V ACa 2112/22 - wyrok z uzasadnieniem Sąd Apelacyjny w Warszawie z 2024-12-20
Sygnatura akt V ACa 2112/22
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 grudnia 2024 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:
Przewodniczący: Sędzia SA Robert Obrębski
Sędziowie: SA Ewa Kaniok (spr.)
SA Joanna Mrozek
Protokolant Wiktoria Wysokińska
po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2024 r. w Warszawie
na rozprawie
sprawy z powództwa M. W. i H. W.
przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.
o ustalenie i zapłatę ewentualnie o zapłatę
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 15 lipca 2022 r. sygn. akt XXVIII C 2411/21
I. oddala apelację;
II. zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz M. W. i H. W. kwotę 8 200 zł (osiem tysięcy dwieście złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia o kosztach procesu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.
Ewa Kaniok Robert Obrębski Joanna Mrozek
Sygn. akt V ACa 2112/22
UZASADNIENIE
Wyrokiem z 15 lipca 2022 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym ustalił, że umowa nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z dnia 5 grudnia 2007 roku, jest nieważna; w punkcie drugim zasądził od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powoda M. W. kwotę 482 022,73 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 kwietnia 2022 roku do dnia zapłaty; w punkcie trzecim zasądził od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powódki H. W. kwotę 482 022,73 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 kwietnia 2022 do dnia zapłaty; w punkcie czwartym oddalił powództwo w pozostałym zakresie; w punkcie piątym ustalił, że pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. jest zobowiązany do zwrotu M. W. i H. W. całości poniesionych przez nich kosztów procesu w oparciu o zasadę opisaną w art. 100 zdanie 2. k.p.c., pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu.
Z ustaleń faktycznych, jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że w dniu 5 grudnia 2007 roku powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem (...). Kwota udzielonego kredytu wyniosła 825.000,00 zł, zaś okres kredytowania 360 miesięcy poczynając od dnia zawarcia umowy do dnia 15 grudnia 2037 roku. W § 1 ust. 3A umowy kredytu wskazano, iż kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 24 października 2007 roku, według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 385.010,26 CHF. Bank zastrzegł, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Ponadto wskazano, że wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w niniejszym punkcie.
W treści umowy wskazano, że przeznaczenie środków z kredytu stanowi refinansowanie nakładów poniesionych na zakup udziału we współwłasności działek gruntu nr (...) położonych w W. i finansowanie przedpłat na poczet budowy przez dewelopera domu jednorodzinnego nr (...) położonego na ww. działkach oraz pokrycie kosztów prac wykończeniowych i refinansowanie wkładu własnego.
Wypłata przyznanej kwoty kredytu miała nastąpić w pięciu transzach w sposób i w kwotach określonych w § 5 umowy. Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu następujących warunków: 1) podpisaniu umowy kredytu; 2) uiszczeniu przez kredytobiorców wpłaty z tytułu prowizji i opłat określonych w § 1; 3) ustanowieniu prawnych zabezpieczeń spłaty kredytu; 4) złożeniu pisemnego oświadczenia o poddaniu się egzekucji przez ewentualnych poręczycieli; 5) po spełnieniu warunków określonych w § 4 ust. 2 umowy (§ 7 ust. 1 umowy).
Zgodnie z § 10 ust. 1 i 2 umowy kredytu, kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie, w ratach kapitałowo-odsetkowych, w terminach i kwotach zawartych w Harmonogramie spłat, stanowiącym załącznik nr 1 i integralną część umowy. Harmonogram spłat sporządzany był w (...). Na mocy ust. 5 rzeczonego paragrafu raty kapitałowo-odsetkowe podlegały płaceniu w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży z Tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50. Jednocześnie strony ustaliły, iż wcześniejsza spłata całości kredytu lub raty kapitałowo-odsetkowej, a także spłata przekraczająca wysokość raty powoduje, że kwota spłaty jest przeliczana po kursie sprzedaży (...) z Tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującym na dzień i godzinę spłaty (§ 12 ust. 5 umowy kredytu). Zgodnie zaś z treścią § 15 ust. 4 umowy kredytu, z chwilą wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, Bank dokonuje przeliczenia wierzytelności na złote po kursie sprzedaży (...) z tabeli kursowej (...) Banku S.A. z dnia wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego lub dnia wytoczenia powództwa .
Na mocy Aneksu Nr (...) z dnia 10 lipca 2008 roku strony podwyższyły kwotę udzielonego powodom kredytu o kwotę 180.000,00 zł, tj. do kwoty 1.005.000,00 zł .
W okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 1 lutego 2022 roku powodowie uiścili na rzecz pozwanego, w wykonaniu łączącej strony umowy kredytu, łączną kwotę 964.045,46 zł .
Wyrokiem z dnia 9 marca 2015 roku Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie (sygn. akt I C 1324/13) rozwiązał przez rozwód związek małżeński zawarty w dniu 10 sierpnia 2002 roku pomiędzy powodem, a powódką .
Sporna umowa stanowiła drugą umowę kredytową powiązaną z walutą obcą zawartą przez powodów. Pierwsza umowa została zawarta z Bankiem (...) – zobowiązanie kredytowe zostało przez nich spłacone z uwagi na sprzedaż kredytowanej nieruchomości. Powodowie motywowali chęć zaciągnięcia spornego kredytu potrzebą sfinansowania zakupu nieruchomości, w celu zaspokojenia własnych potrzeb mieszkaniowych. Obecnie w nieruchomości kredytowanej mieszka powódka razem z dziećmi. W toku procesu kredytowania powodowie nie zostali poinformowani o ryzyku kursowym i ryzyku stopy procentowej. Powodom nie przedstawiono ofert kredytu złotowego. Powodowie zostali zapewnieni o bezpieczeństwie i stabilności waluty (...), jak również oferowanej umowie kredytu indeksowanego do tejże waluty obcej. Powodom nie tłumaczono takich pojęć jak waloryzacja, indeksacja, tabele kursowe, jak również nie przedstawiono im mechanizmu tworzenia tabel kursowych w pozwanym Banku. Powodom nie zaprezentowano historycznych wysokości kursu waluty (...) względem waluty PLN. Nie poinformowano ich również, że wraz ze wzrostem kursu waluty obcej wzrośnie nie tylko wysokość ich raty, ale również wysokość salda kredytu wyrażonego w walucie polskiej. Powodowie nie mieli możliwości negocjowania zapisów umowy. W chwili zawarcia umowy powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej oraz pozostawali w związku małżeńskim. Zobowiązania kredytowe spłacają ze wspólnego konta, które zasilają środkami pieniężnymi po połowie .
Z przesłuchania powodów wynika, że pozostawali w przekonaniu, że produkt, który im bank oferuje, jest produktem bezpiecznym, albowiem zapewniano ich o stabilności i wysokiej korzystności waluty (...).
Umowa została zawarta na zasadzie adhezyjnej, gdzie jej treść, została przedstawiona, czy wręcz narzucona powodom przez pozwanego.
W ocenie Sądu nietrafne są podniesione przez powodów zarzuty dotyczące nieważności przedmiotowej umowy z powodu jej sprzeczności z art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe oraz z powodu jej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.
Sąd wskazał, że sporna Umowa o kredyt hipoteczny została zawarta przed zmianą ustawy Prawo bankowe, dokonaną ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. (Dz.U. z 2011 roku, Nr 165, poz. 984), na mocy której dodano art. 69 ust. 2 pkt 4a UPrB,
Sąd dokonał rozróżnienia pomiędzy kredytem indeksowanym do waluty obcej, a kredytem czysto walutowym. W niniejszej sprawie z uwagi na to, iż środki finansowe zostały wypłacone powodom w walucie polskiej oraz umowa przewidywała, że w takiej też walucie powodowie będą spłacali raty kapitałowo - odsetkowe, należy mówić o kredycie indeksowanym, nie zaś o kredycie walutowym.
Zastosowany w umowie mechanizm indeksacji nie zmieniał kwoty i waluty kredytu, wyrażonej w PLN, a stanowił jedynie klauzulę przeliczeniową, mocą której strony ustaliły, że zobowiązanie wyrażone w walucie polskiej w dniu uruchomienia kredytu, a zatem z chwilą wykonania zobowiązania Banku do wypłaty kredytu (co nastąpić miało w PLN), miało zostać przeliczone na walutę obcą - na (...), Kredytobiorca zobowiązany był do dokonania spłaty kredytu - przy czym wysokość rat, uiszczanych w PLN, obliczona miała być według kursu (...).
Umowa kredytu indeksowanego, przewidującego spread walutowy, mieściła się zatem w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowiła jej możliwy wariant (art. 353 1 k.c. w związku z art. 69 UPrB).
