Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 października 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Aleksandra Kempczyńska (spr.)

Sędziowie: SA Alicja Fronczyk

SO (del.) Joanna Piwowarun - Kołakowska

Protokolant: sekr. sąd. Aneta Walkowska

po rozpoznaniu w dniu 3 października 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Regionu W. (...) w P.

przeciwko (...) (...) Specjalistycznemu Funduszowi Inwestycyjnemu Otwarty w likwidacji w K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 22 czerwca 2018 r., sygn. akt II C 1143/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) (...) (...) Funduszu Inwestycyjnego Otwartego w likwidacji w K. na rzecz Regionu (...) w P. kwotę 4.050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Alicja Fronczyk Aleksandra Kempczyńska Joanna Piwowarun - Kołakowska

Sygn. akt V ACa 731/18

UZASADNIENIE

W dniu 27 lipca 2017 r. Region (...) w P. wniósł do Sądu Okręgowego w Poznaniu pozew przeciwko I. (...) Specjalistycznemu Funduszowi Inwestycyjnemu Otwartemu w likwidacji (nazwa skrócona I. P. (...) w likwidacji) reprezentowanemu przez likwidatora (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w K. o zasądzenie od pozwanego nakazem zapłaty w postępowaniem nakazowym kwoty 126.628,47 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 sierpnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty, a także kosztami procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że powyższej kwoty dochodzi z tytułu części zrealizowanego, ale nieopłaconego przez pozwanego zlecenia odkupienia jednostek uczestnictwa funduszu inwestycyjnego I. P. (...) (uprzednio (...) (...) Fundusz Inwestycyjny Otwarty) złożonego przez powoda w dniach 18 lipca 2014 r. oraz 25 lipca 2014 r. Powód podał, że w dniu 16 maja 2017 r. likwidator I. P. (...) w likwidacji uznał wierzytelność powoda i wypłacił na jego rzecz łącznie kwotę 113.228,18 zł, która nie została objęta żądaniem pozwu.

W dniu 18 sierpnia 2017 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu uwzględnił w całości żądanie pozwu, wydając w tym przedmiocie nakaz w postępowaniu nakazowym.

Pozwany wniósł skutecznie sprzeciw od powyższego orzeczenia, zaskarżając go w całości, wnosząc o jego uchylenie i domagając się oddalenia powództwa oraz zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Podniósł zarzut niedopuszczalności drogi sądowej w niniejszej sprawie, naruszenia art. 249 i 83 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnemu (dalej: u.f.i.) oraz braku podstawy do naliczania odsetek. Ponadto wniósł o przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Katowicach jako właściwemu ze względu na siedzibę pozwanego.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że w toku likwidacji funduszu inwestycyjnego, jeśli aktywa funduszu nie pozwalają na pełne zaspokojenie wierzycieli, droga sądowa jest niedopuszczalna, a zaspokojenie powoda oznaczałoby złamanie zasady proporcjonalności i równego traktowania wierzycieli wyrażonej w art. 249 i 83 ust. 1 u.f.i.. Podniósł również, że zakończenie procesu likwidacji pozwanego Funduszu przewidywane jest na dzień 8 stycznia 2019 r. i do tego czasu wierzyciele Funduszu będą jeszcze zaspokajani z wierzytelności, przysługujących pozwanemu Funduszowi od innego funduszu inwestycyjnego. W odniesieniu do podstawy prawnej żądania odsetek ustawowych za opóźnienie pozwany podniósł, że wypłata środków pieniężnych z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa miała nastąpić niezwłocznie, a więc bez zbędnej zwłoki w odniesieniu do możliwości po stronie Funduszu realizacji zlecenia odkupienia. Mając jednak na uwadze, że Fundusz w dacie zlecenia odkupienia ani obecnie nie dysponuje wystarczającymi środkami do wypłaty wierzycielom należnych im środków brak jest podstawy faktycznej i prawnej do żądania odsetek.

Postanowieniem z dnia 9 listopada 2017 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu stwierdził swą niewłaściwość i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie jako właściwemu miejscowo i rzeczowo.

W piśmie z dnia 9 marca 2018 r. powód cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia w zakresie kwoty 27.529,03 zł, wskazując że kwota ta została zapłacona przez pozwanego w dwóch transzach.

Następnie pismem złożonym na rozprawie w dniu 18 czerwca 2018 r. powód cofnął powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia w zakresie kwoty 6.936,96 zł uiszczonej przez pozwanego w dniu 6 czerwca 2018 r. oraz w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od wpłaconych przez pozwanego na rzecz powoda w toku postępowania kwot od dat ich faktycznej zapłaty na przyszłość.

Ostatecznie powód domagał się utrzymania w mocy wydanego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym w części nakazującej pozwanemu zapłatę na rzecz powoda:

- kwoty 92.162,48 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 sierpnia 2014 r. do 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty,

- odsetek ustawowych od 2 sierpnia 2014 r. do 31 grudnia 2015 r. i odsetek ustawowych za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do 23 listopada 2017 r. liczonych od kwoty 34.465,99 zł,

- odsetek ustawowych za opóźnienie od 24 listopada 2017 r. do 20 lutego 2018 r. liczonych od kwoty 23.069,43 zł,

- odsetek ustawowych za opóźnienie od 20 lutego 2018 r. do 5 czerwca 2018 r. liczonych od kwoty 6.936,96 zł,

- kwoty 5.200 zł tytułem kosztów postępowania. Ponadto domagał się uchylenia nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 18 sierpnia 2017 r.
i umorzenie postępowania w pozostałej części oraz zasądzenia od pozwanego kosztów procesu w całości, w tym także w zakresie umorzonego postępowania.

