Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 grudnia 2023 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Stryczyńska

po rozpoznaniu w dniu 27 grudnia 2023 r. w Warszawie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy P. G.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno—Rentowego Ministerstwa

Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o prawo do odsetek

na skutek apelacji P. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIII Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 13 września 2023 r. sygn. akt XIII IU 279/23

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od P. G. na rzecz Dyrektora Zakładu
E. Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i
Administracji w W. kwotę 240,00 (dwieście czterdzieści)
złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w
postępowaniu apelacyjnym.

Ewa Stryczyńska

Sygn. akt III AUa 2860/23

UZASADNIENIE

Decyzją z 8 listopada 2022 r., nr (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. odmówił wypłacenia na rzecz P. G. odsetek od należności ustalonej w decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury z 6 lipca 2022 r., nr (...). Organ emerytalny wskazał, że na podstawie nadesłanej przez (...) informacji o przebiegu służby, nr (...) z 27 marca 2017 r., decyzją z 22 czerwca 2017 r. dokonał ponownego ustalenia wysokości przysługującej odwołującemu się emerytury.

Z informacji o przebiegu służby wynikało, że w okresie od 16 maja 1983 r. do 31 marca 1990 r. P. G. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa. Na skutek wniesionego odwołania, Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 20 października 2021 r. (sygn. akt V U 516/21) oddalił odwołanie. Na skutek apelacji ubezpieczonego, 26 kwietnia 2022 r. został wydany wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, sygn. akt III AUa 1652/21, który zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję w ten sposób, że ustalił emeryturę według zasad obowiązujących przed 1 października 2017 r. z uwzględnieniem późniejszych waloryzacji.

Realizując prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, decyzją z 6 lipca 2022 r., ponownie ustalono wysokość emerytury, przeliczono świadczenie z uwzględnieniem wszystkich przysługujących waloryzacji i naliczono należne wyrównanie. Organ emerytalny wskazał, że stwierdzenie braku przesłanek do przeliczenia świadczenia w oparciu o art. 15c ust. 1 i 3 ustawy zaopatrzeniowej nastąpiło na skutek przeprowadzonego postępowania sądowego, które zostało zakończone wydaniem prawomocnego wyroku przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku. Z tego względu, w ocenie organu emerytalnego, nie sposób przyjąć, że do opóźnienia w przyznaniu świadczenia emerytalnego w przedmiotowej sprawie doszło na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W..

P. G. złożył odwołanie od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z 8 listopada 2022 r., wnosząc o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do odsetek liczonych od 1 października 2017 r. od należności ustalonej w decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury z 6 lipca 2022 r. do dnia zapłaty.

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie i zasądzenie na rzecz organu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu organ emerytalny wskazał, że brak jest podstaw do przyznania odwołującemu się prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczeń emerytalnych na podstawie art. 118 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z art. 49a ustawy zaopatrzeniowej w zw. z art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Organ emerytalny wskazał, że w realiach niniejszej sprawy ostatnim dowodem niezbędnym do wydania decyzji w przedmiocie wypłaty emerytury policyjnej odwołującemu się w należnej wysokości oraz wyrównania tego świadczenia był wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 26 kwietnia 2022 r. (sygn. III AUa 1652/21). Organ emerytalny był zobowiązany z mocy ustawy do wypłacenia od 1 października 2017 r. świadczenia ustalonego w trybie art. 15c ustawy zaopatrzeniowej. W związku z tym, zmiana decyzji wydanej w tym trybie mogła nastąpić jedynie na skutek prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego.

Wyrokiem z 13 września 2023 r., sygn. akt XIII 1U 279/23, Sąd Okręgowy w Warszawie XIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie oraz zasądził od P. G. na rzecz Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od tej kwoty za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy ustalił, że 27 marca 2017 r. (...) wystawił Informację o przebiegu służby nr (...), w której informował, że na podstawie posiadanych akt osobowych ustalono, że P. G. w okresie od 16 maja 1983 r. do 31 marca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biuro Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708 ze zm.).