W § 1 ust. 3A umowy kredytu wskazano, iż kwota kredytu wyrażona w walucie waloryzacji na koniec dnia 24 października 2007 roku, według kursu kupna waluty z tabeli kursowej (...) Banku S.A. wynosi 385.010,26 CHF. Bank zastrzegł, że kwota ta ma charakter informacyjny i nie stanowi zobowiązania Banku. Ponadto wskazano, że wartość kredytu wyrażona w walucie obcej w dniu uruchomienia kredytu może być różna od podanej w niniejszym punkcie. Zgodnie zaś z § 10 ust. 1 i 2 umowy kredytu kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kapitału wraz z odsetkami miesięcznie, w ratach kapitałowo-odsetkowych, w terminach i kwotach zawartych w Harmonogramie spłat, stanowiącym załącznik nr 1 i integralną część umowy. Harmonogram spłat sporządzany był w (...). Na mocy ust. 5 rzeczonego paragrafu raty kapitałowo-odsetkowe podlegały płaceniu w złotych po uprzednim ich przeliczeniu według kursu sprzedaży z Tabeli kursowej (...) Banku S.A., obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.
Tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała mieć wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez kredytobiorców kredytu.
Zarzut powodów, że w powyższej umowie nie określono rzeczywistej kwoty i waluty kredytu, nie jest trafny. W Umowie określono bowiem kwotę w złotych polskich, która podlegać będzie wypłacie kredytobiorcy, zaś jakiej kwocie w (...) będzie odpowiadać ta kwota, miało zostać ustalone w dniu wykorzystania kredytu.
Samo wprowadzenie do Umowy postanowienia przewidującego mechanizm indeksacji nie było sprzeczne z treścią art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego.
Niezasadny okazał się także zarzut powodów, że umowa jest nieważna, gdyż rażąco narusza zasady współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Powodowie nie wykazali, aby w niniejszej sprawie zachodził wyjątkowy wypadek, w szczególności, aby znajdowali się w anormalnej sytuacji w chwili zawierania umowy, bądź aby z uwagi na cechy osobowe nie byli w stanie zrozumieć treści czynności prawnej ani informacji o tym, że z zawarciem umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej związane jest ryzyko walutowe.
W ocenie Sądu umowa jest nieważna dlatego, że jej postanowienia dotyczące indeksacji - w zakresie, w jakim odsyłają do kursów waluty ustalonych jednostronnie przez Bank w Tabelach kursowych - sprzeczne są z naturą stosunku zobowiązaniowego. Postanowienia określające mechanizm indeksacji naruszają granice swobody umów (art. 353 1 k.c.).
Skoro za sprzeczne z naturą umowy uznano pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków, to tym bardziej uznać należy, iż sprzeczne z naturą każdej umowy jest pozostawienie już na etapie zawierania umowy wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości ustalenia wysokości świadczenia.
Postanowienia klauzul indeksacyjnych, w związku z przyznaniem wyłącznie Bankowi uprawnienia do ustalania kursów walut w Tabeli Kursów, dawały stronie pozwanej możliwość dowolnej i nieograniczonej żadnymi postanowieniami umownymi zmiany wysokości świadczenia. W żadnym postanowieniu umowy nie określono zasad, którymi pozwany Bank miałby kierować się, ustalając kursy walut w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów ani też nie wskazano żadnych granic w tym zakresie . Nie było zatem wiadomo, jakimi kryteriami pozwany Bank kierował się, ustalając własne kursy w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów. Druga strona umowy (Kredytobiorca) nie miała więc możliwości zweryfikowania tego, czy kursy walut zostały ustalone przez Bank zgodnie z zasadami. Kursy te mogły więc zostać ustalone przez Bank dowolnie i bez żadnych ograniczeń. Takie ukształtowanie postanowień umownych oznaczało, iż wyłącznie jednej stronie umowy przyznano nieograniczone uprawnienie do określenia wysokości kursów waluty, na podstawie których ustalone miało być zarówno saldo kredytu jak i wysokość rat. Na etapie wykonywania umowy, to wyłącznie jedna strona umowy poprzez określenie kursu kupna i kursu sprzedaży walut w Tabeli Kursów mogła dokonać w sposób nieograniczony i dowolny zmiany wysokości świadczenia drugiej strony (zarówno przy uruchomieniu kredytu jak i przy spłacie rat kredytu).
Okoliczność, czy oraz w jakim zakresie pozwany Bank korzystał z możliwości dowolnej modyfikacji stosunku zobowiązaniowego poprzez określenie kwoty świadczenia, czy też stosowany przez niego kurs był kursem rynkowym, nie ma znaczenia, gdyż istotna jest sama okoliczność, iż w przedmiotowej umowie Bankowi zapewniono taką możliwość.
W ocenie Sądu - postanowienia przedmiotowej Umowy dotyczące określenia mechanizmu indeksacji poprzez przyznanie wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości dowolnego i nieograniczonego modyfikowania wysokości świadczenia – są sprzeczne z art. 353 1 k.c.
Z uwagi na fakt, że powodowie są konsumentami, ww. postanowienia, wobec ich abuzywności nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumentów w rozumieniu art. 385 1 k.c. (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 roku, sygn. akt III CZP 40/22).
Postanowienia składające się na klauzulę indeksacyjną zostały uznane przez Sąd w niniejszej sprawie za niedozwolone postanowienia umowne z poniżej wskazanych przyczyn określonych w art. 385 1 § 1 i § 2 k.c.
Powodowie zawarli przedmiotową umowę o kredyt jako konsumenci (art. 22 1 k.c.), zaś pozwany Bank zawarł ją w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie czynności bankowych (art. 43 1 k.c.).
Postanowienia umowy dotyczące indeksacji nie były uzgadniane z powodami indywidualnie przed zawarciem umowy. Ciężar dowodu, że dane postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 1 § 4 k.c.). Strona pozwana nie wykazała aby powodowie mieli jakikolwiek wpływ na postanowienia umowne dotyczące indeksacji. Samo zaakceptowanie przez powodów kwestionowanych postanowień poprzez podpisanie umowy nie oznacza, że postanowienia te zostały z nimi indywidulanie uzgodnione bądź, że mieli realny wpływ na ich treść.
Sporne postanowienia stanowią główny przedmiot umowy. W ocenie Sądu, postanowienia te nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Na podstawie kwestionowanych postanowień umownych nie było bowiem możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w (...) oraz kwoty spłaty w (...) bez odniesienia do Tabeli Kursów, tworzonej jednostronnie przez Bank. Ani w umowie, ani w Regulaminie nie zostały określone w jednoznaczny i weryfikowalny sposób kryteria, w oparciu, o które Bank ustalał kursy walut, w tym nie wskazano żadnych kryteriów co do górnej granicy kursów ustalanych przez Bank.
W wyroku Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-26/13 wskazano, że ocena tego, czy warunek umowny został wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinna uwzględniać wszystkie okoliczności sprawy, w szczególności informacje udzielone konsumentowi przy zawarciu umowy oraz nie powinna ograniczać się do aspektów ściśle formalnych i językowych, a uwzględniać również konsekwencje ekonomiczne zastosowania warunku i jego ewentualny stosunek do pozostałych warunków umownych.
Z dowodów zgromadzonych w sprawie nie wynika, aby pozwany Bank przed zawarciem przedmiotowej umowy, wykonując ciążący na nim obowiązek informacyjny, przedstawił w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty indeksacji, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej i salda zadłużenia. Nie przedstawiono w szczególności powodom - którzy nie uzyskiwali dochodów w walucie indeksacji - symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu (...). Samo odebranie od powodów oświadczenia o tym, że są świadomi ryzyka kursowego, nie spełnia wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji w powyższym zakresie. Nie można uznać, że powodowie w oparciu o przedstawione im informacje mogli zakładać, że istnieje realne ryzyko gwałtownego i radykalnego wzrostu kursu (...) wobec waluty PLN oraz, że uzyskali od Banku informacje pozwalające im ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla ich zobowiązania radykalny wzrost kursu waluty indeksacji.
Gdyby powodom rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to założyć można, iż nie zdecydowaliby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat.
Wobec uznania, że kwestionowane postanowienia umowne odnosiły się do świadczenia głównego i nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, możliwe było przejście do badania kolejnych przesłanek z art. 385 1 k.c.
W ocenie Sądu, kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.
Sąd podzielił ugruntowany w orzecznictwie pogląd, iż niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. Ponadto dobre obyczaje narusza także całkowite i nieograniczone obciążenie konsumenta ryzykiem zmiany kursu walut. W chwili zamknięcia rozprawy kurs (...) wynosił blisko dwukrotnie więcej niż w dacie zawarcia umowy.
