Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 lutego 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Bogdan Świerczakowski (spr.)

Sędziowie: SA Ewa Kaniok

SO (del.) Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 6 lutego 2020 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Z. K.

przeciwko R. G., E. G. (1) i M. G.

o uznanie czynności za bezskuteczną

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

z dnia 5 października 2018 r., sygn. akt II C 1294/14

oddala apelację.

Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska Bogdan Świerczakowski Ewa Kaniok

Sygn. akt V ACa 232/19

UZASADNIENIE

W dniu 31 października 2014 r. Z. K. wniósł pozew przeciwko R. G., E. G. (1) i M. G. o uznanie za bezskuteczną w stosunku do siebie umowy darowizny wraz z ustanowieniem odrębnej własności lokalu zawartej 3 listopada 2009 r. pomiędzy E. i R. małżonkami G. a M. G..

Wyrokiem z dnia 5 października 2018 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie oddalił powództwo (pkt 1) i zasądził od powoda na rzecz pozwanych kwoty po 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 2).

Podstawa faktyczna wyroku jest następująca.

R. G. i E. G. (1) zawarli w dniu 30 listopada 2000 r. ze Z. K. przedwstępną umowę ustanowienia odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku przy ul. (...) w W. i sprzedaży tego lokalu, uzgadniając m.in., że przyrzeczona umowa sprzedaży zostanie zawarta w terminie do dnia 30 czerwca 2011 r. oraz, że cena zakupu lokalu wyniesie równowartość kwoty 14 049,75 USD, jak również sposób i termin jej zapłaty. W umowie zastrzeżono, że jest ona zawarta pod warunkiem podpisania w terminie do dnia 31 grudnia 2000 r. pomiędzy R. i E. G. (1) a Z. K. umowy najmu w/w lokalu mieszkalnego i trwania umowy najmu lokalu przez co najmniej 10 lat. R. G. i E. G. (1) zawarli w dniu 31 grudnia 2000 r. ze Z. K. umowę najmu opisanego wyżej lokalu mieszkalnego, na czas określony - 10 lat i 6 miesięcy, w której Z. K. zobowiązał się do uiszczania czynszu najmu (składającego się z opłaty za najem powierzchni użytkowej lokalu i opłaty za eksploatację lokalu) oraz do zwrotu wynajmującym opłat z tytułu dostaw energii elektrycznej i wody do lokalu.

W dniu 3 listopada 2009 r. R. G. i E. G. (1) darowali swojemu synowi – M. G., w celu ustanowienia odrębnej własności lokalu, samodzielny lokal mieszkalny nr (...) położony w budynku przy ul. (...) w W. wraz z przynależnym do lokalu udziałem w prawie współwłasności działki gruntu i części wspólnych budynku, a M. G. darowiznę przyjął i wyraził zgodę na ustanowienie odrębnej własności lokalu. Równocześnie M. G. ustanowił dożywotnio nieodpłatnie na rzecz E. G. (1) i R. G. służebność osobistą polegającą na prawie korzystania z jednego pokoju i kuchni w nabytym lokalu. Wartość przedmiotu darowizny określono na 240.000 zł.

W 2009 i 2010 roku Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. prowadził przeciwko E. G. (1) postępowanie egzekucyjne.

Z powództwa Z. K. toczyło się przeciwko M. G., E. G. (1) i R. G. przed Sądem Rejonowym w Wołominie pod sygnaturą akt I C(...), postępowanie o ustalenie istnienia stosunku najmu lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., a także o zobowiązanie M. G. lub ewentualnie E. G. (1) i R. G. do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na R. G. prawa własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., a na wypadek oddalenia tego żądania – o zasądzenie od E. i R. małżonków G. na rzecz Z. K. kwoty 10.000 zł tytułem odszkodowania za utratę możliwości uzyskania prawa własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W.. Wyrokiem z 1 lipca 2015 r. Sąd Rejonowy w Wołominie umorzył postępowanie w zakresie żądania ustalenia istnienia stosunku prawnego (punkt I), umorzył postępowanie w zakresie żądania zapłaty (punkt II), oddalił powództwo skierowane przeciwko M. G. (punkt III), oddalił powództwo skierowane przeciwko E. G. (1) i R. G. (punkt IV) i rozstrzygnął o kosztach. Apelacja powoda od tego wyroku została w części odrzucona (odnośnie punktów I i II), a w pozostałym zakresie oddalona (wyrok Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie z dnia 26 kwietnia 2018 r., IV Ca(...)).