Wyrokiem z dnia 22 czerwca 2018 r. Sąd Okręgowy w Warszawie:

1.  utrzymał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym w mocy w części nakazującej pozwanemu, aby zapłacił na rzecz powoda:

- kwotę 92.162,48 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 sierpnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty, oraz

- odsetki ustawowe od dnia 2 sierpnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia 23 listopada 2017 r. od kwoty 34.465,99 zł,

- odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 24 listopada 2017 r. do dnia 20 lutego 2018 r. od kwoty 23.069,43 zł,

- odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 20 lutego 2018 r. do dnia 5 czerwca 2018r. od kwoty 6.936,96 zł oraz kwotę 5.200 zł tytułem kosztów postępowania;

2.  w pozostałym zakresie uchylił nakaz zapłaty z dnia 18 sierpnia 2017 roku i umorzył postępowanie;

3.  zasądził od pozwanego (...) (...) (...) Funduszu Inwestycyjnego Otwartego w likwidacji w K. na rzecz powoda Regionu (...) w P. kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Podstawą rozstrzygnięcie były następujące ustalenia faktyczne i ich ocena prawna:

Region (...) w P. jest jednostką terenową (...) Związku Zawodowego (...), wpisanego do Rejestru Stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej pod nr KRS (...).

Region (...) w P. był uczestnikiem funduszu inwestycyjnego I. P. (...) (poprzednio (...) P. (...)) zarządzanego przez (...) Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.

Powód dokonywał operacji zakupu i zbycia jednostek uczestnictwa funduszu za pośrednictwem (...) S.A. (poprzednio (...) S.A.), będącego podmiotem uprawnionym do przyjmowania i przekazywania zleceń nabycia lub zbycia maklerskich instrumentów finansowych zgodnie z ustawą o obrocie instrumentami finansowymi.

Region (...) w P. za pośrednictwem (...) S.A. z siedzibą w W. w dniu 18 lipca 2014 r. zlecił odkupienie 250,0000 jednostek uczestnictwa w I. P. (...) za kwotę 50.000 zł z dnia wyceny. W dniu 25 lipca 2014 r. zlecił odkupienie 828,7260 jednostek uczestnictwa za kwotę 166.109,84 zł z dnia wyceny. W tych samym dniach zlecenia te zostały przyjęte i zrealizowane przez (...) Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.

Zgodnie z § 26 ust. 1 Statutu I. P. (...) Fundusz odkupuje jednostki uczestnictwa na żądanie uczestnika w każdym dniu wyceny. Odkupienie jednostek uczestnictwa następuje w chwili wpisania do rejestru uczestników funduszy liczby jednostek uczestnictwa i kwoty należnej uczestnikowi z tytułu odkupienia tych jednostek. Fundusz może zawiesić odkupywanie jednostek uczestnictwa na 2 tygodnie, jeżeli w okresie ostatnich 2 tygodni suma odkupionych przez Fundusz jednostek uczestnictwa oraz jednostek uczestnictwa, których odkupienia żądano, stanowi kwotę przekraczającą 10 % wartości Aktywów Funduszu albo nie można dokonać wiarygodnej wyceny istotnej części Aktywów Funduszu z przyczyn niezależnych od Funduszu (§ 27 ust. 8 Statutu). W takich przypadkach, za zgodą i na warunkach określonych przez Komisję odkupywanie jednostek uczestnictwa może zostać zawieszone na okres dłuższy niż 2 tygodnie, nieprzekraczający jednak 2 miesięcy, a ponadto Fundusz może odkupywać jednostki uczestnictwa w ratach w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy, przy zastosowaniu proporcjonalnej redukcji lub przy dokonywaniu wypłat z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa (§ 27 ust. 9 Statutu).

Zgodnie zaś z § 30 ust. 2 Statutu odkupienie przez Fundusz jednostek uczestnictwa następuje nie później niż w terminie 7 dni po zgłoszeniu żądania ich odkupienia, chyba że opóźnienie jest następstwem złożenia wadliwego zlecenia nabycia.

W § 30 ust 4 Statutu wskazano, że wypłata środków pieniężnych z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa następuje niezwłocznie, począwszy od następnego dnia roboczego następującego po dniu wyceny, w którym miało miejsce odkupienie jednostek uczestnictwa. Zgodnie z § 30 ust 1 Statutu I. P. (...) odkupienie przez ten Fundusz jednostek uczestnictwa następuje nie później niż w terminie 7 dni po zgłoszeniu żądania ich odkupienia, chyba że opóźnienie jest następstwem złożenia wadliwego zlecenia nabycia. Stosowanie zaś do § 30 ust. 4 i 5 tego Statutu wypłata środków pieniężnych z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa następuje przelewem na rachunek bankowy uczestnika lub rachunek pieniężny, prowadzony przez dom maklerski niezwłocznie, począwszy od następnego dnia roboczego następującego po dniu wyceny, w którym miało miejsce odkupienie jednostek uczestnictwa.