Zgodnie natomiast z art. 385 2 k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.
Dla oceny danego postanowienia na podstawie art. 385 1 k.c. nie ma żadnego znaczenia sposób wykonywania umowy przez strony. Nie podlegało zatem badaniu i nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy pozwany Bank korzystał z możliwości, wynikających ze spornych postanowień umownych, a więc czy ustalane przez niego kursy walut w Tabeli Kursów były zawyżone w stosunku do kursów NBP lub kursów ustalanych przez inne banki. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli stwarza dla przedsiębiorcy samą możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Za rażąco sprzeczne z interesem konsumenta uznać należy już samo skonstruowanie mechanizmu ustalania wartości świadczenia jednostronnie przez Bank, ponieważ mechanizm ten narusza równowagę kontraktową, umożliwiając przedsiębiorcy wpływ na kształtowanie obowiązków umownych konsumenta.
W ocenie Sądu, nie ma możliwości zastąpienia abuzywnych postanowień, dotyczących mechanizmu indeksacji, odsyłającego do Tabeli Kursów przepisami o charakterze dyspozytywnym.
Klauzula indeksacyjna stanowi element określający główne świadczenie stron umowy kredytu indeksowanego. Usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron, prowadzi do tego, że pomiędzy stronami brak jest zgody na zawarcie umowy. To prowadzi zaś do wniosku, że na skutek stwierdzenia abuzywności wskazanych postanowień umownych, umowę należy uznać za nieważną.
Wyeliminowanie z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji prowadzi nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją. Usunięcie tych postanowień z umowy powoduje, że umowa ta nie może nadal obowiązywać bez tych warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.
Po wyeliminowaniu z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji umowę należałoby uznać za nieważną także na podstawie art. 353 1 k.c., jako sprzeczną z naturą zobowiązania.
W ocenie Sądu, powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności spornej umowy kredytu, zgodnie z art. 189 k.p.c.
Sąd wskazał, iż konsument może wyrazić swą zgodę na niedozwolone postanowienie zarówno w toku sporu przed sądem, jak i pozasądowo, jednakże w obu przypadkach będzie to skuteczne tylko wtedy, gdy został wyczerpująco poinformowany o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą definitywna nieskuteczność (nieważność) tego postanowienia. Sąd poinformował powodów o tego rodzaju konsekwencjach prawnych. Należycie poinformowani powodowie odmówili zgody na dalsze obowiązywanie ww. umowy, co spowodowało trwałą bezskuteczność (nieważność) ww. umowy - ( vide: uchwała 7 Sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, Legalis nr (...)).
Nieważność umowy o kredyt zawartej przez strony skutkowała uznaniem za zasadne żądania powodów o zwrot tego, co na jej podstawie świadczyli, w tym w szczególności z tytułu spłaty rat kapitałowo-odsetkowych – zgodnie z art. 410 § 2 k.c.
W ocenie Sądu, roszczenie powodów nie jest przedawnione. Granicznym momentem, z którym można wiązać początek biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot świadczonych przez kredytobiorców kwot jest na kanwie sprawy niniejszej dzień opublikowania wyroku Trybunału w sprawie C-260/18 (D.), którego wydanie było szeroko komentowane w Polsce. Tym samym roszczenia dochodzone pozwem nie przedawniły się przy uwzględnieniu terminu ogólnego z art. 118 k.c.
W okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 1 lutego 2022 roku powodowie uiścili na rzecz pozwanego, w wykonaniu łączącej strony umowy kredytu, łączną kwotę 964.045,46 zł. Mając na uwadze okoliczność, iż ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej powodów ustał (w związku z orzeczeniem rozwodu) Sąd w pkt 2 i 3 wyroku zasądził od pozwanego na rzecz każdego z powodów kwoty po 482.022,73 zł (964.045,46 zł : 2) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 2 kwietnia 2022 roku (tj. od dnia następującego po 7 dniu od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma procesowego powodów modyfikującego powództwo (epo – k. 304) do dnia zapłaty. Dalej idące żądanie odsetkowe Sąd oddalił w punkcie 4 sentencji wyroku. O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c., albowiem roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zgodnie z regulacją art. 455 k.c., jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie doręczenie stronie pozwanej modyfikacji powództwa zastępowało wezwanie dłużnika do wykonania świadczenia, wskutek czego Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.
O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o art. 100 zdanie drugie k.p.c., pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.
Apelację od wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w pkt 1, 2, 3 i 5, zarzucając:
1. naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:
(i) art. 227 i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, a w konsekwencji dokonanie dowolnych ustaleń faktycznych i oparcie rozstrzygnięcia jedynie na części materiału dowodowego wskutek błędnego pominięcia dowodu z opinii biegłego oraz dowodu z zeznań świadka M. P. oraz wadliwą ocenę dowodów z dokumentów na płycie CD, z których wynika, że w chwili zawierania Umowy nr (...) o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (...) waloryzowany kursem (...) z dnia 5 grudnia 2007 r. pozwany posiadający na chwilę zawarcia umowy status Dealera (...) Pieniężnego, podlegający stałemu nadzorowi zewnętrznemu, ustalający kursy walut w sposób rynkowy, nie mógł kształtować kursu walut w sposób dowolny, zaś powodowie zawierający drugą umowę kredytu powiązaną z tą samą walutą obcą doskonale zdawali sobie sprawę na czym ryzyko kursowe polega, posiadali doświadczenie praktyczne w obsłudze innego kredytu waloryzowanego kursem waluty (...), w czasie zawierania spornej umowy wiedza na temat kredytów waloryzowanych w kraju była powszechna, klauzule indeksacyjne nie powodowały automatycznego przeliczenia kapitału na równowartość w (...) poprzez sam akt zawarcia umowy zaś były uzależnione od woli powodów, powodowie wiedzieli na czym ryzyko kursowe polega, zostali pouczeni o ryzyku kursowym i zaakceptowali je - w tym m.in. pominięcie istotnych faktów, że:
a) strona powodowa została prostym i zrozumiałym dla przeciętnego konsumenta językiem poinformowana o istocie ryzyka kursowego, co potwierdziła w § 29 ust. 2 umowy podczas, gdy sam obowiązek informowania o ryzyku kursowym na chwilę zawarcia umowy nie był określony w jakimkolwiek przepisie prawa,
b) Strona powodowa przed zawarciem spornej umowy zawarła w 2003 roku umowę z Bankiem (...) S.A. również związaną z walutą (...)
