Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 stycznia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący: SSA Maciej Dobrzyński

Sędziowie: SA Magdalena Sajur - Kordula (spr.)

SO del. Anna Szanciło

Protokolant:sekr. sądowy Katarzyna Mikiciuk

po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. W.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 23 stycznia 2018 r., sygn. akt XVII AmC 195/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie drugim w ten sposób, że oddala powództwo o uznanie za niedozwolone i zakazanie (...) Spółka Akcyjna w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami następujących postanowień wzorca:

„2. Ponadto Kredytobiorca zobowiązuje się do:

(…)

4) udostępnienia Bankowi lub podmiotom wskazanym przez Bank przedmiotu zabezpieczenia w celu przeprowadzenia jego kontroli i weryfikacji jego stanu i wartości, w celu umożliwienia wykonywania oceny wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia Kredytu. Ocena wartości nieruchomości powinna nastąpić każdorazowo w przypadku zmiany stanu technicznego lub prawnego nieruchomości lub w przypadku zmiany warunków zagospodarowania przestrzennego dla obszaru, na którym położona jest nieruchomość.

5) dostarczenia na wniosek Banku operatu szacunkowego wykonanego przez rzeczoznawcę majątkowego przeszkolonego dla sektora bankowego, który jest wpisany na listę Rzeczoznawców Majątkowych, w przypadku gdy Bank nie może przeprowadzić oceny wartości nieruchomości w oparciu o dostępne dane rynkowe. Kontrola przedmiotu zabezpieczenia w trybie opisanym wyżej może być przeprowadzona nie częściej niż raz na 36 miesięcy.”

II.  zasądza od B. W. na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w W. kwotę 840 zł (osiemset czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VII AGa 1643/18

UZASADNIENIE

Powód – B. W. 01 lutego 2016 r. złożył pozew przeciwko pozwanemu (...) S.A. z siedzibą w W., w którym na podstawie art. 479 § 1 k.p.c. w związku z art. 385 ³ § 1 k.c. wniósł o uznanie za niedozwolone i zakazanie warunkowania/uzależniania decyzji o przyznaniu kredytu hipotecznego przez (...) S.A. od zlecenia wykonania wyceny nieruchomości przez wskazanego rzeczoznawcę majątkowego przez (...) S.A., czyli uznanie za zakazane wymuszanie na konsumencie zakupu operatów szacunkowych/ekspertyz bankowo- hipotecznych we wskazanej przez (...) S.A. firmie wyceny nieruchomości. Oprócz tego powód wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu i przeprowadzenie dowodu z załączonych dokumentów na okoliczności wskazane w uzasadnieniu pozwu, przy czym do pozwu powód załączył 4 wzorce umowy kredytu, dokument prezentujący stanowisko UOKiK w sprawie (...) oraz pismo z dnia 27 sierpnia 2015 r. przedstawiające stanowisko Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju w sprawie działalności zawodowej rzeczoznawców majątkowych oraz działalności gospodarczej z zakresu szacowania nieruchomości, prowadzonej przez przedsiębiorców.

Jednocześnie powód wniósł o uznanie za niedozwolone następujących zapisów 4 wzorców umowy kredytu:

- § 12.2.4, § 12.2.5 w zakresie treści dotyczącej operatu szacunkowego od wskazanego rzeczoznawcy majątkowego, gdyż jak podał jest to sprzeczne z przepisami prawa i stanowiskiem Ministra Infrastruktury, przedstawionym w załączniku, ponieważ prawo wyceny nieruchomości przysługuje każdemu podmiotowi posiadającemu uprawnienia do szacowania nieruchomości a nie dodatkowo przeszkolonemu w jakimkolwiek zakresie, nadto Bank uniemożliwia konsumentowi swobodę wyboru rzeczoznawcy majątkowego,

- § 18.1 w powiązaniu z § 23.1.2, albowiem jak uznał wymusza na kredytobiorcy pokrywanie kosztów wyceny nieruchomości w związku z tym, że tabela opłat i prowizji, zw. Taryfą w pkt XIV.22 (przedłożoną w załączniku) zawiera opłaty za ocenę wartości nieruchomości, w związku z czym konsument jest przymuszony do zakupu opinii o wartości nieruchomości wyłącznie za pośrednictwem Banku.

Wyrokiem z dnia 23 stycznia 2018r. Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

1.  odrzucił pozew w zakresie pkt 1;

2.  uznał za niedozwolone i zakazał (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

„2. Ponadto Kredytobiorca zobowiązuje się do:

(…)

4) udostępnienia Bankowi lub podmiotom wskazanym przez Bank przedmiotu zabezpieczenia w celu przeprowadzenia jego kontroli i weryfikacji jego stanu i wartości, w celu umożliwienia wykonywania oceny wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia Kredytu. Ocena wartości nieruchomości powinna nastąpić każdorazowo w przypadku zmiany stanu technicznego lub prawnego nieruchomości lub w przypadku zmiany warunków zagospodarowania przestrzennego dla obszaru, na którym położona jest nieruchomość.