Powód nie otrzymał wypłaty należności z tytułu odkupu jednostek uczestnictwa w terminie 7 dni po zgłoszeniu żądania ich odkupienia.

W dniu 7 października 2014 r. Komisja Nadzoru Finansowego na mocy art. 228 u.f.i. wydała decyzję o cofnięciu I. Towarzystwu Funduszy Inwestycyjnych S.A. zezwolenia na prowadzenie działalności, polegającej na tworzeniu funduszy inwestycyjnych i zarządzaniu nimi. Powodem tej decyzji były stwierdzone w wyniku postępowania administracyjnego istotne naruszenia interesów uczestników funduszy inwestycyjnych, zarządzanych przez ten podmiot oraz liczne naruszenia przepisów prawa i statutów funduszy inwestycyjnych, w szczególności niewypłacanie uczestnikom należnych im środków pieniężnych z tytułu zrealizowanych zleceń odkupienia jednostek uczestnictwa.

Od dnia wydania w/w decyzji I. P. (...) był reprezentowany przez depozytariusza (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w K.. Wobec braku przejęcia zarządzania pozwanym Funduszem przez inne towarzystwo w terminie 3 miesięcy, w dniu 8 stycznia 2015 r. nastąpiło otwarcie likwidacji Funduszu. Likwidatorem Funduszu został jego dotychczasowy depozytariusz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w K..

W trakcie likwidacji I. P. (...) w likwidacji, jego likwidator dokonał pełnego zaspokojenia części wierzycieli, w szczególności (...) sp. z o.o., (...) Banku (...) jako depozytariusza oraz jako podmiotu reprezentującego pozwany Fundusz, których wierzytelności powstały przed datą wszczęcia likwidacji na łączną kwotę 507.507,28 zł. Fundusz po ogłoszeniu likwidacji poniósł także koszty z tytułu potrąceń i rozliczeń z funduszem I. P. (...) na łączną kwotę 5.566.836,64 zł. Likwidator Funduszu regulował też wymagalne i bezsporne wierzytelności podmiotów, orzeczone prawomocnymi wyrokami sądu przed innymi wierzytelnościami. Pozostałych wierzycieli likwidator Funduszu zaspokajał proporcjonalnie.

W toku kontroli procesu likwidacji I. P. (...) w likwidacji, Komisja Nadzoru Finansowego zwracała likwidatorowi pozwanego Funduszu uwagę na zasadę równego traktowania wierzycieli. Komisja miała wątpliwości co do właściwego stosowania tej zasady przez likwidatora. Zgodnie ze stanowiskiem Komisji Nadzoru Finansowego wierzyciele Funduszu inwestycyjnego, których jednostki zostały umorzone przed rozpoczęciem procesu likwidacji powinni być zaspokojeni w pierwszej kolejności, a pozostała część wierzycieli proporcjonalnie.

W piśmie z 6 lutego 2017 r., skierowanym do likwidatora pozwanego Funduszu, Komisja Nadzoru Finansowego wskazała m.in., że „wierzytelności wynikające np. z usług świadczonych na rzecz funduszu oraz wierzytelności, wynikające z niewypłacenia dawnym uczestnikom należnych środków pieniężnych po umorzeniu jednostek uczestnictwa należą do jednej kategorii wierzytelności, wynikających z innego tytułu niż uczestnictwo i wszyscy wierzyciele w tej kategorii powinni być zaspokajani proporcjonalnie. Po zaspokojeniu tej kategorii, zaspokojeni powinni zostać uczestnicy funduszu, którym należy umorzyć jednostki z uwagi na likwidację i wypłacić środki pieniężne”.

W dniu 16 maja 2017 r. likwidator I. P. (...) w likwidacji uznał wierzytelność Regionu (...) w P. z tytułu zrealizowanego, ale nieopłaconego przez I. P. (...) zlecenia odkupienia jednostek uczestnictwa w kwocie 239.826,65 zł.

W dniu 25 sierpnia 2016 r. likwidator pozwanego Funduszu wypłacił na rzecz powoda kwotę 95.960,66 tytułem 40 % środków z odkupienia jednostek uczestnictwa.

Pisemnym oświadczeniem z dnia 7 czerwca 2017 r. likwidator Funduszu uznał pozostały dług powoda w kwocie 143.895,99 zł.

W dniu 30 czerwca 2017 r. likwidator I. P. (...) wypłacił powodowi kwotę 17.267,52 zł tytułem 12 % środków z odkupienia jednostek uczestnictwa (12 % od aktualnej wierzytelności w kwocie 143.895,99 zł).

W dniu 12 lipca 2017 r. powód wysłał do likwidatora I. P. (...) przedsądowe wezwanie do zapłaty kwoty 126.628,47 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty tytułem części zrealizowanego, ale nieopłaconego zlecenia odkupienia jednostek uczestnictwa Funduszu.

W dniu 24 listopada 2017 r. likwidator Funduszu wypłacił powodowi kwotę 11.396,56 zł tytułem 9 % środków z odkupienia jednostek uczestnictwa. Następnie w dniu 21 lutego 2018 r. na rachunek bankowy powoda wpłynęły środki od pozwanego w kwocie 16.132,47 zł tytułem 14 % środków z odkupienia jednostek uczestnictwa. Wartości % liczone były od aktualnych kwot wierzytelności.

