Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 września 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Marzena Miąskiewicz

Sędziowie: SA Ewa Kaniok (spr.)

SA Marcin Strobel

Protokolant: Aleksandra Napiórkowska

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) W.

przeciwko (...) Spółka Akcyjna w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 19 maja 2016 r., sygn. akt IV C 161/14

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Marcin Strobel Marzena Miąskiewicz Ewa Kaniok

Sygn. akt V ACa 1073/17

UZASADNIENIE

Pozwem z 13 grudnia 2013 r. (...) W. wniosło o zapłatę kwoty 117.179,62 zł wraz z ustawowymi odsetkami, liczonymi od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty, tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie przez (...) S.A. w W. z części nieruchomości o pow. 648 m ^{( 2)} poł. w W. przy ul. (...), stanowiącej działkę o nr ewidencyjnym(...) z obrębu(...), za okres od lipca 2012 r. do 13.02.2013 r.

(...) S.A w W. wniósł o oddalenie powództwa, podnosząc zarzut nabycia przez poprzedniego właściciela gruntu ( (...) S.A. w W.), urządzeń służących do przesyłu gazu – Stacji Redukcyjno‑Pomiarowej, w drodze zasiedzenia nieodpłatnej służebności gruntowej, odpowiadającej służebności przesyłu na spornej części nieruchomości.

Wyrokiem z dnia 19 maja 2016 roku Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił powództwo; w punkcie drugim zasądził od (...) W. - D. W. na rzecz (...) Spółka Akcyjna w W. kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że (...) W. jest właścicielem nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) w D. W., stanowiącej działkę ewidencyjną nr (...) o powierzchni 3.383 m ² z obrębu (...). Pozwany (...) S.A. w W. jest przedsiębiorcą, którego głównym przedmiotem działalności jest transport paliw gazowych siecią przesyłową.

Pozwany użytkował znajdującą się na części działki nr (...) o powierzchni 648 m ² Stację Redukcyjno-Pomiarową Gazu I Stopnia (...) w okresie od 04.10.2007 r. do 13.02.2013 r. Budowa ww. Stacji została zrealizowana na podstawie decyzji Nr (...) z 27.03.1979 r. o ustaleniu miejsca i warunków realizacji inwestycji budowlanej, wydanej z upoważnienia Prezydenta (...) W..

Na wniosek Naczelnika Miasta W. z 18.01.1980 r. grunty pod budowę Stacji zostały wywłaszczone na rzecz Skarbu Państwa z przeznaczeniem dla (...) ds. Gazyfikacji Miasta W.. Po wybudowaniu Stacja przekazana została do eksploatacji (...) Zakładowi (...) w W. i zgodnie z art. 49 k.c. weszła w skład przedsiębiorstwa. Na podstawie zarządzenia Ministra Górnictwa i Energetyki z 01.08.1982 r. (...) Zakład (...) w W. przekształcił się w Przedsiębiorstwo Państwowe (...). Decyzją Nr (...) z 29.07.1996 r., wydaną z upoważnienia Wojewody (...), (...) nabyło z dniem 05.12.1990 r. prawo użytkowania wieczystego gruntu z obrębu R. oraz nieodpłatnie prawo własności budynków i urządzeń znajdujących się na przedmiotowym gruncie.

Na mocy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 30.09.1996 r. Przedsiębiorstwo Państwowe (...) przekształciło się w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa. W dniu 04.10.2007 r. (...) S.A. w W. przeniosło na (...) S.A. w W. własność przysługujących mu praw, w tym prawo do urządzeń przesyłowych na działce nr (...).

Sąd I instancji ustalił, że przedmiotowa nieruchomość na mocy decyzji Wojewody (...) z 20.12.2000 r. z mocy prawa stała się własnością Gminy M. W.. Pismem z 29.06.2011 r. powód wezwał pozwanego do okazania dokumentów świadczących o prawie do dysponowania częścią działki nr (...). W dniu 18.12.2012 r. pozwany zakończył rozbiórkę urządzeń przesyłowych, znajdujących się na części działki nr (...). Pismem z 25.01.2013 r. powód wezwał pozwanego do wydania nieruchomości. Protokołem zdawczo‑odbiorczym z 13.02.2013 r. nieruchomość została zwrócona powodowi.

Pismami z 26.04.2013 r. oraz z 15.03.2013 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 117.179,62 zł, tytułem bezumownego korzystania z nieruchomości.

Sąd I instancji podzielił stanowisko strony pozwanej, że w sprawie doszło do zasiedzenia służebności gruntowej, odpowiadającej treści służebności przesyłu.

Budowa urządzeń przesyłowych na działce nr (...) została zrealizowana na podstawie decyzji administracyjnej, wydanej z upoważnienia Prezydenta (...) W. z dnia 27.03.1979 r. Z dniem 18.01.1980 r. grunty pod budowę Stacji zostały wywłaszczone na rzecz Skarbu Państwa, a urządzenia przesyłowe weszły w skład (...) w W.. W ocenie Sądu z powyższego wynika, że czas korzystania z ww. urządzeń przesyłowych przez (...) S.A. w W. i jego poprzedników prawnych sięga końca lat 70-tych i trwał nieprzerwanie do 13.02.2013 r.

Przepisy o służebności przesyłu (art. 305 ¹ k.c. i nast.) zostały dodane do Kodeksu cywilnego na podstawie ustawy z 30.05.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731). Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą istnieje możliwość ustanowienia służebności przesyłu w drodze analogii do art. 145 k.c., a także nabycia jej przez zasiedzenie nawet wówczas, gdy rozpoczęcie posiadania nastąpiło przed wejściem ww. przepisów.

Przed nowelizacją Kodeksu cywilnego z 2008 r. zakłady przemysłowe mogły zasiadywać prawo do korzystania z działki o treści odpowiadającej służebności przesyłu, co oznacza, że okres posadowienia instalacji przed 2008 r. jest doliczany do okresu zasiedzenia (vide uchwała Sądu Najwyższego z 22.05.2013 r., sygn. akt III CZP 18/13).

Pozwana spółka i jej poprzednicy prawni korzystali z nieruchomości powoda od końca lat 70-tych i było to posiadanie ciągłe. Ww. podmioty korzystały z nieruchomości w celu transportu paliwa i konserwacji sieci przesyłowej. Z uwagi na treść decyzji administracyjnych, w tym decyzji Nr (...) z 29.07.1996 r., wydanej z upoważnienia Wojewody (...), podmioty te korzystały z nieruchomości w usprawiedliwionym przekonaniu, że do korzystania tego są prawnie umocowane.

Dodatkowo w tym okresie posiadanie nie było w żaden sposób kwestionowane przez stronę powodową, która po 2008 r. nie wystąpiła o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem.

Zdaniem Sądu Okręgowego powyższe przesądza o posiadaniu przez pozwanego oraz jego poprzedników prawnych nieruchomości powoda w dobrej wierze.

Zgodnie z art. 172 k.c. okres zasiedzenia w dobrej wierze wynosi lat 20.

W okresie obowiązywania tzw. zasady jednolitej własności państwowej tj. do 01.02.1989 r., kiedy został zmieniony art. 128 k.c., stwierdzający, że własność ogólnonarodowa przysługuje Skarbowi Państwa, albo innym państwowym osobom prawnym, nie było możliwości zasiadywania nieruchomości. Oznacza to, że czas biegu zasiedzenia można liczyć dopiero od 01.02.1989 r. Zatem 20-letni okres zasiedzenia w sprawie nastąpił 01.02.2009 r.

Ponieważ upływ terminu zasiedzenia wyłącza możliwość dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z cudzej własności w okresie biegu zasiedzenia, powództwo uległo oddaleniu.

Apelację od powyższego orzeczenia wniósł powód, zaskarżając go w całości, zarzucił naruszenie:

1.  art. 292 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2016 r. poz. 380, z późn. zm.), w związku z art. 172 § k.c. w związku z art. 305 ⁴ k.c. poprzez pozbawione podstaw przyjęcie, że pozwany nabył służebność przesyłu przez zasiedzenie po upływie dwudziestu lat;

2.  art. 172 k.c. poprzez pozbawione podstaw przyjęcie, że pozwany i jego poprzednicy prawni pozostawali w dobrej wierze.

W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji oraz o zasądzenie kosztów postępowania w II instancji.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów postepowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

apelacja jest uzasadniona, rację ma apelujący, że sąd I instancji wadliwie ustalił, iż pozwany jako posiadacz w dobrej wierze nabył służebność przesyłu przez zasiedzenie po upływie dwudziestu lat licząc od 01.02.1989 r.

Tylko władanie nieruchomością w granicach treści służebności, które nie jest oparte na prawie, może prowadzić do nabycia służebności przez jej posiadacza wskutek zasiedzenia (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13). Posiadanie służebności zgodnie z prawem, a więc którego źródłem jest tytuł prawny, nie prowadzi do zasiedzenia.

Nieruchomość, na której posadowiono infrastrukturę przesyłową gazu była do 27 maja 1990r. własnością Skarbu Państwa ( akty wywłaszczeniowe k. 71-74).

Nie budzi wątpliwości, że przed zmianą art. 128 k.c., to jest do dnia 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe nie mogło być uznane za samoistnego posiadacza nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności gruntowej ze względu na obowiązywanie zasady jednolitego funduszu własności państwowej. Sytuacja ta zmieniła się po 31 stycznia 1989 r. W myśl zmienionego art. 128 k.c., obowiązującego od dnia 1 lutego 1989 r., własność państwowa przysługiwała Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym (art. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 3, poz. 11). Prawną konsekwencją zmiany art. 128 k.c. była wyraźna polaryzacja podmiotowa i majątkowa samodzielnych uczestników obrotu cywilno - prawnego, mianowicie Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych. W stosunkach cywilnoprawnych sytuacja przedsiębiorstwa państwowego stała się porównywalna z sytuacją innych podmiotów prawa cywilnego. Przedsiębiorstwo państwowe uzyskało zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność. Stąd Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 kwietnia 2009 r., II CSK 493/08 (nie publ.) przyjął, że od dnia 1 lutego 1989 r. przedsiębiorstwo państwowe może zasiedzieć służebność należącą także do Skarbu Państwa, w którego imieniu wykonywało do dnia 31 stycznia 1989 r. władztwo nad mieniem. Pogląd o dopuszczalności posiadania służebności gruntowej przez przedsiębiorstwo państwowe już po dniu 1 lutego 1989 r. pojawił się także w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2009 r., III CZP 70/09 (OSNC2010, Nr 5, poz. 64).

Ustalając, iż bieg zasiedzenia służebności przesyłu przez poprzednika prawnego pozwanego rozpoczął się 1.02.1989r. Sąd Okręgowy pominął okoliczność, iż uchylenie art. 128 k.c. ustawą z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) wprawdzie zniosło zasadę, że jedynie Skarbowi Państwa może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku, czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność, nie doprowadziło jednak ex lege do przekształcenia stosunków własnościowych. W konsekwencji nie spowodowało to przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy. Przekształcenie zarządu, w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach - w prawo własności nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464 - dalej: "u.g.g.w.n"), a co do innych składników majątkowych w prawo własności nastąpiło na podstawie ustaw określających ustrój majątkowy państwowych osób prawnych (por. uchwała siedmiu sędziów - zasada prawna z dnia 18 czerwca 1991 r., III CZP 38/91, OSNC 1991, nr 10-12, poz. 118). Z kolei na mocy art. 2 ust. 1 u.g.g.w.n. grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), z wyłączeniem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, będące w dniu 5 grudnia 1990 r. w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa stawały się z tym dniem, z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego, przy czym nabycie prawa wieczystego użytkowania gruntów oraz własności budynków, innych urządzeń i lokali w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność Skarbu Państwa stwierdzał decyzją wojewoda (art. 2 ust. 3 u.g.g.w.n).

Decyzją z 20.12.2000r. Wojewoda (...) stwierdził, że przedmiotowa nieruchomość z mocy prawa z dniem 27 maja 1990r. stała się własnością Gminy M. W. ( k10).

W orzecznictwie przyjmuje się, że datą wejścia przez przedsiębiorstwo państwowe w posiadanie jest data przekształcenia przysługującego przedsiębiorstwu państwowemu prawa zarządu urządzeń tworzących sieć służącą do przesyłu paliw w prawo własności. Eksploatacja tych urządzeń, w sposób odpowiadający posiadaniu służebności przesyłu mogła się, bowiem odbywać jedynie przy założeniu, iż właściciel urządzeń przesyłowych jest innym podmiotem, niż właściciel nieruchomości. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 29 marca 2017 r. sygn. I CSK 389/16, celem służebności przesyłu jest umożliwienie przedsiębiorcy właściwego korzystania z urządzeń, których jest właścicielem i które wchodzą w skład jego przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55 ¹ k.c. Nie budzi zatem wątpliwości, że w odniesieniu do urządzeń przesyłowych istniejących na gruncie, ustanowienie służebności może nastąpić na rzecz przedsiębiorcy będącego ich właścicielem.

(...) nabyło z dniem 05.12.1990 r. nieodpłatnie prawo własności budynków i urządzeń przesyłowych, dlatego dopiero od tej daty należy liczyć rozpoczęcie biegu zasiedzenia przez nie służebności przesyłu na gruncie, na którym zlokalizowana była stacja redukcyjna gazu I stopnia (...).

Zgodnie z uchwałą siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 5 czerwca 2018r. sygn.. III CZP 50/17 nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe – na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych ( Dz. U. z 1991r. nr 2, poz. 6) – własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących do Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej te nieruchomości.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2017 r., sygn.

