Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Kaniok

Protokolant: Katarzyna Iwanicka

po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 2021 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa R. W. i Z. W.

przeciwko (...)

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 22 października 2020 r., sygn. akt II C 114/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) na rzecz R. W. i Z. W. kwotę 8100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Ewa Kaniok

Sygn. akt V ACa 373/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 22 października 2020 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym stwierdził, że umowa (...)o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z dnia 18 czerwca 2008 r. zawarta pomiędzy R. W. i Z. W. a (...) jest nieważna; w punkcie drugim zasądził od (...)na rzecz R. W. i Z. W. kwotę 65 181,91 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 25 czerwca 2020 r. do dnia zapłaty; w punkcie trzecim umorzył postępowanie w zakresie żądania zapłaty kwoty 61 781,52 zł; w punkcie czwartym oddalił powództwo w pozostałym zakresie; w punkcie piątym ustalił, iż powodowie przegrali proces w 14,71%, pozwany zaś w 85,29% i w zakresie w jakim strony przegrały proces obowiązane są ponieść koszty procesu, których szczegółowe wyliczenie pozostawił referendarzowi sądowemu.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że w dniu 18 czerwca 2008 r. powodowie podpisali z (...) (obecnie (...)) umowę nr (...)o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF na finansowanie kosztów budowy domu jednorodzinnego na działce gruntu nr (...) położonej w miejscowości R. oraz pokrycie opłat około kredytowych ((...). W umowie kwota kredytu wyrażona została w złotych polskich i wynosiła 507 500 zł (§ 1 ust. 2 umowy). Waluta CHF została wskazana jako waluta waloryzacji kredytu (§ 1 ust. 3 umowy). W § 1 ust. 3A umowy wskazano, że kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 15 maja 2008 r. według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) wynosi 249 398 CHF. Kwota niniejsza ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w niniejszym punkcie. Okres kredytowania w umowie ustalono na 240 miesięcy, tj. od 18 czerwca 2008r. do 10 lipca 2028 r., a spłata kredytu miała nastąpić w równych ratach kapitałowo – odsetkowych uiszczanych do ostatniego dnia każdego miesiąca (§ 1 ust. 4 - 6 umowy). Prowizja tytułem ubezpieczenia spłaty kredytu w(...)wynosiła 0,20% kwoty kredytu tj. 1 015 zł (§ 1 ust. 7A umowy). Zgodnie z § 5 umowy, wypłata kredytu miała nastąpić w złotych polskich w IV transzach. W umowie ustalono, że mBank udziela kredytobiorcy na jego wniosek kredytu hipotecznego przeznaczonego na cel wskazany w § 1 ust. 1 w kwocie określonej w § 1 ust. 2, waloryzowanego kursem kupna waluty CHF wg tabeli kursowej (...) Kwota kredytu wyrażona w CHF jest określona na podstawie kursu kupna waluty CHF z tabeli kursowej (...). z dnia i godziny uruchomienia kredytu/transzy kredytu (§ 7 ust. 1 umowy).

Na dzień wydania decyzji kredytowej oprocentowanie kredytu wynosiło 3,89 %. W umowie zastrzeżono, że w okresie ubezpieczenia kredytu w (...)oprocentowanie kredytu będzie zwiększone o 1,00 punkt procentowy. Po zakończeniu okresu ubezpieczenia obniżenie oprocentowania kredytu o 1,00 p.p. miało nastąpić od daty spłaty najbliższej raty (§ 1 ust. 8 umowy).

Prawne zabezpieczenie kredytu stanowiła hipoteka łączna kaucyjna do kwoty 761 250 zł (§ 3 ust. 1 umowy), przelew na rzecz (...) praw z umowy ubezpieczenia od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości obciążonej hipoteką do wysokości sumy ubezpieczenia ustalonej w umowie kredytowej, jednak nie więcej niż kwota zobowiązania wobec (...)z tytułu kredytu, ubezpieczenie niskiego wkładu własnego kredytu w (...) na 36- miesięczny okres ubezpieczenia i przelew na rzecz (...)praw z umowy ubezpieczenia na życie zawartej przez kredytobiorców na kwotę nie niższą niż 507 500 zł. Prawne zabezpieczenie kredytu na okres przejściowy do czasu przedłożenia w (...)odpisu księgi wieczystej nieruchomości potwierdzającego prawomocny wpis hipoteki (o której mowa w ust. 1 § 3 umowy) ustanowionej na rzecz (...) stanowiło ubezpieczenie spłaty kredytu w (...). i cesja wierzytelności na rzecz (...) z tytułu wniesionego wkładu budowlanego/przedpłat na poczet nabycia nieruchomości do czasu zakończenia inwestycji (§ 3 umowy).

W myśl § 10 umowy, kredyt oprocentowany był według zmiennej stopy procentowej. Wysokość zmiennej stopy procentowej w dniu wydania decyzji kredytowej ustalona została jako stawka bazowa LIBOR 3M z 28 marca 2008 r. powiększona o stałą w całym okresie kredytowania marżę (...) w wysokości 1,00%. Zmiana wysokości oprocentowania kredytu mogła nastąpić w przypadku zmiany stawki bazowej o co najmniej 0,10 p.p. w porównaniu do obowiązującej stawki bazowej. O każdej zmianie oprocentowania(...)miał powiadomić kredytobiorcę i poręczycieli za pośrednictwem (...) i sieci (...) poczty elektronicznej e-mail, a ponadto informacja o wysokości obowiązującego oprocentowania podawana miała być do wiadomości na stronach internetowych (...) (§ 10 ust. 1 – 5 umowy).

Na podstawie § 11 umowy kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kapitału kredytu wraz z odsetkami miesięcznie w ratach kapitałowo-odsetkowych w terminach i kwotach zawartych w harmonogramie spłat, stanowiącym załącznik nr 1 i integralną część umowy, doręczany kredytobiorcy listem poleconym w terminie 14 dni od daty uruchomienia kredytu. Harmonogram spłat sporządzany jest w CHF (§ 11 ust. 1 i 2 umowy).

W okresie wypłaty transz kredytu tj. do momentu uruchomienia ostatniej transzy kredytu, strony ustaliły karencję w spłacie kapitału, bez zawieszenia spłaty rat odsetkowych. Spłata rat kapitałowych rozpoczyna się po uruchomieniu wszystkich transz kredytu z tym, że pierwsza rata kapitału płatna jest w miesiącu następującym po miesiącu, w którym nastąpiło uruchomienie ostatniej transzy kredytu łącznie z ratą odsetkową (§ 11 ust. 4 umowy).

W § 11 ust. 5 umowy wskazano, że raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...)obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14.50.

W myśl § 13 ust. 1 umowy, kredytobiorca był uprawniony do dokonania wcześniejszej spłaty całości lub części kredytu. Zgodnie natomiast z § 13 ust. 6 umowy wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo – odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) obowiązującym w dniu i godzinie spłaty.

W § 26 umowy wskazano, że integralną część umowy kredytowej stanowi „Regulamin udzielania kredytów i pożyczek o dla osób fizycznych - (...)Kredytobiorca oświadczył, że przed zawarciem umowy Regulamin został mu doręczony oraz, że uznaje jego wiążący charakter.

W § 29 umowy kredytobiorca oświadczył, że został dokładnie zapoznany z warunkami udzielania kredytu złotowego waloryzowanego kursem waluty obcej, w tym w zakresie zasad dotyczących spłaty kredytu i w pełni je akceptuje. Kredytobiorca oświadczył też, że jest świadomy, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe, a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych, mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu. Ponadto, oświadczył, że został dokładnie zapoznany z kryteriami zmiany stóp procentowych kredytów obowiązującymi w (...)oraz zasadami modyfikacji oprocentowania kredytu i w pełni je akceptuje.

Zgodnie z § 1 ust. 4 Regulaminu kredyt hipoteczny waloryzowany udzielny jest w złotych polskich, przy jednoczesnym przeliczaniu na wybraną przez kredytodawcę walutę.

W myśl § 24 ust. 2 Regulaminu wysokość każdej raty odsetkowej lub kapitałowo – odsetkowej kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem waluty obcej określona jest w tej walucie, natomiast jej spłata dokonywana jest w złotych po uprzednim jej przeliczeniu wg kursu sprzedaży danej waluty obcej, określonym w tabeli kursowej(...) na dzień spłaty.

§ 24 ust. 3 Regulaminu stanowił, że wysokość rat odsetkowych i kapitałowo – odsetkowych kredytu hipotecznego waloryzowanego wyrażona w złotych, ulega comiesięcznej modyfikacji w zależności od kursu sprzedaży waluty obcej, według tabeli kursowej (...)na dzień spłaty.

