nim spoczywa ciężar zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych osoby objętej obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Każda bowiem osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych; obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń osób prowadzących pozarolniczą działalność, należy do tych osób ( art. 36 ust.1 i ust.3 ustawy systemowej).

Reasumując, osoby prowadzące pozarolniczą działalność same obliczają i przekazują składki na ubezpieczenie społeczne. Tym samym na gruncie ustawy systemowej, osoby te występują w podwójnej roli – jako ubezpieczeni i jako płatnicy składek.

Przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych podlegają ścisłej wykładni z racji materii którą normują, wobec czego przypisywanie statusu płatnika i umożliwienie faktycznego wykonywania takiej roli przez podmiot, którego przepis nie sytuuje w takiej pozycji, nie jest możliwe.

Fakt , iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych dopuszczał ( przy braku ku temu podstaw prawnych) w okresie od 1 stycznia 2003r. do końca 2008r. możliwość opłacania i rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne wspólnika jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólników spółki cywilnej, jawnej, komandytowej i partnerskiej przez spółki, których są oni wspólnikami, nie może - w ocenie Sądu Apelacyjnego - prowadzić do pominięcia bezwzględnie obowiązujących (wyżej przytoczonych) przepisów ustawy systemowej.

Od dnia 1 stycznia 2009r. płatnikami składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne wspólników wyżej wymienionych spółek – według organu rentowego - mogą być tylko i wyłącznie oni sami. Zmiana stanowiska ZUS w tym zakresie była podyktowana tym, że od 1 stycznia 2009r. na mocy ustawy z dnia 7 listopada 2008r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 209, poz. 1318), wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki akcyjnej albo spółki komandytowo-akcyjnej, odpowiada wyłącznie za zobowiązania spółki. W odróżnieniu więc od stanu prawnego obowiązującego do 31 grudnia 2008r. nie odpowiada on już za zobowiązania pozostałych wspólników.

