V ACa 220/21 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Warszawie z 2021-05-12
Sygn. akt V ACa 220/21
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 maja 2021 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:
Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Kaniok (spr.)
Sędziowie: SA Edyta Jefimko
SA Joanna Piwowarun-Kołakowska
Protokolant: Małgorzata Szmit
po rozpoznaniu w dniu 12 maja 2021 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa S. R.
przeciwko Skarbowi Państwa - (...) w W.
o zapłatę
na skutek apelacji powoda
od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 25 maja 2016 r., sygn. akt I C 154/14
I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
a) w punkcie trzecim zasądza od Skarbu Państwa – (...) w W. na rzecz S. R. kwotę 1.286.557,65 zł (milion dwieście osiemdziesiąt sześć tysięcy pięćset pięćdziesiąt siedem złotych sześćdziesiąt pięć groszy) z ustawowymi odsetkami od 3 lutego 2010 r. do 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty;
b) w punkcie czwartym zasądza od Skarbu Państwa – (...) w W. na rzecz S. R. kwotę 71.545 zł (siedemdziesiąt jeden tysięcy pięćset czterdzieści pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;
c) w punkcie piątym nakazuje pobrać od Skarbu Państwa – (...) w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie kwotę 182,20 zł (sto osiemdziesiąt dwa złote dwadzieścia groszy) tytułem zwrotu wydatków;
II. zasądza od Skarbu Państwa – (...) w W. na rzecz S. R. kwotę 14.800 zł (czternaście tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego oraz kwotę 10.417 zł (dziesięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Joanna Piwowarun-Kołakowska Ewa Kaniok Edyta Jefimko
Sygn. akt V ACa 220/21
UZASADNIENIE
S. R. wniósł o zasądzenie od Przedsiębiorstwa (...) w P. i Skarbu Państwa - (...) w W. solidarnie kwoty 1.289.557,65 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 690.938,59 zł od dnia 18 kwietnia 2008 r. do dnia zapłaty, od kwoty 246.297,08 zł od dnia 2 września 2008 r. do dnia zapłaty i od kwoty 346.321,98 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów postępowania pojednawczego.
W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że jako podwykonawca wykonywał roboty termomodernizacyjne i instalacyjne w budynku (...) (...) w charakterze podwykonawcy na podstawie umowy z dnia 13 października 2006 roku nr (...) zawartej z Przedsiębiorstwem (...) w P., a żądana kwota wynika z faktur oraz z końcowego protokołu rozliczenia robót. Jako podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa powód wskazał akceptację realizacji robót wykonanych przez niego, co spełnia przesłanki wynikające z art. 647 ( 1) § 5 k.c.
Skarb Państwa - (...) wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów postępowania wskazując, że dokument z dnia 29 czerwca 2006 r., na który powołuje się powód, nie jest umową cywilno – prawną, a jedynie porozumieniem zawartym między państwowymi jednostkami organizacyjnymi, z którego nie mogą wynikać żadne skutki cywilno – prawne. Nawet gdyby jednak uznać to porozumienie za skuteczna podstawę do dochodzenia roszczeń na podstawie art. 647 1 k.c., to nie zostały spełnione przesłanki zastosowania tego przepisu. Ponadto, pozwany podniósł zarzut nieudowodnienia wysokości dochodzonej kwoty. Z ostrożności procesowej wskazał, że podstawą ewentualnej jego odpowiedzialności nie może być przepis art. 405 k.c.
Postanowieniem z dnia 03 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy na podstawie art. 194 § 1 k.p.c. wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanego (...) w C..
(...) wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda i pozwanego Skarbu Państwa na jej rzecz kosztów postępowania w sprawie, podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia, a w przypadku nieuwzględnienia tego zarzutu zarzut braku przesłanek zastosowania art. 647 1 k.c., powtarzając zarzuty pozwanego Skarbu Państwa.
(...) utworzono zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 listopada 2010 r. z przekształcenia m.in. Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C.. (...) została wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 28 grudnia 2010 r. Zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 lipca 2013 roku nastąpiło połączenie (...) z (...) z siedzibą w C., która została następcą prawnym (...).
Przed Sądem Okręgowym powód cofnął częściowo pozew i zrzekł się roszczenia co do kwoty 3.000 zł.
Decyzją Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 lipca 2015 r., ukończono postępowanie likwidacyjne Przedsiębiorstwa (...) w P. w likwidacji i wykreślono ten podmiot z Krajowego Rejestru Sądowego.
Wyrokiem z dnia 25 maja 2016 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym umorzył postępowanie w stosunku do Przedsiębiorstwa (...) w P. w likwidacji; w punkcie drugim umorzył postępowanie w zakresie żądania zasądzenia na rzecz powoda kwoty 3.000 zł; w punkcie trzecim oddalił powództwo w pozostałym zakresie; w punkcie czwartym zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa - (...) w W. i (...) z siedzibą w C. kwoty po 7.200 zł tytułem kosztów procesu; w punkcie piątym nakazał pobrać od powoda na rzecz Skarbu Państwa Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie kwotę 182,20 zł tytułem kosztów sądowych.
Z ustaleń faktycznych, jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynikało, że powód prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...).
W dniu 29 czerwca 2006 r. (...) zawarł z Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w C. porozumienie, którego przedmiotem było wykonanie przez Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. prac termomodernizacyjnych i wymiany instalacji wodno – kanalizacyjnej oraz wykonanie pokrycia dachów i odprowadzenia wód opadowych wraz z instalacją elektryczną podgrzewania rynien i wpustów dachowych w budynku (...) (...) zgodnie z dokumentacją projektowo – kosztorysową. W §(...) porozumienia zezwolono Gospodarstwu (...) przy Zakładzie Karnym w C. na wykonanie prac z udziałem podwykonawców. Do zawarcia umowy z podwykonawcą, wymagana była zgoda (...). Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. zobowiązane było do przedstawienia projektu umowy lub umowy z podwykonawcą wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w projekcie lub umowie, a (...) mógł w terminie 14 dni zgłosić sprzeciw lub zastrzeżenie.
Aneksem do umowy z dnia 29 czerwca 2006 roku Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. ustanowiło jako kierownika robót w branży sanitarnej A. G. (1).
(...) zapłacił kwoty wynikające z faktur wystawionych przez Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C..
W dniu 30 grudnia 2003 roku Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. zawarło z Przedsiębiorstwem (...) w P. umowę o współpracę, w ramach której zleciło mu realizację robót, w tym robót budowlanych.
W dniu 13 października 2006 r. powód prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...) z siedzibą w P. zawarł z Przedsiębiorstwem (...) P. w P., umowę w ramach której zobowiązał się do wykonania modernizacji węzła cieplnego, wymiany instalacji c.o., wymiany instalacji c.t. i wymiany instalacji wodno – kanalizacyjnej w budynku (...) (...), zgodnie z wykonaną dokumentacją projektowo – kosztorysową. Przedsiębiorstwo (...) w P. zobowiązało się zapłacić za te prace kwotę 1.254.098,36 zł, przy czym rzeczywiste wynagrodzenie miało być ustalone na podstawie harmonogramu rzeczowo – finansowego po zakończeniu robót lub na koniec miesiąca. Strony tej umowy zawarły dwa aneksy, w których rozszerzyły zakres rzeczowy umowy oraz przedłużyły termin realizacji umowy do 14 września 2007 roku.