Przed Sądem Rejonowym w Wołominie pod sygnaturą I C (...) toczy się postępowanie z powództwa M. G. przeciwko J. K., S. K. i Z. K. o nakazanie opróżnienia i wydania lokalu przy ul. (...) w W.. W postępowaniu tym pozwani powołali się na przedwstępną umowę ustanowienia odrębnej własności lokalu i jego sprzedaży zawartą przez E. i R. G. ze Z. K. jako podstawę korzystania przez siebie z lokalu, twierdząc iż umowa darowizny lokalu na rzecz M. K. jest bezskuteczna wobec Z. K.. Postępowanie to pozostaje zawieszone od stycznia 2013 roku do czasu zakończenia procesu w sprawie I C (...), toczącego się przed Sądem Rejonowym w Wołominie (tj. wymienionego wcześniej postępowania o zobowiązanie M. G. lub ewentualnie E. G. (1) i R. G. do złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na R. G. prawa własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W.).

W kwietniu 2017 roku Z. K. zainicjował przez Sądem Rejonowym w Wołominie postępowanie o zawezwanie E. G. (1) i R. G. do próby ugodowej w sprawie o zapłatę na swoją rzecz: kwoty 40.039,65 zł (równowartości 14.049,75 USD) z ustawowymi odsetkami od 13 kwietnia 2007 r. w związku ze zwrotem świadczeń wynikających z wypowiedzenia umowy dotyczącej lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., kwoty 47.970 zł z ustawowymi odsetkami od 13 kwietnia 2007 r. tytułem zwrotu czynszu najmu lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w W., kwoty 25.000zł z ustawowymi odsetkami od 13 kwietnia 2007 r. tytułem zwrotu nakładów na wykończenie tegoż lokalu.

Oddalenie wniosku o przesłuchanie powódki, zgłoszonego na rozprawie w dniu 29 czerwca 2018 r., Sąd uzasadnił wyjaśniając, że był spóźniony i niesprecyzowany.

Powództwo zostało oddalone z następujących względów.

Zgodnie z art. 527§1 k.c., gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Zasadniczo spełnienie przesłanek wymienionych w powołanym przepisie powinien udowodnić Z. K. (art. 6 k.c.). Tylko odnośnie niektórych z nich ciężar dowodu spoczywał na stronie pozwanej, z uwagi na ustanowienie wzruszalnych domniemań. Sposób wykonania prawa zaskarżenia czynności prawnej precyzuje art. 531 § 1 k.c., stanowiąc iż uznanie za bezskuteczną czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli następuje w drodze powództwa lub zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która wskutek tej czynności uzyskała korzyść majątkową. Treść cytowanego przepisu przesądza o bezzasadności powództwa kierowanego przeciwko pozwanym R. G. i E. G. (1), mającym mieć – w świetle twierdzeń pozwu i w rozumieniu analizowanych regulacji prawnych – status dłużników powoda, nie zaś status osoby trzeciej.

Warunkiem uwzględnienia powództwa kierowanego przeciwko pozwanemu M. G. było udowodnienie przez powoda następujących okoliczności: 1) dokonania przez swoich dłużników (R. G. i E. G. (1)) z osobą trzecią (pozwanym M. G.) czynności prawnej, na skutek której pozwany uzyskał korzyść majątkową oraz doszło do pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela, 2) działania dłużników powoda (pozwanych R. G. i E. G. (1)) ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, przy czym w tym zakresie pomocne jest domniemanie z art. 529 zd.2 k.c., iż jeśli dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny, domniemywa się że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Natomiast wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez pozwanego M. G., jako kontrahenta dłużników, o tym, że dłużnik działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli nie była okolicznością istotną dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż art. 528 k.c. stanowi, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie (tu: w następstwie zawarcia umowy darowizny), wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Powód nie udowodnił podstawowej przesłanki skuteczności skargi pauliańskiej, tj. tego, że przysługiwała mu i przysługuje wierzytelność pieniężna wobec R. i E. G. (1), a więc wobec osób dokonujących czynności prawnej objętej żądaniem ubezskutecznienia. Warunkiem dochodzenia ochrony na podstawie art. 527 § 1 k.c. jest wykazanie posiadania wierzytelności pieniężnej w stosunku do dłużnika, który dokonał kwestionowanej skargą czynności prawnej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2010 r., III CSK 273/09). Jeśli w chwili wniesienia pozwu wierzyciel nie dysponuje tytułem wykonawczym stwierdzającym istnienie wierzytelności, to musi w pozwie określić ową wierzytelność w sposób umożliwiający jej identyfikację wraz z podaniem jej wysokości, a następnie udowodnić jej istnienie i wysokość (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2010 r., I CSK 594/09). Ochroną pauliańską objęta jest bowiem konkretna wierzytelność, stanowiąca przedmiot żądanej przez wierzyciela ochrony, a nie wszystkie bliżej nie sprecyzowane prawa powoda (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1997 r., II CKN 335/97). Udowodnienie istnienia i wysokości wierzytelności jest konieczne dla dokonania oceny czy w wyniku zaskarżonej czynności prawnej dłużnik stał się w ogóle niewypłacalny lub niewypłacalny w wyższym stopniu – art. 527 § 2 k.c.