W skarżonej decyzji z dnia 31 grudnia 2010r. organ rentowy - jako płatnika składek wskazuje (...) Sp. z o.o. Spółkę Komandytową z siedzibą w W., co zważywszy na powyższe, jest niedopuszczalne. W uzasadnieniu decyzji podniesiono, że jej wydanie zostało podyktowane tym, że płatnik w niej oznaczony, nie złożył prawidłowych dokumentów zgłoszeniowych w odniesieniu do komandytariusza, mimo iż został poinformowany przez organ rentowy o prawidłowej dacie powstania obowiązku ubezpieczeń. Zatem wydana w trybie art. 38 ust. 1 ustawy systemowej decyzja rozstrzygnęła spór dotyczący obowiązku ubezpieczeń społecznych, który w relacji odwołująca się Spółka - organ rentowy nie tylko nie powstał, ale i nie mógł powstać, bowiem Spółka nie posiada przymiotu płatnika. Konsekwencją rozstrzygnięcia zapadłego przed organem rentowym jest zobowiązanie podmiotu do wykonania obowiązków w postaci przedłożenia dokumentów związanych z ubezpieczeniami społecznymi, mimo iż podmiot ten nie ma zdolności prawnej do zrealizowania tych obowiązków. Powyższe, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie jest jedynie wadliwością postępowania przed organem rentowym skutkującą wadą formalną decyzji, niewłaściwym określeniem jej adresata. Jeśli bowiem decyzja rozstrzyga spór, jaki nie mógł zaistnieć na linii Spółka - organ rentowy i z inicjatywy podmiotu nie posiadającego przymiotu płatnika stała się przedmiotem sądowego postępowania odwoławczego, w którym winno się zmierzać do ustalenia, czy jest ona uzasadniona pod względem faktycznym i prawnym, to wskazana powyżej okoliczność wyklucza badanie decyzji i ocenę jej prawidłowości w zakresie uznanej w postępowaniu przed organem rentowym i Sądem Okręgowym za sporną kwestię. Badanie zgodności decyzji z przepisami prawa materialnego obejmuje - zdaniem Sądu Apelacyjnego - w pierwszej kolejności kwestię stron materialnego stosunku ubezpieczenia społecznego, w odniesieniu do którego organ rentowy podjął stanowcze rozstrzygnięcie. Wadliwość decyzji w tym względzie, prowadząca do kształtowania sytuacji prawnej podmiotu nie będącego stroną tego stosunku, skutkuje niemożnością merytorycznego rozstrzygania w postępowaniu odwoławczym, bowiem wskutek pominięcia tej okoliczności nastąpiłoby naruszenie prawa materialnego. Wadliwość, o której mowa, jest tego rodzaju, że jej usunięcie może nastąpić wyłącznie w postępowaniu przed organem rentowym. W sądowym postępowaniu odwoławczym sąd ma obowiązek wezwania do udziału w postępowaniu zainteresowanego, jeżeli nie został on uprzednio wezwany do udziału w postępowaniu przed organem rentowym (art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c.). Nie ma natomiast możliwości odmiennego kształtowania ról stron postępowania w tym sensie, że jeżeli decyzja dotyczy praw i obowiązków ubezpieczonego, czy innej osoby, to taki podmiot nie może być sytuowany w pozycji zainteresowanego, a z sugestią przyznania jej takiego statusu w postępowaniu sądowym wystąpiła odwołująca się Spółka. Nie można bowiem oderwać się od tego, że decyzja jest nie tylko adresowana do ubezpieczonego (definiowanego w art. 476 §5 pkt. 2 k.p.c.), czy osoby, której praw i obowiązków dotyczy, ale o ich prawach czy obowiązkach rozstrzyga. W niniejszej sprawie decyzja wydana w trybie art. 38 ust. 1 ustawy systemowej zapadła w stosunku do ubezpieczonego i do Spółki, której przypisano status płatnika i rozstrzygnięto w zakresie obowiązku ubezpieczeń komandytariusza z wynikającymi stąd konsekwencjami prawnymi także dla płatnika. Zainteresowanego natomiast decyzja organu rentowego wprost nie dotyczy. Decyzja swoją treścią jedynie wpływa na jego prawa lub obowiązki. Skoro więc sporna decyzja sytuuje Spółkę w pozycji podmiotu, o którego obowiązkach rozstrzyga, to w postępowaniu sądowym nie można Spółce przyznać statusu zainteresowanego i oceniać merytorycznie decyzji w zakresie kwestii spornych.

Mając na uwadze powyższe, organ rentowy – przy ponownym rozpoznaniu sprawy – winien przede wszystkim w sposób prawidłowy ustalić płatnika składek na ubezpieczenia społeczne M. L. , a przez to prawidłowo wskazać adresata decyzji. Dopiero w dalszej kolejności ustaleniu będzie podlegało, czy tenże M. L. w okresie od 15 września 2006r. do 28 stycznia 2008r. podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym oraz obarczenie płatnika składek obowiązkiem przekazania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych skorygowanych dokumentów związanych z tymi ubezpieczeniami społecznymi.

Ewentualny status Spółki, jako zainteresowanej w postępowaniu w przedmiocie zakresu obowiązku ubezpieczeń społecznych komandytariusza, będzie podlegał ustaleniu w tym postępowaniu.

W tym stanie rzeczy, Sąd Apelacyjny – na podstawie art. 477 ^14a k.p.c. – orzekł, jak w pkt I sentencji.

Jeśli chodzi o koszty postępowania, to uchylenie stanowiącej przedmiot rozpoznania decyzji w takim stanie faktycznym, wobec niemożności pozostawienia jej w obrocie prawnym, skutkuje koniecznością zasądzenia kosztów zastępstwa prawnego na rzecz odwołującej się Spółki. Dlatego Sąd Apelacyjny zasądził od organu rentowego na rzecz odwołującej się na podstawie art. 98 k.p.c. tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, koszty zastępstwa procesowego za postępowanie apelacyjne w kwocie wynikającej z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.). Tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie pierwszoinstancyjne Sąd Apelacyjny zasądził zgodnie z § 12 ust. 2 cytowanego wyżej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości kwotę 60 zł (rozstrzygnięcie jak w pkt II sentencji).

Sędziowie PRZEWODNICZĄCY

G. I. R.

M. W.