Decyzją z 22 czerwca 2017 r., nr (...), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na podstawie art. 15c i art. 22a w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz na podstawie otrzymanej z (...) informacji nr (...) z 27 marca 2017 r., ponownie ustalił wysokość świadczenia emerytalnego P. G., określając ją, od 1 października 2017 r., na kwotę 2.069,02 zł brutto.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 20 października 2021 r., wydanym w sprawie o sygn. akt V U 516/21, oddalił odwołanie złożone przez P. G. od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. z 22 czerwca 2017 r., nr (...). Na skutek apelacji, 26 kwietnia 2022 r. został wydany wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, sygn. akt III AUa 1652/21, który zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję w ten sposób, że ustalił emeryturę odwołującemu się według zasad obowiązujących przed 1 października 2017 r. z uwzględnieniem późniejszych waloryzacji.

Organ emerytalny otrzymał odpis prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 26 kwietnia 2022 r. w dniu 16 maja 2022 r.

Realizując prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 26 kwietnia 2022 roku, decyzją z 6 lipca 2022 r. organ ponownie ustalił odwołującemu się wysokość emerytury, zgodnie z prawomocnym rozstrzygnięciem.

W ww. decyzji świadczenie emerytalne przeliczono z uwzględnieniem wszystkich przysługujących waloryzacji oraz ustalono wyrównanie za okres od 1 października 2017 r. do 31 lipca 2022 r. w kwocie 61.441,37 zł brutto; 48.538,65 zł netto (ustalone w decyzją o ponownym ustaleniu wysokości emerytury z 6 lipca 2022 r.) Powyższa kwota została przekazana na konto w dniu 12 lipca 2022 r.

Decyzją z 12 września 2022 r. odwołującemu się zostały przyznane odsetki ustawowe za okres zwłoki od ww. wyrównania od kwoty 61.441,37 zł za okres od 16 czerwca 2022 r. do 12 lipca 2022 r. w wysokości 519,47 zł.

Te ustalenia zostały poczynione przez Sąd Okręgowy na podstawie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, dołączonych aktach sprawy o sygn. V U 516/21 SO w Białymstoku i w aktach emerytalnych. Treść dokumentów nie budziła wątpliwości Sądu pod względem wiarygodności, nie były one także kwestionowane przez żadną ze stron procesu. Sąd podkreślił, że ustalone okoliczności faktyczne w istocie nie były sporne, strony różniły się jedynie w ocenie prawnej zaistniałych i niespornych zdarzeń.

Przy tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie było niezasadne.

Stosownie do art. 49a ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2022 r., poz. 1626, dalej jako: ustawa zaopatrzeniowa), jeżeli organ emerytalny nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia w terminach określonych w ustawie, jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia na zasadach określonych w art. 85 ust. 1, 1a i 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Przepis art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że jeżeli organ rentowy – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych – nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności.

Opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia może nastąpić albo wskutek dokonania przez organ rentowy błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa, albo z powodu błędu w ustaleniach faktycznych, będącego następstwem naruszenia przepisów postępowania. W tym pierwszym przypadku mamy do czynienia z wydaniem przez organ rentowy decyzji niezgodnej z prawem, choć na podstawie prawidłowo i kompletnie zebranego materiału dowodowego i po ustaleniu niezbędnych okoliczności faktycznych możliwe było wydanie decyzji odpowiadającej prawu. Opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia jest wówczas następstwem okoliczności, za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność, choćby nie można mu było zarzucić niestaranności w wykładni i zastosowaniu prawa. Inaczej mówiąc, jeżeli organ rentowy dokonał nieprawidłowej wykładni lub błędnego zastosowania prawa, to ubezpieczonemu należą się odsetki od kwoty świadczenia przyznanego wyrokiem sądu liczone od upływu terminu, w którym organ rentowy powinien był wydać prawidłową decyzję uwzględniającą wniosek. Natomiast w przypadku błędu w ustaleniach faktycznych chodzi o wyjaśnienie okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w rozumieniu art. 118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W ramach błędu w ustaleniach faktycznych istotne jest stwierdzenie, czy dokonano czynności mającej na celu ustalenie stanu faktycznego, czyli przeprowadzono dowody i ich ocenę. W sytuacji, w której przyznanie prawa do świadczenia następuje na skutek ustaleń faktycznych sądu, dla stwierdzenia, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie, konieczne jest wykazanie, że w przepisanym terminie nie dysponował materiałem umożliwiającym przyznanie świadczenia. Ocena ta musi być dokonana przy uwzględnieniu okoliczności czy organ rentowy – w ramach swoich kompetencji i nałożonych obowiązków – poczynił wszystkie możliwe ustalenia faktyczne i wyjaśnił wszystkie okoliczności konieczne do wydania decyzji. Jeżeli bowiem zmiana decyzji w postępowaniu odwoławczym była uzasadniona ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu z uwagi na obowiązujące w postępowaniu przed tym organem ograniczenia dowodowe, to nie będzie podstaw do uznania, że opóźnienie jest następstwem okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność. Należy mieć na względzie, że w postępowaniu przed organem rentowym dowodem jest tylko to, co prawo za dowód uznaje i jako dowód dopuszcza. Takie ograniczenia nie występują natomiast w procedurze cywilnej, w której okoliczności sporne mogą być wykazywane wszelkimi dowodami. W kontekście prawa do odsetek istotne jest więc stwierdzenie, czy organ rentowy w ramach udzielonych mu kompetencji i nałożonych obowiązków w konkretnym przypadku podjął określone działania zmierzające do ustalenia prawa i wyjaśnienia związanych z tym okoliczności faktycznych.

Organ rentowy nie ma obowiązku wypłaty odsetek od świadczenia rentowego przyznanego w terminie 30 dni od wpływu prawomocnego wyroku sądu zmieniającego uprzednią decyzję tego organu odmawiającą prawa do renty, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy w postępowaniu odwoławczym uzasadnione było ustaleniami co do takich okoliczności, które nie były i nie mogły być znane organowi rentowemu z uwagi na ograniczenia dowodowe obowiązujące w postępowaniu przed tym organem (wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2009 r., sygn. I UK 345/08).

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Okręgowy stwierdził, że istotą niniejszej sprawy jest ustalenie, czy w świetle zgromadzonych i przeprowadzonych dowodów oraz w oparciu o przepisy ustawy zaopatrzeniowej, można przyjąć, że Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydając decyzję z 22 czerwca 2017 r. (nr (...)) o ponownym ustaleniu wysokości emerytury odwołującego się P. G., dopuścił się błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania przepisów ustawy zaopatrzeniowej, lub nie wyjaśnił niezbędnych okoliczności faktycznych niezbędnych do wydania decyzji z 22 czerwca 2017 r.

Stosownie do art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, w brzmieniu ustalonym przepisami ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016, poz. 2270) w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 1) 0% podstawy wymiaru – za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b; 2) 2.6% podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4. Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie zaś z art. 15c ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej w celu ustalenia emerytury, zgodnie z ust. 1-3, organ emerytalny występuje do (...) z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1 ustawy. Po otrzymaniu takiego wniosku (...) sporządza na podstawie posiadanych akt osobowych i, w terminie 4 miesięcy od dnia otrzymania wniosku, przekazuje organowi emerytalnemu informację o przebiegu służby wskazanych funkcjonariuszy na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Zgodnie z art. 13a ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej, informacja o przebiegu służby zawiera: dane osobowe funkcjonariuszy, wskazanie okresów służby na rzecz totalitarnego państwa, o których mowa w art. 13b, informację, czy z dokumentów zgromadzonych w archiwach (...) wynika, że funkcjonariusz w tym okresie, bez wiedzy przełożonych, podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległego Państwa Polskiego. Do informacji tej nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 15c ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej).