Z. K. twierdził, że pozwani R. G. i E. G. (1) od 2007 roku są jego dłużnikami co do obowiązku zapłaty kwoty 40.039,65 zł z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i co do obowiązku zapłaty kwoty 49.140 zł z tytułu obowiązku zwrotu świadczeń „czynszowych” i ochrony tych wierzytelności domagał się w niniejszym postępowaniu (k.195-196), a pozwani temu przeczyli (k.129). Powinnością powoda było więc udowodnienie w/w okoliczności. Nie było przedmiotem sporu, iż powód nie dysponował tytułem wykonawczym stwierdzającym istnienie opisanych wierzytelności – w przywoływanym przez powoda postępowaniu w sprawie I C (...)Sądu Rejonowego w Wołominie pozew o zapłatę kwoty 10.000 zł został cofnięty i postępowanie umorzone, pozostałe przywoływane postępowania: I C (...)i I C (...), bądź nie toczą się z udziałem powoda, bądź ich przedmiotem jest żądanie wydania nieruchomości. Samo złożenie przez Z. K. wniosku o zawezwanie pozwanych do próby ugodowej dotyczącego zapłaty kwot 40.039,65 zł i 49.140 zł także nie jest wystarczające dla udowodnienia istnienia owych wierzytelności, skoro powód nie przedstawił ugody zawartej przed sądem, zaopatrzonej w klauzulę wykonalności. Mimo omówionego stanowiska procesowego pozwanych, powód reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, w ciągu czterech lat trwania niniejszego postępowania nie zgłosił żadnego wniosku dowodowego zmierzającego do udowodnienia istnienia wierzytelności, koncentrując się na wnioskowaniu o przeprowadzenie dowodów na okoliczność sytuacji finansowej pozwanych i ich działania z zamiarem pokrzywdzenia powoda jako wierzyciela (k.4). Nie został nawet zgłoszony wniosek o dopuszczenie dowodu z konkretnych dokumentów mających znajdować się w aktach postępowania I C (...)i I C (...) Sądu Rejonowego w Wołominie, mających wykazywać podstawę, istnienie i wysokość wierzytelności.

Warunkiem skuteczności skargi pauliańskiej jest także pokrzywdzenie wierzycieli jako następstwo kwestionowanej czynności prawnej dłużnika. Stan ten jest zdefiniowany w art. 527 § 2 k.c., w którym wskazano, iż czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności. Dłużnik jest niewypłacalny, gdy cały jego majątek nie wystarcza na pokrycie długów i gdy egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi. Między tak rozumianą niewypłacalnością dłużnika a podjęciem przez niego czynności prawnej musi zachodzić związek przyczynowy, to jest czynność podjęta przez dłużnika musi być jedną z przyczyn powstałej niewypłacalności. Istotne jest, że pokrzywdzenie wierzyciela należy oceniać według chwili zaskarżenia czynności prawnej, czyli musi istnieć w dacie wystąpienia z żądaniem uznania jej bezskuteczności i zachować aktualność na chwilę orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie pozwani przeczyli, by R. G. i E. G. (1) byli osobami niewypłacalnymi (k.128), natomiast powód, reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika, ograniczył się do twierdzenia, że pozwani zawarli kwestionowaną umowę darowizny w celu uniemożliwienia powodowi realizacji roszczeń odszkodowawczych, wyzbywając się wartościowego składnika majątku. Powód nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych umożliwiających kompleksową ocenę sytuacji materialnej pozwanych, koncentrując się na ewentualnie prowadzonych egzekucjach administracyjnych (k.4). Tymczasem powoda obciążał obowiązek udowodnienia, a nie jedynie twierdzenia, tego faktu. W realiach niniejszej sprawy, wobec nie dysponowania tytułem wykonawczym, powód powinien udowodnić, iż R. G. i E. G. (1) nie posiadają składników majątku, z których możliwe było i jest wyegzekwowanie należnego powodowi świadczenia.