Powód usłyszał od dyrektora Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C., że umowa ta została zaakceptowana przez (...). Powodowi nie okazano żadnego dokumentu na tę okoliczność.
Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. wprowadzono na teren budowy 17 października 2006 roku. Jako przedstawiciela wykonawcy wskazano m.in. powód S. R. z dopiskiem E. – I., co wynika z protokołu wprowadzenia na budowę.
Aby wejść i wjechać na teren (...), pracownicy powoda musieli dysponować przepustkami wystawianymi przez przedstawicieli (...).
Pismem z dnia 03 listopada 2006 r. przedstawiciel (...) zwrócił się do Dyrektora Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C. o przesłanie umowy zawartej z E. – I., jako podwykonawcą, gdyż pomimo wprowadzenia E. – I. na budowę w dniu 17 października 2006 r., K. S. nie otrzymała do akceptacji wzoru umowy z podwykonawcą.
Ponownie pismem z dnia 12 marca 2008 roku, przedstawiciel (...) w związku z żądaniem zapłaty zgłoszonym przez powoda, zwrócił się do Dyrektora Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C. o przesłanie dokumentu potwierdzającego uzyskanie zgody przez Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. na zawieranie umowy z podwykonawcą.
Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. nigdy formalnie nie zgłosiło jako podwykonawcy, Przedsiębiorstwa (...) w P. i E. – I.. (...) nie wiedziała jaki jest zakres prac zleconych firmie (...), choć przedstawiciele (...) wiedzieli, że powód wykonuje prace w ramach projektu termomodernizacji budynku (...).
W toku prac pismem z dnia 26 lutego 2007 roku Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. zwróciło się do (...) w trybie (...) porozumienia o możliwość wprowadzenia podwykonawcy Przedsiębiorstwa Budowlano – (...) – (...) Sp. z o.o. z siedzibą w W., do wykonania specjalistycznych robót rozbiórkowych elewacji typu L.. Do pisma załączono projekt umowy.
W dniu 14 września 2007 roku powód zgłosił Przedsiębiorstwu (...) w P. do odbioru końcowego wykonanie robót instalacyjnych w budynku (...) w W.. W związku z tym przekazał Gospodarstwu (...) przy Zakładzie Karnym w C., dokumentację powykonawczą.
Na skutek realizacji umowy powód wystawił fakturę nr (...) na kwotę 690.938,59 zł i nr (...) na kwotę 246.297,08 zł.
W dniu 21 listopada 2007 roku odbyło się spotkanie w Wydziale (...) (...) na wniosek Dyrektora Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C. w sprawie rozliczenia robót zrealizowanych przez to Gospodarstwo (...) na (...) w zakresie termomodernizacji. W spotkaniu uczestniczyli przedstawiciele (...), Gospodarstwa (...), firm (...)-I.. W imieniu E.-I. występował powód i dyrektor J. K.. Na spotkaniu tym ustalono, że wykonawca zobowiązał się, do przekazania dokumentacji w postaci kart odpadów, protokołu odbioru potwierdzającego wykonanie ocieplenia, dokumentu potwierdzającego wywiezienie złomu demontowanych urządzeń i pozostałości, kosztorysów oraz ponownego wykonania i przedstawienia prób ciśnieniowych. O tym spotkaniu E. – I. zawiadomiło Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. faxem.
Osoby nadzorujące prace za strony inwestora nie wiązały prac wykonywanych w ramach robót instalacyjnych z firmą (...) i powodem, poza A. Z. (1).
Powód w budynku (...) (...) wykonał prace instalacyjne zgodnie z dokumentacją techniczną. W toku prac odbywały się spotkania koordynacyjne, w ramach których występowali przedstawiciele E. – I.. Prace były uzgadniane z inspektorami nadzoru z ramienia (...).
Pismem z dnia 17 grudnia 2007 roku Naczelnik Wydziału (...) M. K. poinformował Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C., iż czynności odbiorów technicznych instalacji sanitarnych zostały zakończone przy udziale podwykonawcy E. – I., a przy udziale kierownictwa E. – I. dokonane zostały obmiary sprawdzające.
W dniu 20 grudnia 2007 roku dokonano protokolarnego odbioru końcowego prac termomodernizacyjnych budynku (...), węzłów sanitarnych budynku A, B i C oraz węzła cieplnego. Protokół podpisali: za wykonawcę L. S., inspektor nadzoru A. Z. (2) i kierownik budowy A. G. (1), który na pieczątce miał dopisek E.- I..
Przedstawiciele E. – I. sporządzili Protokół rozliczenia końcowego, w którym wskazano wartość robót brutto według kosztorysu wykonawczego na kwotę ogółem 1.585.154,44 zł.
W dniu 14 kwietnia 2008 roku Przedsiębiorstwa (...) w P. i E. S. R. sporządzili protokoły odbioru wykonanych robót objętych umową nr (...).
Powód wystąpił do Zastępcy (...) o rozważenie bezpośredniego rozliczenia się Inwestora z powodem z uwagi na to, że (...) w P. jest w stanie upadłości.
Zastępca (...) powołując się na brak przesłanek zastosowania przepisu art. 647 ( 1) §5 k.c. odmówił bezpośredniego rozliczenia inwestycji z powodem, wskazując, iż (...) opłaciła fakturę wystawioną przez Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C..
Pismem z dnia 20 kwietnia 2008 roku pełnomocnik powoda wezwał Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. do zapłaty kwoty 690.938,59 zł w terminie 7 dni od otrzymania pisma, powołując się na zaistnienie przesłanek zastosowania przepisu art. 647 1 §5 k.c.
Pismem z dnia 06 czerwca 2008 roku Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. odmówiło spełnienia żądania powoda, wskazując na brak przesłanek z art. 647 1 k.c.
Pismem z dnia 21 kwietnia 2008 roku pełnomocnik powoda wezwał (...) do zapłaty kwoty 690.938,59 zł w terminie 7 dni od otrzymania pisma, powołując się na zaistnienie przesłanek zastosowania przepisu art. 647 1 §5 k.c.
Zastępca (...) ponownie odmówił zapłaty żądnej kwoty, z powołaniem argumentów poniesionych we wcześniejszej korespondencji.
Pismem z dnia 19 października 2009 roku powód wezwał (...) do zapłaty kwoty 1.286.557,65 zł, wyznaczając termin 7 dni.
Z dniem 31 sierpnia 2007 roku (...) odstąpiła od porozumienia (...) zawartego z Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w C. z przyczyn leżących po stronie Gospodarstwa (...), naliczając karę umowną.
Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. zobowiązało się do dokończenia prac w zakresie robót sanitarnych. W sprawach finansowych nie prowadzono rozmów. Jako przedstawiciel Gospodarstwa (...) występowała mi.in S. R.. Pracownicy powoda byli instruowani przez pracowników (...), w zakresie umówionych prac. Powód i (...) oraz powód i Gospodarstwo (...) nie zawierali umów na dokończenie prac.
Wierzytelności obejmujące dochodzone w tym procesie roszczenie zostały zgłoszone Komisarzowi masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) (...) w P.. Sąd Rejonowy w P. postanowieniem z dnia 26 stycznia 2010 roku w sprawie V GUp 2/08 umorzył postępowanie upadłościowe Przedsiębiorstwa (...) w P., z uwagi na brak środków na dalsze prowadzenie postępowania.
Wnioskiem z dnia 12 listopada 2009 roku powód wezwał Skarb Państwa - (...) do próby ugodowej w sprawie o zapłatę kwoty 1.289.557,65 zł. W sprawie tej nie doszło do zawarcia ugody.
Sąd I instancji nie dał wiary powodowi, że doszło do trójstronnych ustaleń pomiędzy (...), Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w C. i powodem, co do rozliczenia prac dodatkowych zgodnie z porozumieniem zawartym miedzy dwoma pierwszymi podmiotami. Z dokumentów zebranych w sprawie nie wynika, aby do takich ustaleń doszło, a zdecydowana większość osób działający w imieniu (...), w ogóle nie pamięta firmy (...) i powoda. Do ustaleń wskazanych przez powoda nie mogło dojść choćby z tej przyczyny, że (...) nigdy nie otrzymał projektu umowy, czy umowy, którą powód zawarł z Przedsiębiorstwem (...) w P. – o czym świadczą pisma żądające wyjaśnienia obecności E. – I. na terenie robót. Komendant nie byłby zatem uprawniony do zawarcia takiego porozumienia z powodem. Zeznania powoda w tym zakresie Sąd Okręgowy zatem potraktował jako złożone na potrzeby niniejszego procesu.
Sąd I instancji zauważył, że powód wystąpił przeciwko Przedsiębiorstwu (...) w P. w likwidacji z pozwem o zapłatę w związku z wykonaniem umowy wzajemnej zawartej z tym Przedsiębiorstwem w dniu 13 października 2006 roku. W toku postepowania Przedsiębiorstwo to uległo likwidacji – zostało wykreślone z Krajowego Rejestru Sądowego, zatem na podstawie art. 355 k.p.c. umorzono postępowanie w stosunku do tego pozwanego.
Na tej samej podstawie prawnej Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w zakresie kwoty 3.000 zł wobec skutecznego cofnięcia pozwu w tym zakresie.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że podstawą prawną dochodzonych przez powoda roszczeń zgłoszonych wobec pozostałych pozwanych jest przepis art. 647 1 k.c.
W 2006 r. Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. nie miało odrębnej osobowości prawnej, było jednostką Skarbu Państwa. Zatem Sąd Okręgowy uznał za uzasadnione twierdzenie Skarbu Państwa, że porozumienie z dnia 29 czerwca 2006 roku nie jest umową i nie można do niej stosować zapisów art. 647 1 k.c. Charakter taki miałaby umowa zawarta pomiędzy Skarbem Państwa, a tzw. państwowymi osobami prawnymi. Poprzednik prawny pozwanego (...) w 2006 r. nie miał jednak osobowości prawnej. W dniu zawarcia porozumienia obie układające się strony były podmiotami Skarbu Państwa, nie mogło zatem dojść do zawarcia umowy.
Sąd I instancji uznał, że zakres prac wykonanych przez powoda w ramach realizacji inwestycji w budynku (...) (...), stanowił roboty budowlane w rozumieniu art. 647 k.c. Nie budziło również wątpliwości tego Sądu, że podstawą działania powoda i realizacji tych prac była umowa z Przedsiębiorstwem (...) w P.. Przyjęta w umowie między tymi podmiotami terminologia wskazuje na samodzielną inwestycję Przedsiębiorstwa (...) w P., jednak nie można dla interpretacji jej zapisów stosować jedynie jej literalnego brzmienia. Z zebranego materiału dowodowego wynika bowiem, że wolą stron było wykonywanie prac w związku z porozumieniem pomiędzy Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w C., a (...). Zatem pierwszym stosunkiem o charakterze cywilnoprawnym między wszystkimi występującymi stronami była umowa między powodem, a Przedsiębiorstwem (...) w P., oraz umowa pomiędzy Przedsiębiorstwem (...) w P. a Przedsiębiorstwem (...) z siedzibą w P., które było podwykonawcą Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C.. Do tego stosunku prawnego będą więc miały zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego w tym przepisy regulujące umowę o roboty budowlane. Jednak powód nie może na tej podstawie dochodzić skutecznie roszczenia od pozwanej (...), gdyż źródłem tych stosunków prawnych jest jedynie porozumienie, które nie ma charakteru cywilnoprawnego, a zatem nie ma podstaw do zastosowania przepisów k.c. ustalających odpowiedzialność inwestora.
Sąd I instancji uznał, że roszczenie powoda względem (...) jest przedawnione. Roszczenie powoda stało się wymagalne wówczas, gdy powód mógł dochodzić jego spełnienia. Termin ten rozpoczął bieg od 20 grudnia 2007 roku, tj. od daty końcowego odbioru prac. W związku z tym, że roszczenie powoda jest związane z prowadzoną przez powoda działalnością gospodarczą, ulega ono przedawnieniu po upływie 3 lat, a zatem 20 grudnia 2010 r. zgodnie z art. 118 k.c. Poprzednik prawny pozwanego - (...) w C. otrzymała odpis pozwu w dniu 10 listopada 2011 roku, a więc już po upływie terminu przedawnienia.
Sąd I instancji podniósł, że aby doszło do powstania roszczenia na podstawie art. 647 ( 1) k.c., konieczna jest znajomość essentialia negotti umowy o podwykonawstwo zawartej między powodem, a Przedsiębiorstwem (...) w P. oraz między tym Przedsiębiorstwem, a Państwowym Przedsiębiorstwem (...) w P., oraz między tym Przedsiębiorstwem a Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w C.. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, aby (...) miał wiedzę co do wszystkich tych umów. Z dokumentów i zeznań części świadków wynika jedynie, że powód wykonywał prace objęte pierwotną umową z Przedsiębiorstwem (...) w P., że były one odebrane i że wystąpił o ich zapłatę do wykreślonego z Krajowego Rejestru Przedsiębiorstwa oraz zgłosił wierzytelność do masy upadłości tego Przedsiębiorstwa. Ewentualna odpowiedzialność Skarbu Państwa mogłaby się zaktualizować dopiero w przypadku ustalenia, że (...) była przedstawiona ta umowa w sposób umożliwiający zapoznanie się z jej treścią. Powód nie sprostał wykazaniu tej okoliczności. Ze względu na jednoznacznie brzmienie przepisu art. 647 ( 1) § 2 i 6 k.c. podstawą roszczenia powoda, przeciwko obu pozwanym, nie może być stwierdzenie dopuszczenia powoda do wykonywania określonych prac na terenie K., udzielenia przepustek, czy nazwanie E.- I. jako podwykonawcy w jednym z dokumentów.