5) dostarczenia na wniosek Banku operatu szacunkowego wykonanego przez rzeczoznawcę majątkowego przeszkolonego dla sektora bankowego, który jest wpisany na listę Rzeczoznawców Majątkowych, w przypadku gdy Bank nie może przeprowadzić oceny wartości nieruchomości w oparciu o dostępne dane rynkowe. Kontrola przedmiotu zabezpieczenia w trybie opisanym wyżej może być przeprowadzana nie częściej niż raz na 36 miesięcy.”

3. oddalił powództwo w pozostałej części;

4. zasądził od B. W. na rzecz (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwotę 68,50 zł tytułem kosztów procesu,

5. kosztami sądowymi w wysokości 600 złotych z tytułu opłaty sądowej od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony z mocy prawa, obciążył Skarb Państwa.

Sąd I instancji oparł swe rozstrzygnięcie na podstawie następujących ustaleń i rozważań prawnych:

Pozwany – (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. zarejestrowany pod numerem KRS (...) prowadzi działalność gospodarczą polegającą na pośrednictwie pieniężnym, udzielając między innymi kredytów zabezpieczonych hipoteką.

W celu ubiegania się w tym Banku o dany kredyt potencjalny kredytobiorca powinien złożyć wniosek o kredyt, przy czym Bank posługuje się formularzem takiego wniosku pn. „Wniosek o udzielenie kredytu”. Wniosek ten przewiduje w pkt VI.1 zapis w brzmieniu:

„Niniejszy wniosek w pierwszej kolejności zostanie rozpatrzony przez (...). W przypadku niespełnienia przeze mnie warunków do udzielenia kredytu hipotecznego przez (...), związanych m.in. z nieruchomością mającą stanowić przedmiot zabezpieczenia kredytu, wniosek zostanie rozpatrzony przez (...). W przypadku udzielenia mi kredytu hipotecznego przez (...), (...) powierzy wykonywanie części czynności związanych z obsługą kredytu (...) S.A.”

Z kolei w pkt VI.13 tego wniosku przewidziano oświadczenie wnioskodawców o treści:

„Wyrażam zgodę na przekazywanie moich danych osobowych oraz informacji o nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia (m.in. nr księgi wieczystej) osobie, która będzie w imieniu BANKU dokonywała inspekcji nieruchomości, tj. Pracownikowi BANKU lub podmiotom współpracującym z BANKIEM:

- w zakresie niezbędnym do wykonywania czynności związanych z udzieleniem kredytu na podstawie niniejszego wniosku. Zostałem/am poinformowany/a o tym, że o wizycie przedstawiciela BANKU zostanę poinformowany/a z wyprzedzeniem,

- w zakresie niezbędnym do wykonania obowiązków BANKU polegających na sprawdzeniu stanu i wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia Kredytu w trakcie trwania umowy kredytu.

Wnioskodawca 1 Wnioskodawca 2 Wnioskodawca 3 Wnioskodawca 4

Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie”

Przy czym wnioskodawcy mogą wyrazić wolę przekazywania danych lub jej nie wyrażać, zaznaczając tak lub nie pod tym oświadczeniem.

Natomiast przy zawieraniu umów z konsumentami pozwany Bank używa czterech wzorców umowy o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (w zależności od tego na co środki z kredytu są przeznaczane), które zawierają zakwestionowane przez powoda następujące postanowienia:

1.  „2. Ponadto Kredytobiorca zobowiązuje się do:

(…)

4) udostępnienia Bankowi lub podmiotom wskazanym przez Bank przedmiotu zabezpieczenia w celu przeprowadzenia jego kontroli i weryfikacji jego stanu i wartości, w celu umożliwienia wykonywania oceny wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia Kredytu. Ocena wartości nieruchomości powinna nastąpić każdorazowo w przypadku zmiany stanu technicznego lub prawnego nieruchomości lub w przypadku zmiany warunków zagospodarowania przestrzennego dla obszaru, na którym położona jest nieruchomość.”

zamieszczone w § 12 ust. 2 pkt 4;

1.  „Za wykonanie czynności związanych z obsługą Kredytu oraz wykonywaniem Umowy, w tym za dokonanie zmian warunków Umowy, Bank pobiera opłaty i prowizje określone w Taryfie, stanowiącej załącznik do niniejszej Umowy. W sprawach nieuregulowanych w Umowie stosuje się postanowienia Taryfy.”

zamieszczone w § 18 ust. 1;

3.  „W sprawach nieuregulowanych w Umowie stosuje się postanowienia: Taryfy <<nazwa Taryfy prowizji i opłat bankowych (...) Hipotecznego dla kredytów hipotecznych dla osób fizycznych>> oraz”

zamieszczone w § 23 ust. 1 pkt 2.

Do 01 stycznia 2016 r. wzorce te zawierały też postanowienie zamieszczone w § 12 ust. 2 pkt 5 o treści:

1.  „2. Ponadto Kredytobiorca zobowiązuje się do:

(…)

5) dostarczenia na wniosek Banku operatu szacunkowego wykonanego przez rzeczoznawcę majątkowego przeszkolonego dla sektora bankowego, który jest wpisany na listę Rzeczoznawców Majątkowych, w przypadku gdy Bank nie może przeprowadzić oceny wartości nieruchomości w oparciu o dostępne dane rynkowe. Kontrola przedmiotu zabezpieczenia w trybie opisanym wyżej może być przeprowadzana nie częściej niż raz na 36 miesięcy.”

Z kolei w Taryfie będącej załącznikiem do wzorców pozwanego w pkt XIV.22 figuruje zapis: „Opłata za ocenę nieruchomości, która ma stanowić zabezpieczenie kredytu/pożyczki- od każdej nieruchomości –

300 - lokal mieszkalny, działka budowlana

500 – dom jednorodzinny, lokal użytkowy

800 zł - nieruchomość nietypowa.”

Przeprowadzona ocena prawna doprowadziła Sąd do wniosku, iż powództwo zasługuje na uwzględnienie tylko w części.

W pierwszej kolejności zauważył, że Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie jest właściwy do rozstrzygnięcia o żądaniu powoda określonym w pkt 1 pozwu dotyczącym uznania za niedozwolone i zakazania warunkowania/uzależniania decyzji o przyznaniu kredytu hipotecznego przez (...) S.A. od zlecenia wykonania wyceny nieruchomości przez wskazanego rzeczoznawcę majątkowego przez (...) S.A., czyli uznania za zakazane wymuszanie na konsumencie zakupu operatów szacunkowych/ekspertyz bankowo- hipotecznych we wskazanej przez (...) S.A. firmie wyceny nieruchomości. Przedmiotowe żądanie jest bowiem skierowane na wyeliminowanie scharakteryzowanej przez powoda praktyki Banku, przyjmującej postać całego postępowania Banku polegającego na warunkowaniu/uzależnianiu decyzji o przyznaniu kredytu hipotecznego od zlecenia wykonania wyceny nieruchomości przez wskazanego rzeczoznawcę majątkowego. Natomiast tego typu praktyka, jeśli narusza zbiorowe interesy konsumentów, może być przedmiotem rozpoznania przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, ponieważ ten właśnie organ wydaje decyzje o uznaniu praktyk za naruszające zbiorowe interesy konsumentów w trybie art. 26 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów. Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest za to władny w tych sprawach wyłącznie do rozpoznania odwołania od decyzji Prezesa UOKiK. Najpierw praktykę ocenia zatem organ antymonopolowy w postępowaniu administracyjnym, zakończonym wydaniem decyzji w przedmiocie praktyki, a w razie złożenia od niej odwołania, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów rozsądza spór w ramach cywilnego postępowania sądowego. Zatem wobec kwestionowania przez powoda praktyki Banku bezpośrednio przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, z pominięciem Prezesa UOKiK, Sąd stwierdził, że droga sądowa jest niedopuszczalna, co skutkowało odrzuceniem pozwu w zakresie pkt 1 na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.

Konsumentom służy droga sądowa przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyłącznie w postępowaniu o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone, w przypadku pozwów złożonych przeciwko przedsiębiorcom do dnia 17 kwietnia 2016 r. Dlatego Sąd ten analizował tylko określone przez powoda konkretne postanowienia wzorców sformułowanych przez Bank pod kątem uznania za abuzywne, a nie jego praktyk, które należy badać w kontekście naruszenia, w wyniku ich stosowania, zbiorowych interesów konsumentów.

W dalszej kolejności, w odniesieniu już zatem do postanowień wzorców Sąd podniósł, że okoliczność zaprzestania stosowania przez pozwany Bank 01 stycznia 2016 r. postanowienia umownego z § 12 ust. 2 pkt 5 wzorca umowy kredytu nie ma wpływu na bieg postępowania w niniejszej sprawie, gdyż miała miejsce w ciągu 6 miesięcy przed złożeniem pozwu o uznanie danego postanowienia za niedozwolone. Pozew został bowiem wniesiony w dniu 01 lutego 2016 r. Jak stanowi natomiast art. 479 ³⁹ k.p.c. z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Wytoczenie powództwa nastąpiło zatem w ww. ustawowym terminie.

W postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, regulowanym przez przepisy art. 479 ³⁶ k.p.c. – 479 ⁴⁵ k.p.c., Sąd dokonuje abstrakcyjnej oceny wzorca celem ustalenia, czy zawarte w nim klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385 ¹ k.c. W myśl art. 385 ¹ § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Przy czym kontrola abstrakcyjna polega na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy. W przypadku kontroli abstrakcyjnej ocenie podlega treść danego postanowienia wzorca, a nie sposób jego wykorzystania, ponieważ w przypadku kontroli abstrakcyjnej nie bada się umowy, a jedynie wzorzec. Sąd nie analizuje zatem w niniejszym postępowaniu konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy kontrahentami na podstawie wzorca.

Jednocześnie wynika z powyższego, iż Sąd weryfikuje w niniejszym postępowaniu wyłącznie wzorce umowne, czyli wzorce, w oparciu o które zawierana jest umowa. Jak wskazuje się w doktrynie „Przez pojęcie wzorca umownego, a używane tu bywają określenia takie jak regulamin (tak m.in. w art. 71 KZ), ogólne warunki umów, formularze umów, taryfy czy też instrukcje, należy rozumieć przygotowane przez proponenta z góry, jeszcze przed zawarciem umowy, postanowienia kształtujące treść stosunku prawnego wiążącego strony. Konstrukcja prawna wzorca ma zastosowanie do zobowiązaniowych stosunków umownych. Nie jest więc wzorcem w omawianym tu znaczeniu regulamin opracowany w związku z przyrzeczeniem publicznym (tak SN w wyr. z 28.1.2015 r., I CSK 40/14, Legalis). Termin wzorzec wskazuje na to, że chodzi o propozycję postanowień składających się na treść stosunku prawnego przeznaczoną do masowego stosowania przez tego, kto je ustalił; nie zawierają więc takich postanowień, które określają indywidualnie drugą stronę lub precyzują przedmiot umowy (zob. Z. Radwański, Zobowiązania, s. 136). O wzorcach da się powiedzieć, że są to klauzule, które zostały opracowane przed zawarciem umowy i wprowadzone przez jedną ze stron umowy do stosunku prawnego w ten sposób, że druga strona nie miała wpływu na ich treść, jak również i to, że są one zwykle opracowane w oderwaniu od konkretnego stosunku umownego i w sposób jednolity określają treść przyszłych umów indywidualnych, ułatwiając tym samym zawarcie transakcji (zob. E. Rutkowska, Charakter, s. 59 i n.). [LEX, Komentarz do art. 384 k.c. zaczerpnięty z: E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2017].

Natomiast kwestionowane przez powoda zapisy pkt VI. 1 i VI.13 pochodzą z wniosku kredytowego, tj. „Wniosek o udzielenie kredytu” (k. 34v- 37). Wniosek kredytowy stanowi zgłoszenie konsumenta do banku o udzielenie kredytu o konkretnych parametrach, składany jest na etapie przed zawarciem umowy, toteż nie kształtuje treści stosunku prawnego wiążącego następnie strony, albowiem czyni to wzorzec umowy kredytowej, w niniejszym przypadku umowy o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych (k. 5- 34).

Skoro więc wnioskowi kredytowemu nie można przypisać charakteru prawnego wzorca umownego, jego treść nie mogła być przedmiotem kontroli w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, co implikowało konieczność oddalenia powództwa w tym zakresie.

Przechodząc z kolei do badania zakwestionowanych przez powoda postanowień wzorców umowy kredytowej, kształtujących treść przyszłego stosunku prawnego, Sąd wziął pod uwagę, iż niedozwolone postanowienia umowne określają przepisy art. 385 ¹ – 385 ³ k.c., mające na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą.

Z przytoczonego wyżej przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:

1) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom;

2) ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami;

3) ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta;

4) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.

Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, natomiast brak pierwszej lub czwartej skutkuje tym, że Sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.

Analizując zakwestionowane przez powoda postanowienia w oparciu o w/w kryteria, nie budzi wątpliwości Sądu, że konsumenci nie mieli wpływu na ich treść. Wzorce umowne zostały ustanowione samodzielnie przez Przedsiębiorcę, a zatem należało uznać, że postanowienia stanowiące ich część nie były z konsumentami uzgadniane indywidualnie.

Przedmiotowe postanowienia nie dotyczą także, zdaniem Sądu, głównych świadczeń umownych.

Do rozstrzygnięcia pozostała zatem jedynie kwestia, czy zakwestionowane przez powoda postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Należy wskazać, że „dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być rażące, a więc szczególnie doniosłe. Pojęcie „dobrych obyczajów” (w szczególności w stosunkach umownych między profesjonalistą a konsumentem) zdefiniowała judykatura - w orzeczeniu SN z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, IC Biul. SN 2006, nr 2, s. 86 wskazano, iż za „sprzeczne z dobrymi obyczajami” należy uznać wprowadzenie klauzul godzących w równowagę kontraktową, zaś „rażące naruszenie interesów konsumenta” polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku umownym.

Częstokroć konieczne jest również ustalenie, jak wyglądałyby prawa i obowiązki konsumenta w sytuacji braku analizowanej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2007 roku, sygn. akt III SK 21/06 oraz z dnia 11 października 2007 roku, sygn. akt III SK 9/07). Jeżeli przepisy ogólne stawiają konsumenta w lepszej sytuacji niż postanowienia proponowanej umowy, to w zasadzie postanowienia te należy uznać za niedozwolone. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest tylko, o ile zmiana jest uzasadniona specyfiką wzajemnych świadczeń lub jest kompensowana innymi postanowieniami wzorca.

Mając powyższe na względzie Sąd uznał, że kwestionowana przez powoda klauzula o treści „2. Ponadto Kredytobiorca zobowiązuje się do:

(…)

4) udostępnienia Bankowi lub podmiotom wskazanym przez Bank przedmiotu zabezpieczenia w celu przeprowadzenia jego kontroli i weryfikacji jego stanu i wartości, w celu umożliwienia wykonywania oceny wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia Kredytu. Ocena wartości nieruchomości powinna nastąpić każdorazowo w przypadku zmiany stanu technicznego lub prawnego nieruchomości lub w przypadku zmiany warunków zagospodarowania przestrzennego dla obszaru, na którym położona jest nieruchomość.” stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Sąd zwrócił uwagę, że zabezpieczenie kredytu poprzez obciążenie nieruchomości hipoteką ma służyć zabezpieczeniu wierzytelności Banku i zaspokojeniu jego roszczeń jako kredytodawcy na wypadek, gdyby kredytobiorca nie spłacał kredytu.

Tymczasem pozwany Bank wykorzystując silniejszą pozycję w stosunku umownym, niezależnie od tego czy kredytobiorca spłaca kredyt czy też nie, obarcza konsumenta obowiązkiem udostępnienia bankowi lub podmiotom przez Bank wskazanym przedmiotu zabezpieczenia w celu przeprowadzenia kontroli i weryfikacji stanu nieruchomości by ocenić jej wartość, przy czym za przeprowadzenie inspekcji nieruchomości bank pobiera opłatę określoną w taryfie, co wynika z § 12 ust. 2 pkt. 7. Dodatkowo postanowienie to nakłada obowiązek każdorazowego udostępnienia nieruchomości w przypadku ,,zmiany stanu technicznego lub prawnego’’ nie precyzując kto będzie decydował o konieczności przeprowadzenia oceny wartości nieruchomości i kto będzie kwalifikował taką zmianę jako generującą konieczność dokonania tej weryfikacji. Ponadto niezrozumiałym jest celowość przeprowadzania kontroli przedmiotu zabezpieczenia, która stanowi niewątpliwie niewygodę dla konsumenta związaną chociażby z koniecznością poświęcenia czasu, w sytuacji zmiany warunków zagospodarowania przestrzennego, na które konsument nie ma żadnego wpływu.

Należy podnieść, że pozwany odwoływał się do art. 91 i 92 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece ( Dz. U. z 2017 r. poz. 1007 t. j.), które to przepisy dotyczą uprawnień wierzyciela w sytuacji zawinionych działań właściciela zmniejszających wartość nieruchomości w sposób zagrażający bądź naruszający bezpieczeństwo hipoteki, gdy tymczasem zakwestionowane postanowienia nie odnoszą się do takiej sytuacji, nie uzależniają bowiem przeprowadzenia inspekcji od zawinionych działań właściciela nieruchomości zmniejszających jej wartość. Nie mają one zatem przełożenia na obowiązek zakreślony zakwestionowanym postanowieniem § 12 ust. 2 pkt. 4.

Wobec powyższego Sąd uznał wymienione wyżej postanowienie za niedozwolone, gdyż godząc w równowagę kontraktową nakłada na konsumenta uciążliwe obowiązki mogące prowadzić do zbędnej utraty czasu i dezorganizacji toku życia, w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Sąd uznał, że jako niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. należy zakwalifikować również postanowienie o treści:

„2. Ponadto Kredytobiorca zobowiązuje się do:

(…)

5) dostarczenia na wniosek Banku operatu szacunkowego wykonanego przez rzeczoznawcę majątkowego przeszkolonego dla sektora bankowego, który jest wpisany na listę Rzeczoznawców Majątkowych, w przypadku gdy Bank nie może przeprowadzić oceny wartości nieruchomości w oparciu o dostępne dane rynkowe. Kontrola przedmiotu zabezpieczenia w trybie opisanym wyżej może być przeprowadzana nie częściej niż raz na 36 miesięcy.”

Postanowienie to zobowiązuje kredytobiorcę do określonego zachowania w trakcie trwania umowy kredytu. Sąd zwrócił uwagę, że ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe ( Dz.U z 2017 r., poz. 1876 t.j. ) nakłada na kredytobiorcę obowiązek współpracy z bankiem. Stosownie do treści art.74 powołanej ustawy w czasie trwania umowy kredytu kredytobiorca jest obowiązany przedstawić - na żądanie banku - informacje i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu. Przy czym w ocenie Sądu chodzi tu tylko o dokumenty i informacje, w oparciu o które Bank oceni, jaki jest aktualny status finansowy kredytobiorcy. Żądanie od kredytobiorcy dostarczenia operatu szacunkowego wykonanego na jego koszt przez rzeczoznawcę majątkowego przeszkolonego dla sektora bankowego, w przypadku gdy Bank nie może przeprowadzić oceny wartości nieruchomości w oparciu o dostępne dane rynkowe, jest niczym innym jak przerzucaniem na konsumenta przez Bank obowiązku podejmowania działań zmierzających do ochrony interesów Banku. Zdaniem Sądu pozwany Bank ma niewątpliwie większe możliwości dokonania oceny wartości nieruchomości przez rzeczoznawców działających w ramach sektora bankowego, a jako profesjonaliście działającemu na rynku udzielania bankowych kredytów hipotecznych pozyskiwanie danych rynkowych co do wartości nieruchomości jak i przeprowadzenie w oparciu o nie tej oceny nie powinno nastręczać problemów, zatem obciążenie kredytobiorcy niewspółmiernie uciążliwszym dla konsumenta niż dla Banku zadaniem do spełnienia jest niczym nie uzasadnione. Jest to więc bezsprzecznie przejaw narzucania konsumentowi uporczywych warunków umowy.

Ponadto z powołanej przez pozwanego wydanej przez Komisję Nadzoru Finansowego Rekomendacji S dotyczącej dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie – Rekomendacji 16, pkt. 16.1 wynika, że to na Banku ciąży obowiązek monitorowania wartości nieruchomości stanowiących zabezpieczenie, z kolei pkt. 16.4 stanowi, że jeżeli istnieją przesłanki wskazujące, że wartość nieruchomości mogła istotnie się obniżyć w stosunku do wartości rynkowych innych nieruchomości o podobnych cechach, bank powinien dokonać wyceny nieruchomości przyjętej jako zabezpieczenie. Wynika zatem z powyższego, że to na Banku ciążyły obowiązki, które pozwany zaskarżonymi postanowieniami przerzucił na konsumenta.

Sąd nie podzielił natomiast stanowiska powoda, że postanowienie to uniemożliwia konsumentowi dokonanie swobodnego wyboru rzeczoznawcy majątkowego. Samo określenie, że rzeczoznawca powinien być przeszkolony dla sektora bankowego wskazuje jedynie, jak słusznie zauważył pozwany, na potrzebę zapewnienia odpowiedniego standardu jakościowego wyceny, natomiast wpisanie go na listę Rzeczoznawców Majątkowych gwarantuje konsumentowi szeroki zakres wyboru.

Zaskarżoną klauzulę zdaniem Sądu należało ocenić jako niedozwoloną, gdyż pozwany Bank wykorzystując silniejszą pozycję w stosunku zobowiązaniowym nakłada na konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami uciążliwe obowiązki naruszające jego interesy, także ekonomiczne - poprzez obciążenie go kosztami sporządzenia operatu szacunkowego ( §12 ust. 2 pkt 7 wzorca umowy ).

Sąd uznał zaś, że kwestionowanej przez powoda klauzuli o treści „Za wykonanie czynności związanych z obsługą Kredytu oraz wykonywaniem Umowy, w tym za dokonanie zmian warunków Umowy, Bank pobiera opłaty i prowizje określone w Taryfie, stanowiącej załącznik do niniejszej Umowy. W sprawach nieuregulowanych w Umowie stosuje się postanowienia Taryfy.” nie można uznać za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Przedmiotowe postanowienie informuje konsumenta, iż czynności wykonywane przez Bank związane z obsługą kredytu i wykonywaniem zawartej umowy podlegają opłatom i prowizjom pobieranym przez Bank. Sformułowanie zawarte w zdaniu drugim zakwestionowanego postanowienia, tożsame z kwestionowaną przez powoda klauzulą o treści „W sprawach nieuregulowanych w Umowie stosuje się postanowienia: Taryfy <<nazwa Taryfy prowizji i opłat bankowych (...) Hipotecznego dla kredytów hipotecznych dla osób fizycznych>> oraz” nie można uznać za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., zawiera ono bowiem wyłącznie odniesienie do Taryfy prowizji i opłat, co jest dozwolone i nie wywiera żadnych niekorzystnych skutków dla konsumenta. Wbrew temu co twierdzi powód, wymienione postanowienia nie wymuszają na kredytobiorcy żadnych kosztów. Koszty te zostały sprecyzowane w Taryfie, jednakże powód nie objął ich żądaniem uznania za niedozwolone, odnosząc żądanie pozwu jedynie do następujących postanowień wzorca umowy o kredyt hipoteczny: §12.2.4, §12.2.5 i § 18.1 w powiązaniu z § 23.1.2.

W tych okolicznościach Sąd przyjął, że dwa ostatnie postanowienia nie kształtują praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami ani w sposób rażący nie naruszają interesów konsumenta.

Z tych względów Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał, że tylko postanowienia z § 12 ust. 2 pkt 4 i 5 wzorców umowy o kredyt hipoteczny stosowane przez pozwanego w obrocie z konsumentami stanowią niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. i zakazał ich stosowania na podstawie art. 479 ⁴² k.p.c.

W pozostałej części, w jakiej powództwo nie zostało odrzucone, powództwo zostało oddalone jako bezzasadne w świetle art. 385 ¹ § 1 k.c. z przytoczonych wyżej motywów.

O kosztach zastępstwa procesowego postanowiono stosownie do art. 100 k.p.c., obciążając powoda połową stawki określonej w § 14 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.) i opłaty od pełnomocnictwa.

Natomiast wobec, wynikającego z art. 96 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zwolnienia powoda od kosztów sądowych, Sąd orzekł o przejęciu opłaty od pozwu na rachunek Skarbu Państwa.

Publikację prawomocnego wyroku na koszt pozwanego zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając go w części t/j. w zakresie pkt 2 w jakim Sąd I instancji uwzględnił powództwo. Wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego tj:

1)  art. 385 (1) § 1 k.c. poprzez błędną wykładnię a w konsekwencji zastosowanie do zakwestionowanych postanowień umowy kredytu hipotecznego,

2)  art. 70 ust.3 w zw. z art.74 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe poprzez nieuwzględnienie przedmiotowej normy prawnej w ramach oceny Klauzuli z pkt 4) pod kątem abuzywności, podczas gdy ustawodawca w szczególności poprzez normę wynikającą z art. 70 ust.3 ustawy Prawo bankowe tworzy normatywne ramy dla umownego ukształtowania zobowiązania kredytobiorcy do umożliwienia podejmowania przez bank czynności związanych z oceną sytuacji gospodarczej.

oraz naruszenie prawa procesowego tj:

2.  art. 233 § 1 kpc poprzez brak wszechstronnego rozważenia wszystkich okoliczności sprawy i materiału dowodowego, pominięcie otoczenia regulacyjnego w jakim działa pozwany oraz wyprowadzenie z materiału dowodowego nieprawidłowych i nielogicznych wniosków.

W związku z powyższym wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w zakresie w jakim powód domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowień wzorca umowy stanowiących klauzulę z pkt 4) i klauzulę z pkt 5). Wniósł również o zasądzenie na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje.

Powód nie ustosunkował się do wniesionej apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się uzasadniona i prowadziła do zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w zakresie klauzul oznaczonych w wyroku Sądu I instancji nr 4) i 5) (t.j. postanowień z § 12 ust. 2 pkt 4 i 5 wzorca o nazwie „Umowa nr…/2014 o kredyt hipoteczny dla osób fizycznych”).

Ma rację skarżący, że Sąd I instancji nie przeanalizował kwestionowanych klauzul w świetle przepisów art. 70 ust. 3 i art. 74 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe (t.j. z 2018r. poz. 2187) oraz nie uwzględnił specyfiki działalności pozwanego jako banku hipotecznego.

Z klauzuli oznaczonej nr 4) wynika, że „kredytobiorca zobowiązuje się do udostępnienia Bankowi lub podmiotom wskazanym przez Bank przedmiotu zabezpieczenia w celu przeprowadzenia jego kontroli i weryfikacji jego stanu i wartości, w celu umożliwienia wykonywania oceny wartości nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia Kredytu. Ocena wartości nieruchomości powinna nastąpić każdorazowo w przypadku zmiany stanu technicznego lub prawnego nieruchomości lub w przypadku zmiany warunków zagospodarowania przestrzennego dla obszaru, na którym położona jest nieruchomość”. Natomiast w myśl klauzuli oznaczonej nr 5) „kredytobiorca zobowiązuje się do dostarczenia na wniosek Banku operatu szacunkowego wykonanego przez rzeczoznawcę majątkowego, przeszkolonego dla sektora bankowego, który jest wpisany na listę Rzeczoznawców Majątkowych, w przypadku gdy Bank nie może przeprowadzić oceny wartości nieruchomości w oparciu o dostępne dane rynkowe. Kontrola przedmiotu zabezpieczenia w trybie opisanym wyżej może być przeprowadzana nie częściej niż raz na 36 miesięcy”.

Sąd I instancji uznał, że zabezpieczeniem kredytu jest hipoteka, z której może nastąpić zaspokojenie roszczeń Banku, w sytuacji gdyby kredytobiorca nie spłaca kredytu. Tymczasem, w ocenie Sądu, cytowane postanowienia są sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszają w sposób rażący interesy konsumentów, gdyż obowiązki kredytobiorcy zmierzające do przeprowadzenia kontroli wartości nieruchomości, w sytuacji gdy kredyt jest spłacany, są dla kredytobiorcy zbyt uciążliwe, mogą prowadzić do zbędnej utraty czasu, deorganizacji życia, a klauzula nr 5) narusza również interesy ekonomiczne konsumenta.

W myśl art. 70 ust. 3 Prawa bankowego kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu, natomiast w oparciu o art. 74 w czasie obowiązywania umowy kredytu kredytobiorca jest obowiązany przedstawić - na żądanie banku- informacje i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz umożliwiające kontrolę wykorzystywania i spłaty kredytu.

Na mocy wskazanych przepisów bank może badać sytuację finansową kredytobiorcy, zaś kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu. W tym zakresie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, mieści się również ocena wartości i stanu nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczenia. Należy bowiem podzielić prezentowany w doktrynie pogląd, że realizacja przez bank obowiązków wymienionych w powyższych przepisach nie powinna być rozumiana wąsko, czyli sprowadzana jedynie do prawidłowego wykonania postanowień umowy o kredyt, lecz powinna być ujmowana szeroko czyli z uwzględnieniem właściwej ochrony depozytów pieniężnych powierzonych bankowi do przechowywania na rachunkach bankowych. Obowiązki banku nie sprowadzają się również wyłącznie do badania sytuacji finansowej i gospodarczej na etapie wniosku o kredyt, ale także po zawarciu umowy. Bank ma więc prawo badać, czy kredytobiorca po otrzymaniu kredytu nie utracił zdolności kredytowej lub czy jego zdolność do spłaty kredytu nie jest zagrożona. Uznać też należy, że ma prawo badać, czy zabezpieczenie kredytu jest wystarczające. Jest to zwłaszcza istotne przy uwzględnieniu roli i obowiązków pozwanego jako banku hipotecznego, który prowadzi specjalistyczną działalność bankową uregulowaną w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997r. o listach zastawnych i bankach hipotecznych (Dz.U. z 2016r. poz. 1771). Ustawa powyższa wprowadza przepisy szczególne w stosunku do ustawy - Prawo bankowe, w szczególności dotyczące nadzoru nad bankami hipotecznymi, zasady emisji i zabezpieczania listów zastawnych (art. 1). Wierzytelności banków hipotecznych zabezpieczone hipoteką wpisane do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych stanowią podstawę emisji papierów wartościowych (listów zastawnych). Bank hipoteczny jest obowiązany regularnie monitorować stan wierzytelności hipotecznych, w tym stan zabezpieczenia hipotecznego swoich wierzytelności kredytowych w związku z ustawowym obowiązkiem przestrzegania limitów, o których mowa m.in. w art. 18 w zw. z art. 25 ustawy. Regulacje zawarte w ustawie powodują, że dla banków hipotecznych hipoteka jest dodatkowo podstawą bezpiecznej dla inwestorów emisji listów zastawnych.

Analiza treści kwestionowanych klauzul dokonana przy uwzględnieniu wskazanych przepisów prawa bankowego oraz ustawy o listach zastawnych i bankach hipotecznych, prowadzi do wniosku, że w postanowieniach o nr 4) i 5) zostały uregulowane kwestie służące realizacji obowiązków ustawowych banku hipotecznego. Wbrew ocenie Sądu I instancji celowość zawarcia we wzorcu przedmiotowych zapisów została wykazana. Nie musi bowiem zaistnieć sytuacja, że kredytobiorca nie spłaca kredytu, aby bank mógł dokonać oceny stanu i wartości przedmiotu zabezpieczenia. Takiej kontroli może dokonać bank realizując swoje obowiązki wobec inwestorów, czy też deponentów.

Uwzględniając okoliczność, że bank hipoteczny ma prawo dokonywać kontroli przedmiotu zabezpieczenia, należało ocenić czy określony w klauzulach 4) i 5) sposób tej kontroli nie jest sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco nie narusza interesów konsumentów. W przypadku klauzuli nr 4) kredytobiorca jest zobowiązany do udostępnienia nieruchomości w celu wykonania oceny jej wartości. Obowiązek ten został jednak ograniczony do przypadku, gdy nastąpi zmiana stanu technicznego lub prawnego nieruchomości lub w przypadku zmiany warunków zagospodarowania przestrzennego dla obszaru, na którym położona jest nieruchomość. Uznać należy więc, że przypadki upoważniające do kontroli są ściśle określone i ograniczone wyłącznie do trzech przypadków. Natomiast klauzula oznaczona nr 5) nakłada na kredytobiorcę koszt sporządzenia operatu szacunkowego jedynie w przypadku, gdy ocena wartości nie może być dokonana w oparciu o dostępne dane rynkowe. Dotyczy więc sytuacji wyjątkowej, gdy ustalenie wartości w inny sposób nie jest możliwe.

Sąd Apelacyjny uznał, że kwestionowane klauzule stanowią realizację praw i obowiązków kontrolnych banku hipotecznego, jednocześnie - z uwagi na nałożone ograniczenia - nie obciążają konsumentów nadmiernie. Z tych względów brak podstaw by uznać, że są sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszają interesy konsumenta. Wobec braku spełnienia przesłanek z art. 385 ¹ k.c. powództwo powinno podlegać oddaleniu.

Z tych względów na mocy art. 386 § 1 k.p.c. wyrok podlegał zmianie.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego oparto na mocy art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego ustalono na mocy § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 14 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018r. poz. 265).