Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 stycznia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Robert Obrębski (spr.)

Sędziowie: SA Ewa Kaniok

SA Edyta Jefimko

Protokolant: sekr. sądowy Anna Łachacz

po rozpoznaniu w dniu 11 stycznia 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w (...) spółki akcyjnej z siedzibą w Ł.

przeciwko Samodzielnemu Publicznemu (...) Szpitalowi (...) w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 25 kwietnia 2016 r., sygn. akt IV C 146/16

1.  prostuje oczywistą niedokładność w oznaczeniu stron w komparycji zaskarżonego wyroku w ten sposób, że zamiast (...) Sp. z o.o.” wpisuje << (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą>> oraz zamiast ,,Szpitalowi (...) wpisuje (...).

2.  uchyla zaskarżony wyrok w punktach drugim, trzecim i czwartym w zakresie dotyczącym (...) spółki akcyjnej z siedzibą w Ł., w tym zakresie postępowanie umarza i nie obciąża tej powódki kosztami postępowania;

3.  zmienia zaskarżony wyrok w zakresie dotyczącym (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w Ł. w ten sposób, że utrzymuje w mocy nakaz zapłaty z dnia 4 stycznia 2016 r. wydany w sprawie IV Nc 331/15 Sądu Okręgowego w Warszawie.

4.  nie obciąża strony pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego poniesionymi przez (...) spółkę akcyjną z siedzibą w Ł.;

5.  zasądza od (...) Szpitala (...) w W. na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki komandytowej z siedzibą w Ł. kwotę (...) (dziewięć tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt jeden) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Edyta Jefimko Robert Obrębski Ewa Kaniok

Sygn. akt VA Ca 1019/17

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym 27 listopada 2015 r. (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa w Ł. wniosła o zasądzenie od (...) Szpitala (...) w W. na swoją rzecz w postępowaniu nakazowym kwoty 91602,35 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa do daty zapłaty i kosztami procesu tyłem niezapłaconej przez pozwaną ceny za towar nabyty od powódki zgodnie z umową dostawy z 14 marca 2011 r. w zakresie dotyczącym faktury nr (...) na kwotę 75816 zł, powiększoną o odsetki naliczone do dnia wniesienia pozwu.

Nakazem zapłaty z 4 stycznia 2016 r. Sąd Okręgowy uwzględnił żądanie pozwu w całości. Zarzuty od wydanego w tej sprawie nakazu zapłaty wniosła strona pozwana, która powołała się na okoliczność uregulowania zobowiązania przez (...) S.A. w Ł. w oparciu o umowę zawartą z powodową spółką z naruszeniem art. 54 ust. 5 ustawy o działalności leczniczej z 15 kwietnia 2011 r. ze względu na obejście zawartego w tym przepisie zakazu zawierania czynności prowadzących do zmiany wierzyciela zakładu opieki zdrowotnej bez zgody ze strony podmiotu tworzącego. W ocenie strony pozwanej, dokonana zapłata była jednak przyczyną wygaśnięcia zobowiązania pozwanego szpitala wobec strony powodowej. Pozwana powoływała się ponadto za zarzut przedawnienia swoich zobowiązań z faktury powołanej w pozwie. Jako dowód zapłaty strona pozwana przedstawiła zestawienie sald pomiędzy stronami, z którego nie wynikało, aby należność z powołanej faktury nie została zaspokojona.

W odpowiedzi na zarzuty powódka zaprzeczała twierdzeniu, aby spółka (...) S.A. w Ł. spłaciła zobowiązanie pozwanej wobec powódki oraz by wstąpiła w prawa zaspokojonego wierzyciela. Podnosiła, że pomiędzy powódką z powołaną spółką doszło do zawarcia umowy factoringu powierniczego, jednak bez przeniesienia wierzytelności wobec pozwanej na faktora, który został tylko umocowany do dochodzenia spornej wierzytelności oraz do zaliczenia na poczet swojej należności uzyskanej kwoty. Nie spłacał jednak zobowiązania pozwanej wobec powódki, lecz wykonywał powołaną umowę poprzez uregulowanie tylko swojego zobowiązania wobec powódki, które wynikało z treści tej umowy. W ocenie powódki, jej zawarcie nie obchodziło więc zakazu zawartego w art. 54 ust. 5 powołanej ustawy. Nie doprowadziło bowiem do wstąpienia (...) S.A. w prawa powódki jako wierzyciela w stosunku do pozwanej, której dług nie został w ten sposób uregulowany. Mógł być więc skutecznie dochodzony w tej sprawie. Powódka wniosła także o odpowiedzi na zarzuty o zawiadomienie spółki (...) S.A. w Ł. na podstawie art. 196 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy ten wniosek uwzględnił. (...) S.A. przystąpiła do sprawy jako powód obok pierwotnego powoda. Wnosiła o zasądzenie całej należności wraz z kosztami na swoją rzecz jako potencjalnego nabywcy niespłaconej wierzytelności. Pozwana zaś wnosiła o uchylenie nakazu zapłaty oraz oddalenie żądań obu powodowych spółek.

Wyrokiem z 25 kwietnia 2016 r. Sąd Okręgowy uchylił nakaz zapłaty z 4 stycznia 2016 r. wydany w sprawie IV Nc 331/15, oddalił powództwo, obciążył powodów kosztami postępowania w całości i zasądził od każdego z powodów na rzecz strony pozwanej po 3600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Na podstawie dowodów z dokumentów złożonych przez strony, Sąd Okręgowy ustalił, że pomiędzy pozwanym szpitalem a powódką doszło, w dniu 14 marca 2011 r., do zawarcia umowy dotyczącej sprzedaży oraz dostawy akcesoriów medycznych o łącznej wartości 9477000 zł, która była realizowana przez powódkę przez 24 miesiące, także poprzez dostawę akcesoriów objętych fakturą nr (...) r., która została przez pozwaną zaakceptowana. Nie doszło jednak do uregulowania wynikającej z niej należności.

Sąd Okręgowy ustalił ponadto, że 28 sierpnia 2013 r. między powodami doszło do zawarcia umowy factoringu powierniczego. Na jej podstawie, według Sądu Okręgowego, (...) S.A. w Ł. zapłacił należność wynikającą z tej faktury, na podstawie której doszło w tej sprawie do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Jako dowód Sąd Okręgowy wskazał rozliczenie sald, na które powołała się strona pozwana w zarzutach wniesionych od tego nakazu.

Oceniając znaczenie prawne podanych ustaleń, Sąd Okręgowy doszukał się podstaw do uchylenia nakazu zapłaty i oddalenia powództwa w całości oraz obciążenia obu powodowych spółek kosztami procesu poniesionymi w sprawie przez stronę pozwaną. Z jednej strony zostało wskazane, że umowa factoringu powierniczego, zawarta pomiędzy powodowymi spółkami, obchodziła zakaz zawarty w ust. 5 art. 54 powołanej ustawy, po zmianie treści podanego przepisu wprowadzonej od 22 grudnia 2010 r. Prowadziła bowiem do faktycznej zmiany wierzyciela pozwanego szpitala bez wymaganej zgody podmiotu tworzącego ze skutkiem wynikającym z art. 518 k.c. Dotknięta była sankcją bezskuteczności względnej związanej z koniecznością uzyskania zgody wymaganej powołanym przepisem. Z drugiej zaś strony Sąd Okręgowy uznał, że zapłata dokonana przez (...) S.A. w Ł. doprowadziła do zaspokojenia wierzytelności pozwanej wobec dostawcy, który nie mógł odmówić przyjęcia świadczenia spełnionego przez osobę trzecią tytułem wymagalnej wierzytelności objętej fakturą opisaną w pozwie, zgodnie z art. 356 § 2 k.c. W sytuacji, gdy należność uwzględniona wydanym w tej sprawie nakazem zapłaty została zaspokojona, w ocenie Sądu Okręgowego, zachodziły podstawy do uchylenia tego nakazu, oddalenia żądania pozwu w całości i obciążenia obu powodowych spółek kosztami poniesionymi w tej sprawie przez stronę pozwaną, stosownie do art. 496 i art. 98 § 1 k.p.c. oraz przy zastosowaniu § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie i ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Osobne apelacje od wyroku Sądu Okręgowego wniosły obie powodowe spółki. Apelacją pierwotnej powódki wyrok ten został zaskarżony w całości. Powódka zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 233 § 1, 231, art. 230 i art. 229 k.p.c. przez niezasadne uznanie, że umowa factoringu powierniczego z 28 sierpnia 2013 r. dotyczyła należności objętej pozwem, jak również nietrafne ustalenie, że (...) S.A. spełniła świadczenie obciążające pozwaną wobec dostawcy, wynikające z przeoczenia, że z rozliczenia sald, na które powołała się strona pozwana, taki wniosek nie wynikał. Powódka jako dostawca zaprzeczała natomiast takiemu twierdzeniu, jak również tezie, aby faktor wstąpił w prawa zaspokojonego wierzyciela zgodnie z art. 518 w zw. z art. 509 k.c., a ponadto by dostawca zgodnie z art. 359 § 2 k.c. przyjął od faktora świadczenie obciążające pozwaną. Skarżąca zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie tych przepisów, wynikające z wadliwego określenie charakteru prawnego oraz celu powołanej umowy factoringu powierniczego, w tym przeoczenie, że skutkiem jej zawarcia i wykonywania nie było przeniesienie wierzytelności pozwanej na skarżącą, lecz wypełnienie własnych zobowiązań wobec dostawcy, wynikających z tej umowy, i były realizowane zgodnie z jej postanowieniami, a nie w oparciu o poręczenie w rozumieniu art. 876 i nast. k.c., które nie zostało w tej umowie udzielone przez faktora w zakresie zobowiązań pozwanej w stosunku do dostawcy, który wystąpił z pozwem w tej sprawie. Skarżąca zarzuciła też Sądowi Okręgowemu pominięcie okoliczności uznania przez pozwaną długu w piśmie z 16 stycznia 2015 r. oraz sprzeczne z art. 328 § 2 k.p.c. zaniechanie zajęcia w tym zakresie stanowiska w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. Na podstawie tych zarzutów, wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa wobec skarżącej i obciążenie pozwanej kosztami procesu poniesionymi przez skarżącą przed sądami obu instancji, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Apelacją spółki (...) S.A. w Ł. wyrok Sądu Okręgowego został zaskarżony w całości. Powódka zarzuciła Sądowi Okręgowemu doprowadzenie do nieważności postępowania wywołanej pozbawieniem skarżącej możności ochrony swoich praw, przedwczesne uznanie sprawy za wyjaśniona w całości do rozstrzygnięcia i wydanie wyroku zanim powódka, po przystąpieniu do tej sprawy, miała realną możliwość zajęcia swojego stanowiska i odniesienia się do zarzutów pozwanej, a tym samym również naruszenie art. 196 w zw. z art. 210 § 2, art. 3 in fine i art. 224 § 1 w zw. z art. 328 i art. 316 k.p.c., a ponadto art. 227, art. 233 w zw. z art. 328 § 2 i art. 129 § 2 k.p.c. Apelacja powódki została też oparta na zarzucie naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 53 ust. 6 i 7 oraz art. 54 ust. 5 i 6 w zw. z art. 65 § 2 k.c. poprzez wadliwą ocenę umowy factoringu z 28 sierpnia 2013 r., polegającą na bezpodstawnym przyjęciu, że zmierzała ona do zmiany wierzyciela i niedozwolonego rozporządzenia wierzytelnością pozwanej w stosunku do dostawcy. Ostatni zarzut dotyczył natomiast bezpodstawnego, w ocenie powódki, pominięcia przez Sąd Okręgowy art. 405 k.c. i niezastosowanie tego przepisu na korzyść skarżącej, mimo wzbogacenia się pozwanej wobec (...) S.A. w Ł., w związku z przyjęciem ze strony Sądu Okręgowego, że skarżąca zaspokoiła wierzytelność pozwanej wobec dostawcy. Na postawie tych zarzutów wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz (...) S.A. w Ł. kwoty 91602,35 zł z odsetkami jak w pozwie oraz kosztami za obie instancje tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej wobec skarżącej, ewentualnie jego uchylenie oraz przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

W odpowiedziach na apelacje pozwany wnosiła o ich oddalenie w całości i obciążenie skarżących kosztami postępowania za drugą instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Obie apelacje zasługiwały na uwzględnienie, w zupełnie odmienny jednak sposób. Apelacja (...) S.A. w Ł., czyli powódki, która przystąpiła do sprawy na etapie rozpoznawania przez Sąd Okręgowy zarzutów pozwanej od nakazu zapłaty uwzględniającego powództwo wniesione przez dostawcę, czyli wierzyciela z tytułu ceny za nabycie przez pozwaną asortymentu medycznego w zakresie objętym fakturą nr (...), która stanowiła podstawę wydania nakazu zapłaty z 4 stycznia 2016 r., zasługiwała na uwzględnienie z innych zupełnie przyczyn w porównaniu do zawartych w niej zarzutów, związanych z formalną sposobem ukształtowania podmiotowego zakresu tej sprawy po stronie czynnej, czyli związanych z dopuszczalnością rozpoznawania sprawy i jej rozstrzygania na rzecz tej spółki. Nie zostało bowiem dostrzeżone przez Sąd Okręgowy, ani też przez obie strony procesu, pomimo pomocy zawodowych pełnomocników, ograniczenie formalne zawarte w art. 495 § 4 k.p.c., zgodnie z którym na etapie rozpoznawania zarzutów strony pozwanej od wydanego nakazu zapłaty w ogóle nie jest dopuszczalne stosowanie art. 194 – 196 k.p.c. poprzez zmienianie składu podmiotów postępowania związane z uzupełnianiem braków legitymacji tak czynnej, jak też biernej, zarówno indywidualnej, jak również łącznej. Zawarte w tym przepisie ograniczenie związane jest z samą konstrukcją prawną procesu nakazowego na etapie rozpoznawania zarzutów, do której dostosowany także został sposób rozstrzygnięcia o ich zasadności, wynikający z art. 496 k.p.c. Nie została bowiem tym przepisem przewidziana możliwość uchylenia nakazu oraz uwzględnienia żądania pozwu na rzecz innego podmiotu niż powód, na którego rzecz nakaz zapłaty został wydany. Na etapie rozpoznawania zarzutów zostały więc wyłączone wszelkie zmiany podmiotowe powództwa związane z brakiem albo przejściem legitymacji procesowej na inny podmiot niż pierwotny powód albo pozwany.

Na marginesie należy tylko dodać, że niezależnie od ograniczenia, które wynika wprost z art. 495 § 4 k.p.c., Sąd Okręgowy wadliwe ponadto zastosował w tej sprawie art. 196 § 1 k.p.c. W sytuacji, gdy pierwotny powód domagał się zasądzenia spornej kwoty nakazem na swoją rzecz w oparciu o twierdzenie, że pozostaje niezaspokojonym wierzycielem należności objętej powołaną fakturą nr (...) r., wystawioną na podstawie umowy zawartej przez strony w dniu 14 marca 2011 r., podniesienie zarzutu przez pozwaną, jakoby sporna należność została przeniesiona na spółkę (...) S.A. w Ł. w związku z jej zapłatą dokonaną na podstawie umowy factoringu powierniczego, zawartą pomiędzy powodowymi spółkami, nie było wystarczające do zastosowania art. 196 § 1 k.p.c., czyli powiadomienia faktora o możliwości przystąpienia do sprawy w charakterze powoda obok pierwotnego wierzyciela, z tej prostej przyczyny, że w dalszym ciągu dostawca domagał się zasądzenia spornej należności na własną rzecz, nie zaś na rzecz spółki (...) S.A. w Ł.. Przystąpienie po stronie czynnej podmiotu innego niż pierwotny powód byłoby uzasadnione wyłącznie wtedy, gdyby pierwotny powód zmienił żądanie poprzez zgłoszenie wniosku o zasądzenie należności na rzecz nabywcy wierzytelności. Dopóki więc powódka, która wniosła pozew, dochodziła spornej należności na własną rzecz, nie sposób było uznać, że po stronie czynnej nie występował podmiot, który powinien być powodem. Przystępowanie spółki (...) S.A. nie było więc uzasadnione treścią art. 196 § 1 k.p.c. ze względu na to, że nie wystąpiła hipoteza określona w tym przepisie. Zawarta w nim konstrukcja dotyczy bowiem tylko legitymacji procesowej rozumianej jako uprawnienie do uzyskania rozstrzygnięcia co do merytorycznych postaw powództwa, czyli wyroku, wynikające z tożsamości pomiędzy stronami procesu a podmiotami powództwa. Nie odnosi się natomiast do legitymacji materialnej, czyli uprawnienia dotyczącego zbadania pozostałych merytorycznych podstaw powództwa, wynikającego z tożsamości zachodzącej pomiędzy podmiotami powództwa a podmiotowym zakresie wykazanego w tej sprawie stosunku prawnego (dokładniej R. Obrębski, Zarys istoty legitymacji w procesie cywilnym, Polski Proces Cywilny 4/2017, s. 476 i n.).

Wadliwe zastosowanie art. 196 § 1 k.p.c. doprowadziło w tej sprawie do sytuacji, w której pierwotna powódka nadal żądała uwzględnienia powództwa, czyli – według poprawnej konstrukcji z art. 496 k.p.c. – utrzymania w mocy nakazu zapłaty na swoją korzyść. W piśmie z 18 marca 2016 r. spółka (...) S.A. w Ł. wystąpiła natomiast o uwzględnienie powództwa w całości na swoją rzecz. Zostały więc zgłoszone dwa osobne żądania przez dwóch różnych powodów bez zmiany powództwa zgłoszonego pierwotnie, czyli wymaganego art. 196 § 1 k.p.c. przystąpienia nowego powoda do pierwotnego powództwa. W postępowaniu nakazowym, na etapie rozpoznawania zarzutów, niedopuszczalne jest ponadto zmienianie żądania pozwu, również w części dotyczącej podmiotu, na rzecz którego mogłoby zostać ono uwzględnione. Zakaz takiej zmiany wprost wynika z art. 495 § 1 k.p.c. Przystąpienie spółki (...) S.A. w Ł. do tej sprawy po stronie czynnej tym bardziej było więc niedopuszczalne. Uzasadniało więc uchylenie punktu drugiego, trzeciego i czwartego zaskarżonego wyroku w stosunku do tej spółki, nie dotyczyło jej bowiem rozstrzygniecie zawarte w jego punkcie pierwszym, i umorzenie postępowania wobec (...) S.A. w Ł., zgodnie z art. 386 § 3 k.p.c. Nie mogło być ono prowadzone w stosunku do innej strony czynnej niż określona w pozwie i w zaskarżonym przez pozwaną nakazie zapłaty. W sytuacji, gdy opisane uchybienia zostały wywołane przez Sąd Okręgowy, zachodziły ponadto podstawy do nieobciążania (...) S.A. w Ł. kosztami procesu za pierwszą instancję, pomimo ostatecznego umorzenia postępowania w stosunku do tej powódki. W sytuacji, gdy jej apelacja została uwzględniona we wskazany sposób, czyli bez merytorycznego rozstrzygnięcia o żądaniu zgłoszonym przez (...) S.A. w Ł., również na podstawie art. 102 k.p.c. nie było podstaw do obciążenia pozwanej kosztami postępowania odwoławczego wywołanego apelacją (...) S.A., o czym Sąd Apelacyjny orzekł w czwartym punkcie wydanego wyroku. Na gruncie tych argumentów bezprzedmiotowa była ocena zasadności zarzutów podniesionych w apelacji wniesionej przez (...) S.A., z wyjątkiem zarzutu dotyczącego nieważności procesu zakończonego zaskarżonym wyrokiem, której nie można było dostrzec z tego powodu, że skarżąca została zawiadomiona o sprawie z wyprzedzeniem wystarczającym do sformułowania pisma, w którym przystąpiła do sprawy jako powód i zajęła własne stanowisko na ponad miesiąc przed terminem rozprawy wyznaczonej na 25 kwietnia 2016 r., na którym została ona zamknięta i doszło do ogłoszenia wyroku. Nie sposób było więc uznać, aby przez miesiąc powódka nie mogła zaprezentować obszerniej swojego stanowiska. Zarzut nieważności postępowania przed Sądem Okręgowym nie zasługiwał więc na uwzględnienie.

Z innych przyczyny oraz w odmienny zupełnie sposób na uwzględnienie zasługiwała także apelacja pierwotnej powódki, na której rzecz Sąd Okręgowy wydał w tej sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, w stosunku do której dopuszczalne i konieczne było rozpoznanie zarzutów wniesionych przez stronę pozwaną, które były niekonsekwentne oraz bezpodstawne, podobnie jak argumenty, do których odwołał się Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, bezpodstawnie przede wszystkim przyjmując, że doszło do spłacenia zobowiązania pozwanej wobec dostawcy ze skutkiem uzasadniającym uchylenie wydanego nakazu zapłaty i oddalenie powództwa wobec dostawcy. Podobnie jak strona pozwana, także Sąd Okręgowy nie dostrzegł zasadniczej sprzeczności pomiędzy zarzutem dotyczącym bezskuteczności umowy factoringu zawartej pomiędzy powodowymi spółkami 28 sierpnia 2013 r. z powodu jej niezgodności z ust. 5 art. 54 powołanej ustawy o działalności leczniczej a ustaleniem, jakoby jej wykonanie przez faktora doprowadziło od wykonania zobowiązania strony pozwanej wobec dostawcy, wynikającej również w określenia przez pozwaną oraz Sąd Okręgowy niewłaściwego znaczenia prawnego między normą art. 356 § 2 k.c. a znaczeniem art. 518 § 1 pkt 1 k.c., i to niezależnie od treści oraz sposobu odczytania konstrukcji zastosowanej przez powódki w powołanej umowie factoringu powierniczego, czyli bez względu na ocenę zarzutów, które dotyczyły naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 65 § 2 k.c. przy ocenie treści tej umowy i skutków jej wykonywania przez faktora. Uzasadnione były również zarzuty dotyczącej naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 i art. 231 k.p.c. w zakresie ustalenia jako rzekomo niespornej pomiędzy stronami okoliczności uzyskania przez dostawcę zapłaty swojej należności za sprzedany pozwanej towar wskutek spełnienia tego świadczenia przez faktora.

Bezpodstawnie Sąd Okręgowy uznał przede wszystkim, że okoliczność dokonania przez (...) S.A. w Ł. zapłaty zobowiązania obciążającego pozwaną wobec dostawcy była pomiędzy stronami niesporny oraz że dowodem potwierdzającym uzyskanie przez dostawcę zaspokojenia było zestawienie sald, na które pozwana powołała się z zarzutach od nakazu zapłaty z 4 stycznia 2016 r. Z odpowiedzi pierwotnej powódki na zarzuty nie wynika, aby twierdzenia, na które powoływała się pozwana w ich treści, zostały przyznane. Przeciwnie, nie zostały potwierdzone. Podniesione natomiast zostało, że w wykonaniu umowy factoringu powierniczego z 28 sierpnia 2013 r., (...) S.A. w Ł. spełniła własne zobowiązanie wobec dostawcy, które wynikało z tej umowy. Nie było to więc spełnienie świadczenia obciążającego pozwaną, w każdym razie według stanowiska, jakie prezentowała w tej sprawie powodowa spółka. Nie wdając się w szczegółową analizę powołanej umowy, nie jest ona bowiem konieczna dla oceny zasadności powództwa i apelacji, przyznać tylko należy, że z jej treści nie wynika, aby wskutek jej podpisania, (...) S.A. w Ł. nabyła na swoją rzecz wierzytelność przysługującą dostawcy wobec pozwanej z tytułu umowy z 14 marca 2011 r. w zakresie dostawy, której dotyczyła faktura nr (...). Na podstawie tej umowy faktor zobowiązał się do sfinansowania tej wierzytelności bez jej nabycia, w celu zapewnienia dostawcy płynności finansowej związanej z realizacją dostaw na rzecz pozwanej, i nabył uprawnienia do jej dochodzenia w imieniu dostawcy, tyle że pośrednio również na własną korzyść. Nie sposób więc było uznać, że spełnienie własnego zobowiązania, znajdującego podstawę w umowie factoringu powierniczego, polegało za spłaceniu długu obciążającego pozwaną. Na podstawie tej umowy, (...) S.A. w Ł. nie nabyła bowiem uprawnienia dotyczącego dochodzenia tej wierzytelności od pozwanej w swoim własnym imieniu, zwłaszcza że nawet we własnej apelacji nie domagała się jego zasądzenia, lecz odwoływał się do odmiennej konstrukcji prawnej, związanej z bezpodstawnym wzbogaceniem pozwanej kosztem tej spółki. Poza sporem też musi pozostawać, że gdyby (...) S.A. zapłaciła dług pozwanej w oparciu o własne zobowiązanie dotyczące jego uregulowania, na podstawie art. 518 § 1 pkt 1 k.c. wstąpiłaby w prawa zaspokojonego wierzyciela, którym bezsprzecznie pozostawała pierwotna powódka jako dostawca, który nie otrzymał należności za sprzedany pozwanej asortyment medyczny. Konstrukcja zastosowana przez pozwane spółki w umowie factoringu powierniczego, która nie polegała jednak na przeniesieniu wierzytelności z dostawcy na faktora, mimo podobnego tylko dla pozwanej skutku jej podpisania przez powodowe spółki, sprzeciwiła się w każdym razie przyjęciu, że wykonanie tej umowy przez faktora polegało wprost na zapłaceniu długu obciążającego pozwaną wobec dostawcy. Nie było więc w ogóle podstawowej przesłanki do zastosowania w tej sprawie art. 356 § 2 k.c. Koniecznym warunkiem poprawnego odwołania się w tej sprawie do podanego przepisy było dokonanie zapłaty przez osobę trzecią za dłużnika, nawet bez jego wiedzy. Z przepisu tego wynika tylko obowiązek przyjęcia przez wierzyciela świadczenia spełnianego przez osobę trzecią za dłużnika. Założeniem odwołania się do zawartej w nim normy jest jednak konieczność wykazania, że spełniający świadczenie spłaca dług cudzy, nie zaś własne zobowiązanie wobec wierzyciela. Warunek ten nie został spełniony na tle okoliczności tej sprawy. Nie wynikał w szczególności z zestawienia sald, do którego odwołała się strona pozwana w zarzutach od nakazu zapłaty. Z dokumentu tego wynikało tylko, że wśród kilku zobowiązań, które nie zostały uregulowane przez pozwaną wobec dostawcy, nie było należności objętej fakturą nr (...). Wyprowadzenie z treści dokumentu tego rodzaju wniosku, że została ona zaspokojona przez (...) S.A. w Ł., oparte zostało na rozumowaniu a contrario, jak też na domniemaniu faktycznym, które ma charakter zawodny. Podlegać bowiem może wzruszeniu na podstawie dowodów, do których zaliczyć należało umowę factoringu powierniczego z 28 sierpnia 2013 r. Nie wynika, po pierwsze, z jej treści, aby zawarte w niej zapisy dotyczyły wprost wskazanej faktury, zwłaszcza że została ona wystawiona po podpisaniu powołanej umowy factoringu. Po drugie, co istotniejsze, jej prawna konstrukcja nie polegała na przeniesieniu na faktora wierzytelności dostawcy w stosunku do powódki. Bezzasadnie Sąd Okręgowy przyjął więc, że wykonanie przez (...) S.A. umowy factoringu powierniczego z 28 sierpnia 2013 r. wywołało skutek polegający na wygaśnięciu zobowiązania pozwanej wobec dostawcy wynikającego z umowy realizacji z 14 marca 2011 r. w zakresie, który dotyczył faktury nr (...), i to niezależnie od oceny skuteczności umowy zawartej w podanej dacie pomiędzy powodowymi spółkami. Jeśli bowiem nie była ona sprzeczna z art. 54 ust. 5 powołanej ustawy o działalności leczniczej, właśnie dlatego, że nie prowadziła wprost do zmiany wierzyciela, wykonanie jej postanowień przez faktora nie polegało za zapłacie długu obciążającego stronę pozwaną, lecz własnego zobowiązania związanego z zapewnieniem płynności finansowej dostawcy w związku z zadłużeniem pozwanej.

Przy przyjęciu natomiast, że pomimo braku przeniesienia wierzytelności, skutek wykonania powołanej umowy factoringu powierniczego był w istocie równoznaczny ze zmianą wierzyciela, jak to przyjął Sąd Okręgowy, dokonując szerokiej i celowościowej wykładni ust. 5 art. 54 powołanej ustawy, zupełnie pozbawione konsekwencji byłoby uznanie, za Sądem Okręgowym, że doszło do zapłaty długu obciążającego pozwaną, czyli wstąpienia faktora w uprawnienia zaspokojonego wierzyciela, stosownie do art. 518 § 1 pkt 1 k.c. Na przeszkodzie przyjęciu takiej tezy stałaby bowiem bezskuteczność umowy factoringu z 28 sierpnia 2013 r. Odpadłaby więc podstawowa przesłanka zastosowania tego przepisu na tle okoliczności tej sprawy. Gdyby bowiem wskazana umowa była istotnie bezskuteczna, nie można byłoby uznać, że podstawę zapłaty dokonanej przez (...) S.A. w Ł. mogła stanowić ,,odpowiedzialność osobista” tej spółki, wynikająca z powołanej umowy. Uznając bezskuteczność względną jej postanowień w oparciu o ust. 5 art. 54 powołanej ustawy, tym bardziej nietrafnie Sąd Okręgowy przyjął, że (...) S.A. wstąpiła w prawa zaspokojonego w ten sposób dostawcy. Jeśli bowiem umowa factoringu byłaby bezskuteczna, zapłata nie miałaby podstawy wymaganej powołanym przepisem. Świadczenie, które mogło zostać spełnione, nie byłoby prawnie skutecznie. Podlegałoby więc tylko zwrotowi w ramach rozliczenia pomiędzy powodowymi spółkami, znajdującego podstawę w instytucji bezpodstawnego wzbogacenia pierwotnej powódki w stosunku do spółki (...) S.A. w Ł.. Dokonana bezpodstawnie zapłata nie mogłaby doprowadzić do wygaśnięcia zobowiązania pozwanej w stosunku do pierwotnej powódki jako dostawcy asortymentu medycznego nabytego przez pozwaną na podstawie umowy z 14 marca 2011 r. i objętego niezapłaconą przez pozwaną fakturą nr (...).

Odmienne stanowisko Sądu Okręgowego nie było prawidłowe. Naruszało cześć przepisów powołanych w apelacji strony powodowej, która zasługiwała na uwzględnienie poprzez zmianę zaskarżonego wyroku w stosunku do pierwotnej powódki i utrzymanie wobec niej nakazu zapłaty z 4 stycznia 2006 r. wydanego w sprawie IV Nc 331/15 w zakresie należności głównej powiększonej o odsetki skapitalizowane za okres poprzedzający wniesienie pozwu, dalsze odsetki do dnia zapłaty i koszty procesu, zwłaszcza że na uwzględnienie nie zasługiwał też zarzut przedawnienia, na który powoływała się pozwana w zarzutach wskutek przeoczenia, że w termin płatności spornej należności, w fakturze nr (...), wystawionej zgodnie z umową z 14 marca 2011 r., został określony na dzień 11 grudnia 2013 r., pozew został zaś wniesiony przed końcem listopada 2015 r., a więc przed upływem dwuletniego terminu przedawnienia roszczenia z tytułu ceny należnej za towar nabyty przez pozwaną od powodowej spółki, która nie uzyskała zapłaty.

Uwzględnienie w całości apelacji pierwotnej powódki uzasadniało także obciążenie pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego w kwocie 9981 zł, na które złożyła się opłata od apelacji w wysokości 4581 zł i minimalna stawka za udział zawodowego pełnomocnika w postępowaniu apelacyjnym w kwocie 5400 zł, stosownie do art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, stosownie do podanej w apelacji wartości przedmiotu zaskarżenia i daty jej wniesienia.

Oczywiste niedokładności w oznaczeniu pierwotnej powódki i pozwanego w komparycji zaskarżonego wyroku zostały sprostowane przez Sąd Apelacyjny na podstawie art. 350 § 3 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów oraz art. 386 § 1 k.p.c., w zakresie zaś spółki, która przystąpiła do sprawy po stronie czynnej w jej toku – zgodnie z art. 386 § 3 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

Ewa Kaniok Robert Obrębski Edyta Jefimko