Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lipca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Ewa Kaniok (spr.)

Sędziowie: SA Robert Obrębski

SA Marta Szerel

Protokolant: sekretarz sądowy Aneta Walkowska

po rozpoznaniu w dniu 10 lipca 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa P. S. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Rejonowego w P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 30 listopada 2018 r., sygn. akt II C 933/16

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża powoda obowiązkiem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej;

3.  przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie na rzecz adwokata G. C. kwotę 1800 (tysiąc osiemset) złotych powiększoną o należny podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej prawnej udzielonej z urzędu powodowi w postępowaniu apelacyjnym.

Marta Szerel Ewa Kaniok Robert Obrębski

Sygn. akt V ACa 166/19

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 20 września 2016 r. P. S. (1) wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa- Prezesa Sądu Rejonowego w P. kwoty 49.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z odsetkami. W uzasadnieniu wskazał, że Sąd Rejonowy w P. odmawiając zwolnienia go od kosztów sądowych naruszył jego konstytucyjne prawo do korzystania z tego przywileju. Ponadto wskazał, że pozwany nie poinformował go w toku postępowania o tym postanowieniu, natomiast poinformował adwokata, który w ocenie powoda nie był już jego pełnomocnikiem.

Skarb Państwa reprezentowany przez Prezesa Sądu Rejonowego w P. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów procesu. Pozwany podniósł, że w jego ocenie nie sposób dostrzec niezgodności z prawem działań podejmowanych w postępowaniu o sygn. akt I C 539/16 przed Sądem Rejonowym w P.. Czynności i decyzje procesowe podejmowane przez Sąd Rejonowy w P. miały swoje źródło w obowiązujących przepisach prawa. Nie ma podstaw do zarzucania Sądowi niezgodności z prawem orzeczeń wydanych przez niego w toku postępowania prowadzonego w sprawie o sygn. akt I C 539/16. Zdaniem pozwanego powód nie wskazał, jakie dobro zostało naruszone i nie wykazał przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej. W ocenie pozwanego wysokość roszczenia dochodzonego przez powoda ma charakter dowolny, bowiem powód nie wyjaśnił, dlaczego kwota dochodzona pozwem ma zadośćuczynić jego rzekomej krzywdzie .

W piśmie z dnia 23 marca 2018 r. pełnomocnik powoda podał, że wnosi od zasądzenie od pozwanego kwoty 49.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 lipca 2016 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania. Podał, że pozwany ponosi odpowiedzialność na zasadzie art. 417 § 1 k.c., jako źródło swojej szkody wskazał wydanie postanowienia Sądu Rejonowego w P. z dnia 26 lipca 2016 r., utrzymujące w mocy pkt 3 postanowienia referendarza sądowego z dnia 31 maja 2016 r., w którym oddalono w pozostałym zakresie wniosek powoda o zwolnienie od opłaty sądowej od pozwu. W jego opinii powyższe postanowienie pozostaje niezgodne z prawem. Wskazana przez powoda sytuacja majątkowa związana z koniecznością opiekowania się chorą matką i w efekcie niemożność podjęcia pracy uzasadniała zwolnienie go od kosztów w całości. W konsekwencji przedmiotowego orzeczenia powodowi została zamknięta droga do ustalenia nieistnienia zobowiązania, które obciążało go jako spadkobiercę ustawowego J. S. (1). Powód żył w obawie, że wierzyciel (...) Bank S.A. podejmie kroki prawne w celu realizacji roszczenia, które w jego ocenie było nienależne, gdyż umowa pożyczki była zawarta przez jego ojca w stanie wyłączającym świadome podejmowanie decyzji. Stres, niepokój oraz obawy stały się przyczyną pogorszenia zdrowia powoda, u którego występowało nadciśnienie tętnicze, zaostrzyły się dolegliwości gastrologiczne, które przerodziły się w zapalenie żołądka i dwunastnicy. Wyrządzono powodowi krzywdę ograniczając jego prawo do sądu. Jako podstawę roszczenie pełnomocnik powoda wskazał także art. 417 ² k.c., a jako źródło szkody zarządzenie z dnia 7 października 2016 w przedmiocie zwrotu pozwu wydane w sprawie I C 539/16. Na skutek wydanego zarządzenia została wyrządzona powodowi krzywda poprzez ograniczenie prawa do sądu i wywołanie uszczerbku na zdrowiu. Zdaniem pełnomocnika powoda za odpowiedzialnością Skarbu Państwa przemawiają względy słuszności .

Pełnomocnik pozwanego w piśmie z 19 kwietnia 2018 r. podtrzymał stanowisko wnosząc o oddalenie powództwa.

Pełnomocnik powoda wskazał, że w wyniku działania Sądu Rejonowego w P. zostały naruszone dobra osobiste powoda w postaci zdrowia i godności osobistej powoda przez odebranie mu prawa do rzetelnego procesu sądowego, zamknięcie drogi do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, konieczność prowadzenia licznych stresujących rozmów z wierzycielem, życiu w obawie i strachu przed działaniami wierzyciela, frustracji i niepewności, a także utracie poczucia bezpieczeństwa finansowego .

