Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Warszawie

Formularz UK 2

Sygnatura akt

VIII AKa 132/23

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

Oznaczenia zapadłych wyroków

Orzeczenie Sądu Okręgowego w Warszawie wydane w dniu 14 listopada 2022 roku w sprawie sygn. akt XVIII Ko 52/22

Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny- pełnomocnik wnioskodawczyni I. B. (1)

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

x na korzyść

☐ na niekorzyść

☐ w całości

x w części

☐

co do winy

☐

co do kary

x

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji.

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. - obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. - błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. - rażąca niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Wskazać oskarżonego.

Wskazać fakt.

Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód.

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Wskazać oskarżonego.

Wskazać fakt.

Dowód ze wskazaniem numeru karty, na której znajduje się dowód.

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Wskazać fakt

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu.

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Wskazać fakt

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu.

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzuty

Zarzuty zawarte w apelacji pełnomocnika wnioskodawczyni adw. P. L.:

Obraza prawa materialnego:

1.  Art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że Wnioskodawczyni nie jest osobą uprawnioną do złożenia wniosku o zadośćuczynienie wynikłych ze skazania jej babki A. S. (1).

2.  Art. 445 § 3 KC w zw. z art. 922 KC w zw. z art. 558 KPK poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że roszczenie o zadośćuczynienie nie przechodzi na spadkobierców A. S. (1).

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadne

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny lub niezasadny.

1.  Podniesione w apelacji zarzuty okazały się nietrafne i nie doprowadziły do wydania jednego z rozstrzygnięć co do przedmiotu sprawy (zmiana wyroku bądź jego uchylenie do ponownego rozpoznania), alternatywnie zawnioskowanych w tym środku odwoławczym.

2.  W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, sąd I instancji, w sposób w pełni prawidłowy wskazał, dlaczego „ I. B. (1) nie jest osobą uprawnioną do występowania z wnioskiem o zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłą z wydania lub wykonania orzeczenia albo decyzji po swojej zmarłej babce A. S. (1) ”, to jest, że „ jest wnuczką, a osobami uprawnionymi są: osoba wobec której stwierdzono nieważność orzeczenia albo wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w dniu 13 grudnia 1981 r. w Polsce stanu wojennego, a w razie śmierci tej osoby- jej małżonek, dzieci i rodzice”.

3.  Przedstawiając ten argument, sąd ten oparł się na brzmieniu art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz.U. 2021.1693 t.j. z 15 września 2021 roku; dalej będzie używany skrót: „ ustawa lutowa”). Także orzecznictwo i doktryna prawna wypracowała takie właśnie, jednolite rozumienie ww. przepisu, to jest, że określa on krąg osób, które w razie śmierci represjonowanego, wyłącznie są uprawnione do ubiegania się o zasądzenie od Skarbu Państwa przysługujących tej osobie należności. Argumenty zawarte w apelacji to, w tych warunkach, jedynie nietrafna polemika ze stanowiskiem sądu I instancji.

4.  Na wstępie dalszych rozważań podkreślić należy wyjątkowość regulacji określonej w art. 8 ust. 1 ustawy lutowej przełamującej w drugim jego zdaniu zasadę, że roszczenie o zadośćuczynienie wygasa wraz ze śmiercią osoby uprawnionej („ W razie śmierci tej osoby uprawnienie to przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców”). Przy czym, jak słusznie zauważył to skarżący, treść tego przepisu „ nie przewiduje samoistnych roszczeń następców prawnych represjonowanego, a stanowi jedynie o przejściu na te osoby jego uprawnień, a przejście to nie jest obwarowane żadnymi warunkami”. Innymi słowy, jak wynikało z tezy uchwały Sądu Najwyższego z 27 stycznia 1993r. (I KZP 35/92), przepis ten „ nie przewiduje (…) samodzielnych roszczeń małżonka, dzieci i rodziców osoby represjonowanej, a jedynie ściśle określa krąg osób, na które przechodzą uprawnienia przysługujące represjonowanemu, do żądania odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę”. W stosunku do tego przepisu nie można więc stosować wykładni rozszerzającej i w szczególności dowodzić, że wskazana w nim formuła „ przejścia uprawnień” oznacza także powstanie uprawnień na gruncie prawa spadkowego dla innych, nie wskazanych w nim osób, a w tym na I. B., która jest wnuczką osoby represjonowanej.