c) strona powodowa prostym i zrozumiałym dla każdego przeciętnego konsumenta językiem, zawierając sporną umowę jako drugą umowę kredytu związanego z walutą obcą, była konsekwentnie informowana o istocie ryzyka kursowego, by następnie na podstawie treści umowy potwierdzić akceptację ryzyka kursowego. Powód miał w pierwszej możliwości zaproponowane zaciągnięcie kredytu złotowego, jednakże nie był takim wariantem kredytu zainteresowany, gdyż był usatysfakcjonowany co do kredytu indeksowanego kursem (...) jaki wcześniej zaciągnął na podstawie innej umowy kredytu przy jednoczesnym braku przedstawienia przez powoda dowodu mającego wykazywać gołosłownie powoływany fakt, że bank zapewniał powoda o tzw. bezpieczeństwie oferowanego produktu
d) strona powodowa posiadająca doświadczenie w obsłudze innego kredytu waloryzowanego kursem (...) została w sposób dostatecznie dobry pouczona o ryzyku kursowym i zmiennej stopie procentowej oraz ich wpływie na wysokość rat kredytowych jak i całego zobowiązania, co przez Sąd I instancji zostało w całości zbagatelizowane;
e) powód miał wskazaną wprost metodologię uruchomienia środków kredytu na podstawie szacunkowego przedstawienia równowartości kwoty kredytu w walucie (...) na określoną datę - na podstawie § 1 ust. 3A Umowy, którego wyliczenia i wartości z niego wynikającej nie kwestionował oraz nie wykazał, że kurs zastosowany w tymże wyliczeniu miałby być wadliwie ustalony - a w związku z tym powód posiadał wszelkie niezbędne dane do szczegółowej weryfikacji metodologii uruchomienia środków kredytu (po kursie kupna z tabeli kursowej pozwanego);
f) klauzule wymiany kursowej (co do których Sąd I Instancji stwierdził abuzywność) są obwarowane warunkiem potestatywnym uzależniającym na chwilę zawarcia Umowy ich skuteczność od zachowania powoda - tj. nie mogą w żadnym aspekcie naruszać interesów konsumenta (powoda) i to w stopniu rażącym oraz dobrych obyczajów na chwilę zawarcia umowy - gdyż na chwilę zawarcia umowy przedmiotowe klauzule nie mają automatycznego zastosowania, materializacja wymiany kursowej następuje tylko i wyłącznie poprzez realizację uprawnienia spoczywającego w rękach kredytobiorcy do złożenia bądź braku złożenia dyspozycji uruchomienia środków kredytu lub odstąpienia od umowy oraz wykonania warunków niezbędnych do następczego uruchomienia środków kredytu, zaś normy wynikające z danego postanowienia należy oceniać przy uwzględnieniu całości treści zobowiązania,
oraz naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez:
g) ustalanie wymogu informacyjnego w zakresie opisanym przez Sąd Okręgowy poprzez pryzmat następczych zmian kursu waluty ex post po 15 latach od zawarcia umowy, co nie znajduje oparcia w przepisach prawa obowiązujących w 2007
h) błędnym uznaniu, iż zeznania świadka M. P., który współuczestniczył w tworzeniu procedur związanych z ofertą kredytów waloryzowanych w pozwanym banku, są nieprzydatne dla ustalenia stanu faktycznego sprawy a w konsekwencji błędne ustalenie, iż postanowienia umowy dotyczące klauzul wymiany kursowej dawały bankowi dowolność w kształtowania wysokości zobowiązania powodów;
i) wadliwym i wyabstrahowanym od realiów rynkowych i specyfiki rynku finansowego uznaniu, że postanowienia dotyczące wymiany kursowej dają pozwanemu bankowi możliwość swobody ustalania wysokości kursu waluty wg określonej przez siebie tabeli - bez przeprowadzenia jakiegokolwiek dowodu w zakresie tego, czy rzeczywiście taka swoboda i dowolność istnieje, w tym bez odniesienia się do realiów rynku walutowego i zasad funkcjonowania banku komercyjnego (pozwanego) jako uczestnika tego rynku,
1) fakt posiadania przez pozwanego statusu Dealera (...) Pieniężnego – na podstawie, którego kwotowania kursowe pozwanego wpływały i były elementem składowym metodologii publikacji kursu średniego przez Narodowy Bank Polski, a więc stanowiły odzwierciedlenie zachowania rynku finansowego ;
2) fakt, że kursy pozwanego są odzwierciedleniem zachowania rynku finansowego co należy uwzględnić jako okoliczność towarzyszącą zawarciu Umowy
3) fakt, że zawsze występowała korelacja pomiędzy kursami (...) a kursami NBP,
j) bezzasadnym zaniechaniu konkretnego pouczenia przez Sąd I Instancji powodów o konsekwencjach związanych nieważnością umowy;
ii. art. 316 § 1 k.p.c. poprzez brak pouczenia powodów o określonych ekonomicznie i prawnie skutkach nieważności umowy,
2. naruszeniu przepisów prawa materialnego, tj.
(i) art. 353 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 1 i 2, ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 385 1 § 2 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie i stwierdzenie nieważności umowy z powodu naruszenia zasady swobody umów, natury zobowiązania i jednocześnie stwierdzenie jej abuzywności pomimo, że w sytuacji kolizji art. 58 k.c. i 385 1 k.c. należy dać pierwszeństwo drugiemu z rzeczonych przepisów traktując go jako lex specialis w zakresie ochrony konsumenckiej, względem ogólnych regulacji kodeksowych - pomimo iż świadczenie z umowy było dookreślone, kwota kredytu była wskazana w umowie, umowa zaś spełniała cechy umowy kredytu indeksowanego kursem waluty obcej;
(ii) art. 385 1 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez uznanie za wykazane abuzywności spornych klauzul indeksacyjnych i zasądzenie sumy pieniężnej z tytułu nieważności umowy, podczas gdy powód zdawał sobie sprawę z ryzyka kursowego, był o nim prawidłowo poinformowany, posiadał również wieloletnie doświadczenie związane z wykonywaniem umowy tego rodzaju i nie przedłożył dowodu mającego wykazywać, że bank zapewniał o całkowitym bezpieczeństwie oferowanego produktu,
( (...)) art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 385 1 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 poprzez stwierdzenie nieważności umowy kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej z uwagi na uznanie klauzul wymiany kursowej za abuzywne - podczas gdy przy uwzględnieniu całości treści umowy (w tym warunkowego charakteru przedmiotowych klauzul, uwzględnienia pozostałych klauzul odnoszących się do indeksowanego charakteru umowy) i okoliczności towarzyszących zawarciu umowy zgodnie z art. 4 ust. 1 Dyrektywy 93/13 (posiadania przez powoda doświadczenia w realizacji zobowiązania wynikającego z umowy kredytu waloryzowanego kursem (...), realiów rynku walutowego w gospodarce wolnorynkowej, zasad funkcjonowania banku komercyjnego, istniejących na chwilę zawarcia umowy dyrektyw publikacji kursu walut) oraz celu art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 a przede wszystkich uchwały Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r. sygn. akt III CZP 40/222 - nie zachodzi abuzywność w spornym zakresie, zaś nawet w sytuacji eliminacji z treści zobowiązania klauzul wymiany kursowej i klauzuli ryzyka istnieje obiektywna możliwość utrzymania umowy w mocy;
(iv) art. 385 1 § 1 k.c. poprzez bezzasadne zastosowanie,
(v) art. 58 k.c. w zw. z art. 385 1 § 2 k.c. poprzez zaniechanie przez Sąd I Instancji dokonania prawidłowej oceny skutków nieważności umowy i poinformowania o tych skutkach konsumenta,
(vi) art. 4 ust.2 dyrektywy nr 93/13 w zw. z art. 69 ust. 1 prawa bankowego poprzez błędną wykładnię i uznanie, że klauzule wymiany kursowej stanowią postanowienia określające główny przedmiot umowy, podczas gdy przedmiotowe klauzule stanowią wyłącznie poboczne postanowienia wskazujące na sposób udostępnienia środków kredytu oraz sposób dokonywania spłaty rat, zaś ich pominięcie nie prowadzi do wniosku, że umowa miałaby nie wypełniać treści wynikającej z art. 69 ust. 1 Prawa bankowego;
(vii) art. 189 k.p.c. poprzez błędne uznanie przez Sąd I Instancji, iż powód wykazał interes prawny w dochodzeniu roszczenia o ustalenie nieważności umowy,
(viii) art. 410 § 1 k.c. w związku z art. 405 k.c. w zw. z art. 411 pkt 2 k.c. poprzez bezzasadne uznanie, że spłacone środki pieniężne przez powoda stanowią świadczenie nienależne oraz zasądzenie określonych kwot w sytuacji gdy zakres roszczenia o zapłatę wykracza poza zakres zasad współżycia społecznego, gdyż prowadzi do uzyskania przez powoda de facto darmowej nieruchomości sfinansowanej umową, podczas gdy w określonej części świadczenia powoda mieścić się winien obowiązek zwrotu wykorzystanego kapitału i to niezależnie od tego, czy powód kreuje roszczenie o zapłatę tytułu nieważności na podstawie tzw. teorii dwóch kondykcji;
(ix) art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c. poprzez bezzasadne zasądzenie odsetek ustawowych za opóźnienie od zasądzonych kwot od daty doręczenia pozwanemu pisma modyfikującego powództwo, podczas, gdy „trwała bezskuteczność umowy" - dotyczy sytuacji konieczności realizacji obowiązku informacyjnego przez Sąd niezależnie od tego, czy konsument jest reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, zatem mogła powstać najwcześniej po otrzymaniu oświadczenia strony powodowej przez Sąd o akceptacji skutków nieważności Umowy (pod warunkiem dokonania prawidłowego pouczenia tejże strony o tychże skutkach zgodnie z uchwałą SN z 07.05.2022 r. III CZP 6/21, czego w ocenie pozwanego Sąd nie uczynił).
Skarżący wniósł o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego, który to wniosek dowodowy został pominięty przez sąd I instancji, na fakty wskazane w punkcie III pkt 2) s. 12-13 odpowiedzi.
W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa w całości, oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, za postępowanie apelacyjne ewentualnie uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania.
Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji oraz zasądzenie zwrotu kosztów postępowania oraz o oddalenie wniosków złożonych przez pozwanego.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Apelacja nie jest zasadna i uległa oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.
Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.
Zarzut naruszenia art. 233 par. 1 k.p.c. nie jest zasadny. Sąd I instancji wszechstronnie rozważył materiał dowodowy istotny dla rozstrzygnięcia, ocenił go zgodnie z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego i wyciągnął z niego trafne wnioski.
