Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 stycznia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia Ksenia Sobolewska - Filcek

Protokolant: Bartłomiej Sarna

po rozpoznaniu w dniu 31 stycznia 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. Ł. (1)

przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W.

z udziałem interwenientki ubocznej po stronie powodowej - M. S.

o ustalenie i zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 5 listopada 2020 r., sygn. akt XXV C 306/18

uchyla zaskarżony wyrok w punktach pierwszym, drugim, czwartym i piątym
i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Ksenia Sobolewska - Filcek

Sygn. akt VI ACa 15/21

UZASADNIENIE

Powód - M. Ł. (1) wystąpił przeciwko (...) Bank S.A. w W. z powództwem o:

I.  zasądzenie 630.193,47 zł tytułem zwrotu rat kapitałowo – odsetkowych pobranych od niego do dnia wniesienia pozwu, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, w związku z nieważnością umowy z dnia 5 sierpnia 2008 r., nr (...), dotyczącej kredytu hipotecznego indeksowanego do (...); ewentualnie, na wypadek uznania, że umowa jest ważna, o:

II.  zasądzenie 202.977,20 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, z uwagi na stosowanie w umowie niedozwolonych postanowień umownych, na którą to kwotę składają się:

a.  195.112,21 zł tytułem nadpłat rat kapitałowo – odsetkowych pobranych od powoda do dnia wniesienia pozwu, wraz z odsetkami ustawowymi za czas opóźnienia od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

b.  7.864,99 zł tytułem nieuprawnionego obciążenia powoda kosztami ubezpieczenia od wzrostu stopy procentowej wraz z odsetkami ustawowymi za czas opóźnienia od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, pobieranymi od powoda wraz z ratami kapitałowo – odsetkowymi od dnia wniesienia pozwu;

III.  zasądzenie 23.340,57 zł tytułem kwoty pobranej od powoda wraz z ratami kapitałowo – odsetkowymi do dnia wniesienia pozwu, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, która to kwota stanowi część spłaconej prowizji za zawarcie aneksu do umowy, doliczonej w wysokości 9.382,19(...) w dniu 9 kwietnia 2010 r. do salda kredytu;

IV.  zasądzenie 258.572,60 zł tytułem nadpłaconych kwot pobranych w związku z niewłaściwie ustalonym oprocentowaniem, wraz z odsetkami ustawowymi za czas opóźnienia od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Nadto, powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu.

W uzasadnieniu swojego żądania powód wskazał, że 5 sierpnia 2008 r. zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego, tj. (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...), umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...). Przedmiotem umowy było udzielenie mu kredytu w wysokości 1.514.250,00 zł na budowę domu systemem gospodarczym i ubezpieczenie od wzrostu stopy procentowej. Została ona zawarta na wzorcu umownym, który nie był z nim indywidulanie uzgadniany i nie podlegał negocjacjom. Analiza zapisów umowy, w szczególności § 3 ust.8, § 4 ust. 2 i 4 oraz Regulaminu, szczególnie jego § 11 ust. 7, § 12 ust. 7, § 13 ust. 6 i § 13 ust. 8, prowadzi do wniosku, że pozwany przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania, zarówno wysokości zobowiązania powoda, jak również wysokości rat kredytu i odsetek (opłat, prowizji) waloryzowanych kursem (...). Pozwany tak ukształtował swoją pozycją kontraktową, że stał się uprawniony do swobodnego wyboru dowolnych kryteriów przeliczania wartości udzielonego kredytu i ustalania kursów walut.

Powód podniósł też, że umowa jest nieważna z powodu jej sprzeczności z Prawem bankowym, w szczególności z art. 69 ust. 1 i 2, regulującym elementy przedmiotowo istotne umowy kredytu, tj. brak określenia rzeczywistej kwoty i waluty kredytu, brak określenia zasad określających sposób i terminy ustalania kursów walut, naruszenie obowiązku zwrotu kwoty wykorzystanej oraz niejasne określenie wysokości oprocentowania kredytu i warunków jego zmiany.