Zgodnie z § 27 ust 2 Regulaminu wcześniejsza spłata kredytu hipotecznego lub raty kapitałowo – odsetkowej kredytu hipotecznego waloryzowanego, a także spłata przekraczająca wysokość raty kredytu hipotecznego waloryzowanego przeliczana jest po kursie sprzedaży danej waluty obcej na dzień spłaty.

Powodowie zawarli przedmiotową umowę z przeznaczeniem na sfinansowanie kosztów budowy domu jednorodzinnego oraz opłat około kredytowych, co nie było w żaden sposób związane z działalnością gospodarczą lub zawodową powodów. Umowa została zawarta z wykorzystaniem wzorca umownego przedłożonego przez bank, którego zapisy nie zostały zmienione w wyniku negocjacji w zakresie kwestionowanym przez strony w niniejszym postępowaniu. Powodowie przeczytali umowę przed jej podpisaniem. Zawarcie umowy nr (...)poprzedzone zostało złożeniem przez powodów wniosku kredytowego w dniu 24 kwietnia 2008 r. We wniosku została wskazana kwota kredytu tj. 507 500 zł z okresem kredytowania na 252 miesięcy i równymi ratami kapitałowo-odsetkowymi. Jako waluta kredytu została wskazana waluta CHF. Powodowie mieli możliwość wyboru waluty: PLN, CHF, USD, EUR i GBP (wniosek kredytowy k. 252-256). Wniosek kredytowy wypełniony został przez doradcę, a powodowie złożyli na nim podpisy. Wraz z wnioskiem kredytowym Z. W. i R. W. złożyli „oświadczenie dla kredytów i pożyczek hipotecznych” w których oświadczyli, że: przedstawiciel (...) przedstawił im w pierwszej kolejności ofertę kredytu/pożyczki hipotecznej w polskim złotym. Po zapoznaniu się z tą ofertą zdecydowali, iż dokonują wyboru oferty kredytu/pożyczki hipotecznej denominowanej w walucie obcej mając pełną świadomość ryzyka związanego z tym produktem, a w szczególności tego, że niekorzystna zmiana kursu waluty spowoduje wzrost comiesięcznych rat spłaty kredytu/pożyczki hipotecznej oraz wzrost całego zadłużenia. Ponadto, zostali poinformowani przez pracownika (...)o jednoczesnym ponoszeniu ryzyka zmiany stopy procentowej polegającym na tym, że w wyniku niekorzystnej zmiany stopy procentowej może ulec zwiększeniu comiesięczna spłata raty kredytu/pożyczki oraz wartość całego zaciągniętego zobowiązania. Są świadomi ponoszenia obu rodzajów ryzyka związanych z wybranym produktem kredytowym. Przedstawiciel (...)poinformował mnie również o kosztach obsługi kredytu w wypadku niekorzystnej zmiany kursu walutowego oraz zmiany stopy procentowej, tj. o możliwości wzrostu raty kapitałowo-odsetkowej. Informacje te zostały przedstawione w postaci symulacji wysokości rat kredytu.

Pozwany bank w dniu 16 maja 2008 r. wydał pozytywną decyzję kredytową nr (...)na kwotę 507 500 zł waloryzowaną kursem CHF z okresem kredytowania 240 miesięcy. Kredyt z umowy nr (...) uruchomiony został w czterech transzach: I w dniu 3 lipca 2008 r. w kwocie 372 500 zł, II w dniu 2 września 2008 r. w kwocie 80 300,01 zł, III w dniu 16 października 2008 r. w kwocie 20 900,01 zł, IV w dniu 18 grudnia 2008r. w kwocie 33 800 zł.

R. W. i Z. W. raty kredytu spłacają w złotych polskich. W okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 10 stycznia 2017 r. bank pobrał od kredytobiorców łącznie kwotę 402 783,86 złotych. Po dacie 10 stycznia 2017 r. bank pobrał od kredytobiorców łącznie kwotę 169 898,05 złotych.

Pismem z dnia 3 lutego 2017 r. powodowie wezwali pozwany bank do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w łącznej wysokości na dzień pisma 163 964,03 zł. Kwota ta zdaniem powodów stanowiła równicę pomiędzy wysokością rat kapitałowo-odsetkowych pobranych przez bank z tytułu ww. kredytu od powodów z uwzględnieniem zapisów klauzuli waloryzacyjnej zawartej w treści umowy(uznanej za abuzywną w sprawie o sygn. akt XXVII AmC 1531/09) a sumą rat należnych bankowi wyliczonych bez mechanizmu waloryzacji. W piśmie tym powodowie zażądali także, aby pozwany ustalił z nimi harmonogram spłaty rat kredytu na przyszłość z uwzględnieniem, że zawarte w umowie kredytu klauzule waloryzacyjne są abuzywne.

Pismem z dnia 26 maja 2020 r. powodowie złożyli pozwanemu oświadczenie o nieważności umowy oraz o potrąceniu, w którym oświadczyli, iż nie wyrażają zgody na uznanie za obowiązujący zapis umowy odnoszący się do klauzul indeksacyjnych jak i na zastąpienie tych klauzul innymi przepisami dyspozytywnymi. Ponadto, wskazali pozwanemu, iż umowa (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowana kursem CHF” z dnia 18 czerwca 2008r. jest nieważna i zażądali w oparciu o art. art. 410 § 2 k.c. zwrotu wpłaconej do banku w wykonaniu nieważnej umowy kwoty 572 681,91 zł. Nadto, powodowie oświadczyli, iż w wykonaniu nieważnej umowy pozyskali od banku świadczenie wzajemne w wysokości 507 500 złotych oraz, że w/w kwotę potrącają z należnego im świadczenia, które na dzień składania oświadczenia wynosi 572 681,91 złotych plus odsetki ustawowe objęte powództwem w wysokości 37 500,60 złotych, co daje łącznie kwotę 610 182,51 złotych.

W dniu 22 listopada 2013 roku Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie zarejestrował zmiany Statutu Banku wynikające z Uchwały nr (...) (...) Banku S.A. z 11 kwietnia 2013 roku, w wyniku czego doszło do zmiany firmy (...) na (...)

Powodowie pozostawali w przekonaniu, że produkt, który bank im oferuje jest produktem bezpiecznym. Powódka przyznała, iż nie zdawała sobie sprawy z ryzyka, jakie wiązało się ze zmianą kursu CHF, nadto pracownik banku zapewniał ją o stabilności waluty, co r Sąd uznał za wiarygodne.

W świetle wyjaśnień złożonych przez powódkę, Sąd uznał twierdzenia świadka o możliwości negocjowania przez kredytobiorcę wszystkich zapisów umowy za gołosłowne i niewiarygodne – świadek myli bowiem samą możliwość złożenia przez klienta banku wniosku o negocjacje od faktycznej i rzeczywistej możliwości uwzględnienia przez bank wniosku w tym zakresie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy podał, że powództwo było zasadne w zakresie żądania ustalenia, że umowa nr (...)o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF z 18 czerwca 2008 r. jest nieważna.

W ocenie Sądu powodom przysługuje interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy. Pozytywne rozstrzygnięcie pozwoli uniknąć ewentualnych sporów w przyszłości w zakresie wysokości świadczenia pieniężnego należnego bankowi. Umowa z 18 czerwca 2008r. nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem CHF została zawarta na okres 240 miesięcy i strony są nadal związane powyższą umową. Wyrok w sprawie o świadczenie za wcześniejszy okres nie usunie niepewności w zakresie wszystkich skutków prawnych mogących wyniknąć z tego stosunku w przyszłości. Orzeczenie stwierdzające nieważność umowy niweczy skutki takiej umowy ex tunc. Z uwagi zaś na związanie zarówno stron, jak i innych sądów jego treścią, jako swoisty prejudykat, ma istotne znaczenie dla dalszych czynności stron w związku ze spłacaniem kredytu. Interes prawny powodów w żądaniu ustalenia nieważności umowy w tym kontekście jest oczywisty, bowiem bez takiego rozstrzygnięcia na przyszłość o zasadach rozliczenia kredytu, nie istnieje możliwość definitywnego zakończenia sporu. Uznanie braku interesu powodów skutkowałoby w istocie tym, że dopiero po spłaceniu kolejnych rat kredytu powodowie musieliby występować z kolejnymi żądaniami zwrotu nadpłaty. Nie istniałby bowiem mechanizm do przeliczania rat kredytu na bieżąco w sposób odmienny niż reguluje to umowa. Rozstrzygnięcie roszczenia o ustalenie nieważności umowy zniesie stan niepewności strony powodowej w zakresie wysokości rat i sposobu ich rozliczania.

Sąd podkreślił, że wystąpienie przez powodów z powództwem o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu nieważnej umowy nie będzie wystarczające i nie ureguluje definitywne wzajemnych relacji pomiędzy stronami. Zapatrywania prawne sądu dotyczące nieważności umowy, wskazane wyłącznie w uzasadnieniu wyroku nie będą wiążące dla sądów i organów państwowych. Wyrok ustalający w sposób ostateczny rozstrzygnie stosunki prawne miedzy stronami na gruncie przedmiotowej umowy.

O nieważności czynności prawnej decyduje jej treść lub cel. Przepis art. 58 k.c. dotyczy tylko zgodności z ustawą i zasadami współżycia społecznego treści oraz celu czynności prawnej. Oceniając ważność czynności prawnej nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi jej wykonania. O ważności umowy orzeka się oceniając jej treść i cel z daty zawarcia umowy, a nie sposób jej faktycznego wykonania.

Stosownie do art. 353 ¹ kc, strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Sąd stwierdził, iż strony nie umówiły się co do głównych świadczeń umowy. Brak określenia w umowie głównych świadczeń umowy, zdaniem Sądu, prowadzi do stwierdzenia, że umowa jest w całości nieważna. Zarówno indeksacja, jak i odesłanie do tabel kursowych stanowią przedmiot główny umowy, przy czym nie zostały sformułowane jednoznacznie (brak wskazania zasad ustalania kursów, brak rzetelnej informacji o ryzyku walutowym przy jednoczesnym wykreowaniu poprzez indeksację takiego ryzyka oraz rodzaje kursów prowadzące do dalszych niejednoznaczności). Usunięcie waloryzacji, która określa główny przedmiot umowy kredytu indeksowanego ze stawką Libor jest równoznaczne z usunięciem istotnego postanowienia umowy.

W okolicznościach niniejszej sprawy strony uzgodniły kwotę kredytu i wpisały ją do umowy. Nie doszło natomiast do uzgodnienia wysokości świadczenia kredytobiorców. Brak określenia tego świadczenia wynikał z pozostawienia bankowi swobody w określaniu kursów waluty, do której kredyt był indeksowany i nieokreśleniu wysokości części kapitałowej w poszczególnych ratach, co uniemożliwiało wyliczenie wysokości każdej z rat. Jak wprost wynika z przedmiotowej umowy, świadczenie kredytobiorcy miało zostać określone co do wysokości przez bank po jej zawarciu, a następnie przekazane do wiadomości kredytobiorcy.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, kredytobiorca w chwili podpisania umowy powinien wiedzieć jaka jest kwota jego kredytu. Tymczasem poprzez jednostronne określanie kursu CHF przez pozwany bank, powodowie dowiedzieli się o wysokości swojego zobowiązania przy jego wypłacie, po zastosowaniu jednostronnie ustalonego przez pozwanego kursu CHF.

Zobowiązanie powodów ustalane było w walucie CHF, która w okresie spłaty kredytu była podstawą określania wysokości kapitału pozostałego do spłaty oraz odsetek. Oznacza to, że nie tylko wysokość kapitału kredytu była jednostronnie ustalona przez pozwanego, lecz w każdym okresie trwania kredytu (...) S.A. naliczał dodatkowo odsetki od kapitału powstałego w wyniku zastosowania dowolnie ustalonego kursu CHF.

Sąd I instancji mając na uwadze treść art. 353 § 1 k.c. oraz art. 353 ¹ k.c., podał, że nie jest dopuszczalne, aby postanowienia umowne dawały jednej ze stron uprawnienie do kształtowania według swojej woli zakresu obowiązków drugiej strony. Byłoby to sprzeczne z naturą umowy.

Sąd wskazał również na sprzeczność przedmiotowej umowy z art 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu z dnia jej zawarcia, który jest przepisem bezwzględnie obowiązującym, a więc jego naruszenie powinno także skutkować stwierdzeniem nieważności umowy.

Przedmiotem kredytu, musi być określona kwota pieniężna. Co za tym idzie, kredytobiorca obowiązany jest do zwrotu ściśle określonej kwoty środków pieniężnych, którą oznacza kwota kapitału udostępnionego i wykorzystanego przez kredytobiorcę. Umowa kredytu ma charakter odpłatny z uwagi na obciążenie kredytobiorcy obowiązkiem zapłacenia kredytodawcy odsetek i prowizji, które stanowią wynagrodzenie za korzystanie ze środków pieniężnych udostępnionych przez bank i konsensualny, gdyż wymaga uzgodnienia jej treści przez strony.

Sąd ocenił, że w świetle wyżej wskazanej normy bank mógł czerpać zysk z umowy kredytu wyłącznie w postaci odsetek oraz prowizji. Natomiast bank w umowie zastrzegł na swoją rzecz dodatkowy zysk w postaci marży na kursie, który uzyskiwał poprzez dokonywanie przeliczeń waluty w oparciu o dowolnie ustalany przez siebie kurs waluty.

W umowie określona została wyłącznie kwota uruchomienia kredytu, tj. zobowiązanie banku do wypłaty, wyrażona w PLN. W umowie nie zostały natomiast określone świadczenia powodów, tj. wysokość salda kredytu, sposób jego wyliczenia oraz zasady, w oparciu o które miało być określone zobowiązanie powodów w postaci spłaty rat. W konsekwencji powodowie według stanu na dzień zawarcia umowy w żaden sposób nie byli w stanie określić wysokości swojego zadłużenia (salda kredytu) i to nawet przy założeniu, że zarówno oprocentowanie jak i kurs średni NBP waluty CHF były niezmienne przez cały okres trwania umowy. Postanowienia spornej umowy dawały pozwanemu dowolność kształtowania wysokości zobowiązania powodów.

W ocenie Sądu, w przypadku określenia wysokości świadczenia w wyniku waloryzacji należy przyjąć, że miernik wartości służący tejże waloryzacji (indeksacji), powinien być określany w sposób precyzyjny. To znaczy taki, aby możliwe było jego obiektywne oznaczenie. W przeciwnym razie nie zostanie spełniony wymóg oznaczoności świadczenia. Pozostawienie jednej ze stron możliwości swobodnego kształtowania wskaźnika waloryzacji skutkowałoby brakiem określenia wysokości świadczenia, a zatem brakiem uzgodnienia tego elementu umowy.

Strony nie określiły w umowie wzajemnych głównych świadczeń stron, a taka sytuacja jest sprzeczna z naturą stosunku umowy, której istotą jest uzgodnienie jej postanowień przez strony (art. 353 ¹ k.c.). Konstrukcja przyjęta przez bank we wzorcu umownym jedynie stwarzała pozory uzgodnienia z powodami istotnych warunków umowy. Bank nie posiadał żadnego sprecyzowanego mechanizmu ustalania marży doliczanej do kursu bazowego. W umowie nie zostały ponadto określone zasady spłaty kredytu. Umowa nie precyzowała bowiem w jaki sposób bank będzie ustalał kursy w tabelach, które miały mieć zastosowanie do dokonywanych przez powodów spłat w walucie PLN. Kursy te w świetle umowy mogły być ustalane przez pozwanego w sposób dowolny.

Przyjmując zatem, że klauzula waloryzacyjna określała główne świadczenia stron sąd uznał, że przedmiotowa umowa nie została nigdy skutecznie zawarta.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że w przedmiotowej umowie wysokość rat zależała nie tylko od wysokości oprocentowania, ale i była zależna od kursu przyjętego przez pozwanego do przeliczenia spłat dokonywanych przez powodów, a więc była zależna od zastosowanego przez bank tzw. spreadu. Spread ten w istocie powiększał wysokość oprocentowania.

Zdaniem Sądu, sprzeczność treści takiej umowy wynika z art. 353 ¹ k.c. i art. 69 ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe, a w konsekwencji w świetle art. 58 § 1 k.c. umowa ta jest nieważna (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r., sygn. akt III CSK 206/10, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2014 r., sygn. akt IV CSK 585/13). Sąd Najwyższy wskazał, że warunkiem powstania ważnego zobowiązania, którego treścią jest obowiązek spełnienia świadczenia przez dłużnika na rzecz wierzyciela, jest dokładne określenie treści tego świadczenia albo przesłanek pozwalających na jego dokładne określenie.

Strona powodowa podniosła, że nie wiedziała jakie kwoty w złotówkach będzie musiała spłacić, zależało to bowiem od jednostronnej decyzji banku.

Pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania wysokości salda kredytu, jak również wysokości rat kredytu. Prawo banku do ustalania kursu waluty w świetle umowy nie doznawało żadnych formalnych ograniczeń. Pozwany zapewnił sobie możliwość uzyskania znaczących korzyści finansowych stanowiących dla powodów dodatkowe koszty kredytu, których oszacowanie nie było możliwe. Czynniki obiektywne, a zatem sprawdzalne z punktu widzenia konsumenta, jak w szczególności wysokość rynkowych kursów wymiany franka szwajcarskiego, tylko częściowo wpływają na ostateczny koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, skoro kurs kupna lub sprzedaży waluty obcej określony w tabeli kursowej banku zawiera marżę kupna lub marżę sprzedaży, która to wartość jest zależna wyłącznie od woli banku. Niewątpliwie zatem regulacja ta narusza dobre obyczaje, które nakazują, aby ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem umowy były możliwe do przewidzenia.

Powodowie zawierając przedmiotową umowę działali jako konsumenci. Wysokość świadczenia określona została w ten sposób, że kwotę kredytu przeliczano najpierw ze złotych polskich na franki szwajcarskie, po kursie wskazanym przez bank (uzyskując równowartość kredytu w walucie obcej), a następnie, bezpośrednio przy określaniu każdej kolejnej raty, przeliczano wskazywane przez bank kwoty franków szwajcarskich na złotówki znów po kursach ustalanych przez bank na podstawie jego tabel, przy czym pierwsza z tych operacji odbyła się w oparciu o kurs kupna, a pozostałe dotyczące spłat rat po kursie sprzedaży. Co istotne, kurs kupna był niższy od kursu sprzedaży, a co za tym idzie, bank dokonując dwukrotnego przeliczenia kwoty zobowiązań (najpierw w momencie ich wypłaty po niższym kursie, a następnie w momencie ich spłaty po kursie wyższym) uzyskuje nadwyżki (tzw. spread), a więc dodatkowe wynagrodzenie, wysokości którego w momencie zawierania umowy kredytu, konsument nie jest w stanie w żaden sposób oszacować.

Zawierając umowę powodowie nie mogli określić potencjalnego ryzyka z tym związanego i oszacować całkowitych kosztów związanych z kredytem. Bank nie ponosił żadnego ryzyka, gdyż w każdej sytuacji ewentualne ryzyku kursowe mógł zniwelować poprzez dowolne ustalenie kursu w tabeli bankowej. Powyższe skutkuje naruszeniem zasady ekwiwalentności wzajemnych świadczeń powodów oraz banku. Pozwany w całości bowiem przeniósł na powodów ryzyko kursowe, zabezpieczając w ten sposób wyłącznie swoje interesy, bez przyznania w zamian jakichkolwiek korzyści na rzecz powodów oraz możliwości kontrolowania przez nich działań podejmowanych przez bank w przedmiotowym zakresie. Z umowy nie wynikało, aby kurs waluty wpisywany do tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu przeliczania całej kwoty kredytu na CHF, a następnie w dniu spłaty każdej kolejnej raty musiał przybrać wartość rynkową albo jakąkolwiek wartość możliwą do ustalenia i przewidzenia przez drugą stronę umowy. Umowa, w tym Regulamin, nie przewidywały żadnych kryteriów, wedle których miałby być ustalony kurs z tabeli. Rynkowość odnosi się do sposobu wykonywania umowy, a nie ukształtowania praw i obowiązków kredytobiorcy na etapie zawierania umowy.

Zdaniem Sądu świadomość stron nie ma znaczenia dla oceny ważności umowy w kontekście jej zgodności/niezgodności z prawem, gdyż niezależnie od jej istnienia nieważna umowa nie staje się ważna. Nie ma zatem znaczenia czy powodowie i pozwany rozumieli mechanizm indeksacji i zmiany wartości kapitału oraz rat na skutek zmiany kursu waluty.

Brak możliwości określenia ścisłej wysokości części kapitałowej każdej raty przesądzał o niemożności precyzyjnego określenia części odsetkowej. Odsetki bowiem powinny być naliczane od aktualnego salda zadłużenia, co wymaga wiedzy na temat wysokości salda zadłużenia po spłacie każdej kolejnej raty. Nie można w sposób rzetelny policzyć wysokości odsetek nie wiedząc, w jakich częściach w każdej racie ma dojść do spłaty kapitału.

Sąd zwrócił przy tym uwagę na fakt, iż sama umowa wskazuje na to, że w istocie ustalenie wysokości rat zostało pozostawione kredytodawcy, o czym świadczy zapis § 11 ust. 2 umowy, w myśl którego po uruchomieniu kredytu bank wysyła kredytobiorcy harmonogram spłat kredytu w CHF. Bez uznaniowego ustalenia wysokości części kapitałowej pierwszej raty trudno w świetle umowy wskazać, w jaki sposób wyliczyć część kapitałową i odsetkową każdej raty.

Polski porządek prawny dopuszcza możliwość zawierania umów o kredyt w walucie polskiej indeksowany do waluty obcej. Stanowi o tym wprost art. 69 ust. 2 pkt 4a i art. 69 ust. 3 ustawy Prawo bankowe. O tym, że umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 353 kc w zw. z art. 69 Prawa bankowego) wypowiedział się również Sąd Najwyższy w wyroku z 22 stycznia 2016 r. (sygn. akt I CSK 1049/14, Legalis 1450586). Jednak okoliczność, że polski system prawny dopuszcza zawieranie umów o kredyt denominowany lub indeksowany nie wyczerpuje, zdaniem Sądu problematyki zgodności z prawem każdej umowy o kredyt indeksowany. Klauzule waloryzacyjne opisujące mechanizm indeksacji stosowane w umowie kredytowej powinny być przedmiotem badania pod kątem ich zgodności z art. 358 ¹§2 k.c. oraz pod kątem tego, czy mogą być uznane za rażąco naruszające interesy konsumentów i sprzeczne z dobrymi obyczajami (na podstawie 385 ¹ §1 k.c.).

Sąd ocenił, że całkowicie bezprzedmiotowa z punktu widzenia rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest możliwość podpisania przez powodów aneksu umożliwiającego spłatę kredytów w walucie CHF, bowiem w przedmiotowej umowie saldo kredytu nigdy nie było i nie może być wyrażone w walucie obcej. Aneks umożliwiający spłatę kredytu w walucie CHF wywołałby zamierzony skutek tylko w sytuacji gdyby saldo kredytu zostało wyrażone w walucie CHF.

Resumując, Sąd Okręgowy uznał, że umowa nr (...) zawarta przez powodów z pozwanym bankiem 18 czerwca 2008 r. jest nieważna – zgodnie z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 pkt 2 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 353 ^{( 1)} k.c. z uwagi na to, że brak było określenia wysokości świadczenia poprzez nieokreślenie kwot rat, w których miał być spłacany kredyt oraz nieokreślenie obiektywnego i jednolitego sposobu ich ustalenia. Wobec nieokreślenia kwoty kredytu, nie było możliwe określenie wysokości zobowiązania powodów.

Nieważność umowy o kredyt zawartej przez strony skutkowała uznaniem za uzasadnione co do zasady żądania głównego powodów.

Zdaniem Sądu I instancji roszczenie o zapłatę rozpoznać należało na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Sąd przytoczył i wyjaśnił treść art. 405 k.c. oraz art. 410 § 1 i 2 k.c.

Skutkiem stwierdzenia nieważności umowy kredytu w całości jest uznanie, że spełnione przez obie strony świadczenia nie miały oparcia w łączącej strony umowie.

W ocenie Sądu powyższe nie oznacza jednak, że świadczenia powodów były w całości nienależne. O świadczeniu nienależnym może być mowa jedynie w sytuacji gdy spełniane jest bez ważnej i skutecznej podstawy prawnej. Tymczasem powodowie spełniali świadczenie polegające na zwrocie pozwanemu środków, które wcześniej od niego otrzymali.

Świadczenie powodów choć nie miało oparcia w wiążącej strony umowie (gdyż ta była nieważna), to jednak nie było świadczeniem nienależnym, gdyż miało inną podstawę prawną do momentu, w którym nie przekroczyłoby swoją wysokością kwot, które powodowie otrzymali od pozwanego. Powodowie wykazali, iż uiścili na rzez pozwanego kwotę 572 681,91 zł, zatem po odjęciu kwoty kredytu 507 500 zł, świadczeniem nienależnym była kwota 65 181,91 zł.