Brak jest podstaw aby zeznaniom powodów odmówić wiarygodności. Powodowie twierdzą, że informowano ich, iż kredyt we frankach jest bezpieczny bo frank jest walutą stabilną (k.301) a pozwany, okoliczności tej nie podważył. Nie wykazał, że pracownik Banku przedstawił powodom symulację raty kapitałowo odsetkowej przy znacznym wzroście kursu (...) ani, że poinformował ich o tym, iż istnieje realne ryzyko drastycznego wzrostu owego kursu. Zeznania świadka M. P. nie mogłyby podważyć zeznań powodów. Świadek według tezy dowodowej miał zeznawać na temat ogólnych procedur, nie uczestniczył w zawarciu spornej umowy i nie udzielał powodom żadnych informacji, dlatego pominięcie tych zeznań przez sąd I instancji nie ma wpływu na rozstrzygnięcie. Sąd Apelacyjny także pominął wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań tego świadka w postępowaniu apelacyjnym na podstawie art. 235 2 par. 1 pkt 2 i 5 k.p.c.
Oczywistym jest, że gdyby pozwany poinformował powodów o rzeczywistym ryzyku kursowym związanym z zawarciem spornej umowy, to do jej zawarcia by nie doszło. Powszechnie wiadomo, że kredyty w PLN waloryzowane (...) były masowo oferowane przez banki i że pozwany zawarł takich umów bardzo dużo bo przedstawiał je jako korzystne dla konsumentów z uwagi na niską ratę kredytowo odsetkową. Pozwany nie udowodnił, że przedstawił powodom dane dotyczące historycznego kursu (...)/PLN, z okresu co najmniej kilkunastu lat przed zawarciem spornej umowy (w oświadczeniach kredytobiorcy zawartych w par. 29 umowy kredytu (k.42) nie ma informacji ani o zakresie ryzyka kursowego ani o historycznych notowaniach (...)). We wnioskach o udzielenie kredytu i o podwyższenie kwoty kredytu nie ma żadnych pouczeń. Powodowie wiedzieli, że kurs (...) jest zmienny, istotne jest jednak czy wiedzieli, że zmiana kursu może wynosić np. 100% i więcej procent, że jest nieograniczona. W 2004r. powodowie zawarli umowę o kredyt indeksowany kursem (...) w innym banku, jednak kredyt ten spłacili przed zawarciem spornej umowy a w okresie spłaty tego kredytu raty kredytowo odsetkowe nie rosły gwałtownie, różnice kursowe wahały się w granicach 20-30 groszy (zeznania powoda k.301 00:23:59). Z oświadczenia kredytobiorcy zawartego w par. 29 umowy kredytu nie wynika, że powodowie wiedzieli, że kurs (...) może drastycznie wzrosnąć. Oświadczenie to nie może być zatem uznane za wystarczające do przyjęcia, że powodowie prawidłowo rozumieli zakres ryzyka walutowego wykreowanego przez sporną umowę kredytową. Wiarygodne jest, że mając na względzie dotychczasowe doświadczenie ze spłatą kredytu w (...) byli przekonania, że wahania kursu tej waluty będą niewielkie i brak jest podstaw do przyjęcia, że Bank skorygował ich błędne przekonanie.
Pozwany nie udowodnił również, że powodowie od początku mogli spłacać kredyt w (...). W umowie kredytu w par. 6 określono rachunek spłaty kredytu a w par. 10 ust. 5 wskazano, że raty kapitałowo odsetkowe spłacane są w złotych (k. 39 i 40). Spłata kredytu bezpośrednio w (...) wymagała zatem zgody Banku i zawarcia aneksu do umowy kredytu.
Prawidłowo ustalił sąd I instancji, że postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji kwoty kredytu do waluty obcej nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień albowiem umowa została przygotowana na standardowym wzorze, na który powodowie nie mieli wpływu.
Zgodnie z art. 385 1 par. 3 k.c., nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Sąd I instancji nie naruszył w/w przepisu. Okoliczność, że powodowie zapoznali się z postanowieniami umowy i regulaminu w odniesieniu do kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz, że dokonali wyboru kredytu indeksowanego do waluty obcej, że wybrali (...) jako walutę indeksacji nie oznacza, iż postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji zostały z nimi indywidualnie uzgodnione. Podobnie sama możliwość pertraktowania nie oznacza, że pertraktacje były prowadzone i że konkretne postanowienia zawarte w par. 1 ust. 3a, par. 10 ust. 5, par. 12 ust. 5, par. 15 ust. 4 umowy są wynikiem indywidualnych uzgodnień. Oraz, że indywidualnie uzgodniono postanowienia regulaminu zawarte w par. 1 ust.2 i 3 (k.220v).
Prawidłowo ustalił sąd I instancji, że pozwany uchybił obowiązkom informacyjnym, nie wskazał powodom mechanizmów, od których uzależniona była zmiana kursów waluty, ani sposobu, w jaki bank dokonuje ustalenia kursów walut. To prawda, że zmienność kursów walut jest wiedzą oczywistą, istotne jest jednak czy powodowie mieli świadomość potencjalnego zakresu owych zmian i faktu że zawierając umowę przyjmują na siebie nieograniczone ryzyko kursowe, które w długiej perspektywie czasowej może pociągnąć za sobą konsekwencje ekonomiczne trudne do udźwignięcia przez nich.
Wymóg udzielenia kredytobiorcom wyczerpujących i rzetelnych informacji o ryzyku kursowym wywodzony jest z art. 4 ust. 2 dyrektywy nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, zgodnie z którym warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem.
Z uwagi na wysoką kwotę kredytu (1005.000 zł.) jak i długi okres kredytowania, Bank powinien wyraźnie wskazać powodom niebezpieczeństwa wiążące się z oferowanym kredytem, tak by mieli pełne rozeznanie co do jego skutków ekonomicznych. Bank nie może uwolnić się od odpowiedzialności odwołaniem do samych tylko formalnych ram swych obowiązków. Powodom, jako konsumentom, do podjęcia rozsądnej decyzji potrzebna była wiedza o sposobie kształtowania się kursów (...) w szerokim horyzoncie czasowym, z uwzględnieniem historycznych danych i wypływających z nich prawidłowości oraz o znaczeniu tych okoliczności dla całościowej kwoty ostatecznego zobowiązania. Ogólne informacje o wzroście kosztów kredytu przy wahaniach kursowych nie są wystarczające Trafnie wskazał sąd I instancji, że do kwestii minimum informacji o ryzyku kursowym, jakie powinien otrzymać konsument przed zawarciem umowy kredytu, w której wartość świadczeń uzależniona jest od kursu waluty obcej Trybunał Sprawiedliwości UE odniósł się między innymi w wyroku z 20.09.2017r. R.P. A. i in. (...) SA , w którym stwierdził, że konsumentowi przed zawarciem umowy powinno być wyjaśnione co najmniej jak na wysokość jego zobowiązań wpłynie silna deprecjacja waluty krajowej w stosunku do waluty obcej. Informacje przekazane konsumentowi przez bank powinny umożliwić konsumentowi nie tylko zrozumienie, że zmiana kursu waluty rozliczeniowej może pociągać za sobą niekorzystne konsekwencje dla jego zobowiązań finansowych, lecz muszą również pozwolić zrozumieć rzeczywiste ryzyko, na które narażony jest konsument w trakcie obowiązywania umowy. W tym celu konieczne jest przedstawienie konsumentowi symulacji wysokości rat kredytu i salda jego zadłużenia w przypadku istotnej i niekorzystnej dla niego zmiany kursu waluty obcej wykorzystywanej jako miernik wartości. Pozwany takich symulacji powodom nie przedstawił. Brak jest podstaw do przyjęcia, że powodowie zawierając umowę wiedzieli, iż przyjmują na siebie ryzyko potencjalnie nieograniczonego wzrostu kursu (...).
Skoro wybór kredytu w (...) był następstwem nierzetelnych informacji banku o skutkach zaciągnięcia tego rodzaju kredytu, nieuprawnione jest twierdzenie pozwanego, że był to wybór świadomy. Narzucenie powodom zarabiającym w walucie krajowej niczym nieograniczonego ryzyka walutowego, w przypadku kredytu hipotecznego zaciąganego na wiele lat i opiewającego na wysoką sumę, naraziło ich na znaczny wzrost zadłużenia, podrożyło koszty kredytowania w stopniu, którego nie byli świadomi w dacie zawierania umowy, przez co rażąco naruszyło ich interesy. Informacja zawarta w par. 29 umowy kredytu stanowi jedynie formalne poinformowanie powodów o tym, że z kredytem waloryzowanym związane jest ryzyko kursowe. Pozwany nie załączył do akt symulacji wzrostu raty kredytu przy wzroście kursu (...) względem PLN przedstawionej powodom przed zawarciem umowy kredytu i brak jest podstaw do przyjęcia, że symulacja ta zakładała drastyczny wzrost kursu (...) a zatem, że uświadomiła powodom rzeczywiste ryzyko walutowe związane z umową kredytu waloryzowanego kursem (...).