Zdaniem powoda, sporna umowa narusza również zasady współżycia społecznego. Zastosowana klauzula waloryzacyjna obciąża bowiem nieograniczonym ryzykiem kursowym wyłącznie powoda, co jest sprzeczne z celem i naturą stosunku kredytu oraz nie jest zgodne z istotą waloryzacji.

Niezależnie od powyższego, powód wskazał, że przed zawarciem umowy nie otrzymał rzetelnej informacji w zakresie oceny ryzyka i kosztów związanych z oferowanym produktem bankowym. Nie został również należycie poinformowany o ryzyku walutowym, ryzyku zmiennej stopy procentowej oraz szerokich, właściwie nieograniczonych uprawnieniach Banku. Wręcz przeciwnie – kredyt we frankach szwajcarskich był powodowi przedstawiany jako jedyny możliwy oraz jako niezwykle bezpieczny z uwagi na stabilną gospodarkę Szwajcarii.

Jako podstawę prawną swych roszczeń powód wskazał art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c.

Pozwany Bank wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda kosztów procesu.

Pismem z 26 listopada 2019 r. powód zmodyfikował powództwo w ten sposób, że:

1.  rozszerzył dotychczasowe roszczenie i obok roszczenia głównego wniósł o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...)z dnia 5 sierpnia 2008 r. jest w całości nieważna;

2.  rozszerzył powództwo o zapłatę i wniósł, ponad kwotę 630.193,47 zł dochodzoną w związku z nieważnością umowy, o zasądzenie od pozwanego dalszej kwoty 135.345,87 zł pobranej tytułem rat kapitałowo - odsetkowych za okres od stycznia 2018 r. do listopada 2019 r. włącznie, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia niniejszego pisma do dnia zapłaty; na wypadek, gdyby Sąd uznał, że umowa jest ważna i rozważał zasadność roszczeń wysuwanych w punkcie II petitum pozwu;

3.  rozszerzył powództwo w zakresie roszczenia ewentualnego i wniósł ponad kwotę 195.112,21 zł dochodzoną w związku ze stosowaniem przez pozwanego niedozwolonych klauzul umownych, o zasądzenie od pozwanego dalszej kwoty 48.171,72 zł pobranej tytułem nadpłat rat kapitałowo-odsetkowych, za okres od stycznia 2018 r. do listopada 2019 r. włącznie wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia niniejszego pisma do dnia zapłaty;

4.  rozszerzył roszczenie ewentualne i równocześnie z roszczeniem określonym w pkt II ppkt 1 petitum pozwu wniósł o ustalenie, iż wskazane w piśmie postanowienia umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 5 sierpnia 2008 r. są bezskuteczne wobec niego.

Pismem z 17 sierpnia 2020r. M. S. zgłosiła interwencję uboczną po stronie powoda, popierając żądanie zasądzenia kwoty wskazanej w pozwie z dnia 8 lutego 2018r., dalszych kwot wskazanych w rozszerzeniu powództwa oraz roszczenia zawartego w piśmie z dnia 26 listopada 2019r. o ustalenie, że umowa kredytu hipotecznego nr (...)z dnia 5 sierpnia 2008r. jest w całości nieważna. Jednocześnie wniosła o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów procesu.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda oraz interwenienta ubocznego kosztów procesu.

Wyrokiem z 5 listopada 2020 r. Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił, że sporna umowa z 5 sierpnia 2008 r. jest nieważna (pkt 1); zasądził od pozwanego na rzecz powoda 765.539,34 zł. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od kwoty: 630.193,47 zł. – za okres od 23 kwietnia 2018 r. do dnia zapłaty oraz 135.345,87 zł. – za okres od 18 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty (pkt 2 a i b); oddalił powództwo główne w pozostałym zakresie (pkt 3); zasądził od pozwanego na rzecz powoda 11.817,00 zł. tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 10.800,00 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt 4); oraz oddalił wniosek interwenientki ubocznej o zasądzenie kosztów procesu (pkt 5).