Wyrokiem z dnia 30 listopada 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił powództwo; w punkcie drugim odstąpił od obciążania powoda P. S. (1) kosztami procesu; w punkcie trzecim nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – kasy Sądu Okręgowego w Warszawie na rzecz adwokata G. C. kwotę 5904,00 zł, w tym 23% tytułem podatku od towarów i usług tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej z urzędu.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że rodzice powoda, J. S. (2) i J. S. (1) zaciągali zobowiązania zawierając liczne umowy pożyczek. J. S. (1) w dniu 13 grudnia 2007 r. zawarł umowę pożyczki z (...) Bankiem S.A. we W. nr (...). Na wniosek powoda postanowieniem Sądu Okręgowego w Warszawie z 20 listopada 2009 r. wydanym w sprawie IV Ns 36/09 J. S. (2) i J. S. (1) zostali częściowo ubezwłasnowolnieni. P. S. (1) został ustanowiony kuratorem dla J. S. (2). J. S. (1) zmarł 21 stycznia 2011 r. Siostry P. S. (1) odrzuciły spadek po ojcu. P. S. (1) złożył przed notariuszem oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. P. S. (1) został pouczony przez notariusza o skutkach przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. (...) Bank S.A. z siedzibą we W. pismem z 30 kwietnia 2015 r. wniósł do Sądu Rejonowego w P. wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym J. S. (1). Postanowieniem z 15 grudnia 2015 r. w sprawie I Ns 905/15 Sąd Rejonowy w P. stwierdził, że spadek po J. S. (1) nabyli żona J. S. (2), syn P. S. (1) i wnuczka M. P. w udziałach po 1/3 części spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Pismem z 19 lutego 2016 r. (...) Bank S.A. wezwał P. S. (1) jako spadkobiercę J. S. (1) do zapłaty kwoty 22.291,24 zł tytułem niespłaconej pożyczki z 13 grudnia 2007 r. Pismem z 12 maja 2016 r. (...) Bank S.A. we W. poinformował o zbyciu wierzytelności z tytułu umowy pożyczki nr (...) na rzecz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej w W..

W dniu 21 kwietnia 2016 r. P. S. (1) wniósł do Sądu Rejonowego w P. pozew przeciwko (...) Bankowi S.A. z siedzibą we W., w którym domagał się ustalenia nieistnienia stosunku prawnego z tytułu umowy pożyczki nr NP. (...) z 13 grudnia 2017 r. Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą I C 539/16. Postanowieniem z dnia 31 maja 2016 r. Referendarz sądowy w Sadzie Rejonowym w P. ustanowił dla powoda pełnomocnika z urzędu i zwolnił powoda od opłaty sądowej od pozwu ponad kwotę 500 zł, zaś w pozostałym zakresie wniosek o zwolnienie od opłaty sądowej oddalił. Powód zaskarżył powyższe postanowienie. Po rozpoznaniu skargi na orzeczenie referendarza sądowego Sąd Rejonowy w P. postanowieniem z 26 lipca 2016r. utrzymał w mocy punkt 3 zaskarżonego postanowienia referendarza sądowego z dnia 31 maja 2016r. Okręgowa Rada Adwokacka w W. w dniu 19 lipca 2016 r. wyznaczyła powodowi pełnomocnika z urzędu w osobie adwokata J. P.. Postanowienie z 26 lipca 2016 r. zostało przesłane na adres wyznaczonego pełnomocnika wraz z wezwaniem do uiszczenia opłaty sądowej od pozwu w kwocie 500 zł w terminie tygodniowym pod rygorem zwrotu pozwu. Wobec nieuiszczenia opłaty w wyznaczonym terminie Przewodniczący posiedzenia w Sądzie Rejonowym w P. wydał 7 października 2016 r. zarządzenie o zwrocie pozwu. Pełnomocnik powoda złożył zażalenie na zarządzenie o zwrocie pozwu, wnosząc jednocześnie o zwolnienie powoda od kosztów postępowania w części dotyczącej opłaty od zażalenia. Do zażalenia nie dołączono oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania. Przewodniczący posiedzenia w Sądzie Rejonowym w P. wydał w dniu 14 grudnia 2016 r. zarządzenie o zwrocie wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. W dniu 4 stycznia 2017 r. Sąd wezwał powoda poprzez pełnomocnika do uiszczenia kwoty 233 zł opłaty od zażalenia w terminie 7 dni pod rygorem odrzucenia zażalenia. Powód nie uiścił opłaty. Sąd Rejonowy w P. wydał w dniu 23 lutego 2017 r. postanowienie o odrzuceniu zażalenia. Postanowienie uprawomocniło się 28 marca 2017 r.

Ponadto Sąd I instancji ustalił, że P. S. (1) nie pracuje, utrzymuje się z zasiłku w kwocie 760 zł. Opiekuje się chorą na Alzheimera matką J. S. (2), której została przyznana renta rodzinna w kwocie 1.374 zł oraz dodatek pielęgnacyjny w kwocie 208 zł. P. S. (1) od 2012 r. cierpi na samoistne nadciśnienie, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, refluks żołądkowo-przełykowy. W 2014 r. stwierdzono u niego zmiany o charakterze łagodnym na tarczycy, wole wieloguzkowe, nietoksyczne.

