Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie z powództwa Stowarzyszenia (...) w P. przeciwko (...) S.A. w W. o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone orzekł w następujący sposób:

1) oddalił wniosek o odrzucenie pozwu;

2) uznał za niedozwolone i zakazał pozwanemu wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

„Organizatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za przerwy w funkcjonowaniu Konkursu zaistniałe z przyczyn technicznych (…)”,

„Organizatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za przerwy w funkcjonowaniu Konkursu zaistniałe z przyczyn (…) niezależnych od Organizatorów (…)”,

„Organizatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za (…) niedoręczenie nagrody (…) spowodowane działaniem firmy kurierskiej (…), za pośrednictwem której będą doręczane przesyłki”,

„Organizatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za (…) niedoręczenie nagrody (…) spowodowane działaniem (...), za pośrednictwem której będą doręczane przesyłki”;

3) zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 360 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

4) nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kwotę 600 zł tytułem opłaty od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony z mocy prawa;

5) zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanego.

Sąd I instancji ustalił, że pozwany prowadzi działalność gospodarczą w zakresie m.in. działalności telewizyjnej i radiowej. W okresie od 24 października do 13 listopada 2011 roku pozwany zorganizował konkurs, którego zasady zostały określone w regulaminie pt. REGULAMIN KONKURSU PT. (...) zawierającym postanowienia, do których odwołuje się żądanie pozwu. Warunkiem uczestnictwa w konkursie było dokonanie zgłoszenia konkursowego wysłanego za pomocą aplikacji konkursowej dostępnej na wskazanej stronie oraz wykonanie zadania konkursowego, polegającego na udzieleniu odpowiedzi na pytania odnoszące się do bajki (...). Zgłoszenia konkursowe nadesłane w terminie podlegały ocenie przez komisję konkursową. Nagrodami w konkursie były 3 vouchery wycieczkowe (...) o wartości pieniężnej zależnej od miejsca, które zajął uczestnik, a także zestawy gadżetów.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Sąd nie uwzględnił podniesionego przez pozwanego zarzutu niedopuszczalności drogi sądowej (art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.) i oddalił wniosek o odrzucenie pozwu. Nie podzielił stanowiska pozwanego, że kwestionowany wzorzec dotyczył jednostronnej czynności prawnej - przyrzeczenia publicznego w rozumieniu art. 919 § 1 k.c. Dokonując oceny postanowień zaskarżonego wzorca na gruncie art. 3851 § 1 k.c., Sąd I instancji uznał, że kształtują one prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.

Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył apelacją pozwany wnosząc o jego uchylenie i odrzucenie pozwu, ewentualnie o zmianę wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Powód wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, przed datą wniesienia niniejszego pozwu, wpisane zostało pod pozycją 1580 postanowienie o treści: „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za nieprawidłowość lub nieterminowość doręczenia przez (...) lub kuriera listów, telegramów i innych przesyłek wysyłanych przez lub do Organizatora w związku z Konkursem (…)”, pod pozycją 2422 postanowienie o treści: „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie usług pocztowych, kurierskich (…)” ,pod pozycją 3037 postanowienie o treści: „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za nieprawidłowości związane z działaniem (...), operatora sieci komórkowej lub stacjonarnej, firm kurierskich (…)”. Z kolei w dniu 6 czerwca 2013 r., a więc już po wniesieniu niniejszego pozwu, pod pozycją 4806 wpisane zostało postanowienie o treści: „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za przerwy w funkcjonowaniu Konkursu zaistniałe z przyczyn (…) niezależnych od Organizatora”, a pod pozycją 4810 postanowienie o treści: „Organizator nie ponosi odpowiedzialności za przerwy w funkcjonowaniu Konkursu zaistniałe z przyczyn technicznych”.

Wyżej wymienione klauzule są tożsame (w swej treści i sensie) z postanowieniami, co do których stwierdzenia abuzywności domagał się powód w niniejszym procesie.

Zgodnie z art. 47943 k.p.c. wyrok prawomocny uznający postanowienie wzorca umowy za niedozwolone i zakazujący jego stosowania ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania tego postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 47945 § 2 k.p.c.

Stanowisko zajmowane przez Sąd Najwyższy w powyższej kwestii nie jest jednolite. W uchwale z dnia 19 grudnia 2003 r. (III CZP 95/03, OSNC 2005/2/25) Sąd Najwyższy wskazał, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza – od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 49743 w związku z art. 365 i art. 47945 § 2 k.p.c.) – ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok. Następnie w uchwale z 7 października 2008 r. (III CZP 80/08, OSNC 2009/9/118) Sąd Najwyższy uznał, że rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda – w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów – przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 47945 § 2 k.p.c.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z 19 grudnia 2003 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił w niej, że granicami podmiotowymi powagi rzeczy osądzonej objęte są w zasadzie strony procesu, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby; w takich wypadkach dochodzi do połączenia rozszerzonej prawomocności z powagą rzeczy osądzonej. Wypadki rozszerzonej podmiotowo prawomocności materialnej należy rozpatrywać nie tylko w aspekcie mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.), ale także w aspekcie powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Sąd Najwyższy wskazał również, że wypadki rozszerzonej prawomocności i powagi rzeczy osądzonej można podzielić na dwie grupy; pierwszą stanowią wypadki, w których wyrok - ze względu na szczególny charakter przedmiotu osądu - skutkuje dla wszystkich i przeciw wszystkim (np. art. 435 § 1 i art. 458 § 1 k.p.c.), natomiast do drugiej grupy należą wypadki, w których wyrok skutkuje wobec osób trzecich ze względu na szczególny stosunek tych osób do jednej ze stron procesu i tylko wobec niej (np. wypadki następstwa prawnego, w tym objęte regulacją art. 192 pkt 3 k.p.c.). Tożsamość stron procesowych, jako warunek istnienia powagi rzeczy osądzonej, skutkującej w innej, późniejszej sprawie odrzuceniem pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), zachodzi więc, zdaniem Sądu Najwyższego zarówno wtedy, gdy w obydwu sprawach uczestniczą te same strony - bez względu na rolę procesową - jak i wtedy, gdy zamiast strony wcześniejszego procesu występuje jej następca prawny lub inna osoba objęta w danym wypadku rozszerzoną prawomocnością. W dalszym ciągu Sąd Najwyższy wskazał, że przedstawiona koncepcja ujmowania rozszerzonej prawomocności materialnej w łączności z powagą rzeczy osądzonej, akceptowana przez przeważającą część doktryny, jak też znajdująca odzwierciedlenie w judykaturze Sądu Najwyższego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1971 r., III CRN 361/71, OSPiKA 1972, nr 10, poz. 179, oraz z dnia 27 kwietnia 1999 r., III CKN 48/99, nie publ.) pozwala przyjąć, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza - od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 47943 w związku z art. 365 i art. 47945 § 2 k.p.c.) - ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok; pozew obejmujący takie powództwo podlega odrzuceniu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że celem podstawowym postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest usunięcie postanowień wzorca uznanych za abuzywne z obrotu ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, lecz także wobec osób trzecich ( erga omnes). Oznacza to w sposób oczywisty, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że powaga rzeczy osądzonej wynikająca z rozszerzonej mocy wiążącej, o jakiej mowa w art. 47943 k.p.c. obejmuje również po stronie pozwanej innych przedsiębiorców, którzy posługują się wzorcem umowy zawierającym postanowienie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK.

Z kolei w uzasadnieniu postanowienia z dnia 19 marca 2014 r. I CSK 20/14 Sąd Najwyższy uznał, że to, iż sąd dokonuje tzw. abstrakcyjnej kontroli postanowienia wzorca umownego, a prawomocny wyrok stwierdzający uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umowy jest skuteczny wobec osób trzecich w żadnym razie nie oznacza, że postanowienie uznane za niedozwolone, po wpisaniu go do rejestru prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ma charakter normy generalnej i abstrakcyjnej. Jest to klasyczne stosowanie prawa, bowiem z woli ustawodawcy prawomocny wyrok stwierdzający uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umowy ma, po wpisaniu do właściwego rejestru, skutek wobec osób trzecich. W konsekwencji Sąd Najwyższy wskazał, że rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ( art. 47943 k.p.c.) uzasadnia odrzucenie pozwu w razie wytoczenia powództwa przez inną stronę powodową przeciwko innej stronie pozwanej, jeżeli przedmiotem sporu są takie same postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK. Podobne stanowisko wyrażone zostało przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 6 sierpnia 2014 r. I CSK 653/13, gdzie dodatkowo wskazano, że w przypadku gdy do wpisania klauzuli do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK doszło w toku toczącego się postępowania, uzasadnia to umorzenie postępowania.

Z powyższych względów za niezasadne należy uznać stanowisko, że wyrok wydany w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone eliminuje niedozwolone postanowienia tylko z konkretnego wzorca, a nie w ogóle z obrotu. Wyrok Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, uznając konkretne postanowienia wzorca umowy za abuzywne, wyłącza je z wszelkich wzorców umów, niezależnie od przedsiębiorcy posługującego się tym wzorcem. Natomiast inną kwestią jest indywidualne uzgodnienie z konsumentem takiego postanowienia i wprowadzenie go do umowy. Wskazać także należy, że kwestia zmiany okoliczności sprawy (czy też innych okoliczności ) nie stoi na przeszkodzie odmowie odrzucenia pozwu w przypadku, gdy uznaje się, że rozszerzona moc wiążąca wyroku Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów pokrywa się z zakresem powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności należałoby bowiem zaliczyć do zdarzenia o charakterze causa superveniens, prowadzącego do wygaśnięcia powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności jednak w sprawie niniejszej nie zachodzą.

Zważyć przy tym należy, że stosownie do art. 47945 § 3 k.p.c. rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest jawny. Jawność ta pozwala przedsiębiorcom formułującym własny wzorzec na zapoznanie się z postanowieniami wzorców uznanymi za niedozwolone, których stosowanie zostało zakazane, i respektowanie wyroku sądu, na podstawie którego wpis został dokonany. W przeciwnym razie stosowną interwencję powinien podjąć już Prezes UOKiK na podstawie art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Z uwagi na fakt, że postanowienia o treści tożsamej ze stosowanymi przez pozwanego postanowieniami: „Organizatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za (…) niedoręczenie nagrody (…) spowodowane działaniem firmy kurierskiej (…), za pośrednictwem której będą doręczane przesyłki” oraz „Organizatorzy nie ponoszą odpowiedzialności za (…) niedoręczenie nagrody (…) spowodowane działaniem (...), za pośrednictwem której będą doręczane przesyłki” zostały wpisane do rejestru przed datą wniesienia niniejszego pozwu, Sąd Apelacyjny uznał, że pozew w tym zakresie podlegał odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

W odniesieniu do pozostałych postanowień stosowanych przez pozwanego, z uwagi na fakt, iż postanowienia o treści tożsamej zostały wpisane do rejestru już w toku postępowania uznać należy, że w toku procesu powstała przeszkoda do merytorycznego rozpoznania sprawy i wydania wyroku, uzasadniająca umorzenie postępowania na podstawie art. 355 k.p.c.

Z tych wszystkich względów należało uznać, że w sprawie niniejszej zachodzi przeszkoda do merytorycznego rozpoznania pozwu w postaci powagi rzeczy osądzonej, wobec czego na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. i art. 355 k.p.c. oraz art. 100 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.