Zdaniem Sądu I instancji, powód nie wykazał zatem zasadności dochodzonego roszczenia Nadto sąd uznał, że podstawą oddalenia powództwa jest również niewykazanie wysokości roszczenia. Nawet gdyby roszczenie powoda było uzasadnione na podstawie art. 647 1 k.c. powództwo uległoby oddaleniu z powodu niewykazania wysokości roszczenia. Samodzielną podstawą do ustalenia wysokości roszczenia nie mogą być faktury, czy inne dokumenty prywatne wystawione przez powoda. Ustalenie tej okoliczności wymaga bowiem wiadomości specjalnych.
Gdyby przyjąć, iż podstawą prawną roszczenia powoda w zakresie podstawy faktycznej jest bezpodstawne wzbogacenie Skarbu Państwa (...), to powód również nie wykazał w tym postępowaniu kwoty bezpodstawnego wzbogacenia.
O kosztach Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.
Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w stosunku do Skarbu Państwa i zarzucając:
1. naruszenie art. 647 1 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie tej normy i przyjęcie, iż nie zachodzi podstawa do solidarnej odpowiedzialności Skarbu Państwa za zapłatę wynagrodzenia dla powoda za wykonane przez niego roboty budowlane;
2. naruszenie przepisów proceduralnych, które miało wpływ na treść wyroku poprzez błędne ustalenia stanu faktycznego sprawy z pominięciem zasad logiki, prawidłowego rozumowania, wiedzy i doświadczenia, w tym w szczególności normy art. 233 k.p.c. poprzez brak istotnych ustaleń Sądu oraz brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego,
3. naruszenie art. 194 k.p.c. poprzez zasądzenie od powoda kosztów zastępstwa procesowego także na rzecz (...) z siedzibą w C. w kwocie 7.200 zł pomimo tego, iż podmiot ten został wezwany do udziału w sprawie na wniosek pozwanego Skarbu Państwa (...) w W..
W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.286.557,65 zł brutto wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 3 lutego 2010 roku do dnia zapłaty oraz kosztami postępowania sądowego lub uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz obciążenie pozwanego kosztami postępowania przed sądem II instancji według norm przepisanych.
Sąd Okręgowy w Warszawie postanowieniem z dnia 31 marca 2017 r. odrzucił zażalenie na punkt czwarty wyroku w stosunku do (...) z siedzibą w C..
Skarb Państwa – (...) wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, w tym na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.
Wyrokiem z dnia 9 maja 2018 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił apelację; w punkcie drugim zasądził od S. R. na rzecz (...) kwotę 10.800 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Powód wniósł skargę kasacyjną zaskarżając wyrok Sądu Apelacyjnego w całości.
Wyrokiem z dnia 27 listopada 2020 r. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy podał, że dla oceny relewantnych czynności prawnych i faktycznych, dokonywanych w latach 2003 - 2008, wskazany przepis art. 647 1 k.p.c. ma zastosowanie w pierwotnym brzmieniu, wprowadzonym do porządku prawnego ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 49 poz. 408) z dniem 24 kwietnia 2003 r. Celem rozwiązania, polegającego na wprowadzeniu nowego rodzaju umowy o podwykonawstwo oraz odpowiedzialności innych uczestników procesu inwestycyjnego za zapłatę wynagrodzenia było wzmocnienie pozycji podwykonawców, jako słabszych uczestników obrotu gospodarczego. Umowa o podwykonawstwo, mimo oczywistych związków z umową o roboty budowlane zawartą pomiędzy inwestorem a wykonawcą, stanowi umowę odrębną i jest samodzielnym źródłem stosunku zobowiązaniowego, zawiązanego między inwestorem a podwykonawcą, wykonawcą a podwykonawcą, inną osobą zawierającą umowę (np. podwykonawcę) z podwykonawcą (także dalszym). Odrębność stosunku podwykonawczego przejawia się w samodzielnych regułach odnoszących się do formy, treści oraz skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Wykonawca, zawierając umowę o roboty budowlane z inwestorem zobowiązuje się do realizacji oznaczonego zakresu robót budowlanych, następnie na podstawie innej umowy powierza podwykonawcy spełnienie części (lub całości) swojego świadczenia. Inwestora i podwykonawcy nie łączy zatem stosunek umowny, źródłem solidarnej odpowiedzialności inwestora za cudzy dług jest ustawa, a jej przesłanką zgoda na zawarcie umowy między wykonawcą a podwykonawcą lub przez podwykonawcę z dalszym podwykonawcą. Odpowiedzialność ta ma charakter gwarancyjny, gdyż nie jest wynikiem wspólnej lub jednakowej sytuacji dłużników, ani udziału w odpowiedzialności za tę samą szkodę, tylko ustawowym zabezpieczeniem uzyskania świadczenia przez wierzyciela (podwykonawcę). Inwestor nie jest współdłużnikiem w wykonaniu zobowiązania polegającego na spełnieniu świadczenia, jedynie w ponoszeniu odpowiedzialności za dług formalnie cudzy, ale materialnie własny. Wynikają stąd znaczące różnice sytuacji prawnej inwestora i innych podmiotów procesu inwestycyjnego, w szczególności ich obowiązki (powinne zachowania) nie muszą być identyczne, a postanowienia i stosunki wewnętrzne wynikające z umowy łączącej inwestora z wykonawcą oraz z umowy łączącej wykonawcę z podwykonawcą są dla przedmiotu i zakresu odpowiedzialności inwestora wobec podwykonawcy - w zasadzie pozbawione znaczenia prawnego. Inwestor, jako dłużnik solidarny, może się bronić zarzutami, które przysługują mu osobiście wobec wierzyciela, jak również tymi, które ze względu na sposób powstania lub treść zobowiązania są wspólne wszystkim dłużnikom art. 375 § 1 k.c. Należy do nich m.in. umorzenie zobowiązania na skutek spełnienia świadczenia ze skutkiem zaspokojenia wierzyciela (tu: podwykonawcy), do którego nie dochodzi w wypadku spełnienia świadczenia na rzecz innej osoby (wykonawcy, zawierającego umowę z podwykonawcą). Oznacza to, że inwestor może być podwójnie zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za te same roboty budowlane - na rzecz wykonawcy i podwykonawcy.