W toku niniejszego postępowania pozwany wypłacił powodowi kwoty:

- 11.396,56 zł w dniu 24 listopada 2017 r. tytułem 9 % środków z odkupienia jednostek uczestnictwa,

- 16.132,47 zł w dniu 21 lutego 2018 r. tytułem 14 % środków z odkupienia jednostek uczestnictwa,

- 6.936,96 zł w dniu 6 czerwca 2018 r. tytułem 7 % środków z odkupienia jednostek uczestnictwa . Wartości % liczone były od aktualnych kwot wierzytelności.

Powyższy stan Sąd ustalił w oparciu o złożone do akt dokumenty, w tym przede wszystkim oświadczenia o uznaniu długu oraz potwierdzenia transakcji odkupienia jednostek uczestnictwa przez powoda oraz potwierdzenia przelewów, dokonanych przez pozwanego, których żadna ze stron nie kwestionowała, a Sąd nie znalazł podstaw, by kwestionować je z urzędu.

Sąd oparł się także na zeznaniach świadków: B. J., S. T. oraz K. A., a także zeznaniach przedstawiciela strony powodowej J. L., którym generalnie dał wiarę.

Wnioski dowodowe, które do chwili zamknięcia rozprawy nie zostały rozpoznane Sąd oddalił (k. 583), albowiem nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd podkreślił, że co do zasady stan faktyczny w niniejszej sprawie miał charakter bezsporny, a do rozstrzygnięcia pozostawały podnoszone kwestie natury prawnej (w tym rozumienia zasady proporcjonalności i równego traktowania wierzycieli).

W ocenie Sądu powództwo w zmodyfikowanym ostatecznie zakresie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód ostatecznie domagał się zapłaty od pozwanego kwoty 92.162,48 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 sierpnia 2014 r. do 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty; odsetek ustawowych od 2 sierpnia 2014 r. do 31 grudnia 2015 r. i odsetek ustawowych za opóźnienie od 1 stycznia 2016 r. do 23 listopada 2017 r. liczonych od kwoty 34.465,99 zł; odsetek ustawowych za opóźnienie od 24 listopada 2017 r. do 20 lutego 2018 r. liczonych od kwoty 23.069,43 zł; odsetek ustawowych za opóźnienie od 20 lutego 2018 r. do 5 czerwca 2018 r. liczonych od kwoty 6.936,96 zł oraz kosztów procesu w całości.

Istnienie wierzytelności powoda było bezsporne. Roszczenie powoda wynika
z bezspornego faktu, że powód za pośrednictwem (...) S.A.
z siedzibą w W. zlecił odkupienie jednostek uczestnictwa w I. P. (...) w dniu 18 lipca 2014 r. za kwotę 50.000 zł z dnia wyceny, a w dniu 25 lipca 2014 r. zlecił odkupienie jednostek uczestnictwa za kwotę 166.109,84 zł z dnia wyceny, lecz nie otrzymał wypłaty należności z tytułu odkupu jednostek uczestnictwa w terminie 7 dni po zgłoszeniu żądania odkupu.

Bezsporna jest także wysokość roszczenia powoda. Pozwany uznał to roszczenie, jednak wskazał na przedwczesność zaspokojenia jego roszczenia.

Zdaniem Sądu argumenty podniesione w zarzutach od nakazu zapłaty nie zasługiwały na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 89 u.f.i. fundusz inwestycyjny jest obowiązany odkupić jednostki uczestnictwa od uczestników, którzy zażądali odkupienia tych jednostek (ust. 1). Odkupienie jednostek uczestnictwa następuje w chwili wpisania do rejestru uczestników funduszu liczby odkupionych jednostek uczestnictwa i kwoty należnej uczestnikowi z tytułu odkupienia tych jednostek (ust. 2). Fundusz niezwłocznie dokonuje wypłaty kwoty, o której mowa w ust. 2, w sposób określony w statucie funduszu (ust.3).

Art. 90 ust. 1 w/w ustawy stanowi, że statut funduszu określa terminy,
w jakich najpóźniej nastąpi zbycie przez fundusz jednostek uczestnictwa po dokonaniu wpłaty na te jednostki (pkt 1) i odkupienie przez fundusz jednostek uczestnictwa po zgłoszeniu żądania ich odkupienia (pkt 2). Zgodnie z ust. 2 tego przepisu terminy te nie mogą być dłuższe niż 7 dni.

§ 30 ust. 2 Statutu I. P. (...) stanowił, że odkupienie przez Fundusz jednostek uczestnictwa następuje nie później niż w terminie 7 dni po zgłoszeniu żądania ich odkupienia, chyba że opóźnienie jest następstwem złożenia wadliwego zlecenia nabycia. W § 30 ust. 4 Statutu wskazano, że wypłata środków pieniężnych z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa następuje niezwłocznie, począwszy od następnego dnia roboczego następującego po dniu wyceny, w którym miało miejsce odkupienie jednostek uczestnictwa.

Mając na uwadze powyższe regulacje pozwany I. P. (...) winien wypłacić powodowi środki z odkupu jednostek uczestnictwa najpóźniej
7 dnia od daty wyceny. Pomimo zlecenia powód nie otrzymał wypłaty należności
z tytułu odkupu w/w jednostek uczestnictwa w tym terminie.