Chybiony jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. Pozwany nie udowodnił, że doświadczenie powodów związane z wykonywaniem umowy powiązanej z walutą (...) zawartej w 2004r. pozwoliło im zdobyć wiedzę o okolicznościach mających znaczenie dla kształtowania się kursu (...) w stosunku do PLN oraz o zakresie potencjalnie możliwych zmian tego kursu w długiej perspektywie czasowej. Nie udowodnił też zakresu informacji o ryzyku walutowym udzielonych powodom przez bank kredytujący tj. (...).
Rację ma sąd I instancji, że powodowie w chwili zawarcia umowy nie wiedzieli jaka będzie wysokość kredytu po przeliczeniu na (...), oraz nie znali mechanizmu ustalania przez pozwany Bank kursu (...).
Ani umowa kredytu ani regulamin obowiązujący w dacie zawarcia tej umowy nie precyzowały zasad ustalania tego kursu w sposób poddający się kontroli przez kredytobiorców. Ustawowy obowiązek publikacji kursów walut przez Bank nie uchyla obowiązku wskazania w umowie kredytu bądź regulaminie zasad ustalania tego kursu w sposób możliwy do skontrolowania przez konsumenta. Odwołanie do kursów walut zawartych w tabeli kursów banku, bez skonkretyzowania zasad ustalania tego kursu oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego i pociąga za sobą konieczność badania tzw. Klauzuli przeliczeniowej pod kątem przesłanek określonych w art. 385 1 par. 1 k.c.
Chybiony jest zarzut, iż skoro materializacja wymiany kursowej następuje tylko i wyłącznie poprzez realizację uprawnienia spoczywającego w rękach kredytobiorcy w ramach złożenia bądź braku złożenia dyspozycji uruchomienia środków kredytu oraz wykonania warunków niezbędnych do następczego uruchomienia środków kredytu, to wszystkie klauzule indeksacyjne były neutralne na chwilę zawarcia Umowy. Z chwilą podpisania umowy kredytu zawarte w niej klauzule indeksacyjne wiązały obie strony niezależnie od daty, w której kredytobiorcy złożyli wniosek o wypłatę kapitału kredytu. Składając wniosek o wypłatę kapitału, kredytobiorcy nie mogli domagać się zmiany zasad waloryzacji. Wymagałoby to zmiany postanowień umowy w postaci aneksu.
Zarzut naruszenia art. 227 k.p.c., art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c., art. 278 1 k.p.c. oraz art. 278 § 1 k.p.c., przez niezasadne pominięcie wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego jest chybiony. Rację ma sąd I instancji, że rozstrzygniecie sporu nie wymaga wiadomości specjalnych i że w związku z tym w/w dowód jest nieprzydatny dla rozstrzygnięcia. O tym, czy dane postanowienie zawarte w spornej umowie kredytu jest abuzywne w rozumieniu art. 385 1 par. 1 k.c. świadczy treść takiego postanowienia a nie to, w jaki sposób umowa była wykonywana.
Dowód z opinii biegłego nie jest przydatny do rekonstrukcji zgodnego zamiaru stron w dniu zawarcia spornej umowy kredytu. O tym, że pozwany mógł ustalać kursy wymiany franka szwajcarskiego na złote w sposób dowolny świadczy fakt, że sposób ustalania tych kursów w Tabeli kursów pozwanego Banku obowiązującej w chwili dokonywania określonych w umowie przeliczeń kursowych, nie został określony w umowie w sposób poddający się kontroli przez kredytobiorców. Zbadanie, czy kursy banku miały charakter obiektywny, w jakiej relacji pozostawały do kursów rynkowych, w jaki sposób Bank faktycznie tworzył tabelę kursową, czy był dealerem rynku pieniężnego, nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia, dotyczy bowiem wykonywania umowy. A. postanowienia umownego ocenia się przez pryzmat uprawnień, jakie przyznał sobie przedsiębiorca w kwestionowanym postanowieniu, a nie przez analizę, czy i jak następnie wykorzystywał przyznane sobie uprawnienie. Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (uchwała Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. III CZP 29/17). Wydarzenia mające miejsce po zawarciu umowy nie mają wpływu na ocenę abuzywności postanowień umowy. Dlatego, Sąd Apelacyjny pominął wniosek pozwanego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego w postepowaniu apelacyjnym na zasadzie art. 235 2 par. 1 pkt 2 i 5 k.p.c.
Podobnie chybiony jest zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. oraz w zw. 231 k.p.c. w zw. z art. 235 2 § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez pominięcie zgłoszonych przez pozwanego dowodów z dokumentów. Dowody te nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia.
Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że w sprawie niniejszej art. 385 1 par. 1 k.c. jako przepis szczególny wyprzedza stosowanie ogólnych przepisów prawa cywilnego. Art. 385 1 i nast. k.c. wprowadzają instrument wzmocnionej względem zasad ogólnych, w tym wynikających z art. 353 1 k.c., kontroli postanowień narzuconych przez przedsiębiorcę. Oznacza to, że w sytuacji, gdy postanowienia umowy są sprzeczne z ustawą lub zasadami współżycia społecznego, a przez to wykraczają poza granice swobody umów, a jednocześnie postanowienia te mają walor niedozwolonych w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c., to zastosowanie powinien znaleźć art. 385 1 § 2 k.c. przewidujący sankcję braku dalszego związania postanowieniem przy jednoczesnym związaniu umową w pozostałym zakresie, a nie art. 58 § 1 lub 2 k.c. ( zob. postanowienie SN I CSK 2546/23 LEX). i nie podziela stanowiska sądu I instancji, że umowa jest nieważna albowiem strony nie umówiły się co do głównych świadczeń umowy. Sporna umowa spełnia przesłanki określone w art. 69 prawa bankowego w wersji obowiązującej w dacie jej zawarcia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono już, że nieprawidłowy kształt klauzul przewidujących określenie wysokości należności obciążającej konsumenta - kredytobiorcę przez odwołanie do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, nie uzasadnia stwierdzenia, iż naruszają one art. 69 ust. 1 prawa bankowego czy też art. 353 1 k.c. w związku z art. 58 § 1 k.c. W szczególności w wyroku z dnia 13 maja 2022 r., (...) 464/22 (niepubl.) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że nie dochodzi tu do naruszenia art. 69 ust. 1 prawa bankowego, gdyż klauzule te pozwalają na określenie kwoty podlegającej zwrotowi, choć czynią to w sposób z innych względów niedozwolony (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18 i wyrok SN z 27 maja 2022r. sygn. II CSKP 377/22 LEX)
Zarówno brak równowagi kontraktowej stron, wyrażający się w możliwości dowolnego decydowania przez bank o wysokości zobowiązania konsumentów, jak i odesłanie do tabel kursowych (kursu obowiązującego w banku), określających arbitralnie kursy walut na potrzeby umowy kredytu z udziałem konsumentów, oceniać należy z perspektywy art. 385 1 par. 1 k.c.
Fakt, że średni kurs NBP ustalany był m. innymi na podstawie kursów pozwanego Banku nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia. Kursy stosowane do przeliczeń kapitału kredytu i rat kredytowo odsetkowych to kursy kupna i sprzedaży zawierające tzw. spread, co do którego brak w spornej umowie kredytu i regulaminie reguł określających zasady jego wyliczania. Kurs pozwanego różni się od kursu NBP m. innymi wysokością spreadu.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 28.04.2022r., sygn. III CZP 40/22, sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej są postanowienia, w których kredytodawca jest upoważniony do jednostronnego oznaczenia kursu waluty właściwej do wyliczenia wysokości zobowiązania kredytobiorcy oraz ustalenia wysokości rat kredytu, jeżeli z treści stosunku prawnego nie wynikają obiektywne i weryfikowalne kryteria oznaczenia tego kursu. Postanowienia takie, jeśli spełniają kryteria uznania ich za niedozwolone postanowienia umowne, nie są nieważne, lecz nie wiążą konsumenta w rozumieniu art. 385 1 par. 1 k.c.
Sąd I instancji poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne gdy idzie o wypełnienie przez postanowienia przeliczeniowe zawarte w spornej umowie kredytu przesłanek z art. 385 1 par. 1 k.c.