Powyższy wyrok zapadł na gruncie następujących ustaleń faktycznych:

M. Ł. (1) wraz z ówczesną żoną M. Ł. (2) (obecnie S.) w 2008r. poszukiwali źródła finansowania na budowę domu. W tym celu zwrócili się do (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...) (poprzednik prawny pozwanego) o udzielenie kredytu hipotecznego. Pracownik Banku zaproponował im udzielenie kredytu indeksowanego do (...). W dniu 9 lipca 2008r. małżonkowie złożyli wniosek o kredyt hipoteczny, a w dniu 5 sierpnia 2008 r. zawarli z Bankiem umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...). Na mocy tej umowy Bank udzielił im kredytu w kwocie 1.514.250,00 zł, indeksowanego kursem (...), na warunkach określonych w umowie kredytu oraz Regulaminie (§ 2 ust. 1) z przeznaczeniem na: a) zakup budowę systemem gospodarczym w wysokości 1.500.000,00 zł, na dowolny rachunek wskazany przez kredytobiorcę w „Dyspozycji uruchomienia środków” zgodnie z „Harmonogramem wypłaty transz”, b) ubezpieczenie od wzrostu stopy procentowej w wysokości 14.250,00 zł, na okres 600 miesięcy, w tym okres karencji w spłacie kapitału do dnia wypłaty ostatniej transzy kredytu. W okresie karencji kredytobiorca zobowiązany był do comiesięcznej spłaty odsetek (§ 2 ust. 2-3 umowy).

W dniu 20 stycznia 2010 r. strony zawarły Aneks do przedmiotowej umowy, na mocy którego zmieniły rodzaj kredytu z indeksowanego do waluty (...) na kredyt w walucie (...) zachowując saldo kredytu ustalone na dzień sporządzenia Aneksu, tj. 627.229,79 (...). Jednocześnie strony postanowiły, że spłata wszelkich zobowiązań z tytułu umowy kredytu dokonywana będzie w walucie (...) z rachunku kredytu. Pismem z 28 listopada 2017 r., M. Ł. (1) złożył reklamację dotyczącą umowy kredytu hipotecznego nr (...) w związku ze stosowaniem w umowie niedozwolonych klauzul umownych w zakresie przeliczania zobowiązania kredytowego powoda.

W odpowiedzi na powyższe Bank wskazał, że brak jest podstaw do uwzględnienia reklamacji.

Z tytułu kredytu hipotecznego udzielonego umową nr (...) Bank wypłacił kredytobiorcom 1.514.250,00 zł. Powód w okresie od dnia zawarcia umowy do listopada 2019 r. (początkowo wraz z żoną, a później sam) uiścił tytułem spłaty rat kredytowych łącznie 765.539,34 zł.

Od daty zawarcia umów kurs (...) znacznie wzrósł, co spowodowało wzrost rat i salda zadłużenia.

Powód w dacie zawarcia umowy prowadził jednoosobową działalność gospodarczą polegającą na sprzedaży rozwiązań informatycznych; w/w działalność nie była prowadzona w nieruchomości zakupionej za środki z kredytu. Zostały one wypłacone w złotych polskich i w całości przeznaczone na budowę domu.

M. Ł. (1) i M. Ł. (2) (obecnie S.) rozwiedli się w 2014 r. W dniu 1 lutego 2018 r. zawarli umowę, w której M. S. „przenosi na cesjonariusza [M. Ł. (1)] całą przysługującą od banku wierzytelność” przysługującą w związku z w/w umową kredytu z uwagi na dokonany pomiędzy stronami podział majątku wspólnego.

Pozwany jest następcą prawnym (...) Bank S.A. w W. – Oddział (...).

Odpis pozwu został doręczony pozwanemu w dniu 6 kwietnia 2018 r. Natomiast odpis pisma rozszerzającego powództwo - w dniu 3 sierpnia 2020 r.

W ocenie sądu okręgowego powód oraz jego żona mają w tej sprawie status konsumenta. Zaciągnięty kredyt był przeznaczony na cele mieszkaniowe (budowa domu) i nie miał związku z działalnością gospodarczą.