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że w sferze podmiotowej rozpoznawanej sprawy zachodził szczególny układ stosunków faktycznych i prawnych, który nie został należycie wyjaśniony. Z jednej strony wynikał on z kilkustopniowych stosunków umownych dotyczących wykonywania robót budowlanych, z drugiej ze szczególnego statusu organizacyjno-prawnego i relacji między uczestnikami tego procesu inwestycyjnego. Co do pierwszej kwestii nie ustalono kto - w zakresie robót wykonanych przez powoda - w istocie był inwestorem, a kto wykonawcą lub podwykonawcą. W piśmiennictwie przyjęto, że pojęcie inwestora w prawie cywilnym i prawie budowlanym nie jest tożsame. Inwestorem w rozumieniu art. 647 i nast. k.c. jest podmiot wykonujący czynności w zakresie przygotowania robót i ich odbioru, zobowiązany do świadczenia wzajemnego na rzecz wykonawcy w postaci zapłaty umówionego wynagrodzenia. Inwestor może posługiwać się w procesie inwestycyjnym innymi podmiotami, którzy działają jako jego zastępcy pośredni, pełnomocnicy lub w granicach wyznaczonych innym stosunkiem prawnym (m.in. umową o generalne wykonawstwo), a wobec innych wykonawców (podwykonawców) występują jako zamawiający wykonanie określonych robót budowlanych (tak jak inwestor). Inwestor i wykonawca (generalny wykonawca) wyrażają zgodę na zawarcie umowy z dalszym podwykonawcą niezależnie od siebie, a ten, który to uczynił, odpowiada solidarnie za zapłatę wynagrodzenia wykonawcy (podwykonawcy). W ostatecznym jednak wyniku to inwestor, a nie inni uczestnicy, uzyskuje przysporzenie w postaci rezultatu prac budowlanych za świadczenie polegające na zapłacie wynagrodzenia. Kolejna kwestia wymagająca odniesienia to status Skarbu Państwa jako swoistego podmiotu prawa cywilnego, działającego w stosunkach cywilnoprawnych i procesowych poprzez jednostki organizacyjne (tzw. stationes fisci), których kierownicy zarządzają powierzonym im mieniem państwowym (art. 34 k.c.). Stosunki wewnętrzne tego rodzaju państwowych jednostek organizacyjnych nie podlegają, w braku autonomii, normom prawa prywatnego. Konsekwentnie nie mogą być one w tych relacjach podmiotami stosunków cywilno-prawnych. W odniesieniu do inwestycji polegających na remoncie obiektów budowlanych za inwestora uznać należy Skarb Państwa reprezentowany przez jednostkę organizacyjną, do której majątku one należą i która finansuje ją z przydzielonych środków budżetowych. Dla wykonania tego zadania może się posługiwać także innymi państwowymi jednostkami organizacyjnymi, występującymi w imieniu Skarbu Państwa także w stosunkach zewnętrznych. Z punktu widzenia podwykonawcy takie inne jednostki powinny być uznane za wykonawców, a nie inwestora. Podkreślenia wymaga wyjątkowy charakter relacji i czynności podejmowanych przez różne podmioty w trakcie realizacji inwestycji w budynku (...) (...). Ich formy organizacyjno-prawne i powiązania resortowe (Ministerstwo Sprawiedliwości i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych), utworzenie łańcucha pośrednictwa przy braku zdolności wykonawczych podmiotów w nim uczestniczących świadczą o wiedzy i świadomości inwestora co do konieczności zatrudnienia zewnętrznych podwykonawców oraz budzą wątpliwości co do rzeczywistych przyczyn nie przedstawienia inwestorowi umowy z podwykonawcą. Sąd Najwyższy wskazał, że Skarb Państwa nie mógł być reprezentowany w procesie inwestycyjnym wobec osób trzecich przez Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C., usytuowane w wewnętrznej strukturze państwowej jednostki budżetowej (Zakładu Karnego). Zastrzeżenia budzą ustalenia i oceny Sądu dotyczące następstw prawnych Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C. w (...) w trybie art. 116 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. - przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1241) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2010 r. w sprawie sposobu i trybu przekształcenia gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych w instytucję gospodarki budżetowej (Dz.U. Nr 181, poz. 1217). Sąd Najwyższy podkreślił, że wewnętrzne przepływy finansowe między jednostkami gospodarki budżetowej nie mogą być uznane za spełnienie świadczenia ze skutkiem umorzenia zobowiązania wobec osób trzecich ani za nieuzyskanie korzyści majątkowej kosztem takich osób (brak wzbogacenia).
Sąd Najwyższy skargę kasacyjną uznał za uzasadnioną w części zarzucającej oparcie rozstrzygnięcia na niedostatecznie ustalonej podstawie faktycznej wobec pominięcia części materiału dowodowego (art. 382 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.) i nieuzasadnionego zastosowania art. 40 § 1 k.c.
Powód dla wykazania wysokości dochodzonej kwoty przedłożył kosztorysy, obmiary, inwestor uczestniczył w obmiarach i sporządzaniu protokołu końcowego, zakres wykonanych robót był bezsporny. Sąd Najwyższy wielokrotnie wyjaśniał, że przepis art. 232 k.p.c. stanowi wyjątek od zasady kontradyktoryjności, a dopuszczenie dowodu z urzędu może nastąpić wtedy, gdy nie ma innej możliwości doprowadzenia do właściwego rozstrzygnięcia sprawy. Jest to prawo sądu, a nie obowiązek i skorzystanie z tego uprawnienia uzależnione jest od oceny sytuacji procesowej danej sprawy; nie wyklucza go reprezentowanie strony przez zawodowego pełnomocnika.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
apelacja jest uzasadniona i skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386 par. 1 k.p.c.
Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji wymagają korekty albowiem sąd ten pominął szereg dowodów znajdujących się w aktach sprawy, bądź wyciągnął na ich podstawie wadliwe wnioski, niezgodne z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego.
W ocenie Sądu Apelacyjnego wadliwe jest ustalenie sądu I instancji, że Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. nigdy formalnie nie zgłosiło pozwanemu jako podwykonawcy, Przedsiębiorstwa (...) w P. i (...) I..
Pismem z 3.11.2006r. (...) informowała Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C., że nie otrzymała do akceptacji wzoru umowy z podwykonawcą – firmą (...), pomimo wprowadzenia na budowę w dniu 17.10.2006r. w/w podwykonawcy wykonującego prace związane z modernizacją węzła cieplnego, wymiany instalacji centralnego ogrzewania, ciepła technologicznego w budynku (...) ( k.112). Jednocześnie (...) wzywała Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. do pilnego dostarczenia w/w dokumentów w nieprzekraczalnym terminie do dnia 6.11.2006r. do godziny 8.30.
Już z treści w/w pisma (...) wynika, że Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. poinformowało (...) o zatrudnieniu (...) I. jako podwykonawcy i o zakresie zleconych mu prac.
Nie sposób przyjąć, jak uczynił to sąd I instancji, że Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. nie odpowiedziało na pismo (...) z 3.10.2006r. i nie przedstawiło mu umowy z (...) I., skoro 21.06.2007r. pomiędzy (...) i Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w C. zawarty został aneks do porozumienia z 29.06.2006r., na mocy którego Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. ustanowiło pracownika (...) I. A. G. (1) kierownikiem robót branży sanitarnej ( k.86) i skoro (...) miało świadomość, że Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. nie ma własnych mocy wykonawczych dla robót tej branży. A. G. (1) został następnie wpisany do dziennika budowy jako kierownik budowy branża sanitarna ( k.529v).