Sąd Okręgowy podkreślił, że uwzględnienie żądania zwrotu świadczeń spełnionych w złotych polskich nie mogłoby nastąpić nawet przy przyjęciu tezy o całkowitej odrębności i samodzielności wzajemnych roszczeń stron nieważnej umowy o zwrot spełnionych przez każdą z nich świadczeń. O ile uzasadnienie dla takiej odrębności istnieje w przypadku konieczności zwrotu wzajemnych świadczeń różnego rodzaju (chociażby ze względu na potencjalną niemożliwość jednego ze świadczeń), to nie wydaje się istnieć w sytuacji, w której świadczenia obu stron miały charakter pieniężny, a co więcej – były ukształtowane w nieważnej umowie jako odpowiadające sobie świadczenie określonej kwoty i jej późniejszy zwrot.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy zasądził na rzecz powodów kwotę 65 181,91 zł wpłaconą przez nich pozwanemu na poczet rat związanych z kredytem. Dopiero w piśmie z dnia 26 maja 2020 r. powodowie zmieni podstawę prawną dochodzonego roszczenia powołując się na nieważność umowy, dlatego brak było podstaw zasądzenia na rzecz powodów odsetek ustawowych za opóźnienie od 11 lutego 2017 r. – bowiem roszczenie wywodzone w pozwie było z innej podstawy prawnej, niż ta wskazana w piśmie modyfikującym powództwo i uwzględniona przez sąd. Z tych samych względów Sad nie uwzględnił kwoty 37 500,60 zł dochodzonej przez powodów tytułem odsetek od roszczenia zgłoszonego w pozwie.

Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zgodnie z regulacją art. 455 k.c., jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Roszczenie zapłaty w związku z nieważnością umowy zostało zgłoszone w piśmie z 26 maja 2020 r., które pozwanemu zostało doręczone 24 czerwca 2020r. Zatem od dnia następnego po doręczeniu pisma modyfikującego powództwo pozwanemu, pozostawał on w zwłoce ze spełnieniem roszczenia. Co prawda powodowie zwrócili się do pozwanego na piśmie z żądaniem zwrotu wszystkich rat, jednak brak jest dowodu na to w jakiej dacie pismo to zostało pozwanemu doręczone.

Powodowie cofnęli powództwo co do kwoty 61 781,52 zł bez zrzeczenia się roszczenia, jednak pozwany nie sprzeciwił się temu, więc sąd umorzył postępowanie w tym zakresie – zgodnie z art. 203 § 1 , 3 i 4 k.p.c.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w części, w jakiej stwierdza, że Umowa nr (...)z dnia 18 czerwca 2008 roku jest nieważna oraz zasądza od Pozwanego kwotę 65.181,91 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie oraz kosztami procesu, tj. w części wskazanej w punktach I, II oraz V, zarzucając:

1.  naruszenie przepisów postępowania tj.:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodów, pozbawionej wszechstronnego i obiektywnego rozważenia całości materiału dowodowego i wyciągnięcie bezpodstawnych i niezgodnych z rzeczywistym stanem faktycznym wniosków leżących u podstaw wyroku, w szczególności przez:

i.  bezpodstawne przyjęcie, że strony nie określiły w umowie wzajemnych głównych świadczeń stron, podczas gdy, postanowienia umowy dotyczące kursów wykorzystywanych do przeliczeń nie regulowały głównych świadczeń umowy, ale miały charakter poboczny, a ponadto strony umówiły się co do tych świadczeń, co wprost wynika z treści umowy, zarówno w zakresie ryzyka (§ 29 Umowy) i rodzajów kursów (expressis verbis wpisane do § 1 ust. 3a i § 11 ust. 5 umowy kurs kupna i kurs sprzedaży), a także w zakresie zasad ustalania kursów (odesłanie do Tabeli Kursów Walut Obcych, publikowanej przez Bank, która z definicji musi zawierać kursy na poziomie rynkowym). Przepisy powszechnie obowiązującego prawa, w szczególności k.c., dopuszczają możliwość zawarcia umowy, w której nie jest jeszcze wskazana ostateczna wysokość świadczenia, a jedynie podstawy do jej ustalenia, a strony niniejszego sporu ustaliły jednoznacznie zasady określenia salda udzielonego kredytu oraz spłaty poszczególnych rat kredytu;

ii.  bezpodstawne i wewnętrznie sprzeczne przyjęcie, że pozwany uzyskiwał dodatkowy zysk poprzez dokonywanie przeliczeń waluty w oparciu o dowolnie ustalany przez siebie kurs waluty. Wykazana przez pozwanego okoliczność braku dowolności Banku w zakresie publikowania kursów walut, stanowi dowód przemawiający za tezą, że Bank nie mógł ustalać świadczeń powoda w sposób dowolny;

(...).  bezpodstawne pominięcie, że powód przyznał, że zdawał sobie sprawę z ryzyka, jakie wiązało się ze zmianą kursu CHF, a także, że miał świadomość ryzyka kursowego;

iv.  bezpodstawne przyjęcie, że „Umowa została zawarta z wykorzystaniem wzorca umownego przedłożonego przez bank, którego zapisy nie zostały zmienione w wyniku negocjacji w zakresie kwestionowanym przez strony podczas gdy:

-

możliwe było zawarcie umowy bez spornych postanowień, powód miał zdolność kredytową dla zaciągnięcia zobowiązania w PLN (tj. bez klauzul waloryzacyjnych) i zaproponowano mu taką umowę;

-

strony indywidualnie uzgodniły treść harmonogramu spłat, stanowiącego załącznik do umowy, w którym wskazana była wysokość kwoty kredytu oraz wartość rat wyrażona w walucie CHF - rzeczywisty wpływ powoda wyrażał się w szczególności w wyborze dnia uruchomienia kredytu, co było równoznaczne z wyborem kursu zastosowanego do przeliczeń (por. § 8 ust. 8 w zw. § 1 ust. 6 Umowy),

co miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do bezpodstawnego wniosku, że sporne klauzule nie były indywidualnie uzgodnione oraz sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interes powoda, w konsekwencji były abuzywne, a między innymi w oparciu o zarzut abuzywności Sąd stwierdził nieważność umowy (jedna z podstaw), względnie że umowa jest nieważna jako sprzeczna z ustawą (druga z podstaw);

b)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie sprzecznej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, dowolnej, a nie swobodnej oceny dowodu w postaci uzupełniającej opinii biegłego z 4 listopada 2019 roku, z której wynika, że gdyby kwota kredytu udzielonego na podstawie umowy oraz raty byłyby przeliczane według kursu średniego NBP na dzień płatności każdej z rat, to kwota nadpłaty byłaby nieznaczna, fakt ten wprost wskazuje, że Bank nie ustalał kursów dowolnie, kursy Banku były kursami rynkowymi i nie doszło do pokrzywdzenia Powoda, tym bardziej w sposób rażący, co miało wpływ na rozstrzygnięcie, ponieważ skutkowało uznaniem przez Sąd, że sporne postanowienia mają charakter abuzywny i nie wiążą stron, wskutek czego Sąd stwierdził nieważność umowy;

c)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z 271 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę zeznań świadka M. D., złożonych na rozprawie w dniu 4 stycznia 2018 roku oraz założenie, że zeznania te są nieprzydatne oraz bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, podczas gdy, jak przekonująco wyjaśnił świadek M. D., opisany przez niego proces zawierania umowy obejmował obowiązkowe elementy (m.in. przekazanie informacji o ryzyku, przedstawienie oferty kredytu złotowego), których spełnianie Bank weryfikował, kontrolując swoich pracowników, który to proces świadek szczegółowo opisał, a powód nie wykazał, że w jego przypadku miały miejsce jakiekolwiek odstępstwa od tej procedury, w szczególności nie może być uznany za wiarygodny w tym zakresie wyłącznie dowód z zeznań powoda, jak również świadek M. D. został powołany na szereg innych tez, nie dotyczących obsługi Klientów (obliczanie kursów w Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku, finansowanie kredytów i koszty ponoszone przez Bank z tego tytułu), co miało wpływ na rozstrzygnięcie ponieważ doprowadziło Sąd I instancji do przekonania o abuzywności spornych postanowień, a między innymi w oparciu o zarzut abuzywności Sąd stwierdził nieważność umowy i zasądził zwrot rzekomo nienależnych świadczeń na rzecz Powoda, jak również doprowadziło Sąd do niezasadnego twierdzenia, że postanowienia umowy dawały pozwanemu dowolność kształtowania wysokości zobowiązania powoda wobec banku z tytułu zaciągniętego kredytu i wyłącznie od jego woli zależała wysokość tych świadczeń, wskutek czego Sąd stwierdził nieważność umowy jako sprzecznej z ustawą;

d)  naruszenie art. 299 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., poprzez oparcie ustaleń faktycznych na zeznaniach powoda w zakresie, w jakim były one niewiarygodne i sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego oraz były sprzeczne z treścią zeznań świadka- M. D. uraz dokumentacji kredytowej i innymi dokumentami zgromadzonymi w sprawie, podczas gdy powód w trakcie zeznań dokładnie wskazał, że: „Każdy inteligentny człowiek liczy się z ryzykiem kursowym, ale nie tak dużym. Zdawałam sobie sprawę, że zmiana kursu wpłynie na zmianę zobowiązania, ale nie w takim stopniu" (vide zeznania Powódki R. W., protokół z rozprawy z dnia 7 marca 2019 roku, 00:17:21), co bezpośrednio świadczy o świadomości strony powodowej o waloryzacji zawartej w umowie - zarówno w zakresie korzyści z niej płynących i ewentualnych ryzyk oraz wskazuje, że sednem sprawy jest fakt, że powodowi przestał odpowiadać aktualny kurs CHF, co doprowadziło Sąd I instancji do nieprawidłowych ustaleń faktycznych o abuzywności spornych postanowień oraz nieważności Umowy;