Sąd okręgowy stwierdził, że nie ma podstaw do przyjęcia, że sporna umowa kredytu jest nieważna z uwagi na sprzeczność z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, w tym z art. 69 Prawa bankowego. Ujęta w umowie klauzula indeksacyjna nie jest też sprzeczna z istotą umowy kredytu. Również odwołanie się przy stosowaniu mechanizmu indeksacji do kursów walut stosowanych przez pozwany bank, samo przez się nie oznacza nieważności umowy.

Sporna umowa została natomiast uznana przez sąd okręgowy za nieważną z tego względu, że zawarte w niej (w tym także w Regulaminie) postanowienia określające sposoby wyliczenia kwoty kredytu podlegającej spłacie i wysokości rat kredytu są abuzywne, a tym samym nie wiążą powoda. W realiach sprawy niniejszej prowadzi to do nieważności umowy, gdyż zakwestionowane postanowienia określają główne świadczenia stron i bez nich nie sposób wykonywać umowy.

Sąd okręgowy stwierdził też, że powód występując żądaniem ustalenia nieważności stosunku prawnego posiada interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c.

W efekcie sąd okręgowy uznał, że żądanie powoda dotyczące zasądzenia kwot wpłaconych na rzecz pozwanego tytułem spłat rat kredytu w okresie od dnia zawarcia spornej umowy do dnia listopada 2019 r. było zasadne; powód podnosił, że w w/w okresie uiścił (początkowo razem z M. S. z ich majątku wspólnego, przy czym M. S. na podstawie umowy przelewu wierzytelności przeniosła na powoda wszelkie przysługujące jej uprawnienia względem Banku) na rzecz pozwanego kwotę w łącznej, niekwestionowanej przez pozwanego wysokości 765.539,34 zł. Żądanie powoda w zakresie zasądzenia ww. kwoty podlegało zatem uwzględnieniu. Nieważność umowy spowodowała bowiem, iż świadczenie uiszczone przez stronę powodową tytułem spłaty wszystkich rat kapitałowo-odsetkowych uiszczonych w złotówkach było świadczeniem nienależnym, o którym mowa w art. 410 k.c. Ma ono charakter bezterminowy, a wezwanie dłużnika do zapłaty zastąpiło z chwilą doręczenia pozwanemu odpisu pozwu, to jest 6 kwietnia 2018r. Natomiast pismo z dnia 26 listopada 2019r. stanowiące rozszerzenie powództwa o zasądzenie dodatkowej kwoty 135.345,87 zł, zostało doręczone pozwanemu 3 sierpnia 2020r. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy za „niezwłoczny” należało zaś uznać termin 14 dni, co oznaczało, że roszczenie o zapłatę kwoty 630.193,47 zł stało się wymagalne z dniem 23 kwietnia 2018 r. a zatem żądanie zapłaty odsetek za opóźnienie na podstawie art. 481 k.c. od ww. kwoty należało zasądzić od dnia 23 kwietnia 2018r. do dnia zapłaty, zaś roszczenie o zapłatę kwoty 135.345,87 zł stało się wymagalne z dniem 18 sierpnia 2020r., tym samym żądanie zapłaty odsetek za opóźnienie na podstawie art. 481 k.c. od tej kwot na podstawie art. 481 k.c., zasługiwało na uwzględnienie za okres od 18 sierpnia 2020r. r. do dnia zapłaty.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu (por. pkt 3 wyroku).

O kosztach procesu sąd okręgowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., mając na uwadze zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się pozwany, który wniósł apelację i zaskarżył wyrok w części, tj. co do pkt 1, 2 oraz 4.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1.  Nierozpoznanie istoty sprawy: (1) wobec braku dokonania kontroli incydentalnej wzorca umownego zgodnie z wytycznymi płynącymi z przepisów prawa, lecz de facto dokonanie kontroli abstrakcyjnej, tj. w oderwaniu od faktu i okoliczności zawarcia konkretnej umowy, w tym pominiecie okoliczności towarzyszących zawarciu umowy przy dokonywaniu oceny jej postanowień, zarówno po stronie powodów jak i po stronie pozwanego, z uwzględnieniem obyczajów i praktyk obowiązujących w dacie zawarcia umowy (2) wobec braku zbadania możliwości utrzymania umowy w mocy wobec uznania nieważności/bezskuteczności części jej postanowień, przy jednoczesnym występowaniu w systemie prawa prymatu utrzymania umowy w mocy oraz konstytucyjnej ochrony stosunków cywilnych (w szczególności wywodzonej z art. 2 Konstytucji RP zasady ochrony interesów w toku i zasady ochrony praw słusznie nabytych) (3) wobec nierozpoznania zgłoszonego z ostrożności procesowej przez pozwanego w piśmie z dnia 25 lipca 2019 r. - str. 43, zarzutu zatrzymania;

2.  naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy oraz jej rozstrzygnięcie, tj.: art. 327 ¹ par. 1 ust 1 i 2 k.p.c., art. 217 (obecnie 205 ¹² par. 2) k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., art. 227 k.p.c. oraz art. 235 ² par. 1 pkt. 2, 3 i 5 k.p.c. oraz art. 205 ¹² par. 2 k.p.c. i art. 278 par. 1 k.p.c. w zw. z art. 232 zd. 2 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. ;

b.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 111 ust. 1 pkt. 4 Prawa bankowego, art. 56 k.c., art. 65§1 i 2 k.c., art. 354 § 1 i § 2 k.c. w zw. z § 3 ust. 8 umowy oraz § 12 ust. 7 Regulaminu w zw. z treścią oświadczenia o ryzyku walutowym i ryzyku stopy procentowej stanowiącego załącznik do umowy, art. 56 k.c., art. 65 § 1 i 2 k.c. oraz art. 354 § 1 i 2 k.c. i art. 385 ¹ § 2 k.c., art. 385 § 2 zd. 1 k.c. w zw. z art. 5 zd. 2 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r., w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, art. 385 ² k.c., art. 358 § 1 i 2 k.c., art. 24 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, art. 30 ust 2 pkt 1 i 2 w zw. z art. 2 ust 1 pkt 3 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, art. 385 ¹ k.c. art. 506 k.c., art. 385 ¹ 1 i § 2 k.c. oraz art. 1 ust 2 Dyrektywy 93/13/EWG, art. w zw. z art. 358 § 2 k.c., art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c . oraz art. 411 k.c.

ewentualnie:

art. 496 k.c. w zw. z art. 497 k.c. i art. 5 k.c.

W oparciu o powyższe zarzuty pozwany wniósł o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa;

2.  ewentualnie, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonym zakresie, zniesienie postępowania w zaskarżonym zakresie oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi meriti;

3.  w każdym z przypadków - zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według norm przepisanych.

4.  rozpoznanie, w trybie art. 380 k.p.c. wydanych przez sąd I instancji postanowień o oddaleniu wniosków dowodowych.

Powód i interwenientka uboczna wnieśli o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego odniosła skutek tylko w zakresie, w jakim zmierzała do uchylenia wyroku w zaskarżonej części i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

W niniejszej sprawie z powództwem przeciwko Bankowi o zapłatę wystąpił jeden z kredytobiorców – M. Ł. (1), choć współkredytobiorcą była jego ówczesna żona – M. S., a kredyt był spłacany z ich wspólnego konta. Takie ukształtowanie stron procesu o zapłatę było dopuszczalne ponieważ żądanie zwrotu bezpodstawnego świadczenia stanowi czynność zachowawczą, do której uprawniony jest każdy ze współwłaścicieli.