Prawidłowo ustalił, że powodowie mają status konsumentów w rozumieniu art. 22 1k.c., prawidłowo ustalił, że postanowienia dotyczące przeliczeń kwoty kapitału kredytu określonej w (...) na PLN oraz kwot rat kredytowo - odsetkowych określonych w (...) na PLN nie zostały indywidualnie uzgodnione z konsumentami, że postanowienia te zostały sformułowane w sposób niejasny, uniemożliwiający kontrolę prawidłowości przeliczeń.
W orzecznictwie (...) wyjaśniono, iż wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem nakazuje, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne. Postanowienia umów (regulaminu), określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Postanowienia analogiczne do ocenianych w tej sprawie były już wielokrotnie przedmiotem badania Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki SN: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 7 listopada 2019 r„ IV CSK 13/19; z 2 czerwca 2021 r I (...) 55/21; z 27 lipca 2021 r., (...) 49/21). Wyjaśniono, że postanowienia umowy (regulaminu), określające zarówno zasady przeliczenia kwoty udzielonego kredytu na złotówki przy wypłacie kredytu, jak i spłacanych rat na walutę obcą pozwalające bankowi swobodnie kształtować kurs waluty obcej, mają charakter niedozwolonych postanowień umownych. Takie klauzule mają charakter abuzywny, bowiem kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w tym przypadku na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku. Zarówno przeliczenie kwoty kredytu na (...) w chwili jego wypłaty, jak i przeliczenie odwrotne w chwili wymagalności poszczególnych spłacanych rat, służy bowiem określeniu wysokości świadczenia konsumenta. Takie postanowienia, które uprawniają bank do jednostronnego ustalenia kursów walut, są nietransparentne i pozostawiają pole do arbitralnego działania banku. W ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron. Takie uregulowania umowne należy uznać za niedopuszczalne, niezależnie od tego, czy swoboda przedsiębiorcy (banku) w ustaleniu kursu jest pełna, czy też w jakiś sposób ograniczona, np. w razie wprowadzenia możliwych maksymalnych odchyleń od kursu ustalanego z wykorzystaniem obiektywnych kryteriów.
Sąd Apelacyjny stwierdza zatem, że zawarte w spornej umowie kredytu klauzule indeksacyjne są abuzywne w rozumieniu art. 385 1 par. 1 k.c., co oznacza, że są od początku, z mocy samego prawa dotknięte bezskutecznością na korzyść kredytobiorcy, chyba że następczo udzieli on świadomej i wolnej zgody na te klauzule i w ten sposób przywróci im skuteczność z mocą wsteczną (zob. uchwałę 7 sędziów SN - zasada prawna z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56). Powodowie takiej zgody nie udzieli (k.302). Zarzut, iż powodowie nie zostali pouczeni o skutkach abuzywności przez sąd I instancji, jest chybiony. Sąd I instancji pouczył powodów o skutkach abuzywności postanowień przeliczeniowych i o prawnych konsekwencja ustalenia, że umowa kredytu na skutek eliminacji tych postanowień nie wiąże stron. (k302) i brak jest podstaw do przyjęcia, że pouczenie to było niewystarczające.
W aktualnym orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że klauzule przeliczeniowe zastrzeżone w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego do waluty obcej określają główne świadczenie kredytobiorcy (zob. postanowienie SN z 22.09.2022r. sygn. I CSK 4158/22 LEX).
Nie ulega wątpliwości, że obiektywnie możliwe do osiągnięcia przez powodów korzyści z przedmiotowej umowy, wynikające z oprocentowania kredytu z zastosowaniem stawki bazowej (...) nie równoważyły w sposób dostateczny ryzyka walutowego związanego z umową w całym okresie jej obowiązywania oraz, że bank nie zaproponował powodom realnego zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym.
Nielojalność banku wobec powodów jako konsumentów wyrażająca się w proponowaniu im produktu związanego z istotnym ryzykiem walutowym i jednocześnie zaniechaniu rzetelnego poinformowania o tym, jak kosztowne mogą być dla nich skutki związania się takim kredytem w dalszej perspektywie, stanowi o naruszeniu dobrych obyczajów i rażąco narusza ich interesy, przy czym owo rażące naruszenie interesów powodów wyraża się w tym, że nie byli w stanie ocenić ryzyka, z jakim wiązało się zawarcie w/w umowy kredytu.
Narzucenie powodom zarabiającym w walucie krajowej niczym nieograniczonego ryzyka walutowego, w przypadku kredytu hipotecznego zaciąganego na wiele lat i opiewającego na wysoką sumę, naraziło ich na znaczny wzrost zadłużenia, podrożyło koszty kredytowania w stopniu, którego nie byli świadomi w dacie zawierania umowy, przez co rażąco naruszyło ich interesy .
W wyroku z dnia 10 czerwca 2021 r. (C- 776/19, pkt 100-103) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjął, że w świetle wiedzy i większych środków, jakimi dysponuje przedsiębiorca w celu antycypowania ryzyka kursowego, które może urzeczywistnić się w dowolnym momencie w trakcie obowiązywania umowy, a także nieobjętego górnym pułapem ryzyka wahań kursów wymiany walut, jakim obciążają konsumenta warunki umowne, należy stwierdzić, że takie warunki mogą prowadzić do znaczącej nierównowagi wynikających z danej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Trybunał uznał że warunki umowy kredytu, przewidujące, iż waluta obca jest walutą rozliczeniową, a waluta krajowa jest walutą spłaty, i powodujące skutek w postaci ponoszenia nieograniczonego ryzyka kursowego przez kredytobiorcę, mogą doprowadzić do powstania znaczącej nierównowagi wynikających z tej umowy kredytu praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, jeśli przedsiębiorca nie mógł racjonalnie oczekiwać, przestrzegając wymogu przejrzystości w stosunku do konsumenta, iż ten konsument zaakceptowałby, w następstwie indywidualnych negocjacji, nieproporcjonalne ryzyko kursowe, które wynika z takich warunków Przerzucenie na konsumenta nieograniczonego ryzyka zmiany kursu waluty, zaburza równowagę kontraktową. Takie zaburzenie równowagi kontraktowej ma miejsce w sprawie niniejszej.
Sprzeczność z dobrymi obyczajami i naruszenie interesów konsumenta polega w sprawie niniejszej także na uzależnieniu wysokości świadczenia banku oraz wysokości świadczenia konsumenta od swobodnej decyzji banku.
W razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej uznaje, że utrzymanie umowy "nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia", co dotyczy także klauzul przeliczeniowych przewidujących spread walutowy (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, Z. D. przeciwko (...) Bank Hungary Z.., pkt 52 i z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17, GT przeciwko HS, pkt 43).
Wyeliminowanie ryzyka kursowego wynikającego ze spornej umowy oznacza, że utrzymanie jej w mocy nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. Skoro abuzywne okazały się postanowienia określające główny przedmiot umowy, to musi być ona uznana za nieważną. Nie może zostać uznany za ważny kontrakt, w którym nie osiągnięto konsensusu co do elementów przedmiotowo istotnych umowy. Umowa nie może nadal funkcjonować jako kredyt czysto złotowy, bo nie jest to objęte zgodnym zamiarem stron a ponadto prowadziłoby do zaniknięcia ryzyka kursowego. Z podobnych względów nie może funkcjonować jako umowa o kredyt czysto walutowy.
Rację ma sąd I instancji, że nie ma przepisu, który nadawałby się do uzupełnienia luki powstałej wskutek eliminacji abuzywnego postanowienia wprowadzającego do umowy ryzyko kursowe (walutowe). Mogłyby one być co najwyżej hipotetycznie rozważane w sprawach, w których ryzyko kursowe nie byłoby abuzywne per se, a jedynie postanowienia wyznaczające sposób ustalania kursu waluty okazałyby się niedozwolone. Odwołanie się do art. 358 par. 1 i 2 k.c. nie usuwałoby z umów postanowień abuzywnych, te bowiem nie odnoszą się wyłącznie do zasad ustalania przez bank kursu (...) i zagadnienia spreadu, lecz do kwestii zasadniczej – ryzyka walutowego wiążącego się z samym faktem związania konsumenta kredytem indeksowanym (...). Takiego ryzyka w oczywisty sposób nie niweluje art. 358 § 2 k.c. gdyż nie został przez ustawodawcę przewidziany jako przepis mogący zastąpić bezskuteczne postanowienia umów zawieranych przez profesjonalistów z konsumentami, lecz dotyczy samej możliwości wykonania ważnie zawartej umowy przez spełnienie świadczenia w walucie polskiej. Także w orzecznictwie wskazuje się na brak możliwości zastąpienia klauzul abuzywnych innymi postanowieniami z uwagi na brak normy prawnej pozwalającej na taką operację, a nadto nieobjęcie takiego rozwiązania zgodnym zamiarem stron umowy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18).