e)  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ § 1 pkt 1 k.p.c., poprzez nie odniesienie się w uzasadnieniu do szeregu dowodów, bez konkretnego uzasadnienia i wyjaśnienia dlaczego w ocenie Sądu I instancji argumenty wynikające z tych dowodów nie zostały wzięte pod uwagę przy orzekaniu, co w szczególności dotyczy, Pism Okólnych zmieniających Regulamin, Raportu UOKiK dotyczącego spreadów, Raportów Komisji Nadzoru Finansowego, Pisma Banku do Prezesa UOKiK, mimo iż mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, ponieważ dowodzą, że Bank nie mógł dowolnie kształtować publikowanych kursów CHF/PLN oraz nie doszło do spełnienia przesłanki braku zgodności z dobrymi obyczajami, a także nie doszło do spełnienia przesłanki rażącego naruszenia interesu konsumenta;

f)  naruszenie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez pominięcie na rozprawie w dniu 22 października 2020 roku wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego na tezy wskazane w pkt 3 petitum pisma procesowego pozwanego z dnia 13 grudnia 2019 roku, pomimo że uzupełnienie opinii biegłego o wyliczenia rat kredytu powoda w oparciu o kurs średni CHF/PLN Narodowego Banku Polskiego pozwoliłoby bezsprzecznie wykazać brak dowolności Banku w ustalaniu kursów walut a w konsekwencji brak ich abuzywności;

g)  naruszenie art. 316 § 1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i w konsekwencji rozstrzyganie o skutkach abuzywności wyłącznie na podstawie przepisów aktualnych na dzień zawarcia umowy, podczas gdy przy rozstrzyganiu o zasadności zwrotu spłaconych przez powoda rat można zastosować art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień orzekania w przedmiocie rzekomej abuzywności, (z uwzględnieniem nowelizacji zmieniającej art. 358 § 2 k.c., która weszła w życie 24 stycznia 2009 r., przewidującej oparcie przeliczeń wartości świadczeń o kurs średni NBP);

2.  naruszeniu przepisów prawa materialnego, a to:

a)  art. 189 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na niezasadnym przyjęciu, że powód posiada interes prawny w ustaleniu nieważności umowy, podczas gdy, powodowi przysługiwało i nadal przysługuje dalej idące roszczenie o zapłatę;

b)  art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień orzekania, poprzez jego niezastosowanie i stwierdzenie, że, po ewentualnym stwierdzeniu rzekomej abuzywności spornych klauzul lub ich sprzeczności z ustawą, brak jest zgodnych oświadczeń woli w przedmiocie kursów stosowanych do przeliczeń, podczas gdy możliwe jest zastosowanie na tej podstawie do przeliczeń kursu średniego NBP;

c)  naruszenie art. 41 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe (tekst jednolity Dz. U. z 2016 r., poz.160), poprzez jego błędną wykładnie, a w konsekwencji niezastosowanie, podczas gdy możliwe jest zastosowanie analogii do przepisów Prawa wekslowego i zastosowanie do przeliczeń kursu średniego NBP;

d)  art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe tj. Dz.U. 2016 poz. 1988, poprzez ich nieprawidłową wykładnię i w konsekwencji stwierdzenie sprzeczności postanowień umowy z powołanymi przepisami;

e)  art. 58 § 1 k.c. poprzez jego niezasadne zastosowanie i stwierdzenie, że umowa stanowiła czynność prawną sprzeczną z ustawą, a w konsekwencji stwierdzenie jej nieważności;

f)  art. 111 ust. 1 pkt. 4 Prawa bankowego w zw. z art. 56 k.c.. w zw. z art. 69 ust. 2 pici 4a i ust. 3 Prawa bankowego w zw. z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. zmieniająca ustawę Prawo bankowe (Dz.U.2011, nr 165, poz. 984, dalej jako „ustawa antyspreadowa"), poprzez ich niezastosowanie i ocenę, że Bank mógł dowolnie ustalać kursy walut stosowane do przeliczeń, podczas gdy samo odesłanie do konkretnych kursów publikowanych przez bank, skutkuje koniecznością stwierdzenia, że treść stosunku prawnego pomiędzy stronami eliminuje możliwość stosowania dowolnie ustalonych kursów, a ponadto, stosownie do ustawy antyspreadowej, nawet gdyby miał miejsce „brak wskazania zasad ustalania kursów", skutkiem tego winno być uzupełnienie stosunku prawnego zgodnie z postanowieniami ustawy antyspreadowej;

g)  art. 66 § 1 i 2 k.c., poprzez jego niezasadne zastosowanie i ocenę umowy na podstawie tego przepisu, pomimo, że umowa nie była zawierana w trybie ofertowym, a niezależnie od tego, strony określiły jej wszystkie istotne postanowienia;

h)  art. 58 § 3 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. in fine, poprzez ich błędne zastosowanie (względnie niezastosowanie, w zakresie wskazanych tam wyjątków) i stwierdzenie, że nieważność części czynności prawnej (klauzul waloryzacyjnych w zakresie, w jakim odsyłają do Tabeli Kursów Walut Obcych Pozwanego Banku), skutkuje nieważnością całej umowy, pomimo, że bez spornych postanowień umowa i tak zostałaby zawarta, kwestia konkretnie wykorzystywanej Tabeli Kursowej miała znaczenie wtórne, drugorzędne, wobec zgodnego celu stron umowy, jakim było zawarcie umowy kredytu hipotecznego, a ponadto istnieje dyspozytywny przepis ustawy przewidujący skutek braku uregulowania pomiędzy stronami sposobu określania wartości waluty (kursu), tj. art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu aktualnym na dzień zamknięcia rozprawy;

i)  art. 385 ¹ § 1 w zw. z § 3 k.c. przez błędną wykładnię art. 385 ¹ § 1 k.c. i niezastosowanie art. 385 ¹ § 3 k.c., i w konsekwencji bezpodstawne przyjęcie, że sporne klauzule nie były indywidualnie negocjowane, podczas gdy powód miał rzeczywisty wpływ na te postanowienia, w rozumieniu art. 385 ¹ § 3 k.c.;

j)  art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i bezpodstawne przyjęcie, że sporne postanowienia spełniają przesłanki abuzywności, w szczególności że są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes konsumenta.

Z ostrożności procesowej, apelujący sformułował następujące zarzuty naruszenia prawa materialnego:

k)  art. 385 ¹ § 2 k.c. poprzez jego niezastosowanie i bezpodstawne przyjęcie, że z powodu wyeliminowania z treści umowy klauzul waloryzacyjnych, umowa jest nieważna, podczas gdy powinna obowiązywać w pozostałym zakresie;

l)  art. 65 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 354 § 1 k.c. poprzez ich niezastosowanie i przyjęcie, że, po stwierdzeniu abuzywności spornych klauzul, brak jest zgodnych oświadczeń woli w przedmiocie kursów stosowanych do przeliczeń, podczas gdy okoliczności, w których złożone zostały oświadczenia woli stron, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje pozwalają na wykonanie umowy również po usunięciu z niej odwołań do Tabeli Kursów Walut Obcych Banku - zobowiązania powinny zostać przeliczone po aktualnym na dzień danej operacji finansowej, rynkowym kursie CHF/PLN;

m)  art. 56 k.c. poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że, po stwierdzeniu abuzywności spornych klauzul, brak jest zgodnych oświadczeń woli w przedmiocie kursów stosowanych do przeliczeń, podczas gdy art. 56 k.c. stanowi właściwy przepis dyspozytywny, przewidując, że czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone oraz wynikające z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Zatem zobowiązanie powinno zostać przeliczone po rynkowym kursie kupna CHF na daną historyczną datę);

n)  art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 Prawa bankowego w zw. z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. zmieniająca ustawę Prawo bankowe (Dz.U.2011, nr 165, poz. 984, dalej jako „ustawa antyspreadowa”) poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że, po stwierdzeniu abuzywności spornych klauzul, brak jest zgodnych oświadczeń woli w przedmiocie kursów stosowanych do przeliczeń.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie i oddalenie powództwa w całości; ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie oraz w każdym przypadku zasądzenie kosztów procesu za postępowanie I instancji oraz za postępowanie II instancji.

Nadto skarżący wniósł o rozpoznanie postanowienia Sądu I instancji wydanego na rozprawie w dniu 22 października 2020 roku w przedmiocie pominięcia dowodu z opinii biegłego na fakty wskazane przez Pozwanego w pkt. 3 petitum pisma procesowego z 13 grudnia 2019 roku.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. Nadto powodowie złożyli dowód w sprawie tj. pismo pozwanego skierowane do powódki z dnia 13.09.2021r. w którym pozwany wzywa powódkę do zapłaty świadczenia w związku z nieważnością umowy dochodzoną przez powodów na drodze sądowej, na okoliczności wskazane w treści pisma.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i uległa oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. jest chybiony. Sąd Okręgowy wszechstronnie rozważył zgromadzony materiał dowodowy, ocenił go zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego i na jego podstawie prawidłowo ustalił fakty istotne dla rozstrzygnięcia.

Dowody, do których sąd I instancji nie odniósł się szczegółowo w uzasadnieniu wyroku nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia, nie zmieniają oceny, iż zawarte w umowie klauzule przeliczeniowe naruszają dobre obyczaje i rażąco naruszają interesy powodów jako konsumentów. Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. w zw. z art. 327 ¹ par. 1 pkt 1 k.p.c. nie zasługuje na uwzględnienie.

Nieprawidłowa jest ocena prawna sądu I instancji, że zawarta przez strony umowa jest bezwzględnie nieważna z mocy art. 58 par. 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przedmiotowa umowa zawiera wszystkie elementy istotne, wskazane w art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego według brzmienia tego artykułu w dacie zawarcia umowy.

W ocenie Sądu Apelacyjnego sporna umowa jest nieważna albowiem zawiera klauzule abuzywne wprowadzające ryzyko kursowe, zaś eliminacja tych klauzul sprawia, że umowa pozbawiona zostaje elementów przedmiotowo istotnych i przez to dochodzi do jej nieważności. W tych okolicznościach brak jest podstaw do zmiany zaskarżonego wyroku. Ryzyko walutowe wprowadziła do umowy klauzula indeksacyjna, czyli postanowienie wprowadzające zasadę przeliczania wysokości kapitału, a następnie zadłużenia i obliczania rat w odniesieniu do kursów CHF (par. 11 ust. 5 i par.7 ust. 1).

Jak wynika z treści wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 27.12.2010r., sygn. XVII AmC 1531/09 (k.25 akt), sąd ten uznał za niedozwolone i zakazał wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia zawartego we wzorcu umowy o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych zawartego w par. 11 ust. 5 o treści „Raty kapitałowo – odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej (...) obowiązującego na dzień spłaty z godziny14:50”. W umowie zawartej przez strony 18.06.2008r. w par. 11 ust. 5 znajduje się postanowienie o identycznej treści (k.21). Dzięki w/w wyrokowi wydanemu wskutek kontroli abstrakcyjnej, powodowie uzyskali dowód niedozwolonego charakteru postanowienia umowy zawartego w par. 11 ust.5 umowy. Pozwany nie udowodnił, że w/w klauzula została indywidualnie uzgodniona z powodami. To Bank przygotował projekt umowy nie ustalając z powodami mechanizmu przeliczania kursu CHF na PLN. Postanowienie par. 11 ust. 5 umowy, podobnie jak postanowienie wzorca umowy uznane przez sąd za niedozwolone, nie zawiera szczegółowego określenia sposobów ustalania kursu wymiany walut, na podstawie którego wyliczana jest kwota rat kapitałowo-odsetkowych, co decyduje o jego abuzywności, gdyż uniemożliwia konsumentowi ocenę wysokości złotowej jego zobowiązania na dzień spłaty raty i zasad ustalania tej wysokości, pozwany nie wykazał, że postanowienie to jest wynikiem negocjacji. Okoliczności, że możliwe było zawarcie umowy bez postanowień abuzywnych, że powodowie mieli zdolność kredytową do zaciągnięcia zobowiązania w złotówkach bez waloryzacji, że zaproponowano im taką umowę, oraz że wybrali dzień uruchomienia kredytu nie oznaczają, że kurs zastosowany do przeliczeń nie został im przez pozwanego narzucony we wzorcu umownym (art. 358 ^{( 1)} par. 3 k.c.) oraz, że mieli realny wpływ na to konkretne postanowienie. Z art. 385 ^{( 1)} § 3 k.c. wynika domniemanie, że jeżeli przedsiębiorca posługuje się wzorcem umowy, z którego przejmuje postanowienia, te postanowienia nie zostają indywidualnie z konsumentem uzgodnione i domniemanie to nie zostało przez pozwanego obalone.

Rację ma sąd I instancji, że postanowienia zawarte w par. 11 ust 5 i w par. 7 ust. 1 umowy kredytu wprowadzają nie usprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na niekorzyść powodów a przez to naruszają równowagę kontraktową, co uzasadnia ocenę, że rażąco naruszają interesy powodów. To, jak pozwany rzeczywiście ustalał kurs waluty, nie ma żadnego znaczenia, gdyż abuzywność postanowienia umownego ocenia się przez pryzmat uprawnień, jakie przyznał sobie przedsiębiorca w kwestionowanym postanowieniu, a nie przez analizę, czy i jak następnie wykorzystywał przyznane sobie uprawnienie. Fakt, że gdyby raty kapitałowo odsetkowe były przeliczane według kursu średniego NBP, to nadpłata na rzez pozwanego byłaby nieznaczna, nie wpływa na rozstrzygnięcie, odnosi się bowiem do wykonywania umowy a nie do ukształtowania jej treści. Zarzut ten nie dotyka ponadto istoty sporu, czyli nałożenia na konsumenta nieograniczonego ryzyka kursowego.

Dla rozstrzygnięcia sporu istotne jest, czy powodowie dokonując wyboru pomiędzy kredytem złotowym nie indeksowanym a kredytem złotowym indeksowanym do CHF zostali w dostateczny sposób poinformowani o ryzyku związanym z tego rodzaju kredytem.

Prawidłowe jest ustalenie sądu I instancji, że pozwany nie poinformował powodów o ryzyku kursowym wiążącym się z zawarciem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej w sposób, który pozwoliłby im oszacować wypływające dla nich z tej umowy konsekwencje ekonomiczne. Aby kredytobiorca mógł podjąć świadomą i rozważną decyzję musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu w walucie obcej, ponosi ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie (taka wykładnia art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 została potwierdzona m. innymi w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 20.09.2018 r. C-51/17). Przed podpisaniem umowy kredytu pozwany powinien był zatem wyjaśnić powodom jak na wysokość raty kredytu wpłynęłaby silna deprecjacja złotówki, a bezsporne jest, że takich wyjaśnień nie udzielił. Samo pouczenie o możliwości wzrostu kursu Franka szwajcarskiego i w efekcie wzrostu raty kredytu nie spełnia wymogu właściwego poinformowania o ryzyku kursowym. Informacje przedstawione powodom nie pozwalały im na oszacowanie rzeczywistego poziomu ryzyka związanego z kredytem indeksowanym do CHF, w tym na rozeznanie, jak duże jest ryzyko wzrostu kursu CHF w relacji do PLN, i jak bardzo ten kurs może wzrosnąć uwzględniając wieloletni okres związania stron umową kredytu. Bank nie przekazał powodom informacji o czynnikach, które kształtowały kurs CHF w okresie zawierania umowy oraz, które mogły mieć wpływ na ten kurs w okresie wykonywania umowy. W tym kontekście zeznania świadka M. D. nie wpływają na ustalenia poczynione przez sąd I instancji, nie wynika z nich bowiem, że świadek przedstawił powodom symulacje wzrostu rat kredytu przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF w stosunku do złotego. Dokumenty podpisane przez powodów w tym ich oświadczenia, iż są świadomi, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe a jego konsekwencje wynikające z niekorzystnych wahań kursu złotego wobec walut obcych mogą mieć wpływ na wzrost kosztów obsługi kredytu ( k.23), mają charakter ogólnikowy, nie wynika z nich, że powodowie mieli świadomość jak duże mogą być wahania kursu CHF do złotego i o ile mogą wzrosnąć obciążające ich raty kredytu waloryzowanego kursem CHF. Powód zeznał, że zdawał sobie sprawę, że zmiana kursu wpłynie na zmianę zobowiązania, ale nie w takim stopniu i zeznania te nie zostały przez pozwanego skutecznie podważone.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. Rację ma sąd I instancji, że dowód z opinii biegłego sądowego na okoliczność wysokości zobowiązania powodów z tytułu spornego kredytu wyliczonego z zastosowaniem kursów średnich NBP CHF aktualnych na dzień zapadalności raty oraz różnicy pomiędzy tak wyliczoną kwotą a faktyczną sumą wpłat uiszczonych przez powodów (wniosek dowodowy k.707), nie miał znaczenia dla rozstrzygnięcia. Bez znaczenia jest okoliczność, w jaki sposób bank kształtował kursy kupna i sprzedaży CHF, gdyż zgodnie z art. 385 ^{( 2)} k.c., oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Z powyższych względów Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego.