Mając więc na uwadze, że powód nie udowodnił przysługiwania mu wierzytelności wobec R. G. i E. G. (1), ani niewypłacalności małżonków G. zaistniałej w następstwie zawarcia z pozwanym M. G. umowy darowizny, Sąd oddalił powództwo także przeciwko M. G.. Orzeczenie o kosztach procesu zapadło na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (…) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Powód wniósł apelację, skarżąc wyrok w całości. Zarzucił naruszenia: art. 527 k.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 217 § 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. Apelacja zawiera ponadto wnioski dowodowe. Skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez uznanie za bezskuteczną w stosunku do powoda umowy darowizny wraz z ustanowieniem odrębnej własności lokalu z dnia 3 listopada 2009 r. sporządzonej w formie aktu notarialnego nr rep. A (...)w celu zaspokojenia wierzytelności o zwrot ceny zapłaconej z tytułu zawarcia przedwstępnej umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży z dnia 30 listopada 2000 r. Rep. A Nr (...) (w tym tzw. czynszu najmu wskazanego w umowie najmu z dnia 31 grudnia 2000 r.) w kwocie 108.429 zł wraz z odsetkami od dnia 4 listopada 2009 r. oraz o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwani nie zajęli stanowiska wobec apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Roszczenie jest oczywiście bezzasadne w stosunku do E. G. (2) i R. G., z przyczyn podanych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, do których skarżący w ogóle się nie odniósł. Wystarczy więc powtórzyć, że pozwanym ze skargi pauliańskiej nie powinien być dłużnik, lecz osoba trzecia, która wskutek kwestionowanej czynności odniosła korzyść majątkową. Wynika to wprost z treści art. 531 § 1 k.c.

Apelacja nie mogła odnieść skutku również w stosunku do pozwanego M. G., z następujących względów.

W orzecznictwie od dawna utrwalony jest pogląd, że uwzględniając powództwo na podstawie art. 527 k.c., sąd powinien określić wierzytelność zarówno pod względem podmiotowym, jak i przedmiotowym (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1970 r., III CRN 546/69 i uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1995 r., III CZP 139/95). Ochrony przewidzianej w art. 527 i następne k.c. można udzielić tylko takiemu wierzycielowi, którego wierzytelność jest realna i skonkretyzowana, a nie hipotetyczna. Fikcja prawna, którą na potrzeby ochrony wierzytelności ustanawia wyrok uwzględniający powództwo, jest skuteczna tylko w stosunku do konkretnej wierzytelności wskazanej przez wierzyciela. W przeciwnym razie mógłby on prowadzić egzekucję z mienia będącego własnością osoby trzeciej dla realizacji różnych wierzytelności, nie tylko tej chronionej z mocy art. 527 i n. k.c., objętej wydanym wyrokiem (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 323/12). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 listopada 2003 r., III CKN 355/01, „Precyzacja wierzytelności (obejmująca przynajmniej jej istnienie, tytuł prawny wierzytelności i wysokość) należy do wierzyciela, bowiem wierzyciel wyznacza w skardze z art. 527 k.c. przedmiot ochrony pauliańskiej.” Wyznaczenie przedmiotu ochrony winno się wyrażać dokładnie w treści roszczenia poddanego pod osąd. Ponieważ treść pozwu powinna odpowiadać treści oczekiwanego przez powoda rozstrzygnięcia, a art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c. nakazuje dokładne określenie żądania, istnieją podstawy by stwierdzić, że w pozwie wierzyciel oprócz oznaczenia czynności, o której ubezskutecznienie wnosi, powinien wskazać tytuł i wysokość wierzytelności, której ochrony się domaga (por. też J. Naczyńska, Komentarz do art. 531 Kodeksu cywilnego, Wolters Kluwer Polska 2018). Strona nie powinna oczekiwać od sądu, że wykreuje w orzeczeniu prawdopodobnie oczekiwany przez powoda opis wierzytelności, na przykład na podstawie uzasadnienia pozwu.