„Niezwłocznie” to termin, który nie jest zdefiniowany w przepisach. Zgodnie
z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego przez pojęcie „niezwłocznie” należy rozumieć jako bez zbędnej zwłoki, czyli bez zbędnych czynności, przeszkód, ale z zachowaniem czynności przewidzianych ustawowo. W wyroku z dnia 13 grudnia 2006 r. (sygn. akt II CSK 293/06) Sąd Najwyższy wskazał, że użytego w art. 455 k.c. terminu „niezwłocznie” nie należy utożsamiać z terminem natychmiastowym, termin „niezwłocznie” oznacza bowiem termin realny, mający na względzie okoliczności miejsca i czasu, a także regulacje zawarte w art. 354 i art. 355 k.c.

Uwzględniając okoliczności sprawy, a przede wszystkim sytuację pozwanego I. P. (...) w dacie realizacji zlecenia powoda, Sąd podzielił stanowisko powoda, że termin tygodniowy był terminem realnym, w ciągu którego pozwany Fundusz był w stanie wykonać zobowiązanie. Podnoszona przez pozwanego okoliczność braku posiadania przez Fundusz w danej chwili odpowiedniej ilości środków pieniężnych na wykonanie zobowiązania w żaden sposób nie ma wpływu na wymagalność roszczenia. W przeciwnym wypadku, każdy dłużnik, który nie posiada środków finansowych zwolniony byłby z konieczności zaspokojenia swoich wierzycieli aż do czasu uzyskania odpowiednich środków. Zdaniem Sądu takiego sposobu rozumowania nie można zaakceptować.

Nie ulega wątpliwości, że wierzytelność powoda wobec pozwanego Funduszu jest wymagalna oraz że pozwany Fundusz pozostaje w zwłoce z zapłatą powodowi środków pieniężnych z tytułu odkupienia jednostek inwestycyjnych. Sąd podkreślił, że pozwany Fundusz zrealizował zlecenie powoda w dniu zlecenia, a w toku postępowania nie podnosił, że w okresie złożenia zlecenia ich odkupienia przez powoda miał zawieszone odkupywanie jednostek uczestnictwa, co ewentualnie mogłoby skutkować zmianą terminu wymagalności roszczenia.

Zgodnie z art. 416 k.c., osoba prawna jest zobowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.

Chybione były twierdzenia pozwanego, że zaspokojenie powoda oznaczałoby złamanie zasady proporcjonalności i równego traktowania wyrażone w art. 249 i 83 ust. 1 u.f.i.

W pierwszej kolejności Sąd wskazał, że powód wskutek umorzenia odkupionych przez niego jednostek uczestnictwa przestał być uczestnikiem pozwanego Funduszu i stał się jego wierzycielem. Niezasadne było zatem powoływanie się przez pozwanego na art. 83 ust 1 u.f.i., dotyczący praw majątkowych uczestników funduszu.

Odnośnie naruszenia art. 249 u.f.i. Sąd podkreślił, że wymagalność roszczenia powoda z tytułu odkupienia jednostek uczestnictwa powstała przed datą rozpoczęcia likwidacji pozwanego Funduszu. Powoływanie się w tym przypadku przez pozwanego na konieczność proporcjonalnego zaspokojenia wierzycieli Funduszu, wskazanego w art. 249 ust. 1 u.f.i., dotyczącego przebiegu likwidacji funduszu inwestycyjnego również było bezprzedmiotowe.

Gdyby nawet nie podzielić powyższego poglądu to należy wskazać, że brak jest przepisu, który regulowałby zasady pierwszeństwa zaspokajania wierzycieli funduszu inwestycyjnego, jak ma to miejsce w prawie upadłościowym. Przepisy ustawy o funduszach inwestycyjnych, wbrew odmiennym twierdzeniom pozwanego, nie zawierają odesłania do stosowania przepisów prawa upadłościowego przy likwidacji funduszu, co więcej z art. 6 ustawy Prawo upadłościowe wynika wprost niedopuszczalność ogłoszenia upadłości funduszu.

Na kolejność zaspokajania poszczególnych roszczeń względem funduszu wskazywać może sekwencja czynności likwidacyjnych funduszu inwestycyjnego, opisanych w art. 249 ust. 1 u.f.i. (zbycie aktywów funduszu, ściągnięcie jego należności, zaspokojenie wierzycieli funduszu i umorzenie certyfikatów inwestycyjnych bądź jednostek uczestnictwa przez wypłatę uzyskanych środków pieniężnych uczestnikom funduszu). Ustawodawca podzielił wszystkich wierzycieli funduszu na dwie grupy, zaś kryterium podziału stanowi łączący ich z funduszem stosunek prawny.

W pierwszej grupie mieszczą się wszyscy wierzyciele, których roszczenie opiera się na innym tytule prawnym, niż tytuł uczestnictwa w funduszu. Ponieważ w/w ustawa nie wskazuje rozróżnienia, bez znaczenia pozostaje przy tym charakter źródła zobowiązania funduszu, należy zatem brać pod uwagę zarówno odpowiedzialność kontraktową jak i deliktową. Do drugiej zaś grupy wierzycieli funduszu zaliczają się jego uczestnicy. Roszczenia ich ulegają zaspokojeniu dopiero po wykonaniu zobowiązań innych wierzycieli, dlatego też warunkiem uzyskania przez nich należnych świadczeń jest dysponowanie nadal przez likwidatora środkami finansowymi, pochodzącymi ze zbycia aktywów funduszu lub z jego odzyskanych należności ( por. J. Kropiwnicki, Prawna ochrona uczestników funduszu inwestycyjnego, s. 232). Podobne stanowisko wyraziła Komisja Nadzoru Finansowego w toku czynności pokontrolnych w pozwanym Funduszu w okresie jego likwidacji.