Z dniem 31.08.2007r. (...) odstąpił od porozumienia z dnia 29.06.2006r. zawartego z Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w C. ( k.96-97).
21.11.2007r. odbyło się spotkanie w Wydziale (...) na wniosek Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C. w sprawie odbioru i rozliczenia robót ( k.33-34). Na spotkaniu obecni byli przedstawiciele m. innymi (...) I.. Z protokołu z tego spotkania wynika, że 8 i 9 listopada 2007r. (...) otrzymał kosztorysy powykonawcze branży sanitarnej i że dokona ich sprawdzenia do 15.12.2007r. (k.34). (...) I. sporządził protokół rozliczenia końcowego na kwotę 1.584154,44 zł. ( k. 36 i 37). Według tego protokołu wartość robót brutto z poprzednich protokołów wyniosła 1.243.832,46 zł. a w związku z tym wartość robót do rozliczenia to 349.321,98 zł. ( k.37).
W piśmie z 17.12.2007r. (...) informowała Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C.: „czynności odbiorów technicznych instalacji sanitarnych zostały zakończone przy udziale Waszego podwykonawcy (...)…odbiór końcowy instalacji sanitarnych proponujemy dokonać w dniu 20.12.2007r. „po bezpośrednim uzgodnieniu godziny spotkania pomiędzy naszym inspektorem a Waszym Podwykonawcą”, oraz „ przy udziale kierownika (...) dokonane zostały sprawdzające obmiary, które w wersji poprawionej dołączamy do pisma…prosimy o dostarczenie właściwych kosztorysów powykonawczych opracowanych na bazie zweryfikowanych obmiarów i cen z oferty” (k.43). Do pisma zostały dołączone wskazane tam załączniki. Z w/w pisma wynika, że (...) wiedział, iż Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. posługuje się podwykonawcą (...) I., akceptował go, bo z jego udziałem dokonał obmiarów sprawdzających, a co za tym idzie znał zakres prac tego podwykonawcy. Przyjmował sporządzane przez niego kosztorysy i weryfikował je. Następnie z jego udziałem ( bez udziału Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C.) (...) dokonał odbioru końcowego prac. 20.12.2007r. sporządzony został Protokół odbioru końcowego z odbioru instalacji C.O., W-K, C.T. i węzła cieplnego. Wynika z niego, że instalacja wykonana została zgodnie z projektem i uzgodnionymi zmianami i może być dopuszczona do ruchu. Uznaje się instalacje za odebrane końcowo i przekazane do eksploatacji. Odbioru dokonał Inspektor nadzoru A. Z. (2) przy udziale A. G. (1) – kierownika budowy (...) I.. (k.35).)
Nie ulega wątpliwości, że inwestorem był pozwany Skarb Państwa – (...) w W.. To on został wpisany jako inwestor do Dziennika Budowy (k. 529 tom 3), to on odbierał roboty, to on miał je finansować i to na jego majątek zostały przekazane wykonane przez powoda prace.
Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C., jest z punktu widzenia powoda wykonawcą ( k. 10 uzasadnienia SN w aktach sprawy).
W okolicznościach sprawy dla wykonania remontu budynku (...) (...) Skarb Państwa – (...) w W. posługiwał się różnymi państwowymi jednostkami organizacyjnymi w tym Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w C. usytuowanym w wewnętrznej strukturze tego Zakładu Karnego. Gospodarstwo (...) zawarło umowę o podwykonawstwo z Przedsiębiorstwem (...) w P. a w/w Przedsiębiorstwo zawarło umowę z Przedsiębiorstwem (...) w P. i dopiero to przedsiębiorstwo zawarło umowę z powodem. Bezsporne jest, że Skarb Państwa otrzymał do akceptacji umowę zawartą z Przedsiębiorstwem (...) w P. i że wyraził zgodę aby roboty były wykonywane przez w/w przedsiębiorstwo jako podwykonawcę. Natomiast z przebiegu procesu budowlanego i zachowania pozwanego w trakcie tego procesu wynika, że wiedział o pozostałych podwykonawcach i godził się na ich udział w procesie inwestycyjnym.
Umowa o podwykonawstwo jest samodzielnym źródłem stosunku zobowiązaniowego. Źródłem solidarnej odpowiedzialności inwestora za cudzy dług jest ustawa ( art. 647 1 par. 5 k.c.) a przesłanką zgoda na zawarcie umowy o podwykonawstwo. Zgoda ta nie musi mieć charakteru formalnego. Zgodnie z treścią art. 647 1 par. 2 k.c. w brzmieniu z daty zawarcia umowy z 14.10.2006 ( k.23) „do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy”.
Do zgody wymaganej przez art. 647 1 § 2 i 3 k.c. nie stosuje się art. 63 § 2 k.c. Zgoda ta może być wyrażona przez każde zachowanie, które ujawnia ją w sposób dostateczny (art. 60 k.c.); niezależnie od tego zgodę uważa się za wyrażoną w razie ziszczenia się przesłanek określonych w art. 647 1 § 2 zdanie drugie k.c. (uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z 29.04.2008 sygn. III CZP 6/08 LEX).
Ogólne zasady wykładni oświadczeń woli (art. 60 k.c.) pozwalają na stwierdzenie, że inwestor ( Skarb Państwa – (...) ) swoim zachowaniem wyraził zgodę na umowę (zawartą przez powoda jako podwykonawcę z (...) P. - k. 23). Już z pisma (...) z 3.11.2006r ( k.112) wynika, że inwestor znał zakres robót zleconych powodowi jako podwykonawcy (bo w w/w piśmie wymienił szczegółowo te roboty), z Porozumienia zawartego pomiędzy (...) a Gospodarstwem (...) przy Zakładzie Karnym w (...) 29.06.2006r. ( k.736 tom 4) wynika, że to pozwany (...) posiadał i udostępnił Gospodarstwu (...) przy Zakładzie Karnym w C. dokumentację projektową i wytyczne technologiczne dotyczące umówionych prac, a z okoliczności wskazujących na ścisłą współpracę inwestora z powodem jako podwykonawcą, na zasadzie domniemania faktycznego wynika, że Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. odpowiedziało na pismo (...) z 3.10.2006r. i przedstawiło mu umowę z (...) I., co jest wystarczające do przyjęcia odpowiedzialności solidarnej inwestora. O ścisłej współpracy powoda z inwestorem świadczą nie tylko powołane wyżej pismo (...) z 17.12.2007r. do Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C. i protokół odbioru końcowego (k. 34, 35, 37) ale także notatki służbowe z koordynacji (np. k.707, 708,709 , 554, 555, 556, w których brali udział dyrektor (...) I. J. K. i kierownik robót sanitarnych A. G. (1), bez udziału innych wykonawców, oraz protokół odbioru węzła cieplnego z 9.10.2007 z udziałem A. G. jako przedstawiciela wykonawcy (k.751), pisma świadczące o przekazywaniu przez (...) I. bezpośrednio inwestorowi dokumentów odbiorowych robót wykonanych przez powoda np. k.814, protokół z przeprowadzenia próby szczelności (k.543) sporządzony pomiędzy inspektorem nadzoru i (...) I. . Podnieść należy, że powód przesłał bezpośrednio pozwanemu zgłoszenie do odbioru końcowego wykonanych robót instalacyjnych powołując się na umowę nr (...) z dnia 13.10.2006 (k.559), oraz że pozwany dokonał odbioru końcowego właśnie na podstawie tego zgłoszenia, właśnie z udziałem powoda. Pozwany przesłał powodowi do wiadomości pismo o wyznaczeniu terminu przeprowadzenia próby dla całej dotychczas wykonanej instalacji wody ciepłej i zimnej i cyrkulacji oraz przypominające o konieczności zgłoszenia urządzeń ciśnieniowych do Urzędu Dozoru Technicznego i wykonania dokumentacji powykonawczej ( k.531 tom 3).