Jednak pismem z 26 listopada 2019 r. powód rozszerzył powództwo o żądanie uznania umowy za nieważną od chwili jej podpisania. W sytuacji zaś wystąpienia z takim żądaniem pomiędzy współkredytobiorcami zachodzi współuczestnictwo jednolite konieczne w rozumieniu art. 73 § 2 k.p.c., ponieważ wyrok rozstrzygający spór dotyczyć ma niepodzielnie ich wspólnych praw i obowiązków wiążących się z faktem podpisania umowy, a jego brzmienie musi być jednakowe wobec wszystkich. Oznacza to, że stroną powodową winni być jednocześnie wszyscy kredytobiorcy.

Należy też podkreślić, że po rozszerzeniu żądania pozwu sąd okręgowy dwukrotnie zawiadomił M. S. o toczącym się postępowaniu - po raz pierwszy na rozprawie w dniu 22 listopada 2019 r., w trybie art. 195 § 2 k.p.c., a po raz drugi 5 maja 2020 r., pouczając ją o treści art. 195 k.p.c. oraz wyznaczając dwutygodniowy termin na przystąpienie do sprawy (k. 274).

W odpowiedzi na wezwanie M. S. przystąpiła do sprawy jako interwenientka uboczna po stronie powodowej, co w ocenie sądu apelacyjnego nie czyni zadość wymogowi takiego ukształtowania strony powodowej, by rozstrzygnięcie zawarte w wyroku dotyczyło wszystkich kredytobiorców w jednakowo i niepodzielnie. Z interwencji ubocznej wynikają bowiem inne skutki procesowe i materialnoprawne, niż w przypadku opisanego wcześniej współuczestnictwa. Interwenient nie jest stroną postępowania i nie może dokonywać w jego toku czynności dyspozycyjnych, a wyrok zapadły w sprawie, do której przystąpił, nie ma względem niego skutków powagi rzeczy osądzonej (z wyjątkiem interwencji samoistnej – art. 81 k.p.c.). W sytuacji zaistniałej w sprawie niniejszej, stwierdzenie w wyroku nieważności umowy, nie wywoła więc skutku względem interwenientki.

Odnosząc się zaś do orzeczeń powołanych w piśmie powoda oraz interwenientki z dnia 13 stycznia 2022 r., mających przekonywać o istnieniu pełnej legitymacji procesowej po stronie powoda, sąd apelacyjny zważył, że zapadły one w odmiennej sytuacji. Przyjmowano w nich istnienie pełnej legitymacji procesowej jednego ze współuczestników jednolitych, gdy jego żądanie wynikało z konieczności dokonania czynności zachowawczej (uprawnienia zachowawczego). W niniejszej sprawie natomiast, stwierdzenie nieważności umowy ma charakter niweczący stosunek prawny, co wymaga wystąpienia z takim żądaniem przez wszystkich kredytobiorców, tak by wyrok dotyczył w sposób niepodzielny ich wszystkich. Skutek niweczący w niniejszej sprawie dotknie bowiem również sfery praw i obowiązków interwenientki. Szczególnie, że powołując się na wyrok ustalający nieważność umowy, pozwany może wystosować ewentualne żądania zwrotne również w stosunku do niej.

A skoro współkredytobiorczyni nie przystąpiła do sprawy w charakterze powódki, sąd I instancji powinien z urzędu podjąć niezbędne kroki, mające na celu doprowadzenie do sytuacji, w której po stronie powodowej lub pozwanej znajdą się wszystkie osoby, których udział jest konieczny. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 lipca 2017 r., III CZP 31/17 (co prawda w sprawie dotyczącej uzgodnienia treści księgi wieczystej): „Zgodnie z niepodważalną, konstrukcyjną zasadą dyspozycyjności, chroniącą wolność decyzji w zakresie realizacji przysługujących stronie praw, nikogo nie można zmuszać do „bycia powodem w sprawie”, należy zatem przyjąć, że jeżeli osoba legitymowana do wniesienia powództwa tego nie czyni, a czyni to inna osoba do tego uprawniona, to – przy uwzględnieniu obligatoryjności współuczestnictwa - miejsce tej osoby jest po stronie pozwanej”.

Tym samym uznanie przez sąd okręgowy, że zgłoszenie interwencji ubocznej było w tej sprawie wystarczające dla prawidłowego ukształtowania stron procesu, stanowi naruszenie art. 195 k.p.c., które sąd odwoławczy bierze pod uwagę z urzędu w ramach badania naruszenia przez sąd pierwszej instancji przepisów prawa materialnego. Bowiem nieusunięcie braków w zakresie legitymacji procesowej w przypadku współuczestnictwa koniecznego, jest przeszkodą do uwzględnienia powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2010 r., I CSK 67/10, niepublikowany).

A skoro więc brak zbadania przez sąd merytorycznych zarzutów strony uzasadnia zarzut nierozpoznania istoty sprawy, to tym bardziej sytuacja taka zachodzi, gdy sąd zaniecha dokonania analizy merytorycznego aspektu dochodzonego roszczenia pod kątem przepisów, które jest zobowiązany wziąć pod uwagę z urzędu.

Nadto, uchybienie dyspozycji art. 195 § 1 i 2 k.p.c., nie może być usunięte w postępowaniu odwoławczym ze względu na treść art. 391 § 1 zd. 2 k.p.c., który stanowi, że przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania w postępowaniu przed sądem drugiej instancji.

W rezultacie, skoro sąd apelacyjny jest zobowiązany wziąć naruszenie art. 195 k.p.c. pod uwagę z urzędu, w ramach badania zastosowania przez sąd pierwszej instancji przepisów prawa materialnego, a uchybienie to nie może być sanowanie w postępowaniu odwoławczym, to zachodzi w takiej sytuacji przypadek nierozpoznania istoty sprawy, względnie pozaustawowa przyczyna uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, oparta na analogicznym zastosowaniu art. 386 § 4 k.p.c. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2019 r., IV CZ 2/19). Przy czym, dla postępowania sądu drugiej instancji nie ma znaczenia to, czy w apelacji wytknięto, czy nie wytknięto naruszenia art. 195 § 1 i 2 k.p.c. w razie, gdy sąd pierwszej instancji błędnie nie zastosował tego przepisu. Skoro sąd drugiej instancji musi z urzędu uwzględniać brak legitymacji procesowej, w tym sytuację, w której po stronie czynnej lub po stronie biernej nie występują wszystkie podmioty, których łączny udział w sprawie jest konieczny, to musi wyciągnąć z tego konsekwencje dla swojego postępowania, niezależnie od treści zarzutów apelacyjnych. Różnica między sądem drugiej instancji, a sądem pierwszej instancji w rozważanym zakresie polega zaś na tym, że sąd drugiej instancji - w przeciwieństwie do sądu pierwszej instancji - nie może zastosować art. 195 § 1 i 2 k.p.c. (por. art. 391 § 1 zdanie drugie k.p.c.).

Wyłączenie stosowania art. 195 k.p.c. w instancji apelacyjnej służy temu, aby podmioty zawiadomione o postępowaniu lub podmioty wezwane do udziału w nim nie były postawione - przez pozbawienie ich jednej instancji – w gorszej sytuacji procesowej, niż podmioty uczestniczące dotąd w postępowaniu. Wyłączenie to nie powinno więc pogarszać sytuacji procesowej tych ostatnich podmiotów.

Wobec tego, należy w ocenie sądu apelacyjnego przyjąć, że niezastosowanie przez sąd pierwszej instancji art. 195 § 1 i 2 k.p.c. uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 lutego 2015 roku w sprawie II CZ 103/14 –LEX 1652720 oraz w wyroku z dnia 26 października 2017 roku w sprawie II CSK 790/16 LEX 2397588).

W konsekwencji, bezprzedmiotowym jest odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji.

Ponownie rozpoznając sprawę sąd okręgowy winien zadbać o właściwe ukształtowanie stron procesu, mając na uwadze charakter współuczestnictwa procesowego występującego pomiędzy M. Ł. (1), a M. S..

Mając powyższe na uwadze sąd apelacyjny orzekł, jak w sentencji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c., zaś o kosztach postępowania na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.