Zaspokojenie zatem powoda, jako wierzyciela pozwanego Funduszu, którego wierzytelność była wymagalna jeszcze przed otwarciem likwidacji tego Funduszu nie naruszyłoby zasady równego traktowania określonej w art. 249 u.f.i.

Ponadto, w ocenie Sądu nie sposób nie zgodzić się z powodem, że likwidator pozwanego Funduszu dokonując po otwarciu likwidacji pełnego zaspokojenia jedynie określonych wierzycieli (m.in. wierzycieli legitymujących się orzeczeniem sądowym) czy wypłacając depozytariuszowi funduszu na bieżąco wynagrodzenie za czynności wykonane przed otwarciem likwidacji (które to wydatki z pewnością nie stanowiły kosztów likwidacji Funduszu), naruszył zasadę proporcjonalności i równego traktowania wierzycieli, o której mowa w w/w przepisie.

Chybiony był także podniesiony przez pozwanego zarzut braku podstawy do naliczania odsetek. Roszczenie odsetkowe znajduje swą podstawę w art. 481 § 1 k.c., który stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W myśl § 2 zd. 1 cytowanego przepisu, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie. Treść przytoczonego przepisu wskazuje, że nawet faktyczny brak dysponowania przez dłużnika w okresie od daty złożenia zlecenia odkupienia jednostek uczestnictwa do chwili obecnej środkami do wypłaty wierzycielowi należnej mu sumy pieniężnej, powstały nie z jego winy, nie powoduje zwolnienia go z obowiązku zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie w wykonaniu świadczenia pieniężnego.

Powództwo zasługiwało zatem na uwzględnienie.

W związku z tym, że po wydaniu nakazu zapłaty pozwany częściowo zaspokoił roszczenie a powód w tym zakresie cofnął powództwo wraz ze zrzeczeniem się roszczenia w zakresie kwoty 34.465,99 zł oraz w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie od wpłaconych przez pozwanego w toku postępowania kwot od dat ich faktycznej zapłaty na przyszłość, Sąd na podstawie art. 496 k.p.c. uchylił nakaz zapłaty w tym zakresie, umarzając postępowanie w tej części (pkt 2 wyroku). Cofniecie pozwu było bowiem skuteczne i dopuszczalne w świetle art. 203 § 1 i 4 k.p.c.

W pozostałym zakresie należało utrzymać w mocy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym w części nakazującej pozwanemu by zapłacił na rzecz powoda:

- kwotę 92.162,48 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 sierpnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty

- odsetki ustawowe od dnia 2 sierpnia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. i odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia 23 listopada 2017 r. od kwoty 34.465,99 zł,

- odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 24 listopada 2017 r. do dnia 20 lutego 2018 r. od kwoty 23.069,43 zł,

- odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia 20 lutego 2018 r. do dnia 5 czerwca 2018 r. od kwoty 6.936,96 zł a także kwotę 5.200 zł tytułem kosztów postępowania, na która składały się koszty zastępstwa procesowego ustalone na podstawie § 2 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800) w wysokości 3.600 zł, powiększone o opłatę od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz opłata od pozwu w wysokości 1.583 zł.

Sąd wskazał, roszczenie odsetkowe znajduje swą podstawę prawną w treści art. 481 § 1 k.c. Ostatnia transakcja odkupienia przez powoda jednostek uczestnictwa w I. P. (...) miała miejsce w dniu 25 lipca 2014 r., a zatem mając na względzie 7 dniowy termin Funduszu na wypłatę świadczenia, należało uznać, że pozwany Fundusz pozostawał w zwłoce ze spełnieniem świadczenia od dnia 2 sierpnia 2014 r. Jednocześnie Sąd ma świadomość, iż od dnia 1 stycznia 2016 r., po zmianie obowiązujących przepisów, należne są odsetki ustawowe za opóźnienie zgodnie z art. 481 § 2 k.c. równe sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 5,5 punktów procentowych. Pełnomocnik powódki zweryfikował żądanie w tym zakresie wnosząc o zasądzenie żądanych kwot z uwzględnieniem powyższej zmiany.

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu art. 98 k.p.c. tj. w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy, mając na względzie, że strona pozwana przegrała proces w całości. Biorąc pod uwagę, że częściowo zapłata należności objętych pozwem nastąpiła po wytoczeniu powództwa, za stronę przegrywająca w tej części również należy uznać stronę pozwaną. Sąd obciążył zatem pozwanego obowiązkiem zwrotu kosztów procesu także w zakresie umorzonego powództwa.

W związku z tym, że zgodnie z § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015 r. w przypadku skutecznego wniesienia zarzutów opłaty ustala się na zasadach ogólnych, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda dodatkową kwotę 1.800 zł, ponad zasadzoną już w nakazie zapłaty kwotę 3.600 zł, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, które zgodnie z § 2 ust 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie z dnia 22 października 2015r. wynoszą 5.400 zł.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w całości i zarzucają mu:

- błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, iż Likwidator Funduszu w trakcie likwidacji dokonał pełnego zaspokojenia części wierzycieli;

- naruszenie art. 5 k.c. w związku z art. 249 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnym;

- nierozpoznanie istoty sprawy, przejawiające się w nierozstrzygnięciu zarzutów pozwanego, dotyczących braku drogi sądowej oraz naruszenia art. 5 k.c.;

- naruszenie art. 328 pr. 3 k.p.c. poprzez brak w uzasadnieniu odniesienia się do zarzutów braku drogi sądowej oraz nadużycia prawa (249 ust. 1 ust. o funduszach oraz art. 5 k.c.)

- naruszenie art. 177 par. 1 pkt 1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o zawieszenie postępowania pomimo oczywistej zasadności tego wniosku.

Wskazując na te zarzuty pozwany wniósł o zmianę wyroku Sądu I Instancji i oddalenie powództwa w całości, ewentualnie uchylenie wyroku Sądu I instancji i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji ponownego rozpoznania, zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, zwolnienie pozwanego od kosztów sądowych w zakresie opłaty od niniejszej apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Odnosząc się na wstępie do ostatniego z postawionych zarzutów podkreślić należy, że sąd może zawiesić postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c., jeżeli są spełnione łącznie przesłanki: równoczesności dwóch toczących się postępowań cywilnych, przy założeniu, że wynik pierwszego zależy od drugiego w sensie prejudycjalnym, a ponadto celowości zawieszenia. Drugiej z wymienionych przesłanek nie można definiować abstrakcyjnie, ale zawsze na tle okoliczności konkretnej sprawy, dlatego nie sposób pominąć kwestii istnienia po stronie pozwanego interesu prawnego (art. 189 k.p.c.) we wszczętej przez niego, także przeciwko powodowi, przed Sądem Okręgowym w Warszawie, sprawie o ustalenie, w której pozew został złożony 28 marca 2018 r. (k. 299), a więc w ponad pół roku po zainicjowaniu niniejszego procesu o zapłatę (czyli świadczenie). Sąd Apelacyjny aprobuje w związku z tym utrwalony już w orzecznictwie pogląd, wedle którego strona nie ma interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieistnienia zobowiązania, jeżeli o spełnienie świadczenia, wynikającego z tego zobowiązania, toczy się postępowanie przed sądem i to nawet wówczas, gdy zostało ono wszczęte później niż zostało wytoczone powództwo o ustalenie (por. wyrok S.N. z dnia 22 listopada 2006 r., V CSK 288/06, Legalis). Można więc założyć na tej podstawie, że szanse na uzyskanie przez pozwanego w sprawie o ustalenie orzeczenia prejudycjalnego nie są na tyle wysokie, aby przemawiały za celowością zawieszenia postępowania w procesie o zapłatę. Z tej przyczyny składane przed Sądami obu instancji wnioski o zawieszenie, podobnie jak wywiedziony na tożsamej podstawie zarzut apelacji, nie zasługiwały na uwzględnienie.

Negatywnie należy również ocenić postawiony w apelacji zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. przez nie odniesienie się w uzasadnieniu orzeczenia do zarzutów nadużycia prawa, ponieważ wyrażone w tej materii przez pozwanego stanowisko, ogólnie odwołujące się do zasad uczciwości kupieckiej, nie zostało poparte dalej idącymi argumentami natury faktycznej i prawnej. W tych warunkach Sąd Okręgowy, zasądzając dochodzoną kwotę, nie odniósł się szerzej do wymienionej problematyki, ponieważ nie istniała potrzeba jej poszerzonej analizy w odpowiedzi na stanowisko pozwanego. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku jest więc w tym zakresie w pełni zrozumiałe i poddaje się kontroli instancyjnej, co czyni zarzut obrazy art. 328 § 2 k.p.c. nietrafionym.

Oceniając pozostałe zarzuty apelacji, nie sposób uniknąć analizy kwestii podstawowej dla rozstrzygnięcia tej sprawy, a mianowicie czy powód dochodząc sądownie swojej należności od funduszu w stanie likwidacji, narusza wyrażoną w art. 249 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi zasadę proporcjonalności (i ew. art. 5 k.c.), a ponadto, czy zasada ta sama w sobie hamuje możliwość dochodzenia podobnych roszczeń w trakcie likwidacji funduszu inwestycyjnego. Sąd Apelacyjny odpowiedział na tak postawione pytania przecząco.

Niedopuszczalność drogi sądowej ma charakter wyjątkowy, ponieważ godzi w uprawnienie gwarantowane w art. 77 ust. 2 Konstytucji R.P., dlatego sytuacje, w których zakaz dochodzenia roszczeń na drodze cywilnej ma charakter stały (bezwzględny) lub czasowy (względny), winny mieć konkretne umocowanie ustawowe. Z tej przyczyny w praktyce ugruntowało się szerokie rozumienie sprawy cywilnej (por. teza 5 Komentarza do art. 199 k.p.c., T. I red. Piasecki 2016, wyd. 7/Górowski oraz cyt. tam postanowienie S.N. z 22 kwietnia 1998 r., I CKN 1000/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 6, uchwała S.N.-7- z 12 marca 2003 r., III CZP 85/02, OSNC 2003, Nr 10, poz. 31 i wyrok S.N. z 26 kwietnia 2007 r., II CSK 556/06, OSNC 2008, Nr 1, poz. 26). Oceniając na tym gruncie argumentację Sądu Okręgowego, który sprzeciwił się odrzuceniu pozwu w niniejszej sprawie, należy ją uznać za w pełni trafioną. Z pewnością nie istnieje bowiem w prawie wyrażony wprost zakaz dochodzenia roszczenia o zapłatę od funduszu inwestycyjnego, znajdującego się w stanie likwidacji.

