Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 października 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Ryszard Sarnowicz

Sędzia SA– Małgorzata Manowska (spr.)

Sędzia SO del. – Tomasz Pałdyna

Protokolant: – sekr. sąd. Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 22 października 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa T. K.

przeciwko (...) S.A. w Z.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa- Praga w Warszawie

z dnia 13 września 2013 r.

sygn. akt III C 165/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od (...) S.A. w Z. na rzecz T. K. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

T. K., po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa, wnosił o zasądzenie od (...) S.A. w Z. kwoty 128.781 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 84.141 zł. od dnia 29.05.2010 r. do dnia zapłaty i od kwoty 44.640 zł. od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty.

(...) wniosła o oddalenie powództwa, podnosząc bezzasadność żądania z tytułu odszkodowania, a także zarzut potrącenia kwot należnych pozwanej z tytułu poniesionych szkód w wysokości 43.024,28 zł.

Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 13 września 2013 r. zasądził od (...) SA w Z. na rzecz T. K. kwotę 128.781 zł wraz z ustawowymi odsetkami: od kwoty 84.141 zł od dnia 29 maja 2010 r. do dnia zapłaty, od kwoty 44.640 zł od dnia 19 lutego 2013 r. do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 22 maja 2006 r. strony zawarły „przedwstępną umowę sprzedaży” (...). Na jej podstawie (...) S.A. (dalej (...)) zobowiązała się do wybudowania i sprzedania na rzecz powoda lokalu mieszkalnego zlokalizowanego w budynku przy ul. (...) w W. (§ 3) za kwotę 390.706,51 zł (§ 7), przy czym kwotę 78.141,30 brutto (20 % wartości) kupujący miał wpłacić nie później niż w dniu zawarcia umowy, zaś pozostałą (80%) w terminie 7 dni od powiadomienia sprzedającego o możliwości protokolarnego przekazania lokalu kupującemu (§ 7).

W § 9 umowy strony zastrzegły prawo odstąpienia od umowy, zastrzegając zwrot wzajemnych świadczeń w terminie 3 miesięcy od daty złożenia oświadczenia o odstąpieniu. Ponadto ustalono, że strona, z winy której doszło do odstąpienia obciążona zostanie na rzecz przeciwnika z tytułu niewykonania zobowiązania kwotą stanowiącą wartość 5% łącznej ceny brutto przedmiotu umowy, która może być potrącona ze świadczeń pieniężnych podlegających zwrotowi wskutek rozliczenia.

Zgodnie z § 12 umowy zastrzeżono, że kupujący może przenieść na osobę trzecią prawa i obowiązki wynikające z niej po wpłaceniu opłaty manipulacyjnej 1490 zł, na warunkach określonych przez sprzedającego, po uzyskaniu jego zgody wyrażonej w formie pisemnej. Sprzedający nie może odmówić takiej zgody, jeżeli nowy nabywca zobowiąże się spełnić wszelkie warunki umowy a sprzedający nie będzie ponosił dodatkowych kosztów z tego wynikających.

Powód na poczet umowy wpłacił kwotę 84.141 zł.

Dnia 22.09.2009 r. T. K. zawarł z M. K. przedwstępna umowę cesji praw i obowiązków wynikających z umowy zawartej z pozwaną. Termin zawarcia umowy przyrzeczonej określono na 22.12.2009 r. Powód w ciągu 7 dni miał złożyć wniosek o zgodę pozwanej na dokonanie cesji. T. K. i M. K. określili wynagrodzenie za dokonanie cesji na kwotę 44.460 zł, przy czym cesjonariuszka w dniu podpisania umowy zapłaciła cedentowi kwotę 5.000 zł.

Dnia 24.09.2009 r. powód wystąpił do (...) o zgodę na cesję. W odpowiedzi, pismem z dnia 19.10.2009 r. poinformowano go, że pozwana nie wyraża na to zgody. T. K. kolejnym pismem z dnia 22.10.2009 r. wniósł ponownie o wyrażenie zgody na cesję, dołączając do wniosku oświadczenie o wniesieniu opłaty manipulacyjnej oraz oświadczenie M. K. o zobowiązaniu się do spełnienia wszystkich warunków łączącej strony umowy. Dnia 13.11.2009 r. poinformowano powoda, że pozwana nie wyraża zgody na cesję, co uwarunkowane jest nie wywiązaniem się z zapisów umowy odnośnie dokonania wpłat kwot należnych spółce. Strony prowadziły dalszą korespondencję, w której obstawały przy swoich stanowiskach.

Pismem z dnia 28.01.2010 r. pozwana odstąpiła od umowy z winy kupującego, wobec nie dokonania przez powoda wpłaty kwoty 386.076,16 zł.

Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne na podstawie art. 491, 494 k.c., 471 k.c., 509 § 1 k.c., 498 § 1 k.c. oraz art. 481 k.c.

Wskazał, że doszło do odstąpienia od umowy łączącej strony przez pozwaną, do czego była ona uprawniona na podstawie art. 491 k.c. W takiej sytuacji zgodnie z art. 494 k.c. strony zobowiązane były do zwrotu wzajemnych świadczeń. Uiszczenie przez powoda na poczet umowy kwoty 84.141 zł nie było kwestionowane. Tym samym, zdaniem Sądu I instancji na podstawie art. 494 k.c. powód mógł domagać się od pozwanej zapłaty w/w kwoty.

Za zasadne uznał Sąd Okręgowy także żądanie zapłaty kwoty 44.640 zł. Dla uzasadnienia powyższego roszczenia powód powołał się na odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanej. Wynikała ona z niewłaściwego wykonania zobowiązania polegającego na braku zgody na dokonanie cesji praw i obowiązków wynikających z umowy łączącej strony. Sąd I instancji wskazał, że zgodnie z art. 471 k.c., dłużnik zobowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania. Zdaniem Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej zostały spełnione. Zastrzeżenie zgody (...) na dokonanie cesji praw i obowiązków wynikających z umowy było dopuszczalne (art. 509 § 1 k.c.). W § 12 umowy nie określono natomiast żadnych szczególnych warunków, od których miałaby być uzależniona zgoda pozwanej spółki. Wprost przeciwnie, w sytuacji gdy nowy nabywca zobowiąże się spełnić wszystkie warunki umowy, a sprzedający nie będzie ponosił dodatkowych kosztów, pozwana zgody nie mogła odmówić.

Sąd I instancji podkreślił, że wbrew wywodom strony pozwanej z jakiegokolwiek zapisu umowy nie wynikało, że cesja ograniczona jest czasowo, a w szczególności, iż nie może być dokonana po zaistnieniu obowiązku kupującego do zapłaty reszty ceny. Nie uzależniono jej również od konieczności uregulowania pomiędzy stronami wszelkich należności wynikających z łączącej je umowy. Zobowiązanie się cesjonariusza do spełnienia wszelkich warunków umowy oznaczało zaś, że spółka zobligowana była wyrazić zgodę na przelew.

Powód złożył wniosek o zgodę na dokonanie cesji jeszcze przed rozwiązaniem umowy, a więc przed odstąpieniem od niej przez pozwaną. Z tego powodu, zdaniem Sądu Okręgowego brak było podstaw do twierdzenia, że zaistniały jakiekolwiek przyczyny do odmówienia przez pozwaną zgody na taką czynność pomiędzy nim a osobą trzecią - w szczególności uwzględniając powyższe okoliczności, a więc to, że nie było to w jakikolwiek sposób zależne od spełnienia przez niego warunków umowy, w tym zapłaty pozostałej do uregulowania kwoty. Cesjonariuszka złożyła oświadczenie o zobowiązaniu się do wykonania wszelkich warunków umowy. Pozwana spółka zaś ani nie powołała się w korespondencji ze stronami, ani nie wykazała w niniejszym postępowaniu, jak uznał Sąd I instancji, że musiałaby ponieść jakiekolwiek dodatkowe koszty w związku z cesją przez powoda praw i obowiązków.

W konkluzji Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że odmowa zgody na cesję była sprzeczna z § 12 łączącej strony umowy, a więc stanowiło to niewłaściwe jej wykonanie, co miało miejsce w okresie, gdy nie doszło jeszcze do odstąpienia od niej. Tym samym zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej w postaci bezprawnego, niewłaściwego wykonania umowy.

W ocenie Sądu I instancji, powód udowodnił również szkodę. Stanowiła ona realnie utracone korzyści, wykazane umową przedwstępną zawartą z osobą, która miała nabyć prawa wynikające z umowy łączącej strony. Z punktu widzenia art. 361 § 2 k.c. powód w wyniku właściwego wykonania umowy uzyskałby przysporzenie w swoim majątku w postaci sumy 44.640 zł. Tym samym określenie wysokości szkody w kwocie odpowiadającej wynagrodzeniu, którego został pozbawiony, było, zdaniem Sądu Okręgowego niewątpliwe i wykazane. Pomiędzy tak określoną szkodą, a bezprawnym zachowaniem się pozwanej zachodzi, według Sądu I instancji adekwatny związek przyczynowy.