Przeciwko P. S. (2) jako dłużnikowi zostało wszczęte przed komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym w P. w sprawie Kmp 10/13 postępowanie egzekucyjne z wniosku wierzycieli W. S., Wójta Gminy Ż. z tytułu zaległych świadczeń alimentacyjnych. Przed Komornikiem Sądowym przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli w sprawie Km 2188/15 zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne z wniosku wierzyciela Miejskich Zakładów (...) Sp. z o.o. w W.. Pismem z 18 września 2015 r. K. P. wezwał P. S. (1) do zapłaty kwoty 3.250 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem niespłaconej pożyczki z dnia 21 czerwca 2012 r. zaciągniętej w (...) Sp. z o.o., (...) Sp. z o.o., (...). Pismem z 04 kwietnia 2016 r. W. Z. jako poręczyciel pożyczki z (...) Sp. z o.o. poinformował o spłacie zadłużenia P. S. (1) z tytułu umowy pożyczki z 15 grudnia 2011 r. i wezwał go do zwrotu uiszczonej w wysokości 6.510 zł kwoty. Pismem z 25 sierpnia 2016 r. (...) Sp. z o.o. działając w imieniu (...) (...) (...) wezwała P. S. (1) jako spadkobiercę J. S. (1) do spłaty zadłużenia w kwocie 16 482,64 zł z tytułu umowy nr (...). (...) Bank (...) S.A. we W. nie wszczął postępowania sądowego o zapłatę przeciwko P. S. (1). Nie toczyło się postępowanie egzekucyjne z wniosku (...) Bank (...) S.A. we W. przeciwko P. S. (1).

Sąd Okręgowy uznał, że istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy Skarb Państwa – Prezes Sądu Rejonowego w P. naruszył dobra osobiste powoda odmawiając całkowitego zwolnienia powoda od kosztów sądowych i ostatecznie zwracając pozew z powodu nieuiszczenia opłaty od pozwu w sprawie I C 539/16, czy działanie pozwanego było bezprawne, czy istnieje adekwatny związek przyczynowy między ewentualną szkodą po stronie powoda, a bezprawnym działaniem, wreszcie czy za zasądzeniem zadośćuczynienia przemawiają względy słuszności o ile powodowi została wyrządzona szkoda i istnieje związek przyczynowo skutkowy pomiędzy zdarzeniem powodującym szkodę, a szkodą.

Jako podstawę odpowiedzialności pozwanego powód wskazał niezgodne z prawem działania Sądu Rejonowego w P. w sprawie o sygn. akt I C 539/16 naruszające jego dobra osobiste w postaci zdrowia i godności.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną normuje art. 417 § 1 k.c. W niniejszej sprawie nie znajduje zastosowania art. 424 ¹ k.p.c.

Zgodnie z art. 417 § 1 k.c. za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.

Sąd Okręgowy stwierdził, że Sądowi Rejonowemu w P. nie można przypisać niezgodnego z prawem zachowania skutkującego odpowiedzialnością z art. 417 § 1 k.c. W sprawie o sygn. I C 539/16 Sąd Rejonowy w P. podjął działania zgodne z prawem. Powód nie udowodnił, że doszło do bezprawnego działania sędziego czy referendarza orzekających w przedmiotowej sprawie. Decyzje podejmowane przez Sąd oraz Przewodniczącego posiedzenia, zarówno dotyczące kwestii zwolnienia od opłaty sądowej od pozwu, jak i samego zwrotu pozwu, były zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Powód wraz z pozwem nie uiścił opłaty sądowej w kwocie 1.115 zł, jednakże z uwagi na złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów został wezwany do złożenia oświadczenia o stanie rodzinnym, dochodach, majątku i źródłach utrzymania według ustalonego wzoru. Razem z wezwaniem dołączono odpowiedni druk oświadczenia. Zgodnie z wnioskiem Sąd w postanowieniu z 31 maja 2016 r. przyznał powodowi pełnomocnika z urzędu, a także zwolnił go od ponad połowy wymaganej opłaty. Referendarz sądowy na podstawie przedstawionych okoliczności dotyczących sytuacji majątkowej powoda ocenił, że powód jest w stanie uiścić taką opłatę, jeżeli jego miesięczne dochody kształtują się na poziomie 2.100 zł. Z zasady bowiem postępowanie sądowe jest odpłatne, a instytucja zwolnienia od kosztów jest wyjątkiem. Do stanowiska referendarza sądowego przychylił się Sąd w postanowieniu 26 lipca 2016 r., wydanym na skutek wniesionej przez powoda skargi na orzeczenie referendarza sądowego, uznając je za trafne i prawidłowe. Powód poprzez pełnomocnika został wezwany do uiszczenia opłaty od pozwu w kwocie 500 zł w terminie tygodniowym, pod rygorem zwrotu pozwu. Kierując się dyspozycją art. 130 § 1 i § 2 k.p.c., po bezskutecznym upływie terminu, przewodniczący zwrócił pozew P. S. (1). Do wniesionego przez pełnomocnika powoda zażalenia na to zarządzenie nie zostało załączone oświadczenie majątkowe, wobec czego wniosek został zwrócony, a pełnomocnik powoda wezwany do uiszczenia opłaty od zażalenia w wysokości 223 zł w terminie tygodnia pod rygorem odrzucenia zażalenia. Opłata nie została uiszczona, co skutkowało odrzuceniem zażalenia. Zarządzenie o zwrocie pozwu uprawomocniło się.