V CSK 159/16, nie jest możliwe skrócenie terminu posiadania wymaganego do zasiedzenia służebności na podstawie art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321), o okres korzystania z urządzeń infrastruktury elektroenergetycznej przez przedsiębiorstwo państwowe w czasie, gdy nieruchomość, na której znajdowały się te urządzenia była przedmiotem własności państwowej.

O dobrej lub złej wierze posiadacza służebności decyduje chwila uzyskania posiadania (por.m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2003 r., III CZP 35/03, nie publ. i z dnia 16 grudnia 2015 r., IV CSK 132/15, nie publ.).

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 8.12.2016, sygn. I CZP 867/16 OSNC 2017/9/98, rozstrzygając czy uzyskanie posiadania służebności o treści odpowiadającej służebności przesyłu nastąpiło w złej wierze, należy mieć na względzie całokształt okoliczności poprzedzających i towarzyszących uzyskaniu posiadania służebności; domniemanie dobrej wiary jest obalone, gdy z całokształtu okoliczności wynika, że przedsiębiorca przesyłowy w chwili uzyskania posiadania wiedział lub powinien był wiedzieć przy zachowaniu wymaganej staranności, że do nieruchomości, na której zlokalizowane są urządzenia przesyłowe, nie przysługuje mu prawo o treści odpowiadającej służebności przesyłu.

W sprawie niniejszej, wbrew stanowisku sądu I instancji, nie sposób przyjąć, że poprzednik prawny pozwanego nabył posiadanie służebności przesyłu w dobrej wierze. W chwili rozpoczęcia posiadania w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu tj. z dniem 5.12.1990r. poprzednik prawny pozwanego wiedział bądź z łatwością mógł się dowiedzieć, że jego posiadanie narusza prawo właściciela gruntu. Poprzednik prawny pozwanego z dniem 5.12.1990r. nie nabył prawa wieczystego użytkowania gruntu, na którym znajdowała się stacja redukcyjna gazu I stopnia (...). Z tą datą poprzednik prawny pozwanego nabył prawo użytkowania wieczystego gruntu zabudowanego stanowiącego własność Skarbu Państwa położonego we wsi R. ( decyzja Wojewody k.183-187), na którym zlokalizowana jest tłocznia gazu, oraz na zasadzie art. 49 k.c. nabył własność urządzeń zapewniających przepływ paliw gazowych nie należących do części składowych gruntu we wsi R. lecz wchodzących w skład jego przedsiębiorstwa jako część składowa sieci gazowej. W tej sytuacji poprzednik prawny pozwanego nie miał podstaw do tego by w sposób usprawiedliwiony przyjmować, że przysługuje mu uprawnienie do korzystania z nieruchomości powoda w zakresie odpowiadającym treścią służebności przesyłu. Dobra wiara polega na błędnym ale usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu posiadacza nieruchomości, że przysługuje mu wykonywane przez niego prawo (postanowienie Sądu Najwyższego z 23.07.2015r. , sygn.. V CSK 625/14), tymczasem pozwany wiedział, że wykonywane przez niego prawo ( odpowiadające służebności przesyłu) nie przysługuje mu, a jeśli nie wiedział, to z łatwością mógł się o tym dowiedzieć. Dlatego pozwany jako posiadacz w złej wierze mógł nabyć przez zasiedzenie służebność przesyłu dopiero po upływie 30 lat licząc od 5.12.1990r. Wobec rozebrania stacji redukcyjnej gazu I stopnia (...) do dnia 13 lutego 2013r, kiedy to teren pod tą stacją zwrócony został powodowi, do zasiedzenia służebności nie doszło. Odmienne ustalenie sądu I instancji jest wadliwe i Sąd Apelacyjny go nie podziela przyjmując, iż podniesione w apelacji zarzuty są trafne. Pozostałe ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego nie były kwestionowane przeto Sąd Apelacyjny jest nimi związany.

W związku z powyższym uzasadnione jest stanowisko, że istota niniejszej sprawy nie została przez sąd I instancji rozpoznana. Sąd Okręgowy nie przeprowadził postępowania dowodowego na okoliczność wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z gruntu za okres objęty pozwem tj. od lipca 2012r. do lutego 2013r. i nie poczynił w tym przedmiocie żadnych ustaleń faktycznych oraz rozważań prawnych. Powyższe skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie z pozostawieniem temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za II instancję na podstawie art. 386 par. 4 k.p.c. i art. 108 par. 2 k.p.c.

Ewa Kaniok Marzena Miąskiewicz Marcin Strobel