Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca - Sędzia SA Aldona Wapińska (spr.)

Sędziowie: SA Beata Waś

SA Mariusz Łodko

Protokolant:protokolant Katarzyna Mikiciuk

po rozpoznaniu w dniu 29 kwietnia 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

przeciwko (...) sp. j. w B.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 7 października 2014 r., sygn. akt XVII AmC 41012/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od (...) sp. j. w B. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

VI ACa 222/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 27 grudnia 2013 r. powód - Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wystąpił z pozwem przeciwko (...) Spółka Jawna w B., domagając się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy Ogólnych Warunków Umów Pożyczek (...) Spółka Jawna – jako sprzecznych z art. 385 ¹ § 1 k.c. – o treści:

A) „Koszta prewencyjne obejmują: a. Wizyta prewenta osiem razy w miesiącu, koszt 30,00 zł za każdy dojazd.(...)

Koszta windykacyjne obejmują: a. Dojazd windykatora osiem razy w miesiącu, koszt 30,00 zł za każdy dojazd" – zawartych w § 7 ust. 4 lit. a oraz § 7 ust. 6 lit. a wzorca umowy;

B) „Koszta prewencyjne obejmują: (...) c. wezwanie do wydania przedmiotu przewłaszczenia wysyłane po upływie 16 dni po terminie płatności 50,00 zł,

Koszta windykacyjne obejmują: (...) e. wezwanie do wydania przedmiotu przewłaszczenia wysłane po upływie 16 dni po przekazaniu sprawy do działu windykacji 50,00 zł" – zawartych w § 7 ust. 4 lit. c oraz § 7 ust. 6 lit. e wzorca umowy;

C)  „Koszta prewencyjne obejmują: (...) d. wezwanie pracodawcy do dokonywania potrąceń z art. 91 kp wysłane po upływie 42 dni po terminie płatności koszt 50,00 zł.

Koszta windykacyjne obejmują: (...) f. wezwanie pracodawcy do dokonywania potrąceń z art. 91 kp wysłane po upływie 16 dni po terminie płatności koszt 50,00 zł")" – zawartych w § 7 ust. 4 lit. d oraz § 7 ust. 6 lit. f wzorca umowy;

D)  „Koszta windykacyjne obejmują: (...) b. ustalenie miejsca pracy, koszt 150 zł, c. Ustalenie miejsca pobytu, koszt 150 zł" – zawartego w § 7 ust. 6 lit. b i c wzorca umowy;

E)  „Pożyczkodawca na wypadek braku kontaktu z pożyczkobiorcą § 5 pkt 5 i 7 OWU (...) Spółka Jawna i wystąpienia przesłanek związanych z niewykonaniem postanowień umownych zgodnie z § 2 pkt 1 i § 5 pkt 2, po zakończeniu bezskutecznej procedury prewencyjnej pośredniej i bezpośredniej w celu zaspokojenia prawidłowego toku postępowania sądowego celem uniknięcia przesłanek zawartych w art. 143 i 145 k.p.c. i egzekucyjnego zgodnie z art. 803 k.p.c., albowiem to wierzyciel musi wskazać odpowiedniemu organowi egzekucyjnemu z jakich części majątku ma być prowadzona egzekucja w myśl art. 799 § 1 k.p.c., celem uniknięcia sytuacji związanej z brakiem możliwości ustalenia miejsca pobytu dłużnika i konsekwencji z tym związanych zgodnie z art. 802 k.p.c., zleci czynności informacyjnorozpoznawcze do ogólnopolskiego biura detektywistycznego (...) Pożyczkodawca w związku z powyższym obciąży pożyczkobiorcę poniesionymi kosztami związanymi z wykonaniem czynności detektywistycznych w postaci: - ustalenie miejsca zamieszkania - (w miejscowości gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 500 zł - ustalenie miejsca zamieszkania - (poza miejscowością gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 1000 zł - ustalenie miejsca pracy pożyczkobiorcy - (w miejscowości gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 500 zł - ustalenie miejsca pracy pożyczkobiorcy - (poza miejscowością gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 1000 zł. Czynności detektywistyczne udokumentowane będą zgodnie z art. 23b pkt. 1, 2, 3 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych poprzez sprawozdanie detektywistyczne na piśmie załączone do akt sprawy sporządzone przez licencjonowanego detektywa" – zawartego w § 6 ust. 11 wzorca umowy.

Nadto powód wniósł o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W ocenie powoda wskazane postanowienia wzorca umowy stanowią niedozwolone klauzule, gdyż każde z nich sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów, zatem wypełniają hipotezę art. 385[1] § 1 k.c., zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Odnosząc się do poszczególnych postanowień powód zarzucił, że w sposób nieprecyzyjny określają zasady, na podstawie których przedsiębiorca może podejmować działania windykacyjne i prewencyjne (klauzula nr (...)), ustanawiają zryczałtowane opłaty za wyżej wymienione czynności w niewspółmiernych wysokościach, nieodzwierciedlających kosztów rzeczywiście poniesione przez przedsiębiorcę (klauzula nr (...), (...), (...)i (...)), bądź też czynią to w sposób nieczytelny dla konsumentów (klauzula nr (...)).

Pozwany (...) Spółka Jawna w B. domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych. Zdaniem pozwanego zarzuty sformułowane w treści pozwu są niezasadne. Odnosząc się do poszczególnych zapisów wyjaśnił, że klauzula oznaczona nr (...)służy nawiązaniu dialogu z konsumentem celem osiągnięcia konsensusu i spowodowania, by nie pozostawał w zwłoce wobec pozwanego. Zaznaczył przy tym, że jednostkowy koszt wizyty został ustalony w oparciu o obowiązujące opłaty, zaś częstotliwość ich dokonywania jest indywidualnie ustalana. Z kolei kwoty wskazane w treści pozostałych kwestionowanych zapisów (klauzule nr (...), (...)oraz (...)) znajdują swoje uzasadnienie w liczbie poszczególnych czynności dokonywanych w ramach działań prewencyjnych i windykacyjnych oraz nakładach finansowych, jakie się z nimi wiążą. Pozwany zaznaczył, że fakt umieszczenia wspomnianych kwot w treści wzorca umowy stanowi przede wszystkim wypełnienie obowiązku nałożonego ustawą z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Nawiązując do ostatniego z postanowień wyjaśnił, że korzystanie z usług detektywistycznych powodowane jest koniecznością zabezpieczenia interesów pozwanego przed nieuczciwymi kontrahentami, a kwoty wskazane w jego treści są przeznaczane wyłącznie na pokrycie kosztów czynności detektywistycznych i nie stanowią dodatkowego zysku po stronie pozwanego. Podniósł także, że kwoty te są zbliżone do średnich cen rynkowych. W ocenie pozwanego analiza spornych postanowień wzorca umowy winna uwzględniać także całokształt okoliczności przedmiotowej sprawy, a zwłaszcza cel i motywy tworzenia treści poszczególnych zapisów. Przytoczone okoliczności zdaniem strony pozwanej przemawiają przeciwko uznaniu zakwestionowanych zapisów za niedozwolone w obrocie konsumenckim.

Na rozprawie w dniu 23 września 2014 r. pozwany podtrzymał swoje dotychczasowe twierdzenia i wnioski, a ponadto odwołując się do treści zapisu oznaczonego numerem (...)podniósł, że określenie we wzorcu umowy opłat za czynności detektywistyczne wiąże się z planowaną nowelizacją Kodeksu postępowania karnego wprowadzającą kontradyktoryjny model postępowania dowodowego, w szczególności poprzez nałożenia na oskarżyciela obowiązków w zakresie inicjatywy dowodowej. W jego ocenie w tych okolicznościach trudno uznać przedmiotowy zapis za sprzeczny z dobrymi obyczajami.

W załączniku do protokołu rozprawy z dnia 29 września 2014 r. pozwany podniósł, że wskazanie stawek opłat w treści wzorca stanowi emanację obowiązku nałożonego przepisami ustawy o kredycie konsumenckim, zaś obowiązek uiszczenia tych kwot nie spoczywa na każdym pożyczkodawcy. Ponadto wyjaśnił, że w razie braku uregulowania zadłużenia strony negocjują warunki spłaty oraz zawierają w tym zakresie porozumienie, natomiast dopiero w razie braku woli takiego polubownego załatwienia sprawy przez konsumenta zastosowanie znajdą pozostałe zapisy wzorca umowy. Okoliczność ta – w ocenie pozwanego – wyłącza możliwość prowadzenia kontroli abstrakcyjnej. Pozwany doprecyzował także, że opłaty i koszty uregulowane w treści ogólnych warunków umów mają wyłącznie charakter kompensacyjny.

Wyrokiem z dnia 7 października 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

1. uznał za niedozwolone i zakazał pozwanemu wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień wzorca umowy o treści:

I.  "Koszta prewencyjne obejmują: a. Wizyta prewenta osiem razy w miesiącu, koszt 30,00 zł za każdy dojazd.(„.)

Koszta windykacyjne obejmują: a. Dojazd windykatora osiem razy w miesiącu, koszt 30,00 ; zł za każdy dojazd";

II.  "Koszta prewencyjne obejmują: (...) c. wezwanie do wydania przedmiotu przewłaszczenia wysyłane po upływie 16 dni po terminie płatności 50,00 zł,

Koszta windykacyjne obejmują: (...) e. wezwanie do wydania przedmiotu przewłaszczenia wysłane po upływie 16 dni po przekazaniu sprawy do działu windykacji 50,00 zł";

III.  "Koszta prewencyjne obejmują" (...) d. wezwanie pracodawcy do dokonywania potrąceń z art. 91 kp wysłane po upływie 42 dni po terminie płatności koszt 50,00 zł.

Koszta windykacyjne obejmują : (...) f. wezwanie pracodawcy do dokonywania potrąceń z art. 91 kp wysłane po upływie 16 dni po terminie płatności koszt 50,00 zł")";

IV.  "Koszta windykacyjne obejmują: (...) b. ustalenie miejsca pracy, koszt 150 zł, c. Ustalenie miejsca pobytu, koszt 150 zł";

V.  "Pożyczkodawca na wypadek braku kontaktu z pożyczkobiorcą § 5 pkt 5 i 7 OWU (...) Spółka Jawna i wystąpienia przesłanek związanych z niewykonaniem postanowień umownych zgodnie z § 2 pkt 1 i § 5 pkt 2, po zakończeniu bezskutecznej procedury prewencyjnej pośredniej i bezpośredniej w celu zaspokojenia prawidłowego toku postępowania sądowego celem uniknięcia przesłanek zawartych w art. 143 i 145 KPC i egzekucyjnego zgodnie z art. 803 KPC, albowiem to wierzyciel musi wskazać odpowiedniemu organowi egzekucyjnemu z jakich części majątku ma być prowadzona egzekucja w myśl art. 799 § 1 KPC, celem uniknięcia sytuacji związanej z brakiem możliwości ustalenia miejsca pobytu dłużnika i konsekwencji z tym związanych zgodni« z art. 802 KPC, zleci czynności informacyjnorozpoznawcze do ogólnopolskiego biura detektywistycznego (...) Pożyczkodawca w związku z powyższym obciąży pożyczkobiorcę poniesionymi kosztami związanymi z wykonaniem czynności detektywistycznych w postaci: - ustalenie miejsca zamieszkania - (w miejscowości gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 500 zł - ustalenie miejsca zamieszkania - (poza Miejscowością gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 1000 zł - ustalenie miejsca pracy pożyczkobiorcy - (w miejscowości gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 500 zł - ustalenie miejsca pracy pożyczkobiorcy - (poza miejscowością gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 1.000 zł. Czynności detektywistyczne udokumentowane będą zgodnie z art. 23b pkt.l, 2, 3 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych poprzez sprawozdanie detektywistyczne na piśmie załączone do akt sprawy sporządzone przez licencjonowanego detektywa";

2. zasądził od pozwanego na rzecz powoda, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, kwotę 60 złotych;

3.  nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (Kasa Sądu Okręgowego w W.), tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony, kwotę 600 złotych;

4.  zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej.

Podstawą rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Pozwany (...) sp. j. prowadzi działalność gospodarczą polegającą m.in. na udzielaniu oprocentowanych pożyczek gotówkowych. W ramach tej działalności posługuje się w obrocie z konsumentami wzorcem umowy „Ogólne Warunki Umów Pożyczek (...) Spółka Jawna" zawierającym zapisy, do których nawiązuje żądanie pozwu, tj.:

1.  „Koszta prewencyjne obejmują: a. Wizyta prewenta osiem razy w miesiącu, koszt 30,00 zł za każdy dojazd.(...)

Koszta windykacyjne obejmują: a. Dojazd windykatora osiem razy w miesiącu, koszt 30,00 zł za każdy dojazd";

2.  „Koszta prewencyjne obejmują: (...) c. wezwanie do wydania przedmiotu przewłaszczenia wysyłane po upływie 16 dni po terminie płatności 50,00 zł,

Koszta windykacyjne obejmują: (...) e. wezwanie do wydania przedmiotu przewłaszczenia wysłane po upływie 16 dni po przekazaniu sprawy do działu windykacji 50,00 zł";

3.  „Koszta prewencyjne obejmują: (...) d. wezwanie pracodawcy do dokonywania potrąceń z art. 91 kp wysłane po upływie 42 dni po terminie płatności koszt 50,00 zł.

Koszta windykacyjne obejmują: (...) f. wezwanie pracodawcy do dokonywania potrąceń z art. 91 kp wysłane po upływie 16 dni po terminie płatności koszt 50,00 zł")";

4.  „Koszta windykacyjne obejmują: (...) b. ustalenie miejsca pracy, koszt 150 zł, c. Ustalenie miejsca pobytu, koszt 150 zł";

5.  „Pożyczkodawca na wypadek braku kontaktu z pożyczkobiorcą § 5 pkt 5 i 7 OWU (...) Spółka Jawna i wystąpienia przesłanek związanych z niewykonaniem postanowień umownych zgodnie z § 2 pkt 1 i § 5 pkt 2, po zakończeniu bezskutecznej procedury prewencyjnej pośredniej i bezpośredniej w celu zaspokojenia prawidłowego toku postępowania sądowego celem uniknięcia przesłanek zawartych w art. 143 i 145 KPC i egzekucyjnego zgodnie z art. 803 KPC, albowiem to wierzyciel musi wskazać odpowiedniemu organowi egzekucyjnemu z jakich części majątku ma być prowadzona egzekucja w myśl art. 799 § 1 KPC, celem uniknięcia sytuacji związanej z brakiem możliwości ustalenia miejsca pobytu dłużnika i konsekwencji z tym związanych zgodnie z art. 802 KPC, zleci czynności informacyjnorozpoznawcze do ogólnopolskiego biura detektywistycznego (...) Pożyczkodawca w związku z powyższym obciąży pożyczkobiorcę poniesionymi kosztami związanymi z wykonaniem czynności detektywistycznych w postaci: - ustalenie miejsca zamieszkania - (w miejscowości gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 500 zł - ustalenie miejsca zamieszkania - (poza miejscowością gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 1000 zł - ustalenie miejsca pracy pożyczkobiorcy - (w miejscowości gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 500 zł - ustalenie miejsca pracy pożyczkobiorcy - (poza miejscowością gdzie zamieszkiwał pożyczkobiorca) - 1000 zł. Czynności detektywistyczne udokumentowane będą zgodnie z art. 23b pkt. 1, 2, 3 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o usługach detektywistycznych poprzez sprawozdanie detektywistyczne na piśmie załączone do akt sprawy sporządzone przez licencjonowanego detektywa".

Powyższy stan faktyczny Sąd pierwszej instancji ustalił w oparciu o twierdzenia stron zawarte w złożonych przez nie pismach procesowych oraz przedłożoną przez stronę powodową kopię wzorca umowy zatytułowanego „Ogólne Warunki Umów Pożyczek (...) Spółka Jawna" - przy uwzględnieniu zasady ciężaru dowodu określonej w art. 6 k.c. Twierdzenia przedstawione przez stronę powodową oraz załączone przez nią dokumenty nie były kwestionowane przez stronę przeciwną.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo w niniejszej sprawie zasługiwało w całości na uwzględnienie.

Spór pomiędzy stronami dotyczył tego, czy zakwestionowane postanowienia miały charakter niedozwolony w myśl art. 385[1] § 1 k.c.

Stosownie do treści tego przepisu, aby dane postanowienie umowne mogło być uznane za niedozwolone, musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji omawiane postanowienia nie regulują głównych świadczeń stron, zaś przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie może w tej sprawie mieć znaczenia wobec abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umownego, bowiem Sąd w niniejszym postępowaniu nie bada konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec umowny i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy pozwanym a potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była między stronami negocjowana ani nawet czy wzorzec był zastosowany przy zawieraniu jakiejkolwiek konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę. Istotny jest jedynie fakt, że pozwany wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia umowy z wykorzystaniem tego wzorca.

Sąd Okręgowy wskazał, iż w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. przesłanki sprzeczności postanowienia z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia interesów konsumenta muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes. Przez dobre obyczaje rozumie się pewien powtarzalny wzorzec zachowań, aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno - gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej.

Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z dnia 27 czerwca 2006 r., sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta powinien być rozumiany szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny, jak np. dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Zdaniem Sądu pierwszej instancji przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności. Częstokroć konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2007, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 11 października 2007 r., sygn. akt III SK 9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.

Przenosząc powyższe rozważania na okoliczności przedmiotowej sprawy Sąd Okręgowy wskazał, iż postanowienia kwestionowane w niniejszym postępowaniu, niezależnie od stosowanej przez pozwanego nomenklatury, odnoszą się do działań podejmowanych przez niego w razie popadnięcia kontrahenta w zwłokę w wykonaniu zobowiązania umownego. Pozwany przedsiębiorca zastrzegł sobie uprawnienie do podejmowania względem kontrahenta działań prewencyjnych, windykacyjnych i innych służących zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania sądowego i egzekucyjnego (klauzula nr (...)) oraz obciążenia go wynikłymi stąd kosztami. Zdaniem Sądu meriti wypełniają one przesłanki pozwalające uznać je za niedozwolone w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienie wzorca umowy, jednakże Sąd ten nie w pełni podzielił argumentację powoda.

W ocenie Sądu Okręgowego nie ma istotnego znaczenia trafnie zarzucana przez powoda nieprecyzyjność w sformułowaniu spornych zapisów polegająca na braku określenia precyzyjnych procedur podejmowania wskazanych działań, a także ustalenie należnych kwot w sposób niewspółmierny do rzeczywiście poniesionych kosztów – wobec rozważenia charakteru i istoty podejmowanych czynności dokonywanych z woli i na zasadach określonych przez przedsiębiorcę. Sąd pierwszej instancji podniósł, iż brak jest jakiegokolwiek normatywnego uregulowania, które upoważniałoby przedsiębiorcę do podejmowania przedmiotowych działań. W szczególności przepisem statuującym wprost takie uprawnienie nie jest art. 13 ust. 1 pkt 12 i 13 ustawy z dnia 21 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim, który stanowi, że umowa o kredyt konsumencki powinna określać informacją o stopie oprocentowania zadłużenia przeterminowanego, warunki jej zmiany oraz ewentualne inne opłaty z tytułu zaległości w spłacie kredytu oraz informację o skutkach braku płatności. Zdaniem Sądu przepis ten wyłącznie zobowiązuje przedsiębiorcę do precyzyjnego wskazania wysokości opłat obciążających kontrahenta, nie jest jednak możliwym, by na tej podstawie wywodzić o uprawnieniu do podejmowania czynności określonych w treści zakwestionowanych postanowień oraz obciążania konsumentów obowiązkiem zwrotu poniesionych przez niego kosztów (znajduje ono swe źródło w zasadzie swobody kontraktowania). Wyrażone stanowisko – w ocenie Sądu pierwszej instancji – nie stoi zatem w opozycji do twierdzeń pozwanego, który także jedynie zwracał uwagę na powinności wynikające z przepisów tej ustawy.

Sąd Okręgowy uznał, iż brak norm upoważniających pozwanego do podejmowania kwestionowanych czynności oznacza, że podstawowym i zarazem prawnie dopuszczalnym sposobem dochodzenia roszczeń jest procedura określona przez przepisy ogólne, której to procedurze dłużnik zobowiązany jest się poddać. Koszty postępowania sądowego są natomiast kompensowane zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy uregulowaną w art. 98 § 1 k.p.c., w świetle którego strona przegrywająca sprawą obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, natomiast w odniesieniu do postępowania egzekucyjnego analogiczną normę zawiera art. 770 k.p.c. wskazujący na konieczność wypełnienia przesłanki „niezbędności dla celowego przeprowadzenia egzekucji". Tymczasem – w ocenie Sądu Okręgowego – w warunkach niniejszej sprawy pozwany przedsiębiorca obciąża konsumenta także innymi kosztami, które generowane są w związku z innymi, dowolnie obranymi przez niego działaniami. Koszty wywołane przez te działania – w przeciwieństwie do kosztów postępowania sądowego, czy egzekucyjnego – nie podlegają kontroli instancyjnej tak w zakresie celowości tj. obiektywnej ich wymagalności dla realizacji praw strony, jak i żądanej przez stronę wysokości. W rezultacie konsument pozbawiony jest narzędzia, które pozwalałoby na weryfikację zasadności podjętych czynności oraz wywołanych przez nie kosztów.

Sąd Okręgowy uznał ponadto, że działania wskazane w zakwestionowanych postanowieniach są przez pozwanego niejako dublowane. Z § 7 ust. 1 wzorca umowy wynika bowiem, iż :„Brak uregulowania zadłużenia w terminie umownym uruchamia procedury prewencyjne, a następnie windykacyjne, które zostaną zlecone podmiotowi zewnętrznemu firmie (...) Sp. cywilna". W rezultacie więc konsument pozostający w zwłoce w wykonaniu zobowiązania umownego ponosi najpierw dodatkowe koszty czynności prewencyjnych, a gdy te nie odniosą spodziewanych rezultatów – zmuszony jest do uiszczenia opłat z tytułu działań windykacyjnych. W ocenie Sądu pierwszej instancji podejmowanie takich czynności winno jednak odbywać się na koszt i ryzyko przedsiębiorcy, albowiem egzekwowanie należności na drodze postępowania prewencyjnego lub windykacyjnego stanowi wyłącznie rezultat swobodnego wyboru wierzyciela i z tej przyczyny wynikłe stąd koszty winny być przez niego pokrywane. Przedsiębiorca, decydując się na prowadzenie działalności gospodarczej polegającej na udzielaniu pożyczek gotówkowych, musi uwzględnić ryzyko transakcyjne (np. ryzyko nieterminowego wykonywania zobowiązań). Zdaniem Sądu na dezaprobatę zasługuje natomiast działanie pozwanego polegające na określeniu liberalnych przesłanek weryfikacji podmiotów, które mogą zostać jego kontrahentami (np. w porównaniu do wymogów stawianych przez instytucje bankowe), zaś zwiększone w związku z tym ryzyko kompensowane jest przede wszystkim poprzez przeniesienie na konsumentów wszelkich kosztów wywołanych nieterminowym wykonywaniem zobowiązań. Ten model skupia się na maksymalizacji ilości zawartych umów, zaś koszty wywołane umowami przeterminowanymi przenoszone są na konsumenta. W ocenie Sądu obranie takiego modelu prowadzenia działalności gospodarczej, a w ślad za nim tworzenie regulacji o treści zakwestionowanej w tym postępowaniu, powoduje uchylenie ciążącej na przedsiębiorcy odpowiedzialności za zawierane przez niego umowy, w szczególności o podwyższonym ryzyku nieterminowej spłaty. Nie ma natomiast istotnego znaczenia na gruncie tego postępowania oraz w świetle tych okoliczności próba dokonywania oceny zachowania konsumenta, mogącego wynikać z różnorakich okoliczności. Zdaniem Sądu pierwszej instancji sam fakt nielojalnego postępowania kontrahenta, spóźniającego się z wypełnieniem ciążących na nim zobowiązań, nie uprawnia przedsiębiorcy do nakładania na niego kolejnych, dodatkowych ciężarów, które z jednej strony powiększają istniejące już zadłużenie, zaś z drugiej mogą nie doprowadzić do uregulowania długu. Pozwany przedsiębiorca nie dysponuje wszakże środkami przymusu, które z kolei towarzyszą postępowaniu sądowemu i egzekucyjnemu. Z tego także powodu – w ocenie Sądu Okręgowego – nie sposób uznać, iż rozwiązanie przyjęte przez pozwanego jest mniej kosztowne i w rezultacie korzystniejsze dla konsumenta niż postępowanie sądowe.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż kwestionowane postanowienia pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, albowiem w sposób nierównomierny rozkładają ryzyko transakcyjne pomiędzy stronami kontraktu przenosząc wyłącznie na konsumenta dodatkowe – obok oprocentowania i prowizji – koszty czynności prewencyjnych, windykacyjnych oraz ustalenia miejsca pobytu dłużnika. Nie są to czynności, które pożyczkodawca podejmuje na zlecenie konsumenta, bądź w jego interesie. Egzekwowanie opłat z tego tytułu skutkuje przeniesieniem na kontrahenta ciężaru i ryzyka związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą, a także może stanowić dla przedsiębiorcy dodatkowe źródło dochodu. Działania podejmowane na podstawie zakwestionowanych zapisów prowadzą w rezultacie do obciążenia zadłużonego klienta kolejnymi zobowiązaniami, utrudniając mu możliwość uregulowania należności wynikającej z pierwotnego zobowiązania. Ponadto – zdaniem Sądu pierwszej instancji – przedmiotowe postanowienia w sposób rażący naruszają interesy konsumentów, w szczególności ekonomiczne –związane z obowiązkiem uiszczenia znacznych i dodatkowych kosztów, które mogą prowadzić do zwiększenia istniejącego zadłużenia oraz pozostałe – o charakterze nieekonomicznym – polegające na wywołaniu poczucia braku satysfakcji, czy niezadowolenia z przeprowadzonej transakcji.

Odnosząc się do twierdzeń pozwanego przedsiębiorcy podniesionych w toku rozprawy w dniu 23 września 2014 r., w których zwrócił uwagę na kontradyktoryjny model postępowania dowodowego w nowelizowanym Kodeksie postępowania karnego, który w jego ocenie uzasadnia potrzebę korzystania z usług detektywistycznych oraz konieczność określenia we wzorcu umowy stawek opłat, Sąd Okręgowy podniósł, iż pozwany pominął dyspozycję art. 316 § 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem Sąd dokonuje oceny sprawy (w analizowanym przypadku - oceny postanowienia wzorca umowy) mając na względzie istniejące okoliczności faktyczne oraz stan prawny obowiązujący na dzień zamknięcia rozprawy. Za niedopuszczalne więc – w ocenie Sądu pierwszej instancji – należałoby uznać dokonanie analizy i oceny zakwestionowanych postanowień wzorca umowy w kontekście norm ustawowych, które nie weszły w życie przed dniem wydania wyroku oraz rozstrzyganie na tej podstawie o jego niedozwolonym charakterze. Z tej przyczyny argumentacja podniesiona przez stronę pozwaną nie mogła zyskać akceptacji.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385 ¹ § 1 k.c. , Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, zaś na podstawie art. 479 ⁴² § 1 k.p.c. zakazał ich wykorzystywania w obrocie z udziałem konsumentów. O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 98 k.p.c. Przyznane stronie koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 60 zł, ustalone na podstawie § 14 ust. 3 pkt. 2 w zw. z § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu. Orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu wydano na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ k.p.c.

Powyższy wyrok Sądu Okręgowego w całości zaskarżył apelacją pozwany (...) Spółka Jawna w B. zarzucając:

1.  naruszenie prawa procesowego art. 232 § 1 k.p.c. poprzez dowolną a nie swobodną ocenę materiału dowodowego przedstawionego w sprawie przez apelującego polegającą na przyjęciu, iż powód nie jest w ogóle uprawniony do wskazywania w umowie ewentualnych działań prewencyjnych i windykacyjnych, i przewidzianych z tytułu ich wykonania opłat, co miało istotny wpływ na wynik sprawy.

2.  naruszenie art. 353 ¹ k.c. przez jego niezastosowanie i nieuwzględnienie w skarżonym orzeczeniu przywołanego przepisu stanowiącego, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

3.  naruszenie art.385 ¹ i art. 385 ² przez ich niezastosowanie i przyjęcie, że działania prewencyjne i windykacyjne mają służyć zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania sądowego i egzekucyjnego, podczas gdy ich głównym celem jest doprowadzenie do wykonania zaciągniętego zobowiązania przez pożyczkobiorcę i wynegocjowanie warunków spłaty zadłużenia.

4.  naruszenie art. 471 k.c. stanowiącego, że dłużnik jest zobowiązany do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w zw. z art. 481 § 3 k.c. , zgodnie z którym w razie opóźnienia świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych przez przyjęcie, że obciążenie opłatami prewencyjnymi oraz windykacyjnymi w sposób rażący narusza interes konsumentów wywołując poczucie braku satysfakcji i niezadowolenia z przeprowadzonej transakcji przy założeniu, że dotyczy sytuacji kiedy to pożyczkobiorcy nie spłacają swojego zadłużenia.

5.  naruszenie art. 471, art. 472, art. 473, art. 477, art. 481 k.c. przez ich nie zastosowanie i uznanie, że apelujący nie jest uprawniony na mocy obowiązujących przepisów do żądania od nierzetelnych dłużników zwrotu poniesionych tytułem czynności zmierzających do wykonania umowy, a mających charakter odszkodowawczy kosztów, zarówno tych rzeczywiście poniesionych, jak i tych dochodzonych tytułem utraconych korzyści.

6.  naruszenie art. 385 ¹ §1 i § 3 k.c. przez jego zastosowanie i przyjęcie, że pomimo iż warunki umowy oraz kwestionowane postanowienia w założeniu każdorazowo są indywidualnie negocjowane z pożyczkobiorcą, co zostało wyrażone wprost w postanowieniach umownych, to kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

7.  naruszenie art. 30 pkt. 10,11,12 ustawy o kredycie konsumenckim przez błędną jego interpretację w świetle zgromadzonego materiału dowodowego i składanych przez apelującego oświadczeń, która doprowadziła do niesłusznego wniosku jakoby apelujący wywodził swoje prawo do podejmowania kwestionowanych czynności i obciążania dłużników kosztami ich przeprowadzenia z przywołanego przepisu, podczas gdy wskazywał wyłącznie na konieczność zawarcia tych postanowień w umowie w związku z jego literalnym brzmieniem jako ..innych kosztów".

8.  wydanie orzeczenia w trybie pozwu o uznanie wzorca umownego za zawierającą klauzule niedozwolone realizowanym w sprzeczności z wytycznymi Dyrektyw europejskich dotyczących konieczności wprowadzenia do porządku prawnego zapisów w przedmiocie jak najlepszego realizowania ochrony praw i interesów konsumentów w pierwszej kolejności w trybie wzajemnych uzgodnień i procedowania prowadzącego do osiągnięcia konsensusu pomiędzy organem uprawnionym ustawowo a użytkownikiem kwestionowanego wzorca, w aspekcie braku możliwości zawarcia ugody przed sądem wynikającym wprost z art. 479 ⁴¹ k.p.c. a stanowiącym, że w sprawach o uznanie wzorca umowy za niedozwolone niedopuszczalne jest zawarcie ugody, przy braku jakichkolwiek wcześniejszych ustaleń i próby osiągnięcia konsensusu co do treści wzorca umowy przez Uokik, przed datą wniesienia pozwu.

9. sprzeczność z Wytycznymi Komisji Europejskiej w sprawie stosowania art. 81 TWE poprzez wydanie skarżonego orzeczenia, naruszenie zasad wolnej konkurencji i ograniczenie tym samym możliwości swobodnego realizowania interesów gospodarczych przez spółkę.

Wskazując na powyższe apelujący wnosił o uwzględnienie apelacji i zmianę zaskarżonego orzeczenia przez uznanie, że przedmiotowy wzorzec umowy nie zawiera postanowień pozwalających na uznanie ich za niedozwolone oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów procesu według norm przepisanych.

Powód Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wnosił o oddalenie apelacji w całości i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, albowiem Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne, a pomimo dokonania przez Sąd Okręgowy jedynie częściowej oceny prawnej zgłoszonego żądania, zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Przede wszystkim wskazać należy, iż nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 385 ¹ §1 i § 3 k.c. poprzez jego zastosowanie i przyjęcie, że pomimo, iż warunki umowy oraz kwestionowane postanowienia w założeniu każdorazowo są indywidualnie negocjowane z pożyczkobiorcą, co zostało wyrażone wprost w postanowieniach umownych, to kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów trafnie uznał, iż przesłanka indywidualnego negocjowania nie może mieć w niniejszej sprawie znaczenia, gdyż dokonywana kontrola ma charakter abstrakcyjny i dotyczy postanowień wzorca umownego, nie zaś konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami. Dla oceny abuzywności kwestionowanych postanowień wzorca umownego nie ma zatem znaczenia czy konkretna umowa, zawarta z użyciem tego wzorca, była z konsumentem negocjowana. Kwestia indywidualnego uzgodnienia danego postanowienia umownego ma znaczenie przy kontroli indywidualnej, tj. przy ocenie konkretnej umowy z punktu widzenia zgodności jej postanowień z hipotezą art. 385 ¹ § 1 k.c. w postępowaniu wszczętym przez konsumenta będącego stroną takiej umowy o ustalenie, że konkretnie wskazane postanowienia umowne (albo cała umowa) nie wiążą konsumenta. Indywidualne negocjowanie może się bowiem odbywać jedynie w toku zawierania konkretnej umowy z konsumentem w indywidualnej sprawie i z założenia nie może dotyczyć kontroli abstrakcyjnej wzorca umownego. Wspomniany zaś przez pozwaną fakt warunkowego stosowania postanowień uznanych przez SOKiK za niedozwolone, także nie powoduje, iż postanowienia te są indywidualnie negocjowane, gdyż ewentualne podpisanie (przy realizowaniu już zawartej umowy z konsumentem) porozumienia co do dalszych spłat przez konsumenta należności dla pozwanej nie czyni tego zapisu uzgodnionym indywidualnie, nie powoduje jego modyfikacji, a decyduje o jego zastosowaniu bądź nie w konkretnym stosunku umownym z konsumentem. Stanowisko Sądu pierwszej instancji jest więc w tej kwestii trafne.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie można także zgodzić się z zarzutem pozwanego, że Sąd pierwszej instancji nie zastosował się do art. 385 ² k.c . Zgodnie z tym przepisem oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z daty zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Zauważyć jednak należy, iż wymienione w tym przepisie elementy podlegające ocenie, jak choćby „chwila zawarcia umowy" czy też „okoliczności jej zawarcia", nie będą podlegały uwzględnieniu przy dokonywaniu kontroli abstrakcyjnej. Wynika to z samej natury takiej kontroli, która nie dotyczy zawartej umowy, ale wzorca umownego. Z punktu widzenia kontroli abstrakcyjnej, najistotniejszą kwestią przy dokonywaniu oceny zgodności postanowienia wzorca umownego z dobrymi obyczajami jest konieczność dokonywania tej oceny przy uwzględnieniu całości wzorca umowy. Nie można zatem czynić Sądowi pierwszej instancji zarzutu, iż nie uwzględnił tego przepisu przy wyrokowaniu.

Zdaniem pozwanego Sąd Okręgowy nie dokonał interpretacji postanowień przedmiotowego wzorca umowy uznając, że postanowienia dotyczące czynności prewencyjnych i windykacyjnych są w ogóle niedopuszczalne, zaś takie stanowisko Sądu pierwszej instancji jest całkowicie nieuzasadnione, nie wynika z funkcjonujących przepisów prawa, i jako takie jest niedopuszczalne.

W ocenie Sądu drugiej instancji zarzut powyższy jest trafny jedynie częściowo. Faktem jest, iż Sąd Okręgowy nie przedstawił w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyczerpująco swojej argumentacji odnoszącej się do zarzutów powoda podniesionych w pozwie względem zakwestionowanych postanowień wzorca, konstatując jedynie, iż zastosowanie tych postanowień stawia konsumenta w bardziej niekorzystnym położeniu w porównaniu z jego sytuacją w ogólnie obowiązującym stanie prawnym. Sąd pierwszej instancji doszedł ponadto do wniosku, iż obciążanie konsumenta opłatami za czynności prewencyjne, windykacyjne oraz czynności detektywistyczne nie znajduje oparcia w obowiązującym stanie prawnym.

Apelujący z kolei podnosił, że są to koszty stanowiące realizację nałożonego na pożyczkodawców przepisem art. 30 pkt 10, 11, 12 ustawy o kredycie konsumenckim obowiązku informacyjnego, dotyczącego wskazania w umowie wszystkich kosztów i opłat związanych z udzieleniem pożyczki, a także tych, do poniesienia których zobowiązany będzie pożyczkobiorca w związku z niewykonywaniem zobowiązania. Zgodnie z tym przepisem kredytodawca jest zobowiązany zawrzeć w umowie informacje o innych kosztach, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową w szczególności odsetkach, opłatach, prowizjach, marżach oraz kosztach usług dodatkowych, jeżeli są znane kredytodawcy oraz warunki na jakich koszty te mogą ulec zmianie. Na podstawie art. 30 pkt 11 i pkt 12 zobowiązany jest także umieścić informację o ewentualnych innych opłatach z tytułu zaległości w spłacie kredytu oraz informację o skutkach braku płatności. Podobnie w samej umowie, zgodnie z art. 30 pkt 11 i następne ustawy o kredycie konsumenckim jest zobowiązany do szczegółowego ich ujęcia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego – biorąc pod uwagę przepisy ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (j.t. Dz. U. z 2014, poz. 1497 ze zm.), w szczególności zaś uregulowania zawarte w art. 5 pkt 6 i 6a definiujące, co należy rozumieć przez całkowity koszt kredytu ( wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: a) odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz b) koszty usług dodatkowych w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu - z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta) oraz pozaodsetkowe koszty kredytu ( wszystkie koszty, które konsument ponosi w związku z umową o kredyt konsumencki, z wyłączeniem odsetek), w art. 7 i w art. 13 pkt ust. 1 pkt 5 i 10 (jakie informacje kredytodawca powinien podać konsumentowi przed zawarciem umowy) w porównaniu z treścią art. 30 ust. 1 pkt 4,10-13 – trudno jest podzielić stanowisko skarżącego, aby ten ostatni przepis sam w sobie mógł stanowić podstawę do ustanawiania opłat za czynności prewencyjne i windykacyjne, na co słusznie zwracał uwagę Sąd pierwszej instancji.

Mając jednak na uwadze to, iż brak jest jednak w przepisach tej ustawy konkretnego zakazu pobierania tego rodzaju opłat, należało rozważyć, czy ich ustanowienie w postanowieniach wzorca umowy nie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i czy nie narusza w sposób rażący interesów konsumentów, co zarzucał powód występując z powództwem w niniejszym postępowaniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zgodzić się należy z powodem, iż opłaty przewidziane w zakwestionowanych postanowieniach są nadmiernie wygórowane i nie znajdują odzwierciedlenia w rzeczywiście ponoszonych przez kredytodawcę kosztach. Ponadto niedostatecznie precyzyjne określenie zasad, na podstawie których przedsiębiorca może podejmować określone działania prewencyjne i windykacyjne, prowadzi do nadmiernego uprzywilejowania przedsiębiorcy w przedmiotowym stosunku zobowiązaniowym względem konsumenta. Postanowienia dotyczące kosztów wizyt prewencyjnych i windykacyjnych, określając ich liczbę na 8 w miesiącu, jednocześnie nie precyzują z jaką częstotliwością wizyty te mogą się odbywać, ani też przez jak długi okres. Konsument jest obciążany kosztem tych przyjazdów prewenta lub windykatora niezależnie od tego, czy wizyta faktycznie się odbyła, czy też dłużnika nie było w domu. Takie ukształtowanie uprawnień kredytodawcy nie tylko rodzi pole do nadużyć w kwestii wykazywania faktycznie odbytych wizyt, ale również prowadzi do nadmiernego obciążania konsumenta ich kosztami.

Zważywszy na czas trwania umowy (okres spłaty 1 miesiąc) oraz wysokość udzielanego kredytu (maksymalnie 1000 zł), a także okoliczność, iż kredyty te udzielane są zazwyczaj osobom znajdującym się w szczególnie trudnej sytuacji – obciążanie dłużnika kosztami dodatkowych czynności prewenta, windykatora bądź detektywa w takim zakresie, jak przewidują to zakwestionowane postanowienia wzorca umowy, stanowi naruszenie zasady proporcjonalności i prowadzi wprost do sytuacji, w której zadłużenie konsumenta będzie się lawinowo powiększać, zaś dłużnik w istocie nigdy nie będzie miał możliwości wywiązania się w pełni ze swojego zobowiązania.

Mając powyższe na uwadze należało uznać, iż zakwestionowane postanowienia wzorca umownego naruszają dobre obyczaje i rażąco godzą w interesy konsumentów, a zatem słusznie zostały uznane za niedozwolone w toku kontroli abstrakcyjnej przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Nie można zgodzić się też z twierdzeniem apelującego, iż to głównie nieuczciwe praktyki pożyczkobiorców wymusiły wprowadzenie obostrzeń w zakresie zabezpieczania się Spółki w prowadzonej działalności, bowiem nierzadko zdarza się, że pożyczkobiorcy składający wniosek o pożyczkę działają ze świadomym zamiarem wyłudzenia pieniędzy, co z kolei zmusza skarżącego do zabezpieczenia swoich interesów poprzez współpracę m. in. z profesjonalnym detektywem. Zdaniem Sądu Apelacyjnego pozwana Spółka decydując się na podjęcie tego rodzaju działalności winna liczyć się z ryzykiem, jakie ona niesie, zaś dla jego zminimalizowania powinna raczej sprawdzać wiarygodność kredytową przyszłych kontrahentów przed udzieleniem im kredytu, a nie sprawdzać podstawowe dane kredytobiorcy dopiero po zawarciu umowy, przerzucając na konsumentów koszty tych czynności.

Odnosząc się do pozostałych zarzutów pozwanego, dotyczących naruszenia przepisów prawa materialnego, sformułowanych w apelacji, zauważyć należy, że stosowanie przez przedsiębiorcę w obrocie z konsumentami przepisów, czy to dotyczących swobody umów (art. 385 ¹ k.c.), czy to skutków niewykonania zobowiązań, powinno odbywać się przez pryzmat przepisów szczególnych, jakimi są przepisy chroniące konsumentów, m.in. przepis art. 385 ¹ §1 k.c.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego słusznie powód w odpowiedzi na apelację wskazywał na niespójność przedstawianych przez pozwaną argumentów. Pozwany zarzucał bowiem nieprawidłowe przyjęcie przez Sąd pierwszej instancji, jakoby działania prewencyjne i windykacyjne pozwanego miały służyć zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania sądowego i egzekucyjnego, podczas gdy – jak wskazuje pozwany – ich głównym celem jest doprowadzenie do wykonania zaciągniętego zobowiązania przez pożyczkobiorcę. Tymczasem w samej treści kwestionowanego postanowienia, o którym mowa w pkt l.V zaskarżonego wyroku, znajduje się wyraźnie następujące sformułowanie: „ po zakończeniu bezskutecznej procedury prewencyjnej pośredniej i bezpośredniej w celu zaspokojenia prawidłowego toku postępowania sądowego celem uniknięcia przesłanek zawartych w art. 143 i 145 k.p.c. i egzekucyjnego zgodnie z art. 803 k.p.c. , albowiem to wierzyciel musi wskazać odpowiedniemu organowi egzekucyjnemu z jakich części majątku ma być prowadzona egzekucja (...) ". Stawianie zatem Sądowi pierwszej instancji takiego zarzutu było chybione.

Ponadto, pozwany w apelacji, przy omawianiu cennika usług detektywistycznych popada w sprzeczności, gdyż, z jednej strony wskazuje na „stałą współpracę” z firmą detektywistyczną, co wiąże się z „wynegocjowaniem cen na stosunkowo niskim poziomie”, z drugiej zaś strony podnosi, iż tego rodzaju czynności nie zostały jeszcze nigdy zlecone przez pozwanego.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 471 k.c. nie można zgodzić się z pozwanym, iż z istoty odszkodowania wynika również funkcja prewencyjno-wychowawcza. Pozwany wskazał, iż „możliwość tak ujętej procedury dochodzenia zwrotu kosztów podjętych czynności ma powstrzymywać potencjalnych nierzetelnych dłużników od naruszeń o przewidzianym w umownych postanowieniach charakterze, a jednocześnie stanowić jasny sygnał, że pewne działania będą odbierane negatywnie i mogą spotkać się z określonymi konsekwencjami. Ta funkcja ma dla Spółki najistotniejsze znaczenie.” W ocenie Sądu Apelacyjnego, jest to błędne rozumienie funkcji odszkodowania, które pełni funkcję kompensacyjną, a jego wysokość musi więc być adekwatna do rozmiarów powstałej szkody (por. Uchwała SN z dnia 19.03.1998 r., sygn. akt III CZP 72/97). Z wyjaśnień pozwanego można natomiast wywieść, iż stosowana procedura dochodzenia zwrotu kosztów ma bardziej charakter sankcji stosowanej wobec konsumentów, co należy uznać za niedopuszczalne i rażąco naruszające interesy konsumentów oraz dobre obyczaje.

Odnosząc się do zarzutu pozwanego, iż Sąd I instancji wydając skarżone orzeczenie nie wziął pod uwagę, że przedstawiony w treści uzasadnienia tok rozumowania w sposób kardynalny stanowi przejaw naruszenia wolnej konkurencji na rynku usług, zauważyć jedynie należy, iż istnienie wolnej konkurencji nie jest celem samym w sobie, bowiem z założenia istnienie konkurencji ma w konsekwencji prowadzić do polepszenia sytuacji konsumentów. Nie może być natomiast tak, iż działania mające rzekomo stanowić przejaw wolnej konkurencji, godzą w dobre obyczaje i rażąco naruszają interesy konsumentów, jak ma to miejsce w sprawie niniejszej.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny – na podstawie art. 385 k.p.c. - orzekł jak w sentencji wyroku, o kosztach procesu za drugą instancję rozstrzygając w myśl art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c.