Ciężar wykazania przesłanek niezgodnego z prawem działania lub zaniechania pozwanego spoczywa zgodnie z art. 6 k.c. na powodzie. Powód zaś nie wykazał przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa w postaci bezprawności działania sądu w opisanej sprawie I C 539/16.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd działał w ramach przyznanych mu kompetencji. Z przebiegu postępowania wydawanych orzeczeń i ich uzasadnień, nie sposób też wyprowadzić wniosków, że podejmowane przez sąd i referendarza sądowego czynności były bezprawne tj. dotknięte wadliwością i to w stopniu rażącym i o oczywistym charakterze.

Mając na uwadze powyższe, w sprawie nie zostały wykazane przesłanki niezgodnego z prawem działania lub zaniechania pozwanego.

Ponadto Sąd I instancji stwierdził, że powód nie wykazał także adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy działaniem pozwanego a ewentualną szkodą. Sąd wyjaśnił, że obowiązek zapłaty zadośćuczynienia dotyczy tylko krzywd, które stanowią normalne następstwo działania lub zaniechania sprawcy.

Sąd I instancji uznał również, że powód nie wykazał naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego.

Zgodnie z art. 23 k.c., dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Zgodnie zaś z art. 24 k.c. ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne.

Zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

W ocenie Sądu nie sposób uznać, że działania pozwanego w jakikolwiek sposób naruszały dobra osobiste powoda takie jak godność osobista czy zdrowie. Pełnomocnik powoda wskazał, że godność powoda została naruszona m.in. poprzez zamknięcie drogi do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, konieczność prowadzenia licznych stresujących rozmów telefonicznych i korespondencji z wierzycielem, utratę bezpieczeństwa finansowego oraz odebranie powodowi prawa do rzetelnego i sprawnego procesu sądowego. Godność jest dobrem osobistym o szczególnym charakterze, źródłem wszystkich wolności i praw człowieka i obywatela (art. 30 Konstytucji RP). Zarówno odmowa zwolnienia od kosztów sądowych w całości, jak i prawomocny zwrot pozwu nie stanowi wydarzenia mogącego w jakikolwiek sposób naruszyć tak ujęte dobro osobiste powoda. Istotne jest, że powód przyjął spadek po ojcu z dobrodziejstwem inwentarza i, jak sam przyznał, został pouczony przez notariusza o obowiązku spłaty zobowiązań zaciągniętych przez ojca. Pożyczki zaciągane przez ojca powoda były liczne. Powód przyjmując spadek miał świadomość obciążających go jako spadkobiercę zobowiązań. Niewątpliwie można sądzić, choćby na podstawie wiedzy powszechnej, że konieczność spłaty zaciąganych zobowiązań, zwłaszcza przy uzyskiwanych niewielkich dochodach, jest okolicznością wiążącą się ze stresem, jednakże nie ma ona związku z działaniem Sądu Rejonowego w P.. Przeciwko P. S. (1) toczą się postepowania egzekucyjne, których podstawą są zobowiązania powoda niezwiązane ze spadkiem po J. S. (1), a wynikające z zaciągniętych przez niego osobiście zobowiązań z tytułu umów pożyczek, czy też wynikających z obowiązku świadczeń alimentacyjnych. Zatem konieczność prowadzenia licznych stresujących rozmów telefonicznych i korespondencji z wierzycielami, czy utrata bezpieczeństwa finansowego towarzyszyła powodowi niezależnie od postępowania toczącego się w sprawie I C 539/16.

Sąd dodał także, iż w żaden sposób nie została naruszona godność powoda poprzez zamknięcie drogi do ustalenia nieistnienia stosunku prawnego, czy odebrane prawo do rzetelnego i sprawnego procesu sądowego. Zarządzenie o zwrocie pozwu nie zamyka powodowi drogi do sądu, gdyż może ponownie wnieść ten sam pozew oraz kolejny raz starać się o zwolnienie od kosztów sądowych. Ponadto prawo do sądu nie jest dobrem osobistym. Prawa do sądu, do rzetelnego i sprawnego procesu sądowego są jedynie uprawnieniami publicznoprawnym, przyznanymi jednostce regulacjami Konstytucji czy też Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 r. w związku z funkcjonowaniem w określonej sferze życia społecznego. Brak jest jednak podstaw do ujmowania ich jako dobra osobiste człowieka i nie podlegają ochronie przewidzianej w art. 24 k.c. i art. 448 k.c.

Sąd wyjaśnił, że wydanie czy to postanowienia o częściowym oddaleniu wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, czy też zarządzenia o zwrocie pozwu nie jest działaniem naruszającym godność osobistą powoda. Odmienne stanowisko powoda stanowi przejaw jego subiektywnego przekonania co do naruszenia godności powoda, podczas gdy przy ocenie naruszenia dóbr osobistych zastosowanie znajdują tylko kryteria obiektywne.

Powód nie wykazał poniesienia uszczerbku na zdrowiu, a także związku przyczynowo ‑ skutkowego pomiędzy działaniem pozwanego a ewentualnym poniesieniem uszczerbku na zdrowiu. Schorzenia, na które cierpi powód, są chorobami przewlekłymi, na które leczy się od 2012 r. Powód nie wykazał pogorszenia stanu zdrowia. Powód cierpi na choroby przewlekłe, jakimi są refluks czy nadciśnienie, zaś nawet rzekome pogorszenie jego stanu zdrowia i zaostrzenie dolegliwości gastrycznych, żadną miarą nie może zostać uznane za normalne, przeciętne następstwo działania pozwanego. Nie jest zwykłą kolejnością rzeczy pogorszenie stanu zdrowia wskutek zwolnienia powoda od kosztów sądowych w części i, w konsekwencji niewniesienia opłaty od pozwu, zwrotu pozwu. Powód nie wykazał także związku pomiędzy chorobą tarczycy zdiagnozowaną w 2014.r., a zatem przed wszczęciem postepowania w sprawie I C 539/16, a działaniem pozwanego.

Reasumując Sąd Okręgowy wskazał, że brak było podstaw do uwzględnienia powództwa o zadośćuczynienie z tytułu niezgodnego z prawem działania pozwanego po pierwsze z braku bezprawnego działania wymaganego przez art. 417 § 1 k.c., a po drugie z braku normalnego związku przyczynowego między wskazywanym przez powoda stanem zdrowia a działaniem pozwanego. Powód nie wykazał także aby na skutek działania pozwanego zostały naruszone jakiekolwiek dobra osobiste powoda.

Żądanie pozwu nie zasługiwało także na uwzględnienie na podstawie art. 417 ² k.c.

Zgodnie z powołanym przepisem jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Jak zostało wskazane wyżej powód nie wykazał, aby poniósł jakąkolwiek szkodę na osobie wskutek naruszenia jego dóbr osobistych, a w szczególności uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 444 § 1 k.c.).

Odnośnie kosztów procesu, w ocenie Sądu w niniejszej sprawie winien znaleźć zastosowanie art. 102 k.p.c.

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz. § 2 i § 4 ust. 3 w zw. z § 8 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu Sąd przyznał na rzecz adwokata G. C. kwotę 4.800 zł wraz z należnym podatkiem VAT (łącznie kwotę 5.904,00 zł) tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w zakresie pkt I i zarzucił naruszenie przepisów postępowania:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logicznego rozumowania ocenę dowodów zgromadzonych w sprawie i przyjęcie, że powód nie wykazał, że doszło do bezprawnego działania sędziego, czy referendarza sądowego orzekających w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w P. w sprawie o sygn. akt I C 539/16, w sytuacji gdy w postępowaniu tym przyjęto, że powód P. S. (1) miesięcznie osiąga dochód kształtujący się na poziomie 2.100 zł, podczas gdy P. S. (1) jako osoba bezrobotna utrzymywał się wyłącznie z zasiłku opiekuńczego w kwocie 760 zł, natomiast renta rodzinna w kwocie 1.374 zł oraz dodatek pielęgnacyjny w kwocie 208 zł stanowiły dochód wyłącznie J. S. (2) (matki powoda);

2.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie i pominięcie w ocenie części zeznań powoda P. S. (1) złożonych na rozprawie w dniu 22 października 2018 r. w zakresie w jakim zeznał o swojej trudnej sytuacji materialnej i rodzinnej, licznych kredytach zaciągniętych przez rodziców powoda oraz braku środków finansowych na uiszczenie opłaty od pozwu w sprawie o sygn. akt I C 539/16;

3.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logicznego rozumowania ocenę dowodów zgromadzonych w sprawie i przyjęcie, że powód nie wykazał, iż doszło do bezprawnego działania sędziego, czy referendarza sądowego orzekających w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowego w P. w sprawie o sygn. akt I C 539/16, w sytuacji gdy na skutek bezprawnych działań Sądu Rejonowego w P. doszło do wyrządzenia powodowi szkody o charakterze niemajątkowym poprzez naruszenie jego dóbr osobistych w postaci zdrowia a także godności, w tym godnego uczestnictwa w postępowaniu sądowym;

4.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logicznego rozumowania w ocenę dowodów zgromadzonych w sprawie i przyjęcie, że powód nie wykazał, aby poniósł jakąkolwiek szkodę na osobie na skutek zgodnego z prawem wykonywania przez pozwanego władzy publicznej w sprawie toczącej się przez Sądem Rejonowym w P. w sprawie o sygn. akt I C 539/16, w sytuacji gdy na skutek wykonywania przez pozwanego władzy publicznej w postaci wydania zarządzenia w przedmiocie zwrotu pozwu z dnia 21 kwietnia 2016 r. w sprawie o sygn. akt I C 539/16 doszło do wyrządzenia szkody na osobie powoda poprzez naruszenie jego dóbr osobistych w postaci zdrowia i godności;