5.  Dziedziczeniu „ podlegają wyłącznie prawa i obowiązki wynikające ze stosunków cywilnoprawnych, a więc mające charakter cywilnoprawny. Nie wchodzą w skład spadku prawa i obowiązki wynikające z innych stosunków prawnych; do spadku nie należą zatem prawa i obowiązki przechodzące na określone osoby, niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Sytuacja taka zachodzi wtedy, gdy istnieje wyraźny przepis przewidujący taki skutek śmierci osoby uprawnionej lub zobowiązanej” (P. Księżak, Rozdział 1.6.4.6. Roszczenia osób represjonowanych (w:) Zachowek w polskim prawie spadkowym, Warszawa 2012).

Zgodny z tym stanowiskiem pogląd, że „ Przejście uprawnień, o których stanowi art. 8 ust. 1 ustawy lutowej nie ma nic wspólnego z dziedziczeniem”, zaprezentowany został m.in. w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 czerwca 2009r. (SK 42/08), w postanowieniach Sądu Najwyższego z 2 marca 2022 roku (III KK 19/22) i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 24 stycznia 2018 r. (II AKz 874/17) oraz w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 11 września 2019 r. (II AKa 114/19) i Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 11 kwietnia 2019 r. (III AKa 9/19).

Wskazania w tym miejscu wymaga także pogląd prawny zawarty w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 28 marca 2023 roku (III KK 45/22), to jest, że dziedziczenie wierzytelności określonych przepisem art. 8 ust. 1 ustawy lutowej mogłoby „ wchodzić w grę dopiero w razie śmierci osoby represjonowanej po prawomocnym zakończeniu postępowania odszkodowawczego. Wówczas to dopiero postanowienie o przyznaniu jej odszkodowania staje się tytułem prawnym, a wierzytelność z niego wynikającą dziedziczą spadkobiercy zmarłego. Analogiczna sytuacja zachodziłaby również wtedy, gdyby osoba, na którą przeszło roszczenie represjonowanego z mocy art. 8 ust. 1 zdanie drugie ustawy lutowej, zmarła po prawomocnym zakończeniu postępowania prowadzonego na podstawie tej ustawy, w którym na jej rzecz zasądzono by określone należności. W obu wskazanych sytuacjach na następców prawnych zmarłych osób przechodzą już na ogólnych zasadach wierzytelności stwierdzone co do zasady i wysokości prawomocnym wyrokiem, a więc prawa majątkowe w rozumieniu art. 922 § 1 k.c. ” (wyrok Sądu Najwyższego z 28 marca 2023 roku III KK 45/22). Pogląd ten, w pełni zasługuje na uwzględnienie przy czym, żadna, z opisanych w nim sytuacji, nie zaistniała w przedmiotowej sprawie.

6.  Zwrócenia uwagi wymagają też, wskazane w apelacji okoliczności, że „ postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Warszawie, Wydział VIII Karny z dnia 18 marca 1992 r. w sprawie o sygn. akt VIII Ko 571/91/UN na wniosek A. S. (1) unieważniono wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie z dnia 29 grudnia 1948 r., sygn. sprawy 1598/48 (…) Następnie na wniosek A. S. (1) Sąd Wojewódzki w Łodzi, IV Wydział Karny postanowieniem z dnia 4 listopada 1993 r. w sprawie o sygn. akt IV Ko 257/93 zasądził na rzecz R. B. oraz J. S. (dzieci i spadkobierców A. S. (1)) kwotę 200.000.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwoty 96.p000.000,00 zł tytułem odszkodowania”. Stało się tak w myśl zasady, że „ przejście roszczeń represjonowanego (A. S. zmarła w dniu 18 lipca 1992r.- przyp. sądu), może nastąpić wyłącznie na osoby żyjące w czasie orzekania o tych roszczeniach, skoro materializują się one w treści wyroku, który o nich rozstrzyga” (vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 28 marca 2023 roku, III KK 45/22).