Podsumowując, istnienie i wysokość wierzytelności może być przedmiotem dowodzenia w procesie pauliańskim, ale jej ścisłe skonkretyzowanie powinno nastąpić już w pozwie.

Przedmiotowy pozew nie spełnia opisanego wymogu. Wniesiony w imieniu powoda przez adwokata w dniu 31 października 2014 r., a więc zaledwie kilka dni przed wygaśnięciem roszczenia z art. 527 k.c. (pięć lat od daty czynności – art. 534 k.c.), nie wskazuje w treści żądania, ze względu na jaką wierzytelność powód domaga się ubezskutecznienia czynności. Można jedynie wyczytać z uzasadnienia pozwu, że chodzi wierzytelność stanowiącą równowartość ceny rynkowej mieszkania nr (...) położonego w W., przy ul. (...) (25.545 USD = 114.186 zł). Tak określona wierzytelność nie była jednakże dowodzona ani nawet podtrzymywana na dalszym etapie postępowania i nie jest wskazywana w apelacji, poza tylko nawiązaniem do niej w podanej ostatecznie wartości przedmiotu zaskarżenia (k.281).

W piśmie procesowym z dnia 10 kwietnia 2017 r. pełnomocnik powoda wyjaśnił, że powód domaga się ochrony swoich wierzytelności, wynikających z bezpodstawnego wzbogacenia w wyniku wygaśnięcia umowy przedwstępnej z 30 listopada 2000 r., w wysokości stanowiącej równowartość wpłaconych małżonkom G. kwot, tj. 14.049,75 USD, tj. 40.039,65 zł (z ustawowymi odsetkami od dnia 12 kwietnia 2007 r.) oraz 49.140 zł (z ustawowymi odsetkami od 13 kwietnia 2007 r.) – tej drugiej kwoty jako sumy zapłaconego czynszu za okres 10,5 roku, w kwotach po 390 zł miesięcznie (k.195-196). W apelacji z kolei, jak to przytoczono wyżej, powód żąda ubezskutecznienia umowy w celu zaspokojenia wierzytelności o zwrot ceny zapłaconej z tytułu zawarcia przedwstępnej umowy ustanowienia odrębnej własności lokalu i sprzedaży z dnia 30 listopada 2000 r. Rep. A Nr (...) (w tym tzw. czynszu najmu wskazanego w umowie najmu z dnia 31 grudnia 2000 r.) w kwocie 108.429 zł wraz z odsetkami od dnia 4 listopada 2009 r. Po raz pierwszy zamieścił przy tym opis wierzytelności w treści żądania. Jak wynika z powyższego, wierzytelność określana jako roszczenie o zwrot ceny została sformułowana już po upływie pięcioletniego terminu zawitego do wystąpienia ze skargą pauliańską, który upłynął z dniem 3 listopada 2014 r. W treści roszczenia wskazano ją zaś dopiero na etapie apelacji – w wysokości 108.429 zł, i to w postaci odbiegającej od zgłoszonej uprzednio, w piśmie procesowym (była to kwota 89.179,65 zł, niższa niż wskazana w pozwie i w inny sposób obliczona), z naruszeniem zakazu rozszerzania żądania i występowania z nowymi żądaniami, zawartego w art. 383 k.p.c. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 7 czerwca 2013 r., I CSK 641/12, „Określenie zakresu postępowania apelacyjnego adekwatne do przedmiotu rozpoznania i przedmiotu orzeczenia pierwszoinstancyjnego stanowi realizację zasad dyspozycyjności i zakazu orzekania ponad żądanie oraz jej dopuszczalności tylko od wyroku, a niedopuszczalności tego środka odwoławczego od braku rozstrzygnięcia w tym wyroku.” Z podanych już przyczyn powództwo w kształcie zgłoszonym w pozwie i popieranym w toku całego postępowania pierwszoinstancyjnego w ogóle nie mogło zostać uwzględnione. Tym samym nie mogła być również uwzględniona apelacja od wyroku, który rozstrzygał o roszczeniu pozbawionym w swej treści opisu wierzytelności, niezależnie od oceny dotyczącej niezachowania terminu zawitego z art. 534 k.c.

Skarżący ma rację twierdząc w ramach zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., że z umowy z dnia 30 listopada 2000 r. wynika, iż małżonkowie G. skwitowali odbiór kwoty 10.735,70 USD (§ 4 pkt 3 tiret pierwsze; k.10v.). O tę okoliczność niniejszym Sąd Apelacyjny uzupełnia ustalenia poczynione w sprawie przez Sąd I instancji, poza tym przyjmując je za własne. Jeśli natomiast chodzi o istnienie wierzytelności o zwrot zapłaconej ceny na podstawie art. 410 § 2 k.c., to taki wniosek mógłby być ewentualnie sformułowany po kompleksowym rozważeniu wzajemnych relacji między stronami na przestrzeni lat obowiązywania umowy najmu, z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jej rozwiązaniu, a więc po przeprowadzeniu stosownego postępowania dowodowego, którego powód w tym procesie nie zaoferował.

Druga postać naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. zasadniczo odnosi się do oceny prawnej – przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela (ze względu na stan majątkowy wierzycieli przed zawarciem umowy darowizny). Zagadnienia te będą przedmiotem rozważań w dalszej części uzasadnienia. Jeśli natomiast chodzi o zadłużenie pozwanych, to Sąd Okręgowy objął ustaleniami fakt twierdzony i udokumentowany przez powoda, że w latach 2009-2010 Naczelnik Urzędu Skarbowego w W. prowadził przeciwko nim postępowanie egzekucyjne (str. 3 uzasadnienia wyroku).

Kolejne zarzuty procesowe dotyczą naruszenia art. 217 § 2 k.p.c. Nie można się zgodzić z takim przyporządkowaniem twierdzenia dotyczącego niedopuszczenia wniosków zgłoszonych już w pozwie. Nieuwzględnienie wniosków złożonych na początku procesu mogłoby być przedmiotem zarzutu odnoszącego się do stosowania art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c. Niemniej, mając na uwadze treść zarzutu, Sąd Apelacyjny uznaje go za niezasadny. Wniosek o zwrócenie się do Urzędu Skarbowego w W. nie został szerzej umotywowany w pozwie, w szczególności nie wskazano ram czasowych, jakich miał dotyczyć, ani nawet tezy dowodowej. Co zaś szczególnie istotne, nie został poprzedzony twierdzeniami, których prawdziwość miałaby zostać wykazana zaoferowanym środkiem dowodowym. W tej sytuacji, skoro już z dokumentów dołączonych do pozwu wynikało, że przeciwko małżonkom G. było prowadzone postępowanie egzekucyjne (k.21-27), to nie było potrzeby uwzględnienia tego żądania. Wniosek powtórzony w apelacji precyzuje natomiast, że chodzi o stan zaległości na dzień 3 listopada 2009 r. Właśnie tego okresu dotyczą dokumenty dołączone do pozwu. Jeśli chodzi o dokumenty ze spraw toczących się między stronami przed Sądem Rejonowym w Wołominie, to w pozwie zostało wyjaśnione, że chodzi o udowodnienie sytuacji finansowej małżonków G. w chwili dokonywania darowizny i tego, że działali wówczas z pokrzywdzeniem wierzyciela. Te same okoliczności miały być też przedmiotem dowodu z przesłuchania stron.

Wszystkie powyższe wnioski, łącznie z ich nowymi postaciami zawartymi w apelacji (k.261), nie uwzględniają jednej z koniecznych, kumulatywnych przesłanek uwzględnienia skargi pauliańskiej, a mianowicie stanu niewypłacalności dłużnika w chwili orzekania. Sąd Okręgowy napisał o tym zresztą na str. 7 uzasadnienia wyroku. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 czerwca 2005 r., IV CK 806/04 „O uwzględnieniu powództwa pauliańskiego rozstrzyga nie chwila powstania pokrzywdzenia, lecz okoliczność, czy istnieje ono w chwili orzekania. Wynika to z samej istoty skargi pauliańskiej. Odpadnięcie przesłanki "pokrzywdzenia" oznacza, że wierzyciela nie ma przed czym "bronić".” Pogląd, że rzeczywista niewypłacalność dłużnika oceniana jest w chwili wyrokowania utrwalił się w orzecznictwie (por. też wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 280/00, z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 367/03 i z dnia 28 czerwca 2007 r., IV CSK 115/07). Prezentowane bywa również stanowisko, że istotna jest chwila wystąpienia z powództwem (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lipca 2003 r., II CKN 299/01), ale wydaje się nie uwzględniać zasady aktualności orzeczenia sądowego wyrażonej w art. 316 § 1 k.p.c. i Sąd Apelacyjny go nie podziela. Istnienie niewypłacalności warunkującej pokrzywdzenie wierzyciela w chwili zaskarżenia czynności jest konieczne o tyle, że usprawiedliwia wytoczenie powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2007 r., IV CSK 115/07). Powszechnie przyjmuje się natomiast, że nie ma znaczenia, czy dłużnik stał się niewypłacalny już w chwili dokonania czynności. Zatem chybione są przedmiotowe wnioski, które dotyczą sytuacji finansowej dłużników w latach 2007-2009 (k.261). Okoliczności jakie mogłyby ewentualnie zostać udowodnione za ich pomocą nie są istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Odnośnie dowodu z przesłuchania stron można jeszcze zauważyć, że skarżący, nadal reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, nie złożył wniosku w trybie art. 380 k.p.c., o rozpoznanie postanowienia oddalającego taki wniosek przez Sąd I instancji, na rozprawie w dniu 5 października 2018 r. (k.241). Zgodnie z powołanym przepisem, sąd drugiej instancji, na wniosek strony, rozpoznaje również te postanowienia sądu pierwszej instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, a miały wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. W apelacji taki wniosek nie został złożony, a w odniesieniu do pism składanych przez profesjonalnych pełnomocników nie ma podstaw do przypisania im treści w nich wprost niewyrażonych (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2009 r., IV CSK 270/09 oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z 21 marca 2013 r., II CZ 4/13, z 8 stycznia 2014 r., II UZ 63/13 i z 15 grudnia 2016 r., II CZ 125/16).

Jeśli chodzi o nowe wnioski dowodowe z dokumentów, to Sąd Apelacyjny uznał je za spóźnione, przy zastosowaniu art. 381 k.p.c. Wydaje się oczywiste, że okoliczności dotyczące istnienia wierzytelności ze względu na którą powód występuje ze skargą pauliańską, powinny być wykazywane w procesie w pierwszej kolejności. Jest to szczególnie istotne w przypadku, gdy wierzytelność nie została stwierdzona tytułem wykonawczym lub jakimkolwiek innym dokumentem urzędowym. W takiej sytuacji obowiązkiem powoda jest przede wszystkim wykazanie istnienia skonkretyzowanej wierzytelności oraz stanu całkowitej lub częściowej niewypłacalności dłużnika – jak to już wyjaśniono – utrzymującego się w chwili orzekania. W tej sprawie wszakże, o czym była już mowa, powód nie tylko nie dowodził okoliczności objętych dokumentami dołączonymi do wniosku, ale nawet nie skonkretyzował wierzytelności w treści roszczenia, a ponadto prezentował ją w niejednolity sposób. Także zatem ta okoliczność sprzeciwiała się uwzględnieniu spóźnionego wniosku dowodowego Nadto, powództwo i tak nie mogłoby być uwzględnione z uwagi na niewykazanie stanu pokrzywdzenia wierzyciela (w rozumieniu art. 527 § 2 k.c.) w chwili orzekania. Należy dodać, że dowodzenie tej okoliczności nie dotyczyło nawet chwili wystąpienia z roszczeniem. Przedstawiona argumentacja prowadzi do wniosku, że nowe dowody kwalifikują się wręcz jako powoływane jedynie dla zwłoki (art. 217 § 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.).

Jeśli chodzi o dokumenty wymienione w zarzucie oznaczonym jako II.1. a) i b), to Sąd Okręgowy ich nie pominął, lecz uwzględnił, konstruując podstawę faktyczną rozstrzygnięcia, a przede wszystkim dopuścił z nich dowód (k.241). Nie odmówił wiary żadnym dopuszczonym w sprawie dokumentom, a zatem nie mógł naruszyć art. 328 § 2 k.p.c. w sposób wskazany w ramach pierwszej postaci tego zarzutu. Druga postać zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. jest zasadna. Ostatni akapit na stronie 4 uzasadnienia (k.251) nie dotyczy tej sprawy. Ma rację skarżący, że zamieszczając go w motywach pisemnych wyroku Sąd naruszył art. 328 § 2 k.p.c. Jest to jednak uchybienie, które nie ma żadnego wpływu na wynik sprawy.

Z przedstawionych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Ewa Kaniok Bogdan Świerczakowski Elżbieta Wiatrzyk - Wojciechowska