5.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne i sprzeczne z zasadami logicznego rozumowania przyjęcie, że prawo do sądu nie stanowi dobra osobistego w rozumieniu art. 23 k.c., w sytuacji gdy prawo do sądu stanowi prawo osobiste jednostki jako publicznoprawne prawo podmiotowe, przysługujące samodzielnie i niepodzielnie osobie w relacji do państwa, a zatem jest dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c.;

6.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logicznego rozumowania ocenę dowodów zgromadzonych w sprawie i przyjęcie, że powód nie wykazał poniesienia uszczerbku na zdrowiu, w sytuacji gdy w wyniku działań podjętych przez Sąd Rejonowy w P. u powoda zaostrzyły się dolegliwości gastrologiczne, które z refluksu żołądkowo- przełykowego, przerodziły się w zapalenie żołądka i dwunastnicy, natomiast powód wymaga stałej kontroli lekarskiej;

7.  art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu zasady swobodnej oceny dowodów poprzez niedostateczne rozważenie i nieuwzględnienie istotnych dla sprawy okoliczności, a z przeprowadzonych dowodów wyciągnięcie wniosków sprzecznych z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, co spowodowało błędne ustalenie, że nie doszło do naruszenia dobra osobistego strony powodowej;

8.  a w konsekwencji naruszeń, błędne ustalenia faktyczne polegające na przyjęciu, że brak jest podstaw do uwzględnienia powództwa o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 49.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 lipca 2016 r. do dnia zapłaty na podstawie art. 417 § 1 k.c. i art. 417 ² k.c. w zw. z art. 445 k.c. oraz art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c.;

naruszenie przepisów prawa materialnego,

9.  art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 445 § 1 k.c. oraz art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż działania podjęte wobec powoda przez Sąd Rejonowy w P. w sprawie o sygn. akt I C 539/16 w postaci odmowy całkowitego zwolnienia powoda od kosztów sądowych w postaci opłaty od pozwu były zgodne z prawem oraz nie naruszyły dóbr osobistych powoda, a prawo do sądu nie jest dobrem osobistym, a tym samym, że nie zostały spełnione przesłanki dla przypisania pozwanemu odpowiedzialności na podstawie art. 417 § 1 k.c., w sytuacji gdy na skutek bezprawnych działań Sądu Rejonowego w P. doszło do wyrządzenia powodowi szkody o charakterze niemajątkowym poprzez naruszenie jego dóbr osobistych w postaci zdrowia a także godności, w tym godnego uczestnictwa w postępowaniu sądowym;

10.  art. 417 ² k.c. w zw. z art. 445 § 1 k.c. oraz art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegająca na przyjęciu, że powód nie wykazał, aby poniósł jakąkolwiek szkodę na osobie na skutek zgodnego z prawem wykonywania przez pozwanego władzy publicznej, a tym samym uznaniu przez sąd I instancji, że nie zostały spełnione przesłanki dla przypisania pozwanemu odpowiedzialności na podstawie art. 417 ² k.c., w sytuacji gdy na skutek wykonywania przez pozwanego władzy publicznej w postaci wydania zarządzenia w przedmiocie zwrotu pozwu z dnia 21 kwietnia 2016 r. w sprawie o sygn. akt I C 539/16 doszło do wyrządzenia szkody na osobie powoda poprzez naruszenie jego dóbr osobistych w postaci zdrowia i godności;

11.  art. 6 k.c. w zw. z art. 24 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na przyjęciu przez sąd I instancji, że powód nie wykazał, aby działanie pozwanego w postaci wydania w sprawie o sygn. akt I C 539/16 postanowienia o odmowie zwolnienia powoda w całości od opłaty sądowej od pozwu było działaniem o charakterze bezprawnym, w sytuacji gdy obowiązek ten spoczywa wyłącznie na pozwanym, bowiem powód w niniejszym postępowaniu w sposób dostateczny wykazał, iż na skutek ww. działania pozwanego doszło do naruszenia jego dóbr osobistych w postaci zdrowia i godności.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 49.000 złotych tytułem zadośćuczynienia wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 26 lipca 2016 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów procesu za I i II instancję, a także przyznanie na rzecz adw. G. C. kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu za II instancję; ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie punktu 1 i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Pozwany wniósł o oddalanie apelacji oraz o zasądzenie na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wg norm prawem przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. jest chybiony. Sąd I instancji wszechstronnie rozważył cały zgromadzony materiał dowodowy, ocenił go zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego i wyciągnął z niego trafne wnioski. Dlatego ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne.

Zgodnie z art. 424 ^1b k.p.c., w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem nie przysługuje, odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej przez wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem można domagać się bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności orzeczenia z prawem w postępowaniu ze skargi, chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.

Wymaganie skorzystania z przysługujących stronie środków prawnych wynika z przyjętego przez prawodawcę założenia, że odpowiedzialność Skarbu Państwa przewidziana w art. 77 Konstytucji RP i art. 417 ¹ § 2 k.c. może wchodzić w grę tylko wtedy, gdy poszkodowany uczynił wszystko, aby nie dopuścić do powstania szkody. Inaczej mówiąc, obowiązkiem strony jest wykorzystanie wszystkich istniejących w systemie środków prawnych i dopiero ich bezskuteczność lub brak może – w wypadku wystąpienia szkody – uzasadniać odpowiedzialność państwa (por. uzasadnienie projektu rządowego, druk sejmowy nr 2696 IV kadencji).

Dlatego rację ma sąd I instancji, że zwrot pozwu w sprawie IC539/16 nie uniemożliwiał powodowi ponownego wytoczenia powództwa o to samo roszczenie ani ponownego złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych. Skoro powód nie skorzystał z takiej możliwości nie może skutecznie powoływać się na okoliczność, że na skutek odmowy zwolnienia od kosztów w sprawie IC539/16 i w konsekwencji zwrotu pozwu został pozbawiony dostępu do sądu i że poniósł z tego tytułu szkodę.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko sądu I instancji, że powód nie wykazał bezprawności działań Skarbu Państwa.

Zgodnie z Wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP 33/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 35, orzeczeniem niezgodnym z prawem - w rozumieniu art. 424 ¹ § 2 k.p.c. w zw. z art. 417 ¹ § 2 k.c. - jest orzeczenie niewątpliwie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć albo wydane w wyniku szczególnie rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania prawa.

Aby możliwe było ustalenie, że wydanie postanowienia Sądu Rejonowego w P. z dnia 26 lipca 2016 r., utrzymujące w mocy pkt 3 postanowienia referendarza sądowego z dnia 31 maja 2016 r., w którym oddalono w pozostałym zakresie wniosek powoda o zwolnienie od opłaty sądowej od pozwu było bezprawne, powód musiałby wykazać, że przy wydaniu tego postanowienia doszło do oczywistych błędów sądu, spowodowanych rażącym naruszeniem wykładni lub stosowania prawa.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 27.09.2012 r., ukształtowanie odpowiedzialności władzy publicznej, mające charakter zobiektywizowany, musi uwzględniać specyfikę władzy sądowniczej. Przyjmując zasadę domniemania zgodności z prawem orzeczeń wydanych w postępowaniu dwuinstancyjnym, nie można twierdzić, iż sama rozbieżność w orzecznictwie jest wystarczającą przesłanką przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej państwa, dlatego odwoływanie się przez powoda do faktu, że w innych postępowaniach sądowych uzyskał całkowite zwolnienie od kosztów sądowych nie jest wystarczające do przyjęcia, że postanowienie Sądu Rejonowego w P. z dnia 26 lipca 2016 r. jest niewątpliwie i rażąco wadliwe a przez to powinno być uznane za niezgodne z prawem.

Kwestia, czy strona może ponieść koszty sądowe bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny jest kwestią wymagającą zarówno prawidłowego ustalenia faktów dotyczących sytuacji finansowej strony jak i zgodnej z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego oceny tych faktów. Przy tym wykazanie faktów należy do strony, która o takie zwolnienie się ubiega. Subiektywne przekonanie strony o tym, że nie jest w stanie ponieść kosztów sądowych nie jest wystarczające do uwzględnienia złożonego przez nią wniosku. Bez znaczenia jest okoliczność, co powód zeznał o swojej sytuacji materialnej i rodzinnej w sprawie niniejszej, na rozprawie w dniu 22.10.2018r., istotne jest co napisał w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku i dochodach złożonym w sprawie IC539/16 i jakie dowody do tego oświadczenia załączył oraz jakie zarzuty podniósł skarżąc orzeczenie referendarza sądowego. Okoliczność, że powód nie pracuje bo opiekuje się chorą matką, nie jest sama w sobie wystarczająca do całkowitego zwolnienia go od kosztów sądowych. Stanowisko sądu, że skoro powód i jego matka tworzą rodzinę, to przy zwolnieniu od kosztów sądowych należy brać pod uwagę dochody rodziny, nie jest sprzeczne z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć w tego typu sprawach. Podobnie zgodna ze standardami rozstrzygnięć w tego typu sprawach jest wykładnia zgodnie, z którą strona zamierzająca wystąpić do sądu z pozwem powinna się do tego przygotować finansowo.

Powód został zwolniony od kosztów sądowych powyżej 500 zł., zatem sąd uwzględnił jego trudną sytuację finansową. Nawet jeśli w sprawie zachodziły podstawy do całkowitego zwolnienia powoda od opłaty od pozwu, udzielenie mu jedynie częściowego zwolnienia nie może być uznane za oczywisty błąd sądu, spowodowany rażącym naruszeniem wykładni lub stosowania prawa.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko sądu I instancji, że postanowienie Sądu Rejonowego w P. z dnia 26 lipca 2016 r., utrzymujące w mocy pkt 3 postanowienia referendarza sądowego z dnia 31 maja 2016 r., w którym oddalono w pozostałym zakresie wniosek powoda o zwolnienie od opłaty sądowej od pozwu nie naruszyło dóbr osobistych powoda w postaci zdrowia i godności. Wydanie tego postanowienia nie oznacza braku szacunku dla powoda ani deprecjonowania go jako człowieka. Dla uznania, że doszło do naruszenia godności, znaczenie mają oceny społeczne, analiza z punktu widzenia rozsądnego człowieka; nie ma natomiast znaczenia subiektywne przekonanie zainteresowanego. Ujemna reakcja psychiczna powoda na w/w postanowienie, odczuwanie przez niego dyskomfortu czy zdenerwowania nie oznacza, że naruszona została jego godność.

Rozstrój zdrowia może zostać wywołany na skutek uszkodzenia ciała, zakażenia bądź zarażenia organizmu. W normalnym biegu rzeczy wydanie przez sąd postanowienia nawet niekorzystnego dla strony nie prowadzi do rozstroju jej zdrowia.

Rację ma sąd I instancji, że prawo do sądu nie stanowi dobra osobistego, stanowisko takie wyraził Sąd Najwyższy między innymi w wyroku z 6.05.2010r., sygn. IICSK 640/09, LEX nr 598758. Dobra osobiste, ujmowane są w kategoriach obiektywnych, jako wartości o charakterze niemajątkowym, ściśle związane z człowiekiem, decydujące o jego bycie, pozycji w społeczeństwie, będące wyrazem odrębności fizycznej i psychicznej oraz możliwości twórczych, powszechnie uznane w społeczeństwie i akceptowane przez system prawny. Nierozerwalne związanie tych wartości, jako zespołu cech właściwych człowiekowi, stanowiących o jego walorach, z jednostką ludzką wskazuje na ich bezwzględny charakter, towarzyszący mu przez całe życie, niezależnie od sytuacji w jakiej znajduje się w danej chwili. Szczególny związek dobra osobistego z naturą człowieka wyłącza możliwość ujmowania w tych kategoriach dóbr innego rodzaju, wprawdzie wpływających na jakość ludzkiego bytowania, ale pochodzących z zewnątrz, niewywodzących się z istoty człowieczeństwa. W konsekwencji prawo do sądu, jakkolwiek stanowi istotną gwarancję obywatelską, nie odpowiada jednak przedstawionej wyżej definicji. Stanowi bowiem jedynie uprawnienie przyznane jednostce w związku z funkcjonowaniem w określonej sferze życia społecznego.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenie sądu I instancji, że powód nie wykazał adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy wydaniem przez Sąd Rejonowy w P. postanowienia z dnia 31.05.2016r. w sprawie IC539/16 a zaostrzeniem się u powoda dolegliwości gastrycznych, które z refluksu żołądkowo – przełykowego przerodziły się w zapalenie żołądka i dwunastnicy. Przekonanie powoda o istnieniu takiego związku przyczynowego ma charakter subiektywny. Powód nie przedstawił żadnych dowodów celem wykazania, że jego twierdzenia w tym zakresie znajdują oparcie w faktach.

Prawidłowo ustalił sąd I instancji, że schorzenia, na które powód cierpi, są chorobami przewlekłymi oraz że powód doznawał i doznaje stresu z przyczyn nie leżących po stronie pozwanej. Trafnie wskazał, że przeciwko powodowi toczą się postępowania egzekucyjne wynikające z zaciągniętych przez niego pożyczek oraz dotyczące świadczeń alimentacyjnych, zatem konieczność prowadzenia stresujących rozmów z wierzycielami i utrata przez powoda bezpieczeństwa finansowego powstały niezależnie od działań Skarbu Państwa i nie mają związku z postanowieniem o odmowie zwolnienia powoda od kosztów sądowych w sprawie I C 539/16. O tym czy na skutek bezprawnych działań danego podmiotu doszło do naruszenia zdrowia drugiej osoby przejawiającego się w jego pogorszeniu decydują nie subiektywne odczucia pokrzywdzonego, lecz obiektywna ocena medyczna a takiej powód nie zaoferował. Doświadczenie życiowe i wiedza powszechna wskazują, że schorzenia żołądka mogą być wywołane wieloma czynnikami oraz, że na ich przebieg ma wpływ sposób odżywiania, stosowanie odpowiedniej diety, styl życia itp. Odmowa zwolnienia od opłaty od pozwu ponad kwotę 500 zł. nie stanowi zamachu na zdrowie i życie powoda ale działanie w ramach obowiązującego porządku prawnego i uprawnień przyznanych przez prawo.

W związku z powyższym rację ma sąd I instancji, że nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 417 par. 1 k.c. oraz w art. 417 ² k.c. Sąd I instancji dokonał prawidłowej wykładni tych przepisów i prawidłowo je zastosował.

Chybiony jest także zarzut naruszenia art. 6 k.c. Powód nie udowodnił, że Skarb Państwa poprzez swoich funkcjonariuszy naruszył jego dobra osobiste a właśnie w tym zakresie spoczywał na powodzie ciężar dowodu.

W tych okolicznościach brak było podstaw do uwzględnienia apelacji, dlatego Sąd Apelacyjny oddalił ją na podstawie art. 385 k.p.c.

Z uwagi na trudną sytuację materialną i życiową powoda Sąd Apelacyjny nie obciążył go obowiązkiem zwrotu kosztów procesu na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej RP, na podstawie art. 102 k.p.c.

Ponieważ koszty pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu przez adwokata G. C. nie zostały pokryte Sąd Apelacyjny przyznał je i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa.

Robert Obrębski Ewa Kaniok Marta Szerel