Z tych samych względów nie jest możliwe zastosowanie w sprawie w miejsce postanowień abuzywnych m.in. art. 24 i 32 ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 roku o Narodowym Banku Polskim (tekst jednolity: Dz.U. z 2020 roku, poz. 2027), jako mających charakter ogólny, których ratio legis nie jest zastępowanie luk w umowie wywołanych wyeliminowaniem z niej postanowień niedozwolonych. Przepisem uzupełniającym lukę nie jest także art. 41 ustawy z dnia 22 sierpnia 1936 roku Prawo wekslowe (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 roku, poz. 160) z racji na zawężenie jego stosowania do zobowiązań wekslowych.
Tzw. Ustawa antyspreadowa nie może stanowić podstawy do uzupełnienia w umowie luk powstałych na skutek eliminacji klauzul niedozwolonych albowiem ustawodawca nie przewidział w jej treści możliwości sanowania postanowień niedozwolonych a jedynie nałożył na Banki obowiązek wprowadzenia stosownych zmian do umów już zawartych, ze skutkiem ex nunc.
Brak jest podstaw do przyjęcia, że zawarcie przez strony aneksów do umowy sanuje postanowienia niedozwolone. Pozwany nie wykazał, że powodowie zawierając aneksy byli świadomi, że umowa zawiera klauzule abuzywne.
W punkcie 3 sentencji wyroku z dnia 3 października 2019 roku (C-260/18, D.) Trybunał Sprawiedliwości dokonał negatywnej oceny możliwości (zgodności z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/16) podstawienia w miejsce niewiążących konsumenta postanowień umownych rozwiązań opartych na ogólnych normach odzwierciedlonych w przepisach art. 56 k.c., 65 k.c., 353 1 k.c., 354 k.c. (pkt. 8 - 11 oraz pkt. 59, 60, 61 i 62 wyroku).
Unormowania zawarte w art. 385 1-385 3 k.c. stanowią implementację w polskim prawie postanowień dyrektywy nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach w umowach konsumenckich, co rodzi określone konsekwencje dla ich wykładni. Przede wszystkim musi ona prowadzić do takich rezultatów, które pozwolą urzeczywistnić cele dyrektywy.
Rację ma sąd I instancji, że na skutek eliminacji postanowień uznanych za niedozwolone w oparciu o treść art. 385 1 par. 1 k.c., sporne umowy kredytu są nieważne (bezskuteczne) ex lege i nie wiążą stron ze skutkiem ex tunc. Bezskuteczność klauzul przeliczeniowych spowodowała, iż brak było możliwości ustalenia kwoty kredytu w (...) oraz przeliczenia rat kredytu wyrażonych w (...) na PLN, co doprowadziło do nieważności umów.
Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego doprowadziłoby do takiego przekształceniem umowy, iż należałoby ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze.
Trybunał Sprawiedliwości UE odrzucił w wyroku z dnia 3 października 2019 r. C – 260/18 koncepcję redukcji utrzymującej skuteczność niedozwolonego postanowienia poprzez jego uzupełnienie ustalonym zwyczajem czy zasadami słuszności.
Stwierdzenie nieważności umowy mieści się w zakresie sankcji, jakie dyrektywa 93/13 przewiduje w związku z wykorzystywaniem przez przedsiębiorcę nieuczciwych postanowień umownych. Zaakcentować należy, że zagwarantowana konsumentom przez przepisy tej dyrektywy ochrona ukierunkowana jest m.in. na osiągnięcie skutku prewencyjnego, o czym mowa w jej art. 7, tj. zniechęcenia przedsiębiorców do wykorzystywania w zawieranych umowach nieuczciwych postanowień umownych. W wyroku z dnia 26 marca 2019 r. (w sprawach C-70/17 i C-179/17, (...) SA, pkt 54) (...) wykluczył, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że naruszona została zasada proporcjonalności. Nie ma też podstaw do przyjęcia, że żądanie wywiedzione przez powodów stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c., a zwłaszcza że jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Klauzula ryzyka walutowego (walutowa) oraz klauzula kursowa (spreadowa) stanowią elementy składające się na całościowy mechanizm indeksacyjny (klauzulę waloryzacyjną). W rezultacie, ze względu na ich ścisłe powiązanie nie jest dopuszczalne uznanie, że brak abuzywności jednej z tych klauzul skutkuje brakiem abuzywności całego mechanizmu denominacyjnego; innymi słowy, wystarczy, że jedna z tych klauzul jest uznana za abuzywną, aby cały mechanizm denominacji został uznany za niedozwoloną klauzulę umowną. W niniejszej sprawie niedozwolony jest cały mechanizm.
Prawidłowo wskazał sąd I instancji, że wobec nieważności umowy kredytu powodom przysługuje roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych w wykonaniu tej umowy, zgodnie z art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c. Roszczenie to jest niezależne od tego, czy i w jakim zakresie powodowie są dłużnikami banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (tak Sąd Najwyższy w uchwale z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021/6/20 oraz w uchwale składu 7 sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnione przez kredytobiorcę nienależnie na podstawie postanowienia abuzywnego świadczenie podlega zwrotowi choćby kredytobiorca był równolegle dłużnikiem banku (wyrok Sądu Najwyższego z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC – zb. dod. (...)).
Jeżeli umowa kredytu jest nieważna, płatności kredytobiorcy ukierunkowane na umorzenie umownego zobowiązania kredytowego (jak się okazało – nieważnego) nie prowadzą do umorzenia jego zobowiązania do zwrotu otrzymanej kwoty kredytu jako świadczenia nienależnego, gdyż sprzeciwia się temu zarówno brak woli umorzenia zobowiązania z tytułu nienależnego świadczenia, jak i brak podstaw po stronie banku, aby inaczej rozumieć działanie świadczącego. Argumentu na rzecz tezy przeciwnej nie dostarcza też art. 411 pkt 4 k.c., gdyż również w tym przepisie chodzi tylko o świadczenie ukierunkowane na zaspokojenie oznaczonej, istniejącej, lecz jeszcze niewymagalnej wierzytelności (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów, mającej moc zasady prawnej, z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Spełnienie przez kredytobiorcę świadczenia bez zastrzeżenia zwrotu nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia gdyż nastąpiło w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.
Wysokość kwot zasądzonych przez sąd I na rzecz powodów wynika z zaświadczenia Banku i nie jest kwestionowana w apelacji pozwanego. Sąd I instancji zasądził kwoty uiszczone tytułem rat kapitałowo odsetkowych od daty zawarcia umowy kredytu do 1.02.2022r. oraz kwoty uiszczone tytułem prowizji, składek za ubezpieczenie niskiego wkładu własnego i opłaty za ubezpieczenie ( wyliczenie k.279v i 292).
Chybiony jest zarzut naruszenia art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 455 k.c., art. 69 ust. 1 Prawa bankowego. Sąd Apelacyjny podziela w tej materii stanowisko sądu I instancji.
Powodowie w dniu 4 marca 2022r. pouczeni przez sąd I instancji oświadczyli, że odmawiają potwierdzenia klauzul abuzywnych i domagali się ustalenia nieważności umowy kredytu, zatem najpóźniej w tym dniu ustała bezskuteczność zawieszona spornych klauzul i roszczenie powodów o zwrot nienależnego świadczenia spełnionego w wykonaniu umowy kredytu, stało się wymagalne. W dniu 25 marca 2022r. doręczono pozwanemu pismo powodów zawierające modyfikację powództwa (k.210 i 304). Zasądzenie ustawowych odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego przez pozwanego od 2 kwietnia 2022r. nie narusza ani art. 455 k.c. ani art. 481 par. 1 i 2 k.c.
Rację ma sąd I instancji, że roszczenie powodów stało się wymagalne z chwilą podjęcia przez nich decyzji o nie udzieleniu zgody na postanowienia abuzywne i przywróceniu im skuteczności z mocą wsteczną, nie uległo zatem przedawnieniu w żadnej części.
Zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. jest chybiony. W tym zakresie Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne rozważania prawne sądu I instancji.
Zważywszy na powyższe, brak było podstaw do uwzględnienia apelacji, dlatego została oddalona na podstawie art. 385 k.p.c.
O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 par. 1., 1 1 i 3 k.p.c. Złożyło się na nie wynagrodzenie pełnomocnika 8100 zł. i opłata od wniosku o udzielenie zabezpieczenia 100 zł.
Ewa Kaniok Robert Obrębski Joanna Mrozek
Podmiot udostępniający informację: Sąd Apelacyjny w Warszawie
Osoba, która wytworzyła informację: Robert Obrębski, Joanna Mrozek
Data wytworzenia informacji: