Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Urszula Wiercińska

Sędziowie: SA Marcin Łochowski (spr.)

SO del. Dorota Wybraniec

Protokolant: Izabela Nowak

po rozpoznaniu w dniu 23 czerwca 2017 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa miasta (...) W.

przeciwko (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. i W. Ż.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 1 kwietnia 2015 r., sygn. akt XXV C 366/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od miasta (...) W. na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. i W. Ż. kwoty po 2 700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1313/15

UZASADNIENIE

Miasto (...) W. wniosło o zasądzenie solidarnie od pozwanych (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. i W. Ż. kwoty 707.728,80 zł z tytułu naliczonych kar umownych wraz z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu.

Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu, podnosząc zarzut nieważności umowy, kwestionując skuteczność oświadczenia powoda o odstąpieniu od umowy, wysokość kary umownej oraz wskazali, że powód nadużył prawa w rozumieniu art. 5 k.c., składając oświadczenie o odstąpieniu od umowy i nie dokonał zapłaty na rzecz pozwanych wynagrodzenia za wykonane prace, naliczając kary umowne i usiłuje je potrącić z należnym wynagrodzeniem.

Wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Warszawie oddalił powództwo i obciążył powoda kosztami procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że strony w dniu 29 kwietnia 2011 r. zawarły umowę, w której wykonawcy zobowiązali się do wykonania budowy żłobka wielooddziałowego z biblioteką publiczną i czytelnią. Strony ustaliły termin zakończenia robót na dzień 30 kwietnia 2013 r., zaś wynagrodzenie określiły na łączną kwotę 4.957.000 zł. W § 10 ust. 1 pkt d) umowy strony przewidziały, że wykonawca zapłaci zamawiającemu kary umowne z tytułu odstąpienia od umowy przez wykonawcę albo zamawiającego z przyczyn dotyczących wykonawcy, w wysokości 20% wynagrodzenia umownego brutto.

W dniu 1 lipca 2011 r. wykonawcy przejęli teren budowy. W piśmie z dnia 30 listopada 2011 r. powód stwierdził, że z przeprowadzonej kontroli wynika, iż roboty budowlane nie są realizowane zgodnie z harmonogramem oraz wezwał pozwanego do zwiększenia tempa prac.

Pismem z dnia 15 grudnia 2011 r. powód stwierdził, że prace związane z robotami ziemnymi, fundamentowymi, zewnętrznymi i wewnętrznymi ścianami piwnic, ścianami oporowymi, stropami nad poszczególnymi kondygnacjami i słupami powinny zostać zakończone. Powód wskazał, że obecnie są realizowane prace dotyczące zewnętrznych ścian fundamentowych (zaawansowanie 70%), wewnętrzne ściany fundamentowe (zaawansowanie 40%), prace związane z podłożami pod posadzki (zaawansowanie 60%). W piśmie z dnia 28 grudnia 2011 r. pozwani stwierdzili, że opóźnienie sięga jednego miesiąca i jest w stanie je nadrobić.

Powód odstąpił na piśmie od umowy z dniem 1 lutego 2012 r., podnosząc, że bieżąca kontrola postępu robót w oparciu o dziennik budowy wskazuje, iż nie dojdzie do wykonania robót w umówionym terminie, tj. 30 kwietnia 2013 r.

Protokół zaawansowania robót budowlanych budowy żłobka sporządzony na dzień 31 stycznia 2012 r. przedstawiał następujący stan realizacji prac: 1) ściany fundamentowe piwnic – 100%, 2) ściany fundamentowe piwnic wewnętrzne murowane – 95%, 3) podłoża podposadzkowe z betonu (piwnice) – 60%, 4) kanalizacja sanitarna – rozprowadzenie pod posadzkami – 60%, 5) izolacje pionowe ścian zewnętrznych piwnic – 20%, 6) izolacje termiczne ścian piwnic – 20%, 7) ściany i mury oporowe (część północna i południowa budynku) – 100%, 8) obsypanie budynku – 30%.

Powód obciążył pozwanego kwotą 991.400 zł tytułem kar umownych za odstąpienie od umowy i jednocześnie zaliczył na poczet tej sumy, kwotę w wysokości 283.631,20 zł wynikająca z faktury VAT wystawionej tytułem wykonanych prac przez wykonawcę. Następnie, powód wezwał pozwanych do uregulowania należności w kwocie 707.728,80 zł wraz z należnymi odsetkami na dzień zapłaty tytułem kar umownych w terminie 14 dni od daty doręczenia.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo jest bezzasadne. Za chybiony Sąd I instancji uznał podniesiony przez pozwanych zarzut nieważności umowy, gdyż w świetle analizy przedłożonych dokumentów, tj. pełnomocnictwa udzielonego przez Prezesa Zarządu (...) dla W. Ż. wynika, że została ona podpisana przez osoby umocowane do składania oświadczeń woli w imieniu konsorcjum pozwanych.

Zgodnie z oświadczeniem powoda podstawę do odstąpienia od umowy stanowił § 11 ust. 1 pkt e), stwierdzający, że zamawiający może odstąpić od umowy według swego wyboru w całości lub w części niewykonanej, w terminie 10 dni od dnia powzięcia informacji o zaistnieniu okoliczności, iż bieżąca kontrola postępu robót w oparciu o wpisy do dziennika budowy wskazuje, że nie dojdzie do wykonania robót w terminie umownym, a zwłoka wykonawcy w realizacji robót przekracza 14 dni w stosunku do terminu określonego w umowie.

Zdaniem Sądu I instancji, powód dokonał subiektywnej oceny, że nie jest prawdopodobne ukończenie prac budowy żłobka w umówionym terminie. Twierdzenia powoda oparte są na hipotetycznych niekorzystnych prognozach co do powodzenia realizacji inwestycji, odwołujących się m.in. do warunków atmosferycznych. Strony ustaliły stosunkowo długi termin realizacji budowy przedmiotowego obiektu, tj. od 29 kwietnia 2011 r. (dzień podpisania umowy) do dnia 30 kwietnia 2013 r. Natomiast powód złożył pismo o odstąpieniu od przedmiotowej umowy z dniem 1 lutego 2012 r., czyli w sytuacji, gdy do wyznaczonego terminu zakończenia prac inwestycyjnych pozostał ponad rok. Z przedstawionego protokołu robót budowlanych na dzień 31 stycznia 2012 r. wynika, że poszczególne etapy budowy były realizowane przez pozwanych, przy czym z różnym zaawansowaniem. Sąd Okręgowy nie zgodził się z twierdzeniem powoda, że wiele pozycji harmonogramu, pomimo rozpoczęcia przez wykonawcę danej czynności, wykazuje znikome zaangażowanie robót. Sąd I instancji nie wykluczył możliwości, że w późniejszym etapie wykonawca mógłby zintensyfikować prace budowlane, na co sam wskazywał.

W ocenie Sądu Okręgowego, złożone przez stronę powodową oświadczenie o odstąpieniu od umowy, z której wywodziła swoje roszczenia, nie było prawnie skuteczne, bowiem powód nie wykazał, że zaistniały okoliczności, które by uzasadniały, iż nie dojdzie do wykonania robót w umówionym terminie. Do oceny zaistnienia powyższych okoliczności wymagana jest wiedza specjalistyczna (biegły) i oszacowanie rozmiaru prac już wykonanych w stosunku do całości prac budowlanych, czasu pozostałego na realizację inwestycji oraz wzięcie pod uwagę warunków atmosferycznych, a także prac dodatkowych nieprzewidzianych w projekcie, które to spowodowały początkowe opóźnienie prac. Powód nie wniósł o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Tym samym nie wykazał w niniejszym postępowaniu, iż faktycznie zaistniała przyczyna do odstąpienia od umowy, która następnie uzasadniałaby żądanie zapłaty kary umownej na rzecz powoda.

O kosztach procesu Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł powód, zarzucając zaskarżonemu wyrokowi naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie i wyprowadzenie z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie błędnego wniosku, iż nie zaistniały okoliczności, które by uzasadniały odstąpienie przez m.(...) W. od umowy o roboty budowlane;

- art. 227 k.p.c. w zw. art. 232 zd. 2 k.p.c. przez jego niezastosowanie i niedopuszczenie z urzędu dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa skoro po przeprowadzonym postępowaniu dowodowym Sąd uznał, że dla miarodajnej oceny zasadności wytoczonego powództwa (oszacowania rozmiaru prac wykonanych w stosunku do całości prac budowlanych oraz czasu pozostałego na realizację inwestycji przy uwzględnieniu warunków atmosferycznych) konieczne są wiadomości specjalne, którymi Sąd nie dysponuje, co w konsekwencji spowodowało oddalenie powództwa;

- art. 230 k.p.c. przez jego niezastosowanie i w konsekwencji nieuprawnione przyjęcie, iż nieprawdziwe jest twierdzenie powoda, że wiele pozycji harmonogramu wykazuje znikome zaangażowanie robót.

W konsekwencji, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanych solidarnie kwoty 707.728,80 zł z tytułu naliczonych kar umownych wraz z odsetkami, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest bezzasadna.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego, opisane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku i przyjmuje je za własne. Sąd I instancji dokonał również trafnej oceny prawnej dochodzonego roszczenia.

Spór stron sprowadza się do ustalenia, czy w chwili złożenia przez powoda oświadczenia woli o odstąpieniu od umowy pozwany nie był w stanie wykonać robót w terminie umownym. Strony w § 11 ust. 1 pkt e) umowy postanowiły, że powód może odstąpić od umowy, jeżeli bieżąca kontrola postępu robót w oparciu o wpisy do dziennika budowy wskazuje, że nie dojdzie do wykonania robót w terminie umownym, a zwłoka wykonawcy w realizacji robót przekracza 14 dni w stosunku do terminu określonego w umowie. Wykładnia tego postanowienia umowy w świetle treści art. 65 § 2 k.c. nie budzi wątpliwości. Dla skutecznego odstąpienia od umowy konieczne jest łączne spełnienie dwóch przesłanek: 1) zwłoka przekraczająca 14 dni i 2) stan robót uniemożliwiający ich zakończenie w terminie umownym. Nie jest wystarczające spełnienie tylko jednej z nich.

Sąd I instancji przyjął, że powód nie udowodnił, że wykonanie przez pozwanych robót w terminie nie było możliwe w chwili odstąpienia od umowy (art. 6 k.c.). Nie budzi wątpliwości, że ustalenie takie wymaga wiadomości specjalnych w rozumieniu art. 278 § 1 k.p.c. Dlatego Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii biegłego ds. budownictwa na tą okoliczność. Opinia biegłego jest jednoznaczna. W chwili odstąpienia od umowy była możliwość wykonania umówionych prac w terminie. Nie została zatem spełniona przesłanka określona w § 11 ust. 1 pkt e) umowy. Odstąpienie nie było wobec tego skuteczne.

Nie są przy tym trafne zarzuty powoda dotyczące opinii biegłego. Zdaniem apelującego, opinia jest abstrakcyjna i nie odnosi się do faktycznych możliwości pozwanych wykonania umowy w terminie, ale wskazuje jedynie na potencjalną możliwość wykonania umowy w terminie przez podmiot dysponujący odpowiednim zapleczem finansowym, technicznym, zasobami ludzkimi, umiejętnościami organizacyjnymi itp. Te zarzuty wynikają z niezrozumienia charakteru opinii biegłego. Po pierwsze, nie jest możliwe ustalenie z całą pewnością przebiegu zdarzeń przy założeniu, że powód nie odstąpiłby od umowy. Nie wiadomo, w jaki sposób pozwani zorganizowaliby prace, ilu zatrudniliby ludzi oraz jak wiele maszyn by wykorzystywali. Po drugie, biegły miał za zadanie wskazać, czy uwzględniając zasady wiedzy technicznej możliwe było ukończenie umówionych prac w planowanym terminie. Biegły zbadał, czy przy zwykłej organizacji prac, bez angażowania nadzwyczajnej liczby sprzętu i ludzi, dotrzymanie terminu przez przeciętnego przedsiębiorcę w normalnym toku zdarzeń było realne. I na tak postawione pytanie biegły udzielił odpowiedzi pozytywnej.

Jeżeli natomiast, w ocenie powoda, po stronie pozwanych zachodziły szczególne okoliczności, które uniemożliwiłyby jednak mimo to wykonanie umówionych prac w terminie (np. organizacyjne, finansowe itp.), to skarżący winien te okoliczności wskazać i ewentualnie udowodnić. Nie mógł jednak racjonalnie oczekiwać, że biegły przy sporządzaniu swojej opinii takie okoliczności „odkryje”. Powód przy tym nawet nie twierdził, że z uwagi na skonkretyzowane nietypowe okoliczności pozwani nie byliby w stanie dotrzymać założonego terminu, mimo tego, że – według biegłego – możliwe byłoby to dla każdego przeciętnego przedsiębiorcy budowlanego.

Skoro tak, to należy uznać, że powód nie wykazał, iż zachodziła kluczowa przesłanka, warunkująca skuteczność odstąpienia, przewidziana w § 11 ust. 1 pkt e) umowy, tj. niemożność ukończenia prac w terminie umownym w chwili odstąpienia (art. 6 k.c.). Z tego względu, odstąpienie od umowy dokonane przez powoda było nieskuteczne, a co za tym idzie wywodzone z tego faktu roszczenia są bezzasadne. Sąd Okręgowy trafnie więc powództwo oddalił.

Dlatego też, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację powoda, jako bezzasadną.

Nadto, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) zasądził od powoda na rzecz pozwanych kwoty po 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny orzekł, jak w sentencji.