Do zawartej przez strony umowy nie można zastosować art. 358 par. 2 k.c. pozwalającego na przyjęcie średniego kursu danej waluty obcej ogłaszanego przez NBP na potrzeby obliczenia wysokości zobowiązania pieniężnego wyrażonego w walucie obcej. Przepis ten został wprowadzony 24.01.2009r., zatem nie może dotyczyć umowy zawartej wcześniej i sanować postanowień abuzywnych bezskutecznych od samego początku. Zarzut naruszenia art. 316 par. 1 k.p.c. jest w związku tym chybiony. Także art. 41 prawa wekslowego nie może zostać zastosowany do wyliczenia właściwego kursu CHF, albowiem został wprowadzony do porządku prawnego w sprawach dotyczących zapłaty weksla w walucie obcej, strony w spornej umowie nie odwołały się do postanowień tego przepisu, ustawodawca nie przewidział możliwości zastosowania tego przepisu w miejsce abuzywnych postanowień umowy kredytu, a przepisy implementowanej do polskiego porządku prawnego dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5.04.1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich pozwalają na to aby sąd krajowy uchylił, nieuczciwy warunek poprzez zastąpienie go przepisem prawa krajowego o charakterze dyspozytywnym tylko w sytuacji, w której brak zastąpienia pociągałby za sobą unieważnienie umowy w całości i narażał konsumenta na szczególnie niekorzystne skutki o ile konsument nie zrzeknie się ochrony przed negatywnymi następstwami unieważnienia umowy w całości przy czym wskazane warunki zastosowania przepisu dyspozytywnego nie ziściły się w sprawie niniejszej.

Przepisy w/w dyrektywy nie pozwalają na wypełnienie luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów (wyrok w sprawie C-260/18, D.). Podstawienie w miejsce niewiążących konsumenta postanowień umownych rozwiązań opartych na normach odzwierciedlonych w przepisach art. 56 k.c., 65k.c., 353 ¹ k.c. 354 k.c. jest niedopuszczalne, zatem zarzut naruszenia w/w przepisów nie zasługuje na uwzględnienie.

Rację ma sąd I instancji, że postanowienia dotyczące przeliczeń dotyczą głównych świadczeń stron. Wyrażeniu „główny przedmiot umowy” zawartemu w art. 4 ust. 2 dyrektywy Rady 93/13 należy nadawać w całej Unii Europejskiej autonomiczną i jednolitą wykładnię, dokonaną z uwzględnieniem kontekstu tego przepisu i celu danego uregulowania (wyrok Trybunału z 26.02.2015r., M., C-143/13 EU:C:2015:127, 50). Jeśli chodzi o kategorię warunków umownych mieszczących się w pojęciu głównego przedmiotu umowy w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, Trybunał orzekł, że należy uważać za nie te, które określają podstawowe świadczenia w ramach danej umowy i które z tego względu charakteryzują umowę ( wyroki z dnia 3.06.2010, C-484, EU:C:2010:309, pkt 34, z dnia 23.04.2015r., C-96/14, EU:C:2015:262, pkt 33). Stanowisko, że postanowienie wprowadzające do umowy kredytu ryzyko walutowe powinno być traktowane jako postanowienie określające główne świadczenie stron jest ugruntowane w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości ( np. wyroki w sprawach C-51/17, C-118/17, C-260/18).

Wyeliminowanie z zawartej przez strony umowy spornego postanowienia (abuzywnego) powoduje, iż brak jest mechanizmu pozwalającego na określenie wysokości każdej ze spłacanych przez kredytobiorcę rat a więc brakuje istotnego postanowienia umowy. Oznacza to, że bez postanowienia abuzywnego umowa nie zostałaby zawarta. Eliminacja klauzuli waloryzacyjnej powoduje nadto wyeliminowanie ryzyka kursowego, które było konstytutywnym elementem charakteryzującym umowę. Bez unormowania kursu miarodajnego dla poszczególnych przeliczeń, przeliczenia te nie mogą być dokonane, a postanowienia "przeliczeniowe" - wywrzeć skutku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, OSP 2019, z. 12, poz. 115). Nietrafny jest wobec powyższego zarzut naruszenia art. k.p.c. 385 ¹ par. 2 k.c. sąd I instancji prawidłowo wyłożył ten przepis i prawidłowo go zastosował. Nieważność umowy wynika z faktu, że eliminacja klauzuli abuzywnej oznacza eliminację istotnego postanowienia umowy.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 Prawa bankowego w zw. z art. 4 ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. zmieniająca ustawę Prawo bankowe (Dz.U.2011, nr 165, poz. 984). Ustawa antyspreadowa zawiera jedynie mechanizm wyeliminowania spreadów i nie wpływa na ocenę abuzywności zapisów umownych, Nie może również działać wstecz i nie eliminuje niedozwolonego charakteru postanowień umownych ( wyrok SN z 19.03.2016r. sygn. I CSK 1049/14). Z kolei wspomniana w art. 4 zd. 2 ustawy antyspreadowej zmiana umowy kredytu mogłaby wywoływać skutek sanujący tylko wtedy, gdyby stanowiła wyraz następczej "świadomej, wyraźnej i wolnej" rezygnacji kredytobiorcy-konsumenta z powoływania się na abuzywność postanowienia (ewentualnie także nieważność umowy) i zgody na jego zastąpienie (ex tunc lub pro futuro) postanowieniem dozwolonym (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019, Nr 1, poz. 2 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r., I CSK 242/18, nie publ.). Sytuacja taka w sprawie niniejszej nie zachodzi.

Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 385 ^{( 1)} par. 2 k.c. W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje obecnie, że utrzymanie umowy "nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia", co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...)., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43). Zdaniem Trybunału, jest tak zwłaszcza wówczas, gdy unieważnienie tych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również - pośrednio - do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty (por. wyrok z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...) konsekwencji w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C-260/18, K. D. i J. D. przeciwko (...)Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (pkt 45). Nie powinno budzić wątpliwości, że o zaniknięciu ryzyka kursowego można mówić w sytuacji, w której skutkiem eliminacji niedozwolonych klauzul kształtujących mechanizm indeksacji jest przekształcenie kredytu złotowego indeksowanego do waluty obcej w zwykły (tzn. nieindeksowany) kredyt złotowy, oprocentowany według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Zarazem należy uznać, że wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, Nr 11, poz. 134). Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością). Przedmiotowa umowa po wyeliminowaniu postanowień abuzywnych nie może zatem nadal obowiązywać, bo spowodowałoby to zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

Zgodnie z uchwałą Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna - zasada prawna, z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21:

1. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ § 1 KC) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną.

2. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 KC). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna.

Powodowie nie udzielili zgody na obowiązywanie niedozwolonego postanowienia umownego ( k.764-765) a zatem nie przywrócili mu skuteczności z mocą wsteczną. W związku z powyższym postanowienie abuzywne jest trwale bezskuteczne a jego eliminacja prowadzi do nieważności umowy. Z uwagi na to, że powodowie zwrócili już pozwanemu kwotę, którą otrzymali tytułem kredytu, nie sposób przyjmować, że ustalenie nieważności umowy pociąga za sobą dla nich szczególnie dotkliwe konsekwencje ekonomiczne.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Interes, o którym mowa w tym artykule należy rozumieć szeroko, z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądu. Interes ten istnieje nawet pomimo dalej idącego roszczenia, jeżeli wyrok wydany w sprawie o dalej idące roszczenie (tu o zapłatę) nie usunie niepewności w zakresie wszelkich skutków prawnych jakie wynikają lub mogą wyniknąć w przyszłości ze stosunku prawnego, którego istnienie zostało zakwestionowane (zob. wyrok SN z 2.07.2015r. , V CSK 640/14 LEX). Rację ma sąd I instancji, że taki interes w przedmiotowej sprawie zachodzi, już choćby z tej przyczyny, że umowa zawarta została na wiele lat i zgodnie z tą umową powodowie nadal zobowiązani są do uiszczania na rzecz Banku rat kapitałowo - odsetkowych. Wyrok ustalający nieważność umowy usunie stan niepewności i uchroni powodów przed roszczeniami Banku wywodzonymi z zapisów umowy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji i z mocy art. 385 k.p.c. oddalił ją. O kosztach procesu za II instancję Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z art. 98 par. 1 i 3 k.p.c. obciążając nimi pozwanego jako stronę, która przegrała spór.

SSA Ewa Kaniok