Nie znajdują także dostatecznego uzasadnienia podejmowane przez pozwanego próby wywiedzenia takiej niedopuszczalności z odczytywanych per analogiam przepisów Prawa upadłościowego. Abstrahując od dopuszczalności takiego zabiegu, należy zauważyć, że co do zasady upadłość jest egzekucją generalną, która zastępuje windykację syngularną zarówno sądową, jak i administracyjną (por. Komentarz do art. 146 Pr. Up. Adamus 2019, wyd. 2 oraz cyt. w nim J. Stempień, Wpływ postępowania upadłościowego oraz postępowań restrukturyzacyjnych na postępowanie egzekucyjne, PPE 2016, Nr 7, s. 59 i n.; L. Klat-Wertelecka, Niedopuszczalność egzekucji administracyjnej, Wrocław 2009, s. 322). W konsekwencji nie można wyprowadzać z niej, jako postępowania stricte wykonawczego, reguł rządzących postępowaniem rozpoznawczym; argumentu w tej materii dostarcza zresztą samo Prawo upadłościowe, a konkretnie jego art. 144 ust. 1, który zezwala na prowadzenie procesu przeciwko syndykowi, pomimo wyrażonego w art. 146 ust. 1 Pr. up. zakazu wszczynania kolejnych egzekucji i obowiązku zawieszenia tych, które pozostają w toku.

Mając na uwadze powyższe, nie sposób uznać wyrażonego w art. 249 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Dz. U. z 2004 r. Nr 146, poz. 1546 z późn. zm.- dalej jako: „u.f.i.”) nakazu zaspokojenia proporcjonalnego, uczestniczących w likwidacji funduszu jego wierzycieli, za przesłankę zakazu (niedopuszczalności drogi sądowej) dochodzenia tych wierzytelności w trakcie postępowania likwidacyjnego przed sądem. Oceniając treść powyższej normy na tle jej zgodności systemowej z innymi regulacjami, dostrzec można jej „deklaratywny” charakter i brak ustawowych środków dostosowujących do jej brzmienia czynności wierzycieli likwidowanego funduszu, którzy mogą obecnie nie tylko dochodzić od niego swoich wierzytelności w sprawach o zapłatę, ale co istotniejsze, nie natrafiają na widoczne przeszkody w egzekucji swoich należności z pominięciem zasady proporcjonalności zaspokojenia. Opisane braki, czy też niekonsekwencje ustawodawcy, winny być usunięte przy pomocy środków legislacyjnych, ale formułowany na tym tle postulat de lege ferenda nie wpływa zasadniczo na treść rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Sąd Apelacyjny nie dostrzega również, sugerowanej w apelacji, sprzeczności roszczenia powoda z zasadami współżycia społecznego. Art. 5 k.c. ma zresztą charakter bardzo wyjątkowy, a ponadto istnieje domniemanie, że osoba uprawniona korzysta z prawa podmiotowego w sposób legalny, zasługujący na ochronę prawną. Kwestionujący takie uprawnienie dłużnik obowiązany jest więc wykazać racjonalne przesłanki swojej kontestacji (art. 6 k.c.) (por. wyrok S.N. z dnia 9 lipca 2008 r., V CSK 43/08, Legalis nr 340496).

Skarżący nie wywiązał się z powyższego obowiązku, a jego odwołanie się do art. 9 ust. 2 u.f.i. w zw. z art. 249 ust. 1 u.f.i. jest nieskuteczne. Oba wymienione przepisy odnoszą się przecież do depozytariusza a nie inwestorów, a ponadto nie sposób z ich treści i lakonicznego wywodu apelacji wyprowadzić wniosku, że powód, domagając się zapłaty od pozwanego, w określony sposób narusza zasady współżycia społecznego. Podkreślić należy, że norma zawarta w ust. 1 art. 249 u.f.i. określa kolejność czynności podejmowanych w toku likwidacji funduszu inwestycyjnego. Pierwszym jej etapem jest zbycie wszystkich aktywów funduszu oraz ściągnięcie jego należności. Następnie następuje zaspokojenie uprzywilejowanej kategorii wierzycieli funduszu, których wierzytelność wynika z innego tytułu niż uczestnictwo w funduszu. W ostatniej kolejności, w proporcji do liczby posiadanych jednostek uczestnictwa albo certyfikatów inwestycyjnych, zaspokajani są nieuprzywilejowani wierzyciele funduszu, tj. jego uczestnicy. Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy zaspokojenie powoda, jako wierzyciela pozwanego Funduszu, którego wierzytelność była wymagalna jeszcze przed otwarciem likwidacji Funduszu nie naruszyło zatem zasady równego traktowania określonej w art. 249 u.f.i.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny oddalił złożoną apelację na podstawie art. 385 k.p.c. i orzekł o kosztach procesu odwoławczego na mocy z art. 98 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 6 i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Joanna Piwowarun – Kołakowska Aleksandra Kempczyńska Alicja Fronczyk