Zgodnie z art. 15c ust. 5 ustawy zaopatrzeniowej, przepisów art. 15 ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz Państwa Polskiego. W takich przypadkach środkiem dowodowym może być zarówno informacja, o której mowa w art. 13a ust. 1, jak i inne dowody, w szczególności wyrok skazujący, choćby nieprawomocny, za działalność polegającą na podjęciu, bez wiedzy przełożonych, czynnej współpracy z osobami lub organizacjami działającymi na rzecz niepodległości Państwa Polskiego w okresie służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b (art. 15c ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej).

Z powyższych regulacji wynika, że od 1 stycznia 2017 r. (data wejścia w życie ustawy z 16 grudnia 2016 r.) organ emerytalny, w przypadku funkcjonariuszy, którzy pełnili służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach, wymienionych w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej i pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., obowiązany był do wystąpienia z wnioskiem do (...) o sporządzenie informacji o przebiegu służby funkcjonariusza, której treść regulują przepisy art. 13a ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej. Z przewidzianego przez ustawodawcę wyłączenia zastosowania do informacji (...) przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 13a ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej) należy wyprowadzić wniosek, że organ emerytalny ponownie ustalając wysokość emerytury odwołującego się nie mógł oprzeć się na innym dowodzie, aniżeli na wydanej przez (...) informacji o przebiegu służby (poza sytuacją uregulowaną w art. 15c ust. 5 i 6 ustawy zaopatrzeniowej). Treść informacji o przebiegu służby była zatem wiążąca dla organu emerytalnego i stanowiła wyłączną podstawę do wydania decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury funkcjonariusza.

Należy również podkreślić, że jeszcze przed wejściem w życie przepisów ustawy z 16 grudnia 2016 r., w orzecznictwie sądowym ugruntowany był pogląd, że o ile informacja (...) była wiążąca dla organu emerytalno-rentowego, o tyle nie jest wiążąca dla sądu. W postanowieniu z 9 grudnia 2011 r., sygn. II UZP 10/11, Sąd Najwyższy stwierdził, że sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez (...) zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa).

W konsekwencji powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że na gruncie przepisów art. 15c ust. 4 w zw. z art. 13a ustawy zaopatrzeniowej, organ emerytalny w postępowaniu w przedmiocie ponownego ustalenia wysokości emerytury funkcjonariusza, obowiązany jest jedynie do wystąpienia z wnioskiem do (...) o sporządzenie zaświadczenia o przebiegu służby funkcjonariusza i wydania stosownej decyzji w zależności od treści tej informacji, którą jest związany. Jeżeli zaś informacja o przebiegu służby funkcjonariusza zawiera wskazanie okresów jego służby na rzecz totalitarnego państwa, o których mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, organ emerytalny jest zobowiązany wydać decyzję o ponownym ustaleniu wysokości emerytury zgodnie z art. 15c ust. 1-3 tej ustawy, nawet w sytuacji zakwestionowania treści tej informacji.

Mając powyższe na uwadze, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że w rozpatrywanej sprawie nie sposób przyjąć, aby Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji przy wydaniu decyzji z 22 czerwca 2017 r. o ponownym ustaleniu wysokości emerytury P. G., dopuścił się błędnej wykładni prawa lub nieprawidłowego zastosowania przepisów ustawy zaopatrzeniowej lub też nie wyjaśnił okoliczności faktycznych niezbędnych do ich wydania.

Postępowanie dowodowe niezbędne do dokonania oceny służby odwołującego pod kątem stwierdzenia indywidualnych czynów odwołującego się i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka, zostało przeprowadzone na etapie postępowania sądowego w sprawie, która zakończyła się wydaniem prawomocnego wyroku przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku. Dopiero na etapie postępowania sądowego doszło do oceny przebiegu służby odwołującego się i ustalenia, czy podejmował działania polegające na zwalczaniu opozycji demokratycznej, związków zawodowych, stowarzyszeń, kościołów i związków zawodowych, łamania prawa do wolności słowa i zgromadzeń, wolności, własności i bezpieczeństwa obywateli. Tego rodzaju kwalifikacji służby odwołującego się nie dokonywał (i nie mógł dokonać) organ emerytalny w toku postępowania poprzedzającego wydanie decyzji z 22 czerwca 2017 r. Była ona bowiem oparta o treść wydanej przez (...) informacji o przebiegu służby odwołującego się, która w myśl art. 15c ust. 4 w zw. z art. 13a ustawy zaopatrzeniowej, stanowiła wyłączny dowód, jaki miał obowiązek przeprowadzić organ emerytalny na okoliczność zaistnienia podstaw do zastosowania w odniesieniu do odwołującego się zasad ponownego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego przewidzianych w art. 15c ust. 1-3 ustawy zaopatrzeniowej.

W niniejszej sprawie nie można również stwierdzić, że Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji wydając decyzje z 22 czerwca 2017 r. błędnie zastosował przepisy ustawy zaopatrzeniowej. Decyzje z 22 czerwca 2017 r. zostały zmienione na skutek odmiennej oceny przebiegu służby odwołującego się, pomimo jednoznacznego brzmienia informacji o przebiegu służby, w której wskazano, że P. G. w okresie od 16 maja 1983 r. do 31 marca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy. Organem, który na gruncie przepisów ustawy zaopatrzeniowej nie jest związany treścią wydanej przez (...) informacji o przebiegu służby, a tym samym jest uprawniony do oceny tych informacji i faktycznego przebiegu służby funkcjonariusza w oparciu o zaoferowane środki dowodowe (akta osobowe funkcjonariusza, zeznania świadków, przesłuchanie stron), jest sąd powszechny rozpoznający odwołanie od decyzji organu emerytalnego, co znajduje potwierdzenie w przytoczonym powyżej orzecznictwie. W tych okolicznościach brak jest podstaw do przyjęcia, że w toku postępowania skutkującego wydaniem decyzji z 22 czerwca 2017 r. doszło do błędnego zastosowania przepisów ustawy zaopatrzeniowej.

W związku z powyższym, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że opóźnienie w wypłacie świadczeń przyznanych odwołującemu się w wyniku realizacji prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 26 kwietnia 2022 r. sygn. III AUa 1652/21, nie nastąpiło wskutek okoliczności, za które organ emerytalny ponosi odpowiedzialność (poza okresem za który wypłacono odsetki) w rozumieniu art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 49a ustawy zaopatrzeniowej w zw. z art. 118 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Sąd przypomniał, że odpis wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, warunkujący wypłatę wyrównania świadczenia, pełnomocnik organu emerytalnego otrzymał 16 maja 2022 r.. 30-dniowy termin na realizację prawomocnego orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Białymstoku upływał 16 czerwca 2022 r. Organ emerytalny 6 lipca 2022 r. wydał decyzję realizującą powyższy wyrok, z uwzględnieniem powyższych waloryzacji, a więc z naruszeniem ustawowego terminu. Wyrównanie zostało przekazane na konto w dniu 12 lipca 2022 r.

Decyzją z 12 września 2022 r. odwołującemu się zostały przyznane odsetki ustawowe za okres zwłoki w ww. wyrównania od kwoty 61.441,37 zł tj. za okres od 16 czerwca 2022 r. do 12 lipca 2022 r. w wysokości 519,47 zł.

Natomiast decyzją z 8 listopada 2022 r. organ rentowy odmówił odwołującemu się wypłaty odsetek od należności ustalonej w decyzji z 6 lipca 2022 r. za okres od 1 października 2017 r. do 15 czerwca 2022 r.

Apelację od powyższego wyroku złożył odwołującysię, zaskarżając go całości oraz wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, wydanie wyroku przyznającego mu ustawowe odsetki za okres od 1 października 2017 r. do 15 czerwca 2022 r. od narastającej sumy związanej z obniżeniem mu emerytury przez ZER MSWiA, zaliczenie w poczet dowodów wszystkich dokumentów kierowanych do Sądu Okręgowego w Warszawie, dokładną analizę jego uzasadnienia odwołania, skierowanego do Sądu Okręgowego.

W uzasadnieniu apelacji odwołujący się wyjaśnił, że w całej rozciągłości podtrzymuje odwołanie, skierowane do Sądu Okręgowego. Działanie ZER MSWiA oparte na podstawie ustawy z 16 grudnia 2016 r., uchwalonej przez Sejm w wątpliwych okolicznościach, wyrządziło mu krzywdę w postaci znacznego obniżenia emerytury. Jak wskazał odwołujący się, zmniejszenie mu emerytury spowodowało znaczne obniżenie jego poziomu życia, co spowodowało pogorszenie jego stanu zdrowia. Podniósł, że posiada orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu umiarkowanym ze względu na zwyrodnienie kręgosłupa, co spowodowało duże problemy w poruszaniu się. Zmniejszone środki finansowe nie pozwoliły odwołującemu się na prawidłową rehabilitację. W tym stanie rzeczy odwołujący się podniósł, że ZER MSWiA powinien zadośćuczynić mu za wyrządzoną mu krzywdę i naliczyć odsetki, zgodnie z jego wnioskiem. Ubocznie odwołujący się zauważył, że ZER MSWiA mógł odnieść jakąś korzyść inwestując odebrane mu środki w jakieś przedsięwzięcia finansowe.

W odpowiedzi na apelację odwołującego organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od odwołującego się na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja podlegała oddaleniu, jako bezzasadna.

Przedmiotem niniejszego postępowania jest prawidłowość decyzji organu emerytalnego z 8 listopada 2022 r. (nr (...)). Mocą tej decyzji Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. odmówił wypłacenia na rzecz P. G. odsetek od należności ustalonej w decyzji o ponownym ustaleniu wysokości emerytury z 6 lipca 2022 r., nr (...).

Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. w uzasadnieniu swej decyzji wskazywał, że stwierdzenie braku przesłanek do przeliczenia świadczenia w oparciu o art. 15c ust. 1 i 3 ustawy zaopatrzeniowej nastąpiło na skutek przeprowadzonego postępowania sądowego, które zostało zakończone wydaniem prawomocnego wyroku przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku. Z tego względu, w ocenie organu emerytalnego, nie sposób przyjąć, że do opóźnienia w przyznaniu świadczenia emerytalnego w przedmiotowej sprawie doszło na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W..

Odnosząc się do formułowanego przez odwołującego się żądania wypłaty odsetek należy zauważyć, że możliwość żądania odsetek istnieje tylko wówczas gdy istnieje prawo do roszczenia głównego i doszło po stronie dłużnika (w niniejszym przypadku Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.) do opóźnienia w zapłacie tej należności. Odsetki ustawowe są świadczeniem ubocznym, bezpośrednio powiązanym ze świadczeniem głównym, do których prawo powstaje tylko wówczas, gdy osoba zobowiązana do spełnienia świadczenia spóźnia się z jego realizacją. Świadczenie to należy się za okres od dnia wymagalności należności głównej do dnia zapłacenia tej należności.

Mając to na uwadze wskazać więc należy, że zgodnie z art. 49a ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2022 r. poz. 1626 – w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania spornej decyzji; dalej jako „ustawa zaopatrzeniowa”), jeżeli organ emerytalny nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia w terminach określonych w ustawie, jest zobowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia na zasadach określonych w art. 85 ust. 1, 1a i 2 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Art. 85 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm. – w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania spornej decyzji; dalej jako „ustawa systemowa”) brzmi: „Jeżeli Zakład – w terminach przewidzianych w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych lub świadczeń zleconych do wypłaty na mocy odrębnych przepisów albo umów międzynarodowych - nie ustalił prawa do świadczenia lub nie wypłacił tego świadczenia, jest obowiązany do wypłaty odsetek od tego świadczenia w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie określonych przepisami prawa cywilnego. Nie dotyczy to przypadku, gdy opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności”. Ustęp 1a, 2 i 2a tego artykułu nie dotyczy wprost ustalenia i wypłaty świadczenia (przepisy uzupełniające).

W związku więc z powyższym uregulowaniem i zaistniałą sytuacją prawną w sprawie podzielić należało stanowisko organu emerytalnego, że nie ma podstaw aby przyjąć jego odpowiedzialność za opóźnienie w wypłacie świadczenia w wysokości ustalonej w wyroku z 26 kwietnia 2022 r. Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, przyznanego ostatecznie w decyzji z 6 lipca 2022 r.

Odwołujący się w odwołaniu przyjął za uzasadnione stanowisko, że odsetki należą mu się już z racji przyznania świadczenia w pełnej wysokości od 1 października 2017 r.

Należy zauważyć, że decyzja z 6 lipca 2022 r. została wydana w wykonaniu prawomocnego wyroku sądu, który organ emerytalny otrzymał do wykonania na podstawie zarządzenia z 5 lipca 2022 r. Natomiast już decyzją z 6 lipca 2022 r. organ emerytalny ustalił ponownie wysokość świadczenia odwołującego się. Nie ulega wątpliwości, że organ emerytalny zmieścił się w terminie do jej wydania, określonym w art. 32 ust. 3a ustawy zaopatrzeniowej i wydał decyzję o ponownym ustaleniu wysokości świadczenia wraz z wyrównaniem od 1 października 2017 r. Nie istnieją zatem podstawy do uznania, że zaistniało jakiekolwiek opóźnienie po stronie organu emerytalnego.

Natomiast analizując odpowiedzialność organu emerytalnego za opóźnienie w wypłacie pełnego świadczenia z przyczyn zastosowania przepisów ustawy zaopatrzeniowej, w tym art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, to wskazania wymaga okoliczność, że Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego jako organ administracyjny był zobligowany wyłącznie przepisami ustawy do wydania decyzji o zmianie wysokości świadczenia emerytalnego odwołującego się, po wcześniejszym uzyskaniu stosownej informacji z (...).

Dopiero zaś w postępowaniu sądowym możliwym jest zakwestionowanie przepisów, na podstawie których wydano decyzje, a czego organ emerytalny uczynić nie mógł.

Sam fakt, że od wydania decyzji z 22 czerwca 2017 r. do prawomocnego zakończenia postępowania z odwołania odwołującego się i ponownego ustalenia świadczenia w wysokości na dzień 1 października 2017 r. upłynął znaczący okres kilku lat, nie uzasadnia odpowiedzialności organu emerytalnego.

Odwołanie było jednym z wielu tysięcy spraw, które wpłynęły od byłych funkcjonariuszy, którym 1 października 2017 r. zmniejszono wysokość świadczeń emerytalno-rentowych. Pokrótce rzecz ujmując, postępowania w tych sprawach – co jest faktem powszechnie znanym – trwały długo, co wiązało się m.in. z tym, że sądy oczekiwały na rozstrzygnięcia odnośnie zapytań prawnych kierowanych do Sądu Najwyższego oraz skarg konstytucyjnych kierowanych do Trybunału Konstytucyjnego. Te okoliczności w żadnym stopniu nie mogą stanowić podstawy do żądania odsetek, a stanowią dodatkowy argument na potwierdzenie, że organ rentowy – w tym przypadku Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. musiał zastosować znowelizowane przepisy ustawy zaopatrzeniowej. Podkreślić trzeba, że stanowisko Sądu Najwyższego i sądów powszechnych wskazuje, że odwołania od tego typu decyzji nie zawsze kończą się przywróceniem prawa do świadczenia w wysokości sprzed 1 października 2017 r., gdyż wymaga to przeprowadzenia gruntowanego postępowania dowodowego, które mógł zrealizować tylko sąd powszechny, a nie organ rentowy. Tym bardziej należy więc uznać żądanie odwołującego się za nieuprawnione i pozbawione argumentów w niniejszej sprawie. Wszak organ emerytalny nie ponosi odpowiedzialności w stanowieniu prawa, które ma obowiązek stosować.

Powyższe rozważania prowadzą zatem do wniosku, że nie sposób uznać, że opóźnienie w przyznaniu świadczenia emerytalnego odwołującemu się, jest następstwem okoliczności, za które Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ponosi odpowiedzialność. To w istocie (...) jako wystawca informacji o przebiegu służby, nie zaś organ emerytalny odpowiada za treść tego dokumentu.

Sąd Najwyższy w motywach wyroku z 11 maja 2012 r. (sygn. I UK 398/11, LEX nr 1297816) wyprowadził pogląd, że art. 85 ust. 1 ustawy systemowej stanowi regulację szczególną względem przepisów kodeksu cywilnego, a jej odrębność polega przede wszystkim na ustaleniu obowiązku zapłaty odsetek tylko w wypadku zwłoki. Zwłoka w spełnieniu świadczenia, zwana także opóźnieniem kwalifikowanym, ma miejsce, gdy zobowiązany, pomimo istniejącego obowiązku, nie spełnia świadczenia w terminie, przy czym niedotrzymanie terminu jest następstwem okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność.

Z kolei w wyroku Sądu Najwyższego z 18 lutego 2009 r. (sygn. II UK 191/08, LEX nr 736735) wskazano że przewidziane w art. 85 ust. 1 zdanie drugie ustawy systemowej wyłączenie obowiązku organu rentowego wypłaty odsetek nie jest zależne od wykazania, że organ rentowy nie ponosi winy w powstaniu opóźnienia. Zawarte w tym przepisie określenie: „okoliczności, za które Zakład nie ponosi odpowiedzialności” jest bardziej zbliżone znaczeniowo do używanego w przepisach prawa określenia „przyczyn niezależnych od organu”, co oznacza, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest obowiązany do wypłaty odsetek nie tylko wtedy, gdy nie ponosi winy w opóźnieniu, lecz także wtedy, gdy opóźnienie w ustaleniu i wypłacie prawa do świadczenia pieniężnego z ubezpieczenia społecznego jest skutkiem innych przyczyn, niezależnych od Zakładu.

Ubocznie – odnosząc się do argumentów odwołującego się o poniesieniu przez niego krzywdy w związku z obniżeniem świadczenia emerytalnego – należy wskazać, że odsetki nie mają charakteru kompensującego krzywdę. Taki charakter ma zadośćuczynienie, którego skarżący może w związku z uchwaleniem nowelizacji ustawy zaopatrzeniowej, względnie z wydaniem decyzji obniżającej wysokość świadczenia emerytalnego, dochodzić odrębnie, w oparciu o regulacje zamieszczone w art. 417, 417 ¹, 417 ² k.c.

Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację odwołującego się, jako bezzasadną, o czym orzekł w punkcie I. wyroku.

W przedmiocie kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie II. wyroku. Rozstrzygnięcie w tym zakresie znajduje oparcie w zasadzie odpowiedzialności strony za wynik postępowania, wynikającej z art. 98 § 1 k.p.c. W myśl tego przepisu strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Odwołujący się przegrał postępowanie przed Sądem drugiej instancji, a więc zobowiązany był do zrekompensowania organowi rentowemu poniesionych przez niego kosztów korzystania z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, a więc wyłącznie do kosztów zastępstwa prawnego. Ich wysokość została ustalona na podstawie § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października w sprawie opłat za czynności radców prawnych i wyniosła 240 zł.

Sąd Apelacyjny rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym. Żadna ze stron nie złożyła wiążącego wniosku o przeprowadzenie rozprawy, stosownie do art. 374 k.p.c., a jednocześnie Sąd uznał, że w sprawie nie ujawniły się żadne okoliczności, które przemawiałyby za koniecznością rozpoznania sprawy na rozprawie.

Ewa Stryczyńska