Sąd I instancji nie uwzględnił podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu, wobec stwierdzenia, iż przedstawione do potrącenia wierzytelności (art. 498 § 1 k.c.) nie istnieją. Wskazał, że nie było sporne ani kwestionowane skuteczne odstąpienie przez stronę pozwaną od umowy. Wobec tego należało uznać ją za niezawartą ex tunc. Jedyny zatem obowiązek jaki spoczywał na stronach polegał na zwrocie wzajemnych świadczeń. Pozwana ponadto mogła domagać się naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w zakresie przedstawionych do potrącenia kwot brak było podstaw do naliczenia odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, jako że wobec odstąpienia od umowy i tym samym uznania, że ze skutkiem wstecznym ona nie obowiązuje, nie istniało zobowiązanie powoda do zapłaty kwoty, od której przysługiwałyby takie należności uboczne.

Następnie Sąd Okręgowy wskazał, że wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 27 lipca 2009 r. (XVII AmC 335/09) zapis § 9 ust. 1 umowy łączącej strony został uznany za tzw. klauzulę niedozwoloną i wpisany do właściwego rejestru. Mając więc na uwadze treść art. 479 ⁴³ w zw. z art. 365 k.c., Sąd był związany powyższym orzeczeniem. Za oczywiste uznał Sąd I instancji, że w sytuacji, gdy wyrok w sprawie j.w. zapadł już po umieszczeniu takiegoż abuzywnego zapisu w umowie, stwierdzenie, że stanowi on niedozwoloną klauzulę, która nie wiąże konsumenta, w innym (jak niniejsze) postępowaniu sądowym może nastąpić na podstawie art. 385 ¹ § 1 i 2 w zw. z art. 385 ³ k.c.

Sąd Okręgowy zanegował stanowisko pozwanej, że powód zobowiązany był do zapłaty kary umownej w wysokości 3%. Uznanie, że niedozwolonym było określenie kary umownej na poziomie 5% nie powoduje bowiem, że w miejsce nie wiążącego konsumenta zapisu wchodzi inny, a w szczególności określający tą karę na innym poziomie. Powoływanie się na decyzje Prezesa UOKiK, który nakazał pozwanej dokonanie stosownych zmian w umowach nie miało, zdaniem Sądu Okręgowego żadnego znaczenia w niniejszej sprawie, bowiem przedmiotowe w niej zobowiązanie nie zostało w jakikolwiek sposób zmodyfikowane. Wobec tego można było jedynie przyjąć, że powoda nie wiąże zapis o obowiązku zapłaty kary umownej w wysokości 5%. Ponieważ nie zmieniono umowy i nie określono jej w żadnej innej wysokości, T. K. nie mógł być zobligowany do zapłaty jakiejkolwiek kary umownej, gdyż nie określono wiążącego dla stron sposobu jej obliczenia. Określenie wysokości kary umownej jest zaś jej immanentną cechą (art. 483 § 1 k.c.).

Uwzględniając powyższe Sąd I instancji uznał, że przedstawione do potrącenia wierzytelności nie istnieją i bezzasadny jest podniesiony przez pozwaną zarzut. Zdaniem Sądu Okręgowego, pozwanej przysługiwało – w związku z odstąpieniem od umowy z winy powoda – uprawnienie do dochodzenia naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Jednakże w niniejszym postępowaniu nie zostały przedstawione do potrącenia kwoty z tego wynikłe, lecz żądane jako odsetki od nieterminowych wpłat i kara umowna („kwota potrącenia 3%”) – co wynika wprost z pisma pozwanej z dnia 19.05.2010 r. Wobec tego brak było podstaw do badania, czy przedstawione do potrącenia kwoty wynikają z wierzytelności opartej na odpowiedzialności odszkodowawczej powoda. Nawet gdyby tak przyjąć, to brak było, według Sądu I instancji, w jakikolwiek sposób wykazania wysokości szkody pozwanej, obliczonej stosownie do art. 361 § 2 k.c.

Reasumując, Sąd Okręgowy uznał powództwo za zasadne w całości.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniosła pozwana.

W apelacji zarzuciła:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną ocenę materiału dowodowego polegającą na przyjęciu że zobowiązanie się cesjonariusza do spełnienia wszelkich warunków umowy oznaczało że pozwana spółka zobligowana była wyrazić zgodę na przelew;

2.  naruszenie prawa materialnego, to jest art. 471 k.c. w związku z art. 5 k.c. przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu, iż po odstąpieniu od umowy, strona z winy której doszło do odstąpienia uprawniona jest do żądania naprawienia szkody wynikłej z niewykonania umowy;

3.  naruszenie prawa materialnego, to jest art. 385 [1] paragraf 1 k.c. w związku z art. 479 [43] k.p.c. przez błędną ich wykładnię polegającą na przyjęciu, iż abuzywność klauzuli umownej na tej podstawie może wynikać wyłącznie z wyroku uznającego za niedozwolone postanowienie umowy, choćby przedmiotowy wyrok nie odnosił skutku w konkretnym przypadku.

W konkluzji skarżąca wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku wieczyści i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Wbrew twierdzeniom skarżącej, Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy i dokonał nie nasuwającej zastrzeżeń oceny prawnej. Sąd Apelacyjny podziela ustalenia Sądu Okręgowego oraz oceną prawną i przyjmuje je za własne.

Sąd pierwszej instancji bez naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. ustalił treść umowy wiążącej strony w szczególności treść § 12 tej umowy. Prawidłowa jest także wykładnia oświadczeń woli stron, złożonych w powołanym postanowieniu umowy.

Skarżąca prezentuje pogląd że pozwana miała prawo dowolnie określić warunki cesji, a zobowiązanie się cesjonariusza do spełnienia umowy nie obligowało skarżącej do wyrażenia zgody na cesję. Pogląd ten jest niesłuszny i stanowi jedynie polemikę ze stanowiskiem Sądu Okręgowego. Skarżąca nie przytoczyła żadnych merytorycznych argumentów przemawiających za przedstawionym przez siebie poglądem. Wbrew twierdzeniom apelującej z § 12 nie wynika możliwość dowolnego kształtowania warunków cesji przez (...) S.A. W § 12 wyraźnie wskazano, że sprzedający nie może odmówić zgody na sesję, jeżeli nowy nabywca zobowiąże się spełnić wszystkie warunki niniejszej umowy a sprzedający nie będzie ponosić dodatkowych kosztów z tego wynikających. Pomiędzy stronami nie było sporne, że cesjonariuszka M. K. złożyła oświadczenie o zobowiązaniu się do spełnienia wszystkich warunków umowy łączącej T. K. z pozwaną. Zatem brak było podstaw do odmowy wyrażenia zgody przez (...) S.A. na cesję. Pozwana nie wskazywała również przed sądem pierwszej instancji na jakiekolwiek okoliczności, z których mogłaby wynikać odmienna interpretacja § 12 umowy łączącej strony. Nie zostały również w związku z tym zgłoszone wnioski dowodowe. Pozwana podnosiła jedynie, że po stronie jej stronie powstały dodatkowe koszty wynikający z faktu, że prowadzona przez (...) S.A. inwestycja finansowana była przez bank. Na tę okoliczność jednak nie zostały złożone jakiekolwiek wnioski dowodowe. Ponadto z umowy nie wynika, aby powód zobowiązany był wprost do pokrycia tego typu kosztów w przypadku opóźnienia w zapłacie należności określonych przez strony. Strona pozwana mogła zatem żądać odsetek.

Powodem odmowy wyrażenia zgody na cesję nie mogło być także, zdaniem Sądu Apelacyjnego, opóźnienie w płatnościach kwot, o jakich mowa w § 7 umowy. Jak to już wyżej wskazano, M. K. złożyła oświadczenie o przejęciu wszystkich zobowiązań wynikających z umowy łączącej T. K. z pozwaną. Takie oświadczenie niewątpliwie obejmowało również obowiązek uiszczenia wszystkich należności wynikających z umowy wraz z ewentualnymi odsetkami za opóźnienie.

Powód zwrócił się do pozwanej o wyrażenie zgody na cesję praw jeszcze przed odstąpieniem (...) S.A. od umowy. W tym czasie nie istniały przesłanki uzasadniające odmowę zgody na cesję. W tym stanie rzeczy zasadnie uznał Sąd Okręgowy, że powodowi należy się zwrot wpłaconych na poczet umowy z dnia 22 maja 2006 r. kwot. Podkreślenia wymaga, że pozwana nie zwróciła powodowi dotychczas żadnej kwoty, pomimo odstąpienia od umowy, chociaż nie wskazała żadnych argumentów uzasadniających takie postępowanie. Znamienne jest również, że pozwana nie wskazała, czy i za jaką kwotę sprzedała ostatecznie lokal, który miała nabyć M. K.. Przypomnieć zatem wypada ubocznie, że umowa zawarta została w maju 2006 r., natomiast wykonana pod koniec 2009 r., kiedy to znacząco wzrosły ceny mieszkań w Polsce.

Wbrew twierdzeniom apelacji Sąd Okręgowy nie naruszył art. 471 k.c. ani art. 5 k.c. Naruszenia tych przepisów skarżąca upatruje w zasądzeniu na rzecz powoda odszkodowania z tytułu braku zgody na cesję. Podnieść należy, że brak jest jakichkolwiek podstaw do przyjęcia że powód naruszył zasady współżycia społecznego. Zasady te naruszyła natomiast pozwana odmawiając zgody na cesję, krępując konsumenta rygorystycznymi ograniczeniami oraz dokonując arbitralnej wykładni umowy. Sąd Okręgowy zasadnie przyjął, że powodowi należało się odszkodowanie odpowiadające w wysokości ceny jaką M. K. zobowiązała się zapłacić powodowi z tytułu umowy cesji. Kwota 44.640 zł, która nie weszła do majątku T. K. stanowi bowiem uszczerbek majątkowy, który powstał na skutek bezprawnego działania pozwanej.

Bezzasadna jest argumentacja skarżącej, że do odstąpienia od umowy doszło z winy powoda. Zważyć bowiem należy, że pozwana w sposób bezprawny uniemożliwiła powodowi zawarcie umowy cesji, co z kolei prowadzi do wniosku, że odstąpienie od umowy zostało niejako sprowokowane przez skarżącą i nie było ono zasadne. Gdyby pozwana wykonała w sposób należyty swoje zobowiązanie wynikające z § 12 łączącej strony umowy, to jej kontrahentem byłaby M. K., która zobowiązała się do wykonania wszystkich obowiązków wynikających z umowy.

Nawet jednak przy uznaniu, że do odstąpienia od umowy doszło z winy powoda, to i tak - jak słusznie uznał Sąd pierwszej instancji, pozwanej nie należała się ani kara umowna ani odsetki. Sąd Okręgowy bowiem bez naruszenia art. 385 [1] par. 1 k.c. oraz art. 479 [43] k.p.c. uznał, że postanowienie zawarte w § 9 umowy nie wiąże T. K. – jako klauzula abuzywna. Zgodnie z art. 479 [43] k.p.c., wyrok prawomocny ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru. Przytoczony przepis jest przepisem o charakterze procesowym, dotyczącym abstrakcyjnej kontroli wzorca umowy. Nie stoi on na przeszkodzie uznaniu, w oparciu o art. 385 [1] § 1 k.c., że postanowienie konkretnej umowy, które kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, nie wiąże tego konsumenta. Taki wniosek jest dopuszczalny nawet w braku wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone. Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie, Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, jaki zapadł z dnia 27 lipca 2009 r. jedynie potwierdza słuszność oceny postanowienia wyrażonego w indywidualnej umowie w jej paragrafie 9. Strona pozwana miała możliwość wykazania, że postanowienie to zostało indywidualnie uzgodnione z powodem. Ciężar dowodu tej okoliczności obciążał jednak pozwaną (385 [1] § 4 k.c.) Dowód taki nie został przez pozwaną przeprowadzony.

Zasadnie również przyjął Sąd pierwszej instancji, że skoro postanowienie zawarte w § 11 nie wiąże powoda jako konsumenta, to w miejsce tego postanowienia nie może wejść żadne inne, które nie zostało objęte oświadczeniem woli T. K.. Uzgodnienie kary umownej wymaga bowiem złożenia oświadczeń woli przez obie strony. Arbitralne ustalenie, jak to próbuje uzasadnić strona pozwana w niniejszym procesie, że kara umowna będzie wynosiła 3 % jest niedopuszczalne.

Mając na uwadze przedstawione wyżej okoliczności, Sąd Apelacyjny uznał zarzuty apelacji za bezzasadne i na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak na wstępie.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., gdyż pozwana przegrała w całości procesach w drugiej instancji i nie istniały żadne okoliczności uzasadniające odstąpienie od obciążenia jej tymi kosztami.