Z kolei wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 29 lipca 2020r. (XVIII Ko 34/19; utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 4 sierpnia 2021 r.; II AKa 321/20), R. B. (matka I. B.) zasądzone zostało, na podstawie art. 8b ustawy lutowej, zadośćuczynienie za doznaną krzywdę wynikłą z pobytu jej matki (S. S.) w więzieniu w okresie ciąży od dnia 28 czerwca 1948r. a następnie jej osadzenia wraz z matką w więzieniu od dnia 20 marca 1949 roku do wiosny 1951 roku.

7.  Tym samym, zarówno w przypadku A. S. jak i jej córki R. B., doszło już do realizacji uprawnień wynikających z ustawy lutowej do otrzymania zadośćuczynień, w oparciu o dwie, odrębne od siebie podstawy. Nie ma więc obecnie miejsca sytuacja przewidziana w art. 445 § 3 k.c., że roszczenie o zadośćuczynienie z art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, które jak należy rozumieć, w niniejszej sprawie zostało już wypłacone, przeszło na dalszych spadkobierców A. S., tj. na I. B.. Spadkobiercy ci, a w tym i wnioskodawczyni, nie mają też uprawnienia do występowania, w myśl art. 8 ust. 4 ustawy lutowej, a więc w oparciu o wskazane w nim „ względy słuszności”, o zasądzenie w tym zakresie świadczenia uzupełniającego. Prawo to, o czym była już mowa wyżej, przysługiwało bowiem wyłącznie osobom wskazanym w przepisie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej i na warunkach, w nim określonych.

Wnioski

Pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o:

1.  Zmianę zaskarżonego orzeczenia i zasądzenie od Skarbu Państwa tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę przez A. S. (1) z d. P., c. M. i S., urodzonej (...) (...) roku w W.- adekwatnych do stopnia jej krzywdy fizycznej i psychicznej, tj. zasądzenie na rzecz jej wnuczki- I. B. (1), spadkobierczyni- R. B., córki A. S. (1), która urodziła w warunkach ówczesnego więzienia kwoty 1 miliona złotych za każdy rok bezprawnego pozbawienia wolności A. S. (1), tj. zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz Wnioskodawczyni kwoty 4 milionów złotych

ewentualnie o:

2.  Uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

3.  Zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz Wnioskodawczyni kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

☐ zasadny

☒ częściowo zasadne

☐ niezasadne

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny lub niezasadny.

Wnioski zaprezentowane w apelacji, poza wskazanym w punkcie 3, który stanowić będzie podstawę postanowienia uzupełniającego, nie okazały się zasadne. Decyzja ta stanowiła konsekwencję nieuwzględnienia zarzutów apelacyjnych, o czym była mowa wyżej.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

Wskazać wszystkie okoliczności, które sąd uwzględnił z urzędu, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 439 k.p.k., art. 440 k.p.k.).

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności.

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

1

Przedmiot utrzymania w mocy

W całości zaskarżony wyrok sądu I instancji.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy.

O przyczynach ww. rozstrzygnięcia była mowa we wcześniejszych częściach uzasadnienia.

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany.

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia.

4.

Konieczność warunkowego umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i warunkowego umorzenia ze wskazaniem podstawy prawnej warunkowego umorzenia postępowania.

5.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia.

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

5.4. Inne rozstrzygnięcia z wyroku

Lp.

Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku.

Przytoczyć okoliczności.

6.  Koszty Procesu

Wskazać oskarżonego.

Wskazać punkt rozstrzygnięcia z wyroku.

Przytoczyć okoliczności.

II.

O obciążeniu Skarbu Państwa kosztami postępowania poniesionymi w postępowaniu odwoławczym, sąd rozstrzygnął w oparciu o przepis art. 1`3 ustawy lutowej.

7.  PODPISY

Adam Wrzosek Sławomir Machnio Piotr Bojarczuk

Oznaczenia zapadłych wyroków

Orzeczenie Sądu Okręgowego w Warszawie wydane w dniu 14 listopada 2022 roku w sprawie sygn. akt XVIII Ko 52/22

Podmiot wnoszący apelację

☐ oskarżyciel publiczny

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☒ inny- pełnomocnik wnioskodawczyni I. B. (1)

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

x na korzyść

☐ na niekorzyść

☐ w całości

x w części

☐

co do winy

☐

co do kary

x

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji.

☒

art. 438 pkt 1 k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. - obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. - obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☐

art. 438 pkt 3 k.p.k. - błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. - rażąca niewspółmierności kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☒

zmiana