W świetle w/w okoliczności nie sposób uznać, że Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. nigdy formalnie nie zgłosiło pozwanemu podwykonawcy w osobie powoda i nie przedstawiło mu umowy zawartej z (...). Takie twierdzenia pozwanego należy uznać za niewiarygodne i wynikające jedynie z taktyki procesowej. Za niewiarygodne uznać należy także zeznania świadków w tym M. S. ( K.475), W. L. ( k.675), T. M. ( k.676) jako pozostające w sprzeczności choćby z faktami wynikającymi z wpisów do dziennika budowy dokonywanych przez kierownika budowy A. G. (1) czy z protokołu odbioru końcowego ( k.529 i nast., k.547) i notatek z koordynacji ( k.707, 708), 709). Świadkowie pomimo, iż prowadzili narady koordynacyjne z udziałem (...) I. twierdzą, że nie pamiętają ani nazwy firmy ani jej pracowników. Tymczasem z zeznań A. Z. (1) wynika, że (...) I. był jedynym wykonawcą instalacji sanitarnych na tej budowie (k.883) oraz, że wykonał też instalacje C.O. i węzeł cieplny, nie sposób zatem nie pamiętać udziału (...) I. w realizacji inwestycji. Niewiarygodne są w związku z tym zeznania P. Ż. ( k.977-978), który twierdzi wbrew faktom, że nie widział na budowie podwykonawców, oraz że nie miał świadomości, że C. wykonuje roboty przy pomocy podwykonawców ( dodać należy, że ze złożonej do akt dokumentacji wynika, że pracownicy (...) I. posiadali przepustki uprawniające ich jako (...) I. do wejścia na teren budowy, wystawiane przez (...)).
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 19.12.2019 sygn. I CSK 536/2019 LEX nr 2772538, zgoda inwestora jest jedynie jedną z przesłanek powstania jego solidarnej z wykonawcą odpowiedzialności wobec podwykonawcy, ale czas jej wyrażenia jest obojętny i zgoda ta może zostać wyrażona (także w sposób milczący) zarówno przed zawarciem umowy, w czasie jej zawierania, jak i po jej zawarciu, ponieważ art. 6471 § 2 k.c. nie przewiduje żadnych ograniczeń w tym zakresie. W orzecznictwie wyrażany jest pogląd, że jeżeli inwestor (generalny wykonawca) wyrażają zgodę czynnie na udział podwykonawcy w budowie, to nie jest wymagane, aby przedkładana była im umowa z podwykonawcą, czy jej projekt. Żądanie takiej umowy i jej otrzymanie jest bowiem uprawnieniem inwestora a nie jego obowiązkiem. Wystarczy jeśli ma możliwość zapoznania się z tymi dokumentami. O takiej umowie inwestor czy generalny wykonawca mogą dowiedzieć się z każdego źródła. Z samego czynnego wyrażania zgody wynika, że orientują się dostatecznie w umowie podwykonawczej (a więc co do osoby podwykonawcy, przedmiotu umowy - zakresu robót, wynagradzania) i mają możliwość zapoznania się z nią (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 9.01.2020 sygn. I AGa 47/19 LEX nr 3017730). Niewątpliwie pozwany miał możliwość zapoznania się z umową zawartą przez powoda z Przedsiębiorstwem (...) w P.. Powód powoływał się na w/w umowę zgłaszając prace do odbioru końcowego ( k.559) i w każdej chwili mógł ją pozwanemu przedłożyć a poza tym powód przedstawiał pozwanemu kosztorysy powykonawcze, które ten sprawdzał i akceptował. Zatem nawet gdyby Gospodarstwo (...) przy Zakładzie Karnym w C. nie przedłożyło pozwanemu umowy z powodem, to wyrażając czynnie zgodę na udział powoda w pracach budowlanych i mając możliwość zapoznania się z tą umową z innego źródła, pozwany wypełnił znamiona solidarnej odpowiedzialności, o której mowa w art. 6471 par. 5 k.c.
Błędne jest ustalenie sądu I instancji, że powód nie udowodnił wysokości roszczenia. Powód domagał się zasądzenia kwoty 690.938,59 zł. z faktury (...) z 14.04.2008r.za roboty instalacyjne ( k.31) , kwoty 246.297,08 zł. z faktury (...) z 29.08.2008r. (k.32) za roboty dodatkowe sanitarne i modernizacje węzła cieplnego i kwoty 346.321,98 zł. z protokołu końcowego rozliczenia z 10.09.2008r. (k. 36-37), przy uwzględnieniu zakresu robót opisanego w protokole odbioru z 21.11.2007r. i z 20.12.2007r., łącznie jego roszczenie opiewało na kwotę 1.286.557,65 z zł. z odsetkami ustawowymi od 3.02.2010r.
Zgodnie z umową zawartą przez powoda 13.10.2006r. z (...), za wykonane prace powód miał otrzymać wynagrodzenie w kwocie 1.254.098,36 zł. netto tj. 1.530.000 zł. brutto ( k.21) plus wynagrodzenie za roboty dodatkowe zgodnie z par. 10 umowy (k.24v). Aneksem nr (...) z 7.11.2006r. rozszerzono zakres robót o wartość 44.388,89 zł. netto +VAT 22% (k.29), zatem wynagrodzenie powoda brutto miało wynieść 1.584.154,44 zł. plus za roboty dodatkowe.
Powód złożył zestawienie „Protokół rozliczenia końcowego” (k.36), w którym wskazał, że wartość netto robót według poprzednich protokołów wyniosła 1.243,832,46 zł. zatem do zafakturowania zostało 349.321,98 zł. ( k.37). Pozwany nie odniósł się merytorycznie do tego zestawienia. Jednocześnie powód sporządził zestawienie rzeczowo finansowe robót ( k.372 tom 2), w którym wskazał, że wartość robót brutto wyniosła 1.830.451,53 zł., po doliczeniu robót dodatkowych sanitarnych i modernizacji węzła cieplnego na kwotę 246.297,08 zł., z tego zapłacono 543.893,87 zł., do zapłaty pozostało 1.286.557,66 zł. w tym zafakturowane 937.235,67 zł. i niezafakturowane 349.321,99 zł. Pozwany nie odniósł się merytorycznie do w/w zestawienia.
Powód złożył do akt kosztorys powykonawczy zweryfikowany przez inspektora nadzoru 28.02.2008r. na kwotę 252.394,98 zł. ( k.1079) a nadto pismo pozwanego z 3.03.2008r. skierowane do Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C. informujące o sprawdzeniu kosztorysów powykonawczych na łączną kwotę 1.219.396,91 zł. plus 30.767 zł. za modernizację węzła cieplnego - roboty elektryczne, oraz o zweryfikowaniu kosztorysu na roboty dodatkowe do kwoty 252.394,98 zł. przypominające o potrzebie potrącenia wartości grzejników nie wbudowanych i zwróconych wykonawcy na kwotę 11.118, 66 zł. ( k.1081 i notatka k.1082 tom 6).
Z pisma pozwanego z 3.03.2008r. ( k.1079) wynika, że istotnie zaliczkowo pozwany zapłacił jedynie kwotę 543.893,87 zł. a z notatki służbowej inspektora nadzoru A. Z. (2) (k.1082 tom 6) wynika, że na podstawie analizy dostarczonych kosztorysów powykonawczych dokonał weryfikacji wartości kosztorysowych do kwoty 1.219.237,68 zł. netto, bez robót dodatkowych, które jak wynika z pisma (...) ( k.1081 i kosztorysu k.1079 ) zostały zweryfikowane do kwoty 252.394,98 zł. netto.
Suma dochodzonych przez powoda należności netto z faktur (...) to kwota 768.225,96 zł. (...) P. przyjął faktury wystawione przez powoda ( k.31 i 32) i nie kwestionował ich prawidłowości.
Na podstawie pisma pozwanego k.1081 tom 6 ustalić należy, że łączna wartość rozliczonych kosztorysami robót instalacji sanitarnych wynosi netto 1.250.004,68 zł. plus roboty dodatkowe 252.394,98 zł., to razem 1.502.399,66 zł. plus 22%VAT tj. 330.527,92 zł. = 1832.927,58 zł. minus potrącenie za grzejniki nie wmontowane 11.118,66 zł. tj. razem 1.821.808,92 zł. odjąć kwotę wypłaconą tj. 543.893,87 zł. = 1.277.915,05 zł. Ponieważ pozwany nie wykazał, że jest uprawniony do potrącenia z faktury powoda kwoty 11.118,66 zł. tytułem wartości grzejników nie wbudowanych i nie zajął żadnego stanowiska w tym przedmiocie, Sąd Apelacyjny przyjął, że powód udowodnił, iż należne na jego rzecz wynagrodzenie wynosi 1.286.557,65 zł i kwotę tę zasądził na podstawie art. 647 1 par. 5 k.c. w brzmieniu z 13.10.2006r. Wynagrodzenie w tej kwocie odpowiada zarówno wartości kosztorysowej robót jak i wartości umówionej w umowie zawartej pomiędzy Przedsiębiorstwem (...) w P. z powodem. Dodać należy, że skoro pozwany nie odniósł się merytorycznie do złożonego do akt przez powoda zestawienia rzeczowo finansowego robót ( k.372 tom 2), to nie ma podstaw do kwestionowania wiarygodności i poprawności tego zestawienia.
Ustawowe odsetki od kwoty 1.286.557,65 zł. zasądzono od 3.02.2010r. tj. od daty posiedzenia pojednawczego w sprawie Co1953/09 przed Sądem Rejonowym dla Warszawy – Śródmieścia zgodnie z żądaniem pozwu ( k.46 wniosek o wezwanie do próby ugodowej). Ponieważ roboty odebrane zostały 20.12.2007r. a powód wzywał pozwanego do zapłaty jeszcze przed wezwaniem do próby ugodowej, w dniu 3.02.2010r. pozwany pozostawał w opóźnieniu z zapłatą wymagalnego roszczenia. 16.10.2008r. powód zgłosił wierzytelność syndykowi masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) w P. ( k.44). Postępowanie upadłościowe umorzone zostało 26.01.2010r. ( k.53) bez likwidacji majątku i bez zaspokojenia powoda jako wierzyciela.
Wbrew ustaleniom sądu I instancji pozwany nie wykazał, że dokonał płatności w/w kwoty na rzecz czy to (...) w P. czy Gospodarstwa (...) przy Zakładzie Karnym w C.. W tym zakresie za niewystarczające uznać należy zeznania świadków, zwłaszcza że nie wynika z nich wysokość dokonanej zapłaty, ani sposób rozliczeń, zaś pozwany nie złożył dokumentacji księgowej w postaci przelewu czy innego dowodu zapłaty. Niezależnie od powyższego, jak wskazał Sąd Najwyższy „wewnętrzne przepływy finansowe między jednostkami gospodarki budżetowej nie mogą być uznane za spełnienie świadczenia ze skutkiem umorzenia zobowiązanie wobec osób trzecich ani za nieuzyskanie korzyści majątkowej kosztem takich osób ( k.1372).
W związku z powyższym gdyby nawet przyjąć, że nie zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 647 1 par. 5 k.c., to z całą pewnością podstawę jego odpowiedzialności stanowią przepisy art. 405 k.c. Pozwany odebrał bowiem i zatrzymał rezultaty prac wykonanych przez powoda nie uiszczając za nie wynagrodzenia, a zatem o wartość tych prac został wzbogacony kosztem powoda. Świadomością pozwanego objęty był fakt, że powód jest osobą świadczącą ( od powoda pozwany odebrał prace), oraz fakt, że powód nie zawarł z pozwanym umowy o wykonawstwo tych prac. Pozwany wiedział także o upadłości Przedsiębiorstwa (...) w P. i o tym, że powód nie uzyskał zaspokojenia gdyż postępowanie upadłościowe umorzono bez likwidacji majątku.
Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny przyjął za własne jedynie te ustalenia faktyczne sądu I instancji, które nie pozostają w sprzeczności z ustaleniami poczynionymi wyżej i na podstawie art. 386 par. 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok uwzględniając powództwo.
O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu wyrażoną w art. 98 par. 1 i 3 k.p.c. obciążając nimi pozwanego jako stronę, która przegrała spór. Na koszty zasądzone w punkcie czwartym wyroku sądu I instancji po dokonaniu jego zmiany składają się: opłata od pozwu w kwocie 64.478 zł. plus koszty zastępstwa procesowego w kwocie 7200 zł. i opłata od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.
Na koszty postępowania w II instancji złożyły się: 4000 zł. - opłata od apelacji i 10800 zł. - koszty zastępstwa procesowego. Na koszty postępowania kasacyjnego złożyły się: opłata od skargi kasacyjnej – 5000 zł. i wynagrodzenie pełnomocnika – 5400 zł. plus opłata skarbowa od pełnomocnictwa 17 zł.
Joanna Piwowarun – Kołakowska Ewa Kaniok Edyta Jefimko
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Warszawie
Osoba, która wytworzyła informację: Ewa Kaniok, Edyta Jefimko , Joanna Piwowarun-Kołakowska